Σώματα που άλλαξαν τη θωριά τους: Διαδρομές στις Μεταμορφώσεις του Οβίδιου

by Θεόδωρος Παπαγγελής, Οβίδιος (Texts)

Οι Μεταμορφώσεις του Οβιδίου (43 π.Χ. – 17 μ.Χ) αποτελούν την πιο “ευπώλητη” μυθολογική εγκυκλοπαίδεια της δυτικής λογοτεχνίας. Το ποίημα παρουσιάζει ένα σύμπαν σε κατάσταση μεταμορφωσιακού συναγερμού. Τεκμήριο της αυθαιρεσίας ή της δικαιοσύνης των θεών, οι αλλαγές μορφής σημαδεύουν ή σφραγίζουν ιστορίες όπου η ερωτική έξαψη, η γνήσια συναισθηματική αφοσίωση, οι ακραίοι αισθησιασμοί, τα μικρά και μεγάλα πάθη των θεών και των ανθρώπων δίνουν αφορμή για καλειδοσκοπικές αλλαγές του τόνου ανάμεσα στο τραγικό, το ειρωνικό, το κωμικό, το μπαρόκ και το ρομαντικό.
Στο βιβλίο ανθολογούνται και προσφέρονται σε έμμετρη μετάφραση είκοσι από τις πιο διάσημες ιστορίες των Μεταμορφώσεων. Η γενική εισαγωγή και τα δοκίμια που ακολουθούν καθένα από τα ανθολογημένα επεισόδια διευκρινίζουν τις ιστορικές και γραμματολογικές προϋποθέσεις των αφηγήσεων, επισημαίνοντας ταυτόχρονα την κατοπινή σταδιοδρομία τους στη λογοτεχνία και την τέχνη της Δύσης. Ο Οβίδιος των είκοσι αυτών διαδρομών κάνει νεύμα σε “αλαφροΐσκιωτους” αναγνώστες με σοβαρό κέφι.

293 pages, Paperback

First published January 1, 2009

About the author

Ο Θεόδωρος Παπαγγελής (English: Theodore D. Papanghelis) γεννήθηκε το 1952 στη Θεσσαλονίκη, όπου και ζει. Πήρε πτυχίο κλασικής φιλολογίας από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, και είναι διδάκτορας του Πανεπιστημίου του Kαίμπριτζ. Οι ακαδημαϊκές του μελέτες, ξενόγλωσσες και ελληνικές, εστιάζονται στη λατινική και ελληνιστική λογοτεχνία. Πιο φιλική στο ευρύ αναγνωστικό κοινό θέλει να είναι η μετάφραση της "Ερωτικής τέχνης" του Οβιδίου (Καστανιώτης, 2000) -του πιο μακρόσυρτου και πνευματώδους ερωτικού σαλπίσματος στην ιστορία της δυτικής ποίησης· ενώ το πιο πρόσφατο βιβλίο του, με τον τίτλο "Η Ρώμη και ο κόσμος της" (ΙΝΣ, Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, 2005), δοκιμάζει λιγότερο προφανή μονοπάτια για την ξενάγηση του επισκέπτη στα αξιοθέατα και αξιομνημόνευτα της ρωμαϊκής ιστορικής και πολιτισμικής υπερπαραγωγής. Από το 1978 διδάσκει (ή, τουλάχιστον, προσπαθεί) στα σπουδαστηριακά άδυτα του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, από όπου ξεμυτίζει κυρίως ως φιλοξενούμενος των "Νέων Εποχών" (ή των "Επιφυλλίδων") στο κυριακάτικο "Βήμα".

Reviews

[Michael Guratza · Rating 5 out of 5]

Πόσο συχνό φαινόμενο είναι, διαβάζοντας ένα ποίημα κάποιος να ξεκαρδιστεί? Πόσο να συγκινηθεί βαθιά? Και πόσο συχνά αυτοί οι στίχοι έρχονται από τα βάθη 20 αιώνων?

Αν αναλογιστεί κανείς πως και οι δύο προαναφερθείσες συναισθηματικές αντιδράσεις είναι σπάνιες η κάθε μία ξεχωριστά, το να συμβούν ταυτόχρονα, στο ίδιο ποίημα, με διαφορά μόλις μερικών στίχων είναι σχεδόν ανήκουστο.

