Karl Blossfeldt

Para escribir este texto leo por décima, undécima ou duodécima vez o Atlas de Alba. Teño esa sorte. Releo de novo algún poema, percorréndoo por sabe Deus xa que volta. Reléoo co mesmo xesto co que acendo a luz do cuarto, repetido, cotián e non por iso, se o desautomatizásemos, menos asombroso. Releo o Atlas como cando había poucos libros: podería falar do Medievo ou dos meus quince anos, tanto ten (aquela pequena biblioteca de poesía —menos de dez títulos— visitados unha e outra vez, os poucos versos que sei de memoria). Leo o Atlas como a poeta di que os cazadores inuit tallan ósos cuxas formas imitan as liñas da costa. E así, aos poucos, “os símbolos traballan o seu propio desxeo”.
Vaia por diante que, mentres falo aquí hoxe e fago balance e cartografía dos poemas de Alba, non renuncio a falar como amigo, convencido como estou de que a amizade e a intelixencia son, co permiso da admirada Estíbaliz Espinosa, neuronas irmás.

Subliño o Atlas de azul e vermello. Cando remato, non podo evitar pensar nunha representación do sistema circulatorio: poemario convertido en manual de anatomía ou libro de texto. Pequenos fíos de veas azuis e arterias vermellas. Un tecido, vasos comunicantes. Nese sentido, a miña primeira tentación é facer de Atlas un despece, un tratado. Hai neste libro cinco ciclos, un polo e un ensaio final. Hai neses cinco ciclos tres historias apócrifas, unha nova denominación das especies, un mapa, unha carta de navegación… Porén, escollo ganduxar, escollo fixarme no fío que terma dos poemas, na voz que os convoca (penso aquí no son indeterminado do metal que golpeamos, no eco, no canón do Sil, no rastro da vea que aparece e marcha sobre a carne branquísima de quen se debruza día e noite no scriptorium).
Falar da voz é falar do límite, non como término, senón como transgresión. Leo en Agamben: “O único contido da revelación é o en si pechado, o velado: a luz non é senón o porvir da escuridade en sí mesma”. Neste sentido, Alba escolle unha voz mesta con puntos de luz, un caudal que se vai cargando de materiais e que brilla baixo o sol do mediodía ou a lúa chea: nenas con bengalas nunha praia en Provincetown (así as fotografou Robert Frank e así mas fixo chegar Alba o pasado outubro).

Digo nenas e penso que quen fala é a miúdo a “pequena occidental” do primeiro poema (na paxinación e no tempo) deste libro: “Historia apócrifa dos tulipáns ou as alucinacións nos Países Baixos”. Unha nena que viaxa, que medra, aprende, retruca, inventa e nunca, nunca, nunca deixa de confiar na maxia. Neste sentido, Alba é digna herdeira da Penélope soñada por Xohana Torres, da súa liberdade. E éo tamén —herdeira— pola súa posición no campo literario. Permitiredes que afirme que nunca unha estrea editorial foi tan agardada coma esta, que poucas veces unha poeta inédita (aínda que na esteira de ata que punto pode ser inédita unha poeta na era de internet habería moito que dicir), pero poucas veces unha poeta inédita acadou tal nivel de influencia nas súas coetáneas e tan boa acollida dentro e fóra das nosas fronteiras. Penso, neste sentido, na curiosidade que os poemas de Alba espertan en tradutoras como Erín Moure ou Harriet Cook, no recoñecemento para a tradución ao inglés da “Historia apócrifa do descubrimento das migracións”, da man de Jacob Rogers, que se converteu no primeiro poema galego en abrir a sección “Poem-a-Day” da web da prestixiosa Academy of American Poets. Pero é que ademais, Alba é posiblemente a mellor crítica literaria da súa xeración, da miña xeración (tanto por escrito como nas ondas da Radio Galega); é unha das académicas que mellor ten pensado o suxeito poético en Galicia; unha das articulistas máis singulares (dende o seu “Gabinete de curiosidades” en Tempos Novos ata a serie “An octopus” na revista Cactus); e tamén unha das poetas máis difíciles de fixar, de situar, de clasificar. Esa manía que tanto parecía volver estilarse por estes lares hai dous ou tres anos e que, afortunadamente, foi esquecida xa.

Pero regresemos sobre o libro. Sobre o meu exemplar de Atlas e os seus subliñados en azul e vermello, a súa anatomía. Aparece entón de novo a pequena occidental receptora de historias, falando e rindo en múltiples linguas e linguaxes. Emerxe tamén a nena que rilla nunha mazá a carón dos cantís de Calais. E eu pregúntome se as dúas son a mesma nena ou só quedan para xogar. Para xogar ás Polly Pocket ou ao voleibol coas rapazas das montañas Karakorum. Porque hai nestes poemas unha vontade de xogo, de transparentar materiais, idiomas, expresións artísticas. Unha vontade por veces científica, académica, e, outras, puramente fantasiosa, imposible (como a mellor ciencia teórica).
Direi tamén, se son fiel á miña relectura última, que o Atlas está non só cheo de límites rotos e dobres costuras, senón que o habitan tamén seres en constante cambio: adultos pel-de-cedro, homes-teixo, avoas cuxo xesto imita o da caléndula, Safo transmutada en cigarra que cae, ou os Asmat, ese tribo de Papúa Occidental que se autodenomina a xente das árbores. Eles poderiamos ser nós, lectoras. Neste sentido a transgresión, o que a voz dos poemas imaxina, non se detén no cruce e no tratamento de referencias históricas ou xeográficas, senón que o modifica todo, mesmo o propio libro, que devén dragón atrapado entre dúas eclipses. Dragón feito de escrita. Voz de dragón.

