יקיצה

by Nir Baram, ניר ברעם

בבית מלון בעיר זרה, סופר ישראלי מתעורר בבגדים מלאים בוץ, ולא זוכר כמה ימים שכב בחדר. הפסטיבל שהשתתף בו נגמר, אז מדוע הוא עדיין שם? במאמץ נואש לשחזר את הימים שנעלמו מזיכרונו הוא חוקר אנשים שפגש ומגלה שסיפר להם שיואל, חברו הקרוב ביותר, מת.

אלא שיואל עוד לא מת. בתל אביב מחכים לסופר אשתו ובנו הקטן, את חברו יואל אולי עוד אפשר להציל - מדוע הוא לא חוזר? בספרו האישי ביותר משרטט ניר ברעם חברות מורכבת ורבת־תהפוכות בין שני גברים. זו בצד זו מוצבות ילדותם בשנות השמונים בירושלים, שנתם האחרונה בתיכון, ושנות בגרותם. בילדותו התבצר המספר עם חברו יואל בעולמות שבראו כדי להתגונן מפני סביבתם העוינת, ובנערותו פלשה לשם המציאות, כשהאשימו אותו במותה הקרב של אימו, והוא נאחז בחברו, ואחר כך בגילוי הכתיבה. עכשיו יואל, עורך דין מצליח, זקוק לעזרה. לאחרונה נטש את משרתו, חזר להתגורר בבית הוריו והודיע שלא יחיה אפילו עוד קיץ אחד.

בספריו הקודמים הפליא ברעם לפרוש עלילות חובקות עולם והיסטוריה, ועכשיו מתכנס מבטו פנימה, מערבב בין מציאוּת לבדיה. מה שהתחיל בחדר מלון זר מתמלא בזיכרון פראי, והזיכרון מיטלטל בין החיים למתים, בין הילדות לנעורים, ומשם לבגרות, שקשה לבנות על הסדקים תחתיה אבל אולי יתאחו בכוחה.

Genres: Fiction, Israel, Audiobook

388 pages, Paperback

First published May 1, 2018

Reviews

[Veronica ⭐️ · Rating 2 out of 5]

I couldn’t get into this book. It starts present day with Yonatan at a writer’s festival. A mystery builds around something he said to a woman whilst high on drugs and alcohol. Just as I am getting involved in this story it jumps back to the 1980’s and a young Yonatan and school friend Joel hanging out on the wadi, and getting into fights with the boys from The Towers. Another jump to the 1990’s and Yonatan is in his final year at high school; a rebel, drinking and partying, a disappointment to himself.
I found it hard going to connect with anything as the story kept jumping around. I found Yonatan at 8 no different from Yonatan at 18. I started skimming about halfway and I found by the end I didn’t care that my questions weren’t answered. I was just glad I finished.
I will put this down as a ‘not for me’.
2 stars for the impeccable translation to English.

[Marc Lamot · Rating 1 out of 5]

Nope. I think I've read too many coming-of-age stories by now. Absolutely didn't resonate, though I can see the author has potential.

[Siv30 · Rating 2 out of 5]

אני כל כך מיואשת מהספר הזה וכל כך לא ברורים לי הסופרלטיבים שקיבל.

העלילה, סופר בשנות ה-30 שלו, משתכר בבית מלון במקסיקו. רחוק ממשפחתו, כשהוא מתעורר הוא מחליט לנצל את הזמן לחזור במשעול הזיכרונות אל עברו כילד בשכונת בית הכרם בירושלים.

זה כשנתיים הסופר לא הוציא תחת ידו יצירה. הוא מקווה שההליכה במשעול הזיכרונות תוליד פרץ יצירה ותסייע לו להשלים יצירה.

הספר מחולק ל 3 חטיבות מרכזיות בתקופות חיים שונות: ילדות, בחרות ובגרות.

זכרונות על ילדות והתבגרות עשוקה, במשפחה שלא היה בה הרבה כסף ולא הבנה שלו ושל משוגותיו. אם שבשלב מסויים חלתה בסרטן ואב חלש שהתנכר לו. בתחרות מתמדת על אהבת ההורים מול אחיו הגדול, שאול, שלבסוף עזב לארה"ב שם נישא והתגרש. לקראת מות אימו חזר לארץ.

