Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Anıları 1922-1923

by Semyon İvanoviç Aralov, Hasan Âli Ediz (Translator)

Kurtuluş Savaşı'nın en sıcak dönemlerinde, Samsun limanından Ankara'ya doğru bir diplomatik heyet yolculuk yapmaktadır.

İşgalci Avrupa devletleriyle savaş halindeki Ankara Hükümeti'ni resmen ilk tanıyan ve ilk uluslararası antlaşmayı imzalayan Sovyet Rusya'nın elçilik heyeti... Heyetin başındaki Semyon Ivanoviç Aralov'un Türk milli mücadelesine henüz tanık olmadan duyduğu hayranlık, Ankara'da iyice artacaktı.

Başta Mustafa Kemal olmak üzere Kurtuluş Savaşı'nın ve Büyük Millet Meclisi'nin kadrolarılya tanışması, halkla temasları, Başkomutan'la cephe gerisinde yaptığı yolculuklar sırasında adeta tarihe tanıklık ettiğini hissetmişti.

Cumhuriyetin ilanından önce ayrıldığı Türkiye'yi hep takip etmiş, Lozan'da iki ülkeyi de memnun etmeyen Boğazlar sorununun Montrö'de çözümünü sevinçle karşılamıştı.

Genres: History

260 pages, Paperback

First published January 1, 2008

Reviews

[Cgcang · Rating 5 out of 5]

Aralov'un anıları, Türk Kurtuluş Savaşı dönemine ilişkin anıların en keyiflilerinden biri. Lenin döneminde Türk-Rus dostluğuna verilen önem de, Aralov'un Türklere karşı kitap boyunca apaçık gösterdiği canayakınlık da cumhuriyetin dış siyasetine ilişkin iki önemli gösterge.

Aralov, bir sosyalist olarak, ana hatlarıyla Türk devrimini çoğu Türk yurttaşından daha net biçimde kavrıyor ve aktarıyor. Bu bazı noktalarda Kemalist düşüngüyle ayrışmak anlamına gelse de, kitabın çoğuna olumlu yansıyor, çünkü döneme ve devrime ilişkin Türklerin yaptığı çalışmalardaki kafa karışıklıkları, düşüngüsel sapmalar ve çok yalın tarihsel gerçekliklerin allak bullak edilmesi gibi sorunlar Aralov'un yazdıklarında görülmüyor. Duruşu da değerlendirmesi de çok net ve kitabın tümünde bu duruşu görüyorsunuz: Türk devrimi, emperyalizme, saltanata, derebeyliğe ve geriliğe karşı bir bağımsızlık ve kalkınma devrimidir, antiemperyalisttir, ulusaldır ve ilericidir.

Elbette Aralov Türk değil, Kemalist de değil. Böyleyken özellikle cumhuriyetin kuruluş aşamasını burjuvaziye yakınlaşma penceresinden değerlendiriyor, köylüyü ve işçiyi ön plana almamanın onları derebeylerin eline bırakmak anlamına geleceğini öne sürüyor. Denebilir ki belli açılardan haklı çıkmıştır, buna karşın Kemalist devrim süreci Aralov'un uyarılarının ciddiye alındığı ve aşamalı olarak ulusal bağımsızlık ve ulus egemenliğine karşıtçı öğelerin yenilgiye uğratıldığı bir devrim sürecidir. Yalnızca Aralov'un öngördüğü biçimiyle sosyalizmi uygulamamıştır. Aralov'u haklı çıkaran devrimden çok, önderinin ölümüyle başlayan karşıdevrimdir denebilir.