“intuir o bosque na dispersión das sementes”, dise. Penso entón na lectura, nas bibliotecas. En como a lectura nos interrompe e nos tranforma. Sáennos ao camiño no Atlas, explícitamente: Marianne Moore, Gertrude Stein, Anne Carson, Charles Dickens, Paul Celan, Ezra Pound, Claudio Rodríguez, Juan Andrés García Román, Charles Wright, Wallace Stevens, John Ashbery, Edgar Allan Poe, Jorie Graham, D. H. Lawrence. Todas elas, as febras do tapiz, a dama e mais o unicornio. Fago para vós a miña pequena escolla de flores.
Dúas mestras recoñecidas na dedicatoria, certo parentesco, unha liñaxe. De Marianne Moore, a técnica, a intención, a vontade firme de escribir allea a todo, a independencia da muller que pensa o mundo mesmo se o mundo non pensa coma ela ou nin sequera pensa nela. De Anne Carson, a voz que un día foi, o fragmento, o ano en que lemos Homes nas súas horas libres, pero sobre todas as cousas a liberdade.
Despois recoñezo a fascinación pola imaxe, polo torrente, velaí Jorie Graham, lida nunha biblioteca dun país estranxeiro. Era verán, escribiámonos, coma sempre, por messenger. Velaí La adoración de García Román ou, ocórreseme agora, aquela Julieta Valero que cantaba á anatomía dos príncipes escandinavos en Los heridos graves.  Aí están, parellas, fascinantes, herdeiras desta alucinación luminosa, as mozas de Alba: “dúas rapazas que choraban diante dos espellos e usaban vaqueiros máis celestes / ca os seus iris” ou “as adolescentes do baño cruzaron a sala, recordo, / proxectando fugazmente a escena dunha marisma / cos reflexos dos seus cabelos rosa flamengo”.
Está tamén, na lectura destes poemas, na dicción e no risco, a Chus Pato que escribe: “pregúntome se nesta frase caben todos os teixos da cidade libre de París”  —París!— ou aqueloutra maís rebuldeira de m-Tala. E está, por suposto, Francisco Cortegoso, o contemporáneo co que mellor dialoga a poesía de Alba. Está en homenaxe (brillo de escama, reflexo celeste, columna vertebral), pero tamén antes de marchar, véxase o parentesco destes versos de Alba onde o pai “sabe despegar a sombra / do corpo / dos paxaros”, con aqueloutros de Cortegoso onde a árbore “Distánciase na altura, mídese / na sombra. // Sostena / o ceo. / Pode caer”. E eu digo: caemos.
Imaxino unha santa en cuxa cabeza se abre un libro. Podería ser unha santa ou unha dama habitando a cidade de Christine de Pizan ou un cadro de Remedios Varo. Repito unha vez máis, no Atlas, tan libre, tanto ten. Digo santa ou dama e tanto ten porque Carson lembraríanos que todas elas son incómodas interrupcións no curso da historia. Ese poder outorgámosllo á lectura, ao verso, ao lugar onde todo encaixa e rompe. Onde é posible dicir: todo encaixa e rompe.

Por último, os “Ensaios”. Os ensaios de Alba coma unha sorte de poética. Notas a pé de páxina, a pé de ollo. Os ensaios en aberto, en Instagram, escritorio desordenado, colección de mostras. Penso que este libro se comezou a escribir daquela —2013— cando nos coñecemos e Alba investigaba sobre o poema en prosa, sobre a presenza do ensaio no poema. Lembro a primeira vez que a escoitei recitar, o poema contiña a humidade dos manglares. Despois, lembro ler con fascinación, “O corpo e as bestas”, unha serie da que permanecen vestixios no “Tríptico” ao xeito de Millet que contén este Atlas. Despois, Capadocia. Despois, os tulipáns.
Ao final do ensaio sobre a Canna indica Karl Blossfleldt di, tras aparcar a un lado a bicicleta: “Se lle dou a calquera unha equisetácea, non terá problema ningún en facer un aumento fotográfico —todo o mundo pode—. Pero observala, prestarlle atención e descubrir as súas formas, iso, iso é un cantar distinto”. Nese cantar, na súa precisión, afina este libro.

Comezaba dicindo que o título desta intervención debería ser o mellor verso de John Ashbery, poeta querido pola autora e por quen fala. Esa é unha débeda que teño con Alba. Esa era a miña intención hoxe, estar á altura do Atlas, buscar palabras que o iluminen. Non atopei, por desgraza, ese único verso Ashbery. O que diga toda a miña admiración, todo o amor, toda a amizade. O único que agardo, e permítanme o extraliterario, é que a conversa onde busquemos ese verso dure todo o tempo do mundo.

[Este texto foi lido na primeira presentación de Atlas de Alba Cid, o 18 de decembro de 2019 na Libraría Couceiro de Santiago de Compostela]