נערות, בשכונה שבה היו אלימות וכוחניות דרך חיים ושלטו בה הבדלי מעמד מול התושבים מהביניינים הגבוהים. הסופר גדל בחברה של ילדים שלא רצו בחברתו. הם ראו בו אלימות וחריגות בלבד.

בבית המלון כשהוא מתאושש מהחמרמורת שתקפה אותו, נזכר הסופר באירועים מתקופות שונות בחייו ולאורכם מלווה אותו יואל, חברו. כולם רואים ביואל מקסים וכולם אהבו אותו.

יואל למד עריכת דין ועתה הוא עורך דין במשרד שבו הוא לא סובל את האווירה, האנשים והעובדים. יואל חוזר לבית הכרם כבוי ובדיכאון.

ישנן הרבה בעיות בספר הזה והראשונה שבהן היא העובדה שהדובר שהוא המספר, הסופר, מספר את הסיפורים ונזכר בעצמו בתוך הסיטואציה בגוף שלישי. עוד לא ראיתי אדם שבעת המודרנית אלא אם הוא שייך למעמד האצולה, מתייחס לעצמו בגוף שלישי. הכתיבה בגוף שלישי כשהדובר הוא המספר, מחרפנת ומוציאה מהשלווה. מערערת בסיפור שגם כך מעורער.

בהשוואה לספרו של נבו אשכול, הראיון האחרון, שגם בו הסופר נזכר באירועים מחייו וגם הוא סמי ביוגרפי, הספר של נבו כתוב בגוף ראשון. הכתיבה בגוף ראשון הרבה יותר עוצמתית. גם בו אין ממש עלילה אבל גם כשהקורא נתקל באירועים מטרידים במהלך הספר, העיכול שלהם קל יותר כשהמספר דובר בגוף ראשון. הוא נוכח בעלילה.

הנקודה השניה היא שהאמת שאני לא סבלתי את יואל ולא יכלתי לסבול את מערכת היחסים בינו ובין המספר. יואל בכלל לא מקסים, בכלל לא חברותי, בכלל לא חבר של הסופר. ברוב הסיטואציות יואל חושב קודם כל על יואל ובדרך כלל דואג ליואל גם כשהסופר המספר נמצא בסיטואציות די קשות. דמותו כצל על חייו של המספר מעצבת את דמותו של הסופר בהתנכרות המעין חברית הזו.

הנקודה השלישית היא שבכלל לא ברורים הזמנים בסיפור. המספר משייט לו בזיכרונותיו וסומך עלינו שנתפוס את ציר הזמנים. טוב אז אני לא כזו גאונה ולא הצלחתי להבין את הציר הזה.

הנקודה הרביעית היא שהבנתי מיציתי בסדר די כמה אפשר לחפור במערכת היחסים של הסופר עם האם הגוססת שלו, עם החבר הסוציומט שלו, עם האב המתנכר, עם הסביבה שלא הבינה אותו, עם האח שלא מצא את מקומו בשכונה? כאילו די, באמת לא כולנו ליקקנו דבש בילדות שלנו. רובנו לא חופרים את גיברלטר בניסיון להוציא מים מהסלע.

העיקר הוא לאן הגענו בחיים שלנו ומה הצלחנו לעשות איתם. לאיזה מטרה בדיוק החפירה הזו משמשת? אנחנו נגיע לאן שהו?

אז זהו שבסוף לא מגיעים לשום מקום - אלא אם להגיע למקסיקו להשתכר ולהסתמם נחשב להישג. עם התקדמות הסיפור הבנתי שהסופר מסיט את הסיפור מעצמו אל יואל כי הם כמו שמש וירח משפיעים אחד על השני.

עדין, לא הצלחתי להתחבר לספר. לא הצלחתי להבין את גדולתו ולא אהבתי אותו.

[Moran Greenwald · Rating 2 out of 5]

התייאשתי בחצי הדרך. בניגוד לסופרלטיבים שמעיפים על המחבר, מצאתי את הספר מעייף, חסר כיוון ועמום. רוב הזמן לא ברור על איזו תקופה מדובר. מערכת היחסית של שתי הדמויות הראשיות כמו השתלטה על הספר עצמו, והפכה כל דיאלוג לאוסף משפטים שמרפררים לתקופה שלא היינו שותפים לה, בשפה שאיננו יכולים לפצח את הקוד בה היא כתובה. כאמור, מעייף.