Özellikle ilgi çekici olan ve Aralov'un düşüngüsel durulukla hemen saptadığı şey, devrimin içindeki karşıtçılar ve bunların durumudur. Karabekir, Hüseyin Rauf ve Refet gibi kişiler bugün hala yumuşak yumuşak 'padişaha bağlılıktan kopamayan komutanlar' diye anılırken Aralov, özellikle Türkiye'de bulunduğu sürece başbakan olan amansız Batı yanlısı Hüseyin Rauf'un Sovyet Rusya düşmanlığını ve karşıdevrimciliğini uzun uzun anlatmakla kalmıyor, belli konularda 'gizli efendilerinin talimatlarını yerine getirdiğini' bile söylüyor. Ülkeden ayrılmadan önce Mustafa Kemal'e, Hüseyin Rauf için "Bu adam devrimci Türkiye'nin düşmanıdır," dediğini de belirtiyor. İsmet Paşa'nın durumunu da görece durulukla saptadığını söylemek olanaklıdır; İsmet Paşa diğerleri ölçüsünde Batıcı ve karşıdevrimci değildir, Mustafa Kemal'in denetimi altındayken becerikli bir kurmaydır, ancak kapitalist ve emperyalist 'yerleşik düzene' göre davranmaya eğilimlidir ve çevresindeki Batıcılara kulak vermektedir. Daha o zamandan hem de!

Tüm bunların sonucunda Aralov, Türkiye'nin Mustafa Kemal'den sonra devrimci çizgiyi bırakıp ABD çizgisine oturduğunu pek çok Türk aydınından daha büyük rahatlık ve kesinlikle görmekte ve dillendirmektedir. "Gazi Mustafa Kemal Paşa zamanında cumhuriyetçi Türkiye feodal ayakbağlarıyla birlikte emperyalist esareti de kaldırıp atmıştı," demektedir, "Oysa Türkiye'nin sonraki yöneticileri ABD ve diğer devletler ile politikalarını değiştirmişlerdir." Bu sonuna dek doğru bir saptamadır.

Kitapla ilgili atlanmaması gereken bir nokta, yayına hazırlayan kişinin bugünkü Kemalist karşıtçısı kişilerden Candan Badem olmasıdır. Kitabın genelinde bundan kaynaklı bir sorun gözlenmezken, son bölümlerde Türkiye'nin İkinci Dünya Savaşı sırasında ve sonrasında dış siyasetini dönüştürdüğü anlatılırken Candan Badem birkaç kez dipnotlarla araya girmekte ve "Anlatılanlar doğru değil." demektedir. Doğrusunun ne olduğunu yazmamıştır ve kitapta kendi yazdığı dipnotlara "C.B." imzasını koyarken bu bölümde Aralov'u eleştiren ancak yerine başka bilgi vermeyen dipnotlarında "YHN", yani "yayına hazırlayanın notu" imzasını kullanmıştır. Bu acemice tutum eğer yayın aşamasında yapılan bir hata değilse ve sinsilik olarak değerlendirilmeyecekse, ciddiyetsizlik olarak değerlendirilmelidir.

Aralov'un Türkiye anıları, içerdiği birtakım somut yanlış bilgilere karşın, Türk Kurtuluş Savaşı'nı kavramak için tek başına yeterli kapsamda ve nitelikte olmamasına karşın, kavranacak portrenin tamamlanması açısından bulunmaz değerde bir kitaptır. Aralov'un Türk devrimine birinci elden getirdiği sosyalist görüş, yalnızca o dönemin tarihsel gerçekliğini görmekte değil, Türk devriminin yüz yılını kavramakta da işe yaramaktadır.

[Mehmet Koç · Rating 2 out of 5]

Sovyet Devrimi sonrasında Lenin'in Ankara'daki ilk Büyükelçisi olan Aralov'un hatıraları enteresan detaylar içeriyor. Özellikle son bölümdeki Lozan Antlaşması'na ilişkin süreci kendi perspektifinden anlattığı kısımlar kaydadeğer.

Kitabın bütününde, ciddi bir Mustafa Kemal hayranlığı, buna karşılık kesif bir Rauf Bey, Refet Bey, Ali Fuat Bey ve hatta İsmet İnönü düşmanlığı dikkat çekiyor. Bilhassa Türkiye'nin iç sosyolojik yapısıyla ilgili temelsiz değerlendirmeleri ve iç siyasi tartışmalara burnunu soktuğu bölümlerde antipatik yorumlar mevcut. Diğer taraftan Anadolu'da sözde "Pontus soykırımı" bölümünde epeyce haddini aşıyor...