[Jasmijn Heyer · Rating 3 out of 5]

Op de een of andere manier wist het me lang niet te grijpen, afgezien van t uiterste begin en einde. Achteraf gezien heeft het boek echt diepgang en is het slim, maar toch raakte het me niet zo. Het heeft vaak ook erg lange zinnen die ik soms mooi, maar vaker onnodig vervelend vond.

[Vincent Coomans · Rating 5 out of 5]

In 'Aan het einde van de nacht' belicht het Israëlische wonderkind Nir Baram de tragische vriendschap tussen hoofdpersonages Jonatan en Joël, die beide opgroeien in een stadskwartier van jeruzalem aan de rand van de wadi. Aan de hand van meeslepende indrukken, herinneringen (die hij niet altijd kan thuiswijzen, of waarvan hij schrik heeft ze te verzinnen) en krachtige verbeeldingen reconstrueert Jonatan hoe zijn vriendschap met Joël gelopen is. Maar daarmee belicht hij niet enkel hun vriendschap, maar ook zijn opgroeien.

Een grote rol in dat verhaal is de ziekte van zijn moeder en hoe zijn gesloten familie daar mee omgaat. Hij heeft het over de 'somberte' thuis, en zijn moeder die - zoals Baram het omschrijft - 'rouwde om zijn kindertijd, de tijd dat hij zo van haar hield, maar ook over het feit dat hij haar niet gekend had in de jaren voordat hij was geboren, dat hij opgroeide toen haar krachten afnamen en ze teleurgesteld was in haar vele verwachtingen.'
De ziekte loopt als een constante door zijn jeugd, de aftakeling en uiteindelijk dood van zijn moeder laat een diepe indruk op hem na en Jonatan tracht er mee om te gaan door 'de toekomst erg vaag te houden'. 'Zelfs als hij de dood van zijn moeder voor zich zag, werd die aanblik meteen bedekt onder beelden waarin ze bij hen bleef', vertelt Baram. 'Met de jaren had hij geleerd zich te positioneren tussen de vleugels van het niet-weten, op een plek waar de dingen vaag waren en de details alle kanten op konden, en vandaar zag hij zonder te zien, begreep hij een beetje maar hield op met begrijpen voordat hem te veel duidelijk zou worden.'
Hij belicht ook zijn band met zijn broer Sjaoel, die er één van liefde en haat is. Hij kijkt op naar zijn broer, die met zoveel toewijding voor zijn moeder zorgt, zoveel dat Jonatan dat niet ook kan opbrengen, en kijkt naar hem op omdat hij zich aansluit bij het leger. Maar Jonatan keek zo naar hem op dat hij steeds meer verlangde van Sjaoel. Zoveel dat Sjaoel afstand van hem nam. Sjaoels afwijzing na de dood van zijn moeder is een triest orgelpunt in hun relatie.
En dan is er nog de vriendschap tussen Joël en Jonatan die langs deze gebeurtenissen, dit volwassen worden, meandert. Er zijn de plagerijen, de ingebeelde veldslagen met de kinderen van de hoge torens, het gevecht om de hand van Tali en de eerste romance van Jonatan met Lori en er is de reis naar Ierland die Joël moet redden van het voortdurend opkomen van depressies.
Alles bouwt op naar een hartverscheurende tragiek.

Deze roman van Baram is wondermooi, ingenieus geconstrueerd en bezit een ongeziene taalkracht, met wondermooie zinnen, metaforen en beschrijvingen. Baram etaleert maar nooit te veel en waaiert net voldoende uit waardoor het verhaal nooit echt te complex wordt. Hij vertoeft constant op de grens tussen waken en dromen en net dat maakt deze roman ook ongrijpbaar en intrigerend. Een hoogstpersoonlijke bildungsroman, van het beste dat ik in een jaar heb gelezen, vakkundig vertaald door Hilde Pach.

"De beelden uit het verleden - de dromen, de visioenen - stapelden zich in hem op. Misschien noemden ze dat waanzin: midden op straat je ogen opendoen en tegelijkertijd verleden, heden en toekomst zien."

"'Denk aan de regels', antwoordde hij. 'Niet krabben aan de pijn. Als de wereld niet beantwoordt aan je verlangens, verzin je een nieuwe wereld."

[Jacques Thielen · Rating 3 out of 5]

Na zijn vorige boek, Wereldschaduw, had ik grote verwachtingen. Die zijn dit keer niet uitgekomen. Het verhaal van Jonathan (en Joël) is wel mooi geschreven en de terugblikken op de tijdvakken geven een beeld van opgroeiende jongeren in Israel, maar de richting van het boek wordt mij niet duidelijk, evenals de boodschap, of moet het die van de leegte van het bestaan zijn dat altijd verkeerd afloopt.
Niet op mijn lijf geschreven.

[Bram · Rating 5 out of 5]

An intimate and moving portrait of friendship between young men as they fumble their way towards adulthood. Raw, painful and deeply introspective, I couldn't help but feel this was largely autobiographical. To encounter Baram - usually so blustery and muscular - in such a vulnerable state was both unexpected and beautiful. There's a lot to unpack in this novel but, ultimately, At Night's End will have you questioning the foundational myths of your carefully curated identity. *4.5 stars.*

[Doron Veeder · Rating 1 out of 5]

ניסיתי וניסיתי ולא צלחתי מעבר לעמוד 50
חבל, בדרך כלל הספרים של הסופר יותר טובים

[carmenn · Rating 3 out of 5]

Un coming of age book. Me ha costado un poco seguir el ritmo de la narración, a veces no sabía a quién perseguía la voz narradora, si a Yoel o a Yonatán, creo que es culpa de los saltos temporales. Bastante lenta en algunas partes, pero quedaría muy guay como una peli de A24

[Sini · Rating 4 out of 5]

De Israëlische schrijver Nir Baram (geboren in 1976) is vooral in eigen land een beroemdheid, met name door zijn imponerende roman “Goede mensen” en het veelgeprezen “Wereldschaduw”. En “Aan het einde van de nacht” (verschenen in 2020) is naar mijn smaak eveneens een indringende en fascinerende roman, die bovendien in soepel Nederlands is vertaald door Hilde Pach. Het is ook een persoonlijke en autobiografische roman. Want Nir Baram wilde eer bewijzen aan een gestorven boezemvriend, en aan de vele onoplosbare en vertwijfelde vragen na diens tragische zelfmoord.

Maar dat deed hij niet in de vorm van een rechttoe- rechtaan verslag dat alle raadsels verklaart en alle pijnlijke oneffenheden gladstrijkt. “Aan het einde van de nacht” zit namelijk vol met eindeloos meanderende zinnen, waarin heden, verleden en toekomst voortdurend door elkaar lopen, en waarin feitelijke (hoewel soms opmerkelijk grillige) beschrijvingen afgewisseld of zelfs doordrenkt worden met hallucinatoire fantasie of barokke koortsdroom. “Alle gebeurtenissen uit alle tijden schreeuwen door elkaar heen”, zo wordt gezegd, en in deze zinnen gebeurt precies dat. De hoofdpersoon, Jonatan, is een schrijver die zijn duizelingen nauwelijks in woorden weet te vatten, zo maken deze duizelingwekkende zinnen wel duidelijk, en de lezer duizelt met hem mee. De compositie van deze roman versterkt de turbulentie bovendien nog: de verschillende hoofdstukken spelen steeds in een andere periode, zijn niet chronologisch geordend, en staan bovendien vol met associatieve flashbacks.

Heel geleidelijk aan beginnen we als lezer te begrijpen waar al deze verwarring vandaan komt: Jonatan worstelt met de trieste ziekte en dood van zijn moeder, en vooral met het tragisch einde van zijn boezemvriend Joël. En met de vele pijnlijke misverstanden, en de diverse momenten van vervreemding of zelfs verwijdering in zijn relaties met zijn moeder en zijn boezemvriend. Ook wordt hij voortdurend geteisterd door onbeantwoordbare vragen over wat er precies is misgegaan en waarom. Het gaat hier dus om complexe trauma’s, waarover Jonathan niets kan of wil vertellen in een logisch of chronologisch verhaal, omdat ze zich door hun onvoorspelbare en ongrijpbare grilligheid totaal niet houden aan wat voor logica of chronologie dan ook.