Nihayetinde 1950'lerin sonunda kaleme alındığı için, dönemin sert Soğuk Savaş şartları düşünüldüğünde kısmen mazur görülebilecek olsa da, bir Sefir hatıratı için fazla ideolojik ve tarafgir bir kitap. Leonid Bahrevskiy'nin tercümesi de epeyce hatalı ve zaman zaman takibi güçleştiriyor.

[Baris Ozyurt · Rating 4 out of 5]

“Gazi Mustafa Kemal Paşa ve onun arkadaşlarının büyük bir hizmeti emperyalist İtilaf devletlerine ve dinci-monarşist rejime karşı kurtuluş mücadelesine önderlik etmeyi başarmalarıydı. Milli burjuvazi, Mustafa Kemal Paşa önderliğindeki ulusal kurtuluş mücadelesini destekleyen sınıftı. Burjuvazi Anadolu köylülüğü ve küçük burjuva katmanlarının yönetimini eline aldı. Anadolu'da işçi sınıfı az sayıdaydı, ancak emperyalizme karşı mücadeleyi destekliyordu. Mustafa Kemal eski padişah ordusu kalıntılarından ve çoğunluğu kendiliğinden ortaya çıkmış olan çetelerden güçlü, yeni bir kurtuluş ordusu örgütledi.

Geniş emekçi kitlelerinin köylüler, zanaatkârlar Mustafa Kemal'den büyük umutları vardı. Onun toprak dağıtmasını, emekçilerin yaşamını kolaylaştırmasını bekliyorlardı. Ama bu umutlar yerine gelmedi. Milli devrimden ve kurtuluş ordusunun askeri zaferlerinden kazanan sadece burjuvazi oldu.

Köylülükle sıkı bir bağ, toprak meselesinin zamanında çözümü, işçilerin durumunda iyileşme, Mustafa Kemal Paşa'ya, bütün kurtuluş mücadelesi boyunca komplolar, isyanlar hazırlayan, emperyalistlerin yeni Türkiye Cumhuriyeti'ni boğma planlarına yardım eden feodal-dinci gericiliğin işini radikal bir biçimde bitirme olanağı verirdi. Ancak Mustafa Kemal, doğu vilayetlerinde, Kürdistan'da, İstanbul'da kökleri olan ve bütün ülkeyi ajan ağlarıyla örmüş olan feodallerle mücadelede tutarlı değildi. Kemal onları esirgedi, itibar verdi, onları güçlü bir darbeyle kırmaya karar veremedi. Feodal gericilik önemli bir dayanağını İslam dininde buluyordu. Mollaların, hocaların dini ajitasyonu, yabancı sermayeye bağlı zengin tacirlerin yeni düzene direnişi, eski devlet ricalinin ve memurlarının sabotajı, İttihatçıların entrikaları Mustafa Kemal'in eski rejim güçlerine karşı mücadalesi zaman zaman keskinleşse de bütün bunlar sona ermedi. Gericiler Mustafa Kemal'in partisinin orta ve yoksul köylülük arasında sistematik çalışmasının olmayışından yararlandılar ve köydeki etkilerini büyük toprak ağaları, derebeyler ve hocalar aracılığıyla uyguladılar.

Mustafa Kemal'de ikili bir yan vardı: Emperyalizmle, saltanatla, hilafetle kararlı bir biçimde mücadele etti, Türkiye'nin ulusal çıkarlarını enerjik bir biçimde savundu ve aynı zamanda köylülüğün tümüyle haklardan yoksun bırakılması ve fakirliği ile, toprak ağalarının ve kült hizmetçilerinin köy üzerindeki pratikteki iktidarı ile uzlaştı. Örneğin ortaçağdan kalma ortakçılık gibi feodal ayakbağları orta ve yoksul köylülükte var olmaya devam ediyordu. Tefeci ve ağa, köyde ekonomik olarak önderlik etmeye devam ediyordu. Mustafa Kemal ve TBMM'nin birçok kez vaat etmesine rağmen 1923 ortalarına kadar köylülük üzerindeki en ağır vergi olan âşâr henüz lağvedilmemişti. Şubat 1923'teki İktisat Kongresi'nde Mustafa Kemal bir kez daha âşârın önemli ölçüde hafifletileceğini vaat etti. Ama ancak 1925'te, ne zaman ki köylülerin hoşnutsuzluğundan yararlanan gerici güçler Kürdistan'da Batı vilayetlerine de bulaşma tehdidi içeren bir isyan çıkardılar, o zaman âşâr aceleyle kaldırıldı. Mustafa Kemal kadınların çarşaftan kurtuluşunu hayata geçirdi, çokeşliliği, ortaçağdan kalma âdetleri yasakladı ve bununla birlikte burjuvazinin işçi sınıfını zalimce sömürmesine sabretti, işçi örgütlerinin yasaklanmasını destekledi. Mustafa Kemal milliyetlerin eşit haklarını savundu ama Kürtlere, Ermenilere ve öteki ulusal azınlıklara özerklik vermedi.