Navrant is dat de vriendschap van Jonathan en Joël juist sterk afhing van een door henzelf ontworpen fantasiewereld, een magisch koninkrijk van twee jongelingen dat alle geborgenheid bood die de alledaagse wereld moest missen. Een koninkrijk ook dat nadrukkelijk hoort bij de nog ongerept fantasievolle jaren van hun prille, doch voorbije jeugd, en dus een koninkrijk dat vanaf zijn allereerste begin tot ondergang gedoemd was. Maar het onderliggende verlangen naar eenheid, heelheid en geborgenheid is blijvend. Hoe onvervuld ook. En dat is ook een van de krachtigste bronnen van Jonatans schrijverschap: “Opnieuw voelde hij dat het zijn verantwoordelijkheid was om door het vuur van het spreken […] de fragmenten van deze wereld aan elkaar te plakken en aan Joël een volledig beeld te presenteren”. Ontroerend en meeslepend fantasievol zijn vervolgens de fragmenten die wij als lezer te zien krijgen van deze fantasiewereld. Net zo ontroerend is Joëls lach, die “de volheid van een babyglimlach” heeft: voor even is de gebrokenheid van de wereld overwonnen door de schoonheid en puurheid van die lach.

Maar vaker slaan in Jonatans hoofd juist de gebrokenheid en de fragmentatie toe: “De beelden pasten niet bij elkaar […]. Hij hoorde een gefluit in zijn binnenste en raakte in paniek; reacties van de geest zijn doorgaans zo bekend als de meubels in je kinderkamer, zelfs in tijden van angst dwaal je over een bekend spoor, maar dit langdurige gefluit, als een nieuwe, angstaanjagende dolkstoot in zijn buik, had tot nu toe niet in zijn geest geklonken. Hij hoopte dat hij het niet echt hoorde, of omgekeerd, dat het gefluit eigenlijk bekend was en hij het zich zo meteen zou herinneren. Geleidelijk stierf het gefluit weg en klonken er alleen nog verre echo’s, alsof het uiteenviel in tientallen zwakke fragmenten. Hij ademde diep in en uit, hij had het gevoel dat er iets vreemds opgloeide in zijn binnenste”. Aldus Jonatan, op een van de vele momenten waarin hij niet erin slaagt om de fragmenten van de wereld aan elkaar te plakken. De totale verwarring en angst die hij daarbij voelt worden wel heel pregnant voelbaar in passages als deze. En misschien nog wel krachtiger in hallucinatoire passages als: “Al maanden werd de afgrond aan zijn voeten wijder, spleet hij recht voor hem open, of naast hem, en hij moest eromheen manoeuvreren, in een voorzichtige dans, of zich helemaal niet verroeren. Soms leek het alsof hij aan de grond genageld stond terwijl de afgrond om hem heen danste”.

Nog pregnanter echter is misschien nog de verwarring en regelrechte levensangst van Joël. Althans, de contouren van die verwarring en levensangst, die zijn vriend Jonatan heel geleidelijk meent te ontdekken. Zie bijvoorbeeld passages als: “Al met al leek het erop dat Joël de kracht van een instinct miste. Alle mogelijkheden en alle gelegenheden wogen voor hem hetzelfde omdat het hem ontbrak aan een bijna existentieel gevoel voor wat hij wilde, waar zijn hart naar uitging, en daarom voelde hij zich ook als hij een besluit genomen had en de noodzakelijke stappen had genomen om het te verwezenlijken, daar nooit echt aan verplicht en bleven dezelfde argumenten en vragen in zijn hoofd rondtollen, niet alleen wat betreft het heden, maar ook als het ging om besluiten van tien of vijftien jaar geleden”. Dit is niet de objectieve weergave van Joëls gevoelens door een alwetende verteller, maar Jonatans tastende en zich geleidelijk vormende vermoeden over wat Joël mogelijk voelt of heeft gevoeld. Een vermoeden vol onzekerheden, dus.

Bovendien biedt dit vermoeden nauwelijks troost, geen enkel houvast, geen enkele verklaring, geen enkele zekerheid. En vooral ook geen richtlijn over hoe hij Joël kan redden of had kunnen redden. Misschien wel inzicht, maar dan vooral inzicht in de volstrekte onmacht van Joël en Jonatan zelf. Datzelfde geldt voor Jonatans volgende gedachte: “De laatste jaren had hij begrepen dat Joëls angst groter was dan de zijne, dat hij nooit vaste grond onder de voeten wilde hebben, want hij verlangde altijd naar een ander gebied met een andere ontsnappingsroute- mogelijkheden die Joël meer fascineerden dan het leven dat hij leidde, waarin alles inwisselbaar leek”.