Mustafa Kemal'in daha başka birçok bariz çelişkisi vardı. Ülkenin milli ekonomisini kalkındırmaya ve geliştirmeye çalıştı, ancak yırtıcı yabancı sermayenin nüfuzuna karşı mücadelede kararlılık göstermedi, planlı bir imtiyaz politikasıyla bu elde edilebilirdi. Kemal Paşa'nın Sovyet Rusya'ya karşı tavrında da bazen aynı ikilik hissediliyordu. Son günlerine dek Sovyet ülkesiyle dostluktan ve işbirliğinden yana oldu, fakat aynı zamanda ona Bolşevizm korkusu, ‘komünist tehdit’ korkusu aşılamak isteyen gericilerin fısıldamalarının etkisi altında kaldı.”(s.227)

[Serdar Erenler · Rating 2 out of 5]

Kitabın adından da anlaşılacağı gibi Kurtuluş Savaşı dönemini Sovyet tarafından anlatan bir anı kitabı elimizdeki.
O dönemin şartlarını anlamak ve Sovyet tarafından o zamanın Türkiye'sine bakmak çekici gelse de, kitabın bu dönemden çok sonra yazılmış olması gerçeklik hissini öldürmüş bence.
Onun dışında da yazarın "Dünya'nın bütün işçileri, birleşin" düşüncesini, kitabın her yerinde okuyucuya dikte etmesinden hoşlanmadım, zaten bu düşünce kitabın akıcılığına da olumsuz etkide bulunmuş.
Okumayı zaman kaybı olarak görmedim ama kitabı pek sevdiğim de söylenemez.

[Mert · Rating 4 out of 5]

Tamamen farklı bir gözle Türk Kurtuluş Savaşını ve devrimleri görebilmek için harika bir kaynak.

Özetle:
- Sovyetlerin desteği olmasa Türkiye emperyalizmle savaşamazdı
- Atatürk iyi ama çevresi kötü
- Rauf, yatacak yerin yok!
- Türkiye Lozan'da daha iyi sonuçlar alabilirdi
- Atatürk özellikle ekonomik devrimler konusunda ikili oynadı. Köylüden yana ol(a)madı.
- Sovyetlerin tek isteği dünya barışı, sevgi ve kardeşlik idi.

[Yucel Inanogullari · Rating 3 out of 5]

Kurtuluş savaşı ve Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş yıllarına dair, olayların çok yakınında ve yabancı bir diplomatın anılarının ilginç olacağını düşünmüştüm. Ancak gerek Aralov'un bu kitabı çok sonra yazmış olması (1960-1961), gerek diplomat olmanın etkisiyle, Çok çarpıcı ve daha önce bilmediğimiz/duymadığımız herhangi bir bilgiye rastlayamadım. Yine de çok haksızlık etmek istemem, güzel bir anlatım diliyle okuyucuyu o günlerin atmosferine kolayca dahil ediyor.

[Cem Yüksel · Rating 3 out of 5]

Kurtuluş Savaşı’nın en yoğun günlerinde Ankara’da bulunmuş , cephelerde dolaşmış Sovyetlerin o dönem resmî temsilcisinin yazdıkları , bir başkasının gözünden o dönemi görmek açısından kıymetli hatıralar. Mustafa Kemal’e ve yaptıklarına takdirini görmenin yanısıra , o dönem Sovyetlerin emperyalizm karşısı ideolojisi ile olası paralellikler üzerinde yorumlar , yine o günlerin havasını anlamak açısından ilginç. Dönemin muhalefeti, meclisin yapısı için harici bir gözün gözlemleri. Geniş yer ayrılan Boğazlar konusu , Aralov’un Sovyetler gözlüğünden değerlendirilse de , ortamın zorluğunu anlamak açısından değerli. Kitabın tamamı , dönemin zorluklarını sade bir şekilde ortaya koyuyor.