Jonatan heeft soms het gevoel dat de afgrond om hem heen danst, zoals we hebben gezien. Maar Joël kampt mogelijk met nog diepere existentiële afgronden, waarin alles inwisselbaar is en niets er nog toe doet. En misschien dringt Joël daarmee ook dieper dan Jonatan door tot de van illusies bevrijde wezenskern van het bestaan. Op enig moment immers mijmert Jonatan of “de gemeenschappelijke neiging van Joël en hem om de lagen van de misleiding en het veinzen af te pellen en tot ‘de wezenlijke kern’ te komen”. Later echter voelt Jonatan zich juist “machteloos tegenover Joëls overredingskracht, die alle verklaringen en vage verwachtingen van hem afpelde, de ene na de andere huidlaag, totdat hij ging inzien dat er echt geen uitweg was”.

Gaat Joël verder in het afpellen van alle vage franjes en zinloze verwachtingen? Kijkt hij in dezelfde existentiële afgrond als Jonatan, maar dieper? Is de totale inwisselbaarheid van alles ‘de wezenlijke kern’, en ziet Joël die naakte kern scherper dan Jonatan? Tot zijn totale ongeluk? “Aan het einde van de nacht” geeft volgens mij geen klip en klaar antwoord op dit soort peilloos existentiële en afgrondig vertwijfelde vragen. Maar het roept ze wel in al hun scherpte op, met een vonkende intensiteit die mij soms aan Dostojevski doet denken. En dat is een van mijn grootste helden.

Toch bevat dit boek ook passages vol ontroerende schoonheid en hoop. Zoals over de volle babyglimlach van Joël, of soms over de fantasiewereld die Joël en Jonathan samen ontwierpen en die voor even intrigerend schitterde. En over voorbijgaand maar intens familiegeluk. Ook is er het volgende fraaie fragment, waarin Jonatan samen met zijn peuterzoontje Itamar de wereld herontdekt als ongerept nieuw en pril wonder: “’s Ochtends is de hemel hoog en helder, met een fel blauwpaarse straling. Hij is verwonderd over zijn schoonheid, leert Itamar er verwonderd over te zijn. Hij leert de namen van bloemen en bomen, leert vlinder- en vogelsoorten, leert over eb en vloed- heeft geen idee hoeveel simpele dingen hij niet weet. Ze leren te houden van het lengen van de dagen, terwijl de blaadjes van de bomen rondom hun huis ruisen, er waait een zacht briesje de kamer binnen, het brengt de stoffige, bezwete lucht die ze ademen in beweging, ze leren te houden van de hemel die grauw wordt en vervaagt, zich over het dak van hun flat buigt en in zijn plooien vliegtuigen verbergt”. Deze bijna paradijselijke sferen van verwondering overstemmen de existentiële vertwijfeling bepaald niet. Maar door hun contrast met die vertwijfeling winnen ze wel aan schoonheid en intensiteit. Ook omdat de personages juist door die vertwijfeling extra intens snakken naar deze paradijselijke sferen. En ook naar een wereld waarin de fragmenten als breukloze gehelen zijn samengevoegd, naar een werkelijkheid waarin niets om het even of inwisselbaar is, naar de fantasievolle en nog relatief pure wereld van de kindertijd, en naar de volheid van een babyglimlach.

Ik hou van dit soort boeken, die de existentiële vraagstukken recht in de bek kijken en tot op het bot onderzoeken. Ook de schoonheid ervan bewonder ik. Daarom begrijp ik niet dat ik het in 2020 heb gemist. Maar nu heb ik het gelukkig alsnog ontdekt. Bovendien kan ik mij nu gaan verheugen op het in 2023 verschenen vervolgboek “De wereld is een gerucht”.

[Marij Frantzen · Rating 3 out of 5]

Ondanks het feit dat ik nu iets gelezen heb van “het grootste literaire talent uit Israël” kan ik dit boek toch maar 3 sterren toekennen. De hoofdpersoon leeft in een fantasiewereld samen met zijn vriend. Die fantasiewereld is vaak moeilijk te volgen mede dankzij het feit dat hij midden in de hoofdstukken telkens wisselt van tijd en plaats. Beide vrienden hebben een moeilijk karakter en kunnen buiten hun tweeën maar moeilijk contact maken. Hij noemt dat zelf een symbiotische relatie. Vanaf hun lagere schooltijd totdat ze 35 zijn leven ze in de fantasiewereld. De vriend van de hoofdpersoon Jonatan belandt in een diepe depressie waar hij uiteindelijk dood aan gaat.
Het laatste deel vond ik echt mooi maar in het begin kon ik de draad maar niet volgen. Telkens wisselen tussen dromen en werkelijkheid.
Het boek is autobiografisch en speelt zich af in Jeruzalem in de jaren 80 en 90.
Prachtig geschreven, mooie beschrijvingen en metaforen.

[Itamar · Rating 4 out of 5]

סיפור מרגש, נוקב וכואב. הוא מזקק אובדן של קרוב—ויותר מכך, את התקופה שלפני האובדן הצפוי—בצורה מרשימה ומקיפה עד כדי שלמות. הספר גם מציג התמודדויות ומחשבות של אלה החיים בתלם, אלה שאינם חיים בתלם ואלה החיים בין לבין.
הענקתי לספר ארבע נקודות ולא חמש משום שאמנם העלילה והדמויות המרכזיות מסקרנות ואף מאוד, אך דמויות אחרות היו מעט תפלות וחלק מתתי-העלילות התערבלו עם הזרם המרכזי של הספר — ככל הנראה במכוון, אך פחות התחברתי לזה. לסיום, אוסיף שייחוליי במהלך כל קריאת הספר לדעת את שמו של הדובר היו לדאבוני לשווא.

[Ludo Spaepen · Rating 2 out of 5]

Het verhaal van een moeilijke vriendschap tussen twee jongemannen in Jeruzalem.
Teveel filosofie en te weinig verhaal.

[Ruben Lentz · Rating 4 out of 5]

Pittig om te lezen, maar zeker de moeite waard. Een supersterk boek met veel grote thema's, veel aandacht voor het concept herinneringen en hoe je je daar toe kunt verhouden.

[Ana Gómez · Rating 5 out of 5]

La novela se desarrolla en Jerusalén y Tel Aviv. Esperaba en el trasfondo una mayor presencia del conflicto israelí-palestino. No es el objeto de la novela, son escasas las menciones a los árabes. Un soldado que habla de Gaza: “A los árabes hay que sorprenderlos para que entiendan que no importa cuán chalados estén, nosotros siempre seremos peores”. Esta es una novela maravillosa sobre la infancia, los territorios que habitamos y nos inventamos de niños. Me sorprende que el libro no tuviera mayor visibilidad, es una gran novela.
Es una novela sobre dos amigos desde niños, a los que la vida va separando. Con el tiempo, lo que les une es más el recuerdo de aquella amistad, que la amistad misma. Los protagonistas han quedado atrapados en el periodo de su infancia. Me fascinado cómo está narrada, con saltos temporales y geográficos, una prosa bellísima. Invitado a un festival literario en México, un escritor recuerda su infancia junto a Joel y repasa su vida de adulto ahora que ha fundado su propia familia. En esta novela late la cobardía ante el dolor de las personas queridas, la soledad de la enfermedad mental, las heridas que arrastramos, los silencios, la fragilidad, los fantasmas que nos acompañan y a los que hemos de enfrentarnos. A través de sus personajes, Nir Baram está hablando de nosotros. Una novela conmovedora sobre la amistad y la madurez.

[Rocío Lardinois · Rating 5 out of 5]

Bello y conmovedor este ‘Al final de la noche’ de Nir Baram. He releído muchos párrafos en voz alta, los he copiado en mi libreta de lecturas; llevaba tiempo sin hacerlo. Yo que suelo devorar libros, este lo he leído lentamente. No quería que se terminase la historia de Yonatán y Yoel: el placer de descubrir a un gran escritor, una novela tan bien armada. En “Al final de la noche” late vida. La infancia, el gran amigo, los reinos inventados más reales que el barrio de Ein Kárem de Jerusalem en el que viven, el dolor de las queridas tan insoportable. Es una novela sobre la vida que pasa, la adolescencia, los primeros amigos, el deseo de ser aceptado y encajar. Y la familia, con sus heridas, decepciones y silencios. Y la madurez, la conciencia de las limitaciones propias, el hijo que se convierte en padre. Y está la muerte. Y el escritor y su oficio. A veces llega el eco de la guerra, suena el viento en los matorrales como una sirena lejana; conversan unos chavales sobre los palestinos que habrá matado un soldado. “Al final de la noche” es una novela que deja poso: los personajes siguen acompañándome. Ha sido uno de los descubrimientos del año 2024. Me he propuesto leer otros libros del novelista israelí Nir Baram.