[Oktay Dursun · Rating 4 out of 5]

Büyükelçi Aralov Kurtuluş Savaşı yıllarında Sovyetler'in Türkiye'ye desteğini ve içeride yaşananları kişisel tanıklıklarla anlatıyor.

[Fatih · Rating 3 out of 5]

Semyon İvanoviç Aralov'un anıları, Sovyet Rusya'nın Anadolu'ya gönderdiği ilk resmi temsilci olarak 1922-1923 yıllarındaki Ankara'ya dair birinci elden bir gözlem sunar. Bu dönem, hem Türkiye hem de Sovyet Rusya için hayati bir dönemeçtir: Türkiye, Kurtuluş Savaşı'nın zaferle taçlandığı ve Lozan'da diplomatik mücadelenin verildiği (ve Cumhuriyet'in ilanına hazırlanan) bir süreçtedir; Sovyet Rusya ise iç savaş sonrası toparlanma çabasındadır ve Batılı emperyalizme karşı yeni Türkiye ile stratejik bir yakınlaşma içindedir.

Aralov, bu anılarda Mustafa Kemal Atatürk ve dönemin diğer kilit isimleriyle kurduğu yakın diplomatik ilişkileri, Ankara Hükümeti'nin kararlılığını ve Batı'ya karşı izlediği bağımsız politikaları hayranlıkla ve detaylıca aktarır. Kitabın kıymetli değerlendirmeleri, Sovyet hükümetinin Ankara'ya yaptığı askeri ve maddi yardımların arka planını, Rusya'nın Doğu Halkları Kongresi üzerinden Batı emperyalizmine karşı kurmaya çalıştığı ittifak stratejisini ve Türkiye-Rusya ilişkilerinin kuruluş aşamasındaki hassas dengeyi net bir şekilde ortaya koyar.

Aralov'un anıları, bir komünist ve askeri yetkili olması nedeniyle kaçınılmaz olarak ideolojik bir filtreye sahiptir. Yazar, Sovyet yönetiminin kararlarını ve Kurtuluş Savaşı'na verdikleri desteği kesinlikle meşru ve ideolojik olarak doğru kabul ederken, Türkiye'deki sosyal ve siyasi olayları da genellikle Marksist bir perspektifle yorumlar. Ancak, kitabın en kıymetli yönü, bir yabancı diplomatın gözünden Ankara'nın o dönemdeki yoksulluğunu, zorluklarını ve buna rağmen bağımsızlık azmini çok canlı bir dille tasvir etmesidir. Özellikle Büyük Taarruz'un hazırlık aşamaları ve Türk ordusunun morali hakkındaki gözlemleri, savaşın gidişatını anlamak açısından eşsizdir.

"Siyasetin ilk ve en önemli kuralı, gerçekliği görmektir." 55
"Ankara'daki hava, bağımsızlık ateşiyle doluydu." 102
"Yeni Türkiye, Batı'nın eski zincirlerini kırmaya kararlıydı." 211

[Samet Tekin · Rating 4 out of 5]

20. yüzyıl Lenin iktidarının tesirinde, feodalizm karşıtı ile halk dostu ideolojisinin emarelerine bolca tanıklık ettiğimiz yazar, anılarına Türkiye iç ve dış siyasî politikalarına dair çokça yorumda bulunur; Mustafa Kemal'i Türkiye'yi batılı emperyalistlerin tesirinden bağımsız hâle getirme cihetindeki kurtuluş mücadalesi, Sovyetlerle olan dostluk bağını ve Türkiye'deki sosyo-ekonomik problemleri çözümlemesindeki yetisini över ve ön plana çıkarır. Mustafa Kemal övgüsüne ek olarak İsmet Paşa, Kâzım Karabekir ve bolca Rauf Bey eleştirisi yapar.