[Marianne Steenvoorde · Rating 4 out of 5]

Wat doe je als puber van 13 als je moeder op sterven ligt? Kun je haar troosten, veel bij haar zijn, haar vertellen dat je van haar houdt, haar verzorgen of probeer je zoveel mogelijk het idee te ontvluchten dat zij dood zal gaan? Ook letterlijk. Het laatste doet de hoofdpersoon Jonathan in 'Aan het einde van de nacht' van Nir Baram. En dat wordt hem kwalijk genomen door zijn familie, maar vooral ook door hemzelf. En dat probeert hij goed te maken wanneer zijn beste vriend in een depressie belandt. En dan merkt hij dat je niet echt kan invoelen wat een ander doormaakt en of je wel iets voor een ander kan betekenen. Een indringend boek over liefde en schuld.

[Bep · Rating 4 out of 5]

Een gecompliceerde roman. Continue wisseling van tijd en plaats. Diepgravende psychologie van de hoofdpersoon Jonatan: 'De beelden uit het verleden - de dromen, de visoenen - stapelen zich in hem op.' Zijn speciale vriendschap met Joël: ze willen elkaar loslaten maar dat lukt steeds niet.
Verraad is de kern van het boek en het draait vaak om angst.
Moeilijk te lezen maar naarmate het boek vordert de verhaallijnen meer en meer bij elkaar komen wordt het prachtig.

[Caren]

(DNF) This is the 2nd Baram novel I have attempted. I stopped reading "Good People" before page 100, confused by the narrative and unconnected to the characters. I'd hoped to have more success with this one, but sadly I realised on page 120 that I was reading out of obligation as a conscientious reader and NOT out of enjoyment. Its fragmented storyline annoyed me and its deep introspection seemed to lose sight that Baram was writing for an audience. Very disappointing and disappointed.

[Elizabeth Suli · Rating 1 out of 5]

This book isn’t for me. No real story-line of plot, super confusing as the author jumps back and forward in time and the main character seems to be out of it quite a bit, either drugged or drunk, don’t know. At first I thought there was going to be a mystery to solve but totally lost interest as the author wanders all over the place and the main character seems lost and confused continually. Didn’t finish it.

[Joost · Rating 3 out of 5]

Over de vriendschap van 2 jongens uit een buitenwijk van Jerusalem. Veel interne monologen die een blik bieden in de getroebleerde ziel van opgroeiende kinderen in een harde getraumatiseerde samenleving.
Iets te veel, en naarmate het boek vordert begint het erg op wentelen in ellende en zelfverkozen nihilisme te lijken.

[R · Rating 3 out of 5]

This took me a while to get through, but I did thoroughly enjoy it. There were lots of sentences throughout that I found myself re-reading purely because of how beautiful and poignant they were. There are many life lessons trickled throughout the book, and the theme of memory and how we protect, preserve, and alter the things we remember was fascinating.

[Lisa]

Hmm. Disappointing. I read the requisite 50 pages and decided not to continue. The dual narrative didn't work for me, and the fantasy world just seemed like Dungeons and Dragons as a substitute for real life.
A shame, because I have liked this author's books very much.
I don't rate books I don't finish.

[Femke De · Rating 2 out of 5]

Het boek is beeldend geschreven, een mooi epos over n complexe vriendschap , maar de continue wisselingen tussen droom en werkelijkheid maken het vermoeiend. Achteraf denk je ‘wat heb ik nou eigenlijk gelezen?’

[Covadonga Regil · Rating 1 out of 5]

Me he perdido, lo siento, no he llegado a entender cuando y como ... ¿es una historia del paso de la niñez a la edad adulta?¿una crisis de un escritor que no sabe como seguir adelante?
Saltos adelante y atrás, y a veces no sabia si quien hablaba era Joel o Jonathan.
Deprimente

[Marcos Calvo · Rating 4 out of 5]

Un repaso de una amistad desde la infancia en los 80. Trabaja sobre todo desde los sentimientos, los escenarios narrados selectamente escogidos. El conflicto israelí-palestino muy poco presente. Una de esas novelas donde no pasa nada.

[Ann · Rating 2 out of 5]

I gave this my best shot, but couldn't get into it. It jumps all over the place and I struggled to work out what was going on. When I realized I didn't actually care, I knew it was time to cut my losses

[Arjanne · Rating 4 out of 5]

Prachtige zinnen. Complex verhaal over liefde en schuld. Niet om vrolijk van te worden.

[Barend van der Have]

Een van de schrijvers die mij altijd weet te betoveren. Prachtig!