Samsun'dan Ankara'ya yolculuğu, bu yolculuk sırasında karşılaştığı yerler ve yerel halklarla olan münasebetini aktardığı anıları, bende geçmişe dair nostaljik duyguların tebarüne vesile oldu. Bir asır önceki Ankara ve Konya'ya dair izlenimlerini ve köylülerin çektiği yoksulluklara olan tanıklığını bizlere miras bırakmış.

[Gurcansoydan · Rating 4 out of 5]

Anlatılan olayların çok sonrasında yazıldığını ve objektiflikten uzak olduğunu hatırda tutarak okunmalı. Bu iki handikapa rağmen dönemdeki genel hissiyat hakkında fazlaca bilgi içeren bir metin. Kendi adıma özellikle, Anadolu yolculukları sırasında köylülerden aldıkları olumlu tepkileri okuyunca milli mücadele dönemindeki Sovyet desteğinin boyutunun ne kadar ciddi olduğu çıkarımını yaptım. Zira, bu destek köylülerin bilincine kadar işlemişse, sıradan bir yardım olmamalı.

[d · Rating 4 out of 5]

chicherin is my pumpkin sweetycheeks my bug im studying him in my petri dish. really cutes lenin anecdotes and chicherin anecdotes. çevirmen abim ellerinden öpeyim çok duru bir dille yazmışsın su gibi okunuyor. cebesoy’un moskova hatıralarını okumaya kalktığımda eski türkçeden imanın gevredi ondan sonra bu iyi geldi.

[Alp · Rating 3 out of 5]

Kesinlikle tarafsız değil, ve bilgisiz haliyle yorum yaptığı çok belli olan yerler var. Buna dikkat edilerek okunursa, zamanı hakkında bilgi vermek, o zamanları tekrar yaşatmak için faydalı bir kitap.

[Burak · Rating 3 out of 5]

Sovyetler gözünden genç Türkiye, aynı zamanda yer yer (özellikle sonlarda) soldan eleştiri. Bi de elçilikten kaçıp camiye giren yavru ayı hikayesi var.

[Bora Bilgin · Rating 5 out of 5]

Aralov sadece tarihi olayları değil bir edebiyatçı bakışıyla kişileri de anlatıyor, mükemmel bir kitap

[Zafer Şevik · Rating 4 out of 5]

Bir diplomattan bekleneceği gibi Türk Kurtuluş Savaşını, o dönemki yönetim anlayışını ve Atatürk'ü Rus bakış açısıyla anlatıyor.

[Tunay Ünal · Rating 3 out of 5]

Biraz ideolojik bir kitap olduğunu söylemeden geçemem fakat ilgilisi için okunabilir bir kitap.

[Efdal · Rating 5 out of 5]

Tarihimizin en şanlı zamanını Sovyet devrimcilerinin gözünden okumak güzel. Aralov'un tespitleri de bir yabancı olduğu göz önüne alındığında gayet yerinde.

[Serdar Vural · Rating 5 out of 5]

Kurtuluş savaşını bir Rus diplomatın gözünden. Daha ilk sayfalardan itibaren bir dolu yeni bilgi ve bakış açısı var

[Turhan Dilmaç · Rating 3 out of 5]

‪Aralov’un anıları, adıgeçenin siyasi-bürokratik kimliği ve yaşananları Sovyetler’in çıkarlarına uygun biçimde, çoğu kez propaganda amaçlı ve çok daha sonra 1950’lerde kaleme aldığı hatırda tutularak okunabilir. ‬

[Ulas Ergin · Rating 5 out of 5]

Book deals mainly with daily politics during his time in Ankara.He mentiones his relationships with Mustafa Kemal Ataturk, Ismet Inonu,Rauf Orbay, Refet Bele,Kazim Karabekir.He has great respect and belief in Ataturk. He did not have chance to meet Ismet Inonu for a long time but gives a positive opinion and impression on him. For the other Turkish generals Rauf,Refet and Karabekir he says bitter this, he claims these men cooperate with counter-revolutionists, the hodjas, even the English and French.