Κι όμως, τέτοια είναι η δύναμη της ποίησης του Οβίδιου, και τόσο αριστοτεχνική η απόδοση του κ.Παπαγγελή που αυτή η εναλλαγή συναισθημάτων γίνεται συνήθεια μέσα στις "διαδρομές" στις μεταμορφώσεις.

Η αγγλική λέξη "wit", που αποδίδεται συχνά σαν χαρακτηριστικό του Oscar Wilde δεν έχει σαφή ελληνική μετάφραση. Πρόκειται για ένα παιχνιδιάρικο πνεύμα, μια εύστοχη ατάκα, ένα ιδιοφυές πείραγμα. Αν λοιπόν υπήρξε ένας ποιητής που ενσάρκωσε αυτήν την έννοια του "wit" είναι σίγουρα ο Οβίδιος.

Οι μεταμορφώσεις δεν είναι έπος, αλλά είναι υπόγεια μεγαλειώδεις. Δεν είναι τραγωδία, αλλά είναι βαθιά τραγικές. Δεν είναι κωμωδία, αλλά είναι σατανικά χιουμοριστικές. Οι μεταμορφώσεις δεν μένουν ποτέ σε ένα καλούπι. Μόλις ο αναγνώστης έχει αφοσιωθεί και έχει πεισθεί/εξαπατηθεί πως βρίσκεται εν μέσω ενός συγκεκριμένου είδους αφήγησης, ξαφνικά, ο εξίσου εξαπατημένος πρωταγωνιστής/πρωταγωνίστρια υφίσταται την μεταμόρφωση, μαζί με το κείμενο και την ψυχοσύνθεση του αναγνώστη.

Μιλώντας για ψυχοσύνθεση, και με αφορμή την άμεση σχέση των Μεταμορφώσεων με την επιστήμη της ψυχανάλυσης, θα πρέπει να τονιστεί πως αυτό το παράξενο, παιχνιδιάρικο και ιδιοσυγκρασιακό "έπος" (που πολύ έξυπνα δεν ανταγωνίζεται ούτε τον Όμηρο ουτε τον Βιργίλιο) αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο της δυτικής κουλτούρας. Η επιρροή του στην τέχνη, την επιστήμη και την ανάπτυξη πολιτισμικής ταυτότητας της Ευρώπης είναι μνημειώδης. Επίσης θα πρέπει οι Έλληνες λάτρεις της μυθολογίας να έχουν υπόψιν τους πως χάρις σε αυτό το έργο, ως επί το πλείστον γνωρίζουμε τους μύθους με τη μορφή που έχουν καθιερωθεί.

Οι ίδιες οι μεταμορφώσεις όμως είναι το 50% του βιβλίου. Το άλλο 50% είναι τα σχόλια του κ.Παπαγγελή, ο οποίος αποδεικνύεται μέγιστος οβιδιακός και ο ίδιος, ώντας εξαιρετικά εύστοχος, εύγλωττος και μεταμορφωσιακός στην γραφή του - η οποία δεν φοβάται να γίνει ούτε του σαλονιού, ούτε του λιμανιού, και πετυχαίνει τον στόχο πάντα στο κέντρο.

Ένα εξαιρετικό βιβλίο, του οποίου η πρώτη ανάγνωση είναι απλά μια "γεύση", για τις πολλές που θα ακολουθήσουν. Μια ατέλειωτη πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες ανά τους αιώνες, σε μια εξαιρετική έκδοση από την Gutenberg.

[Ma Maria · Rating 3 out of 5]

Ο Οβίδιος έγραψε για τους μύθους που αναφέρουν μεταμορφώσεις των προσώπων και ο Παπαγγελής αναλύει αυτούς τους μύθους. Γλωσσικά σήματα, αλληγορίες, συσχετίσεις και συγκριτισμοί με τα μάτια του Οβίδιου και του συγγραφέα.

[Andreas Stamatopoulos · Rating 4 out of 5]

Εξαιρετικό βιβλίο που αναλύει ένα μέρος των Μεταμορφώσεων του Οβιδίου. Ο συγγραφέας γράφει με ένα πολύ κατανοητό ύφος και πραγματικά κρατάει το ενδιαφέρον του αναγνώστη αμείωτο. Καλή μετάφραση και ανάλυση του κειμένου. Το βιβλίο συνίσταται στον καθένα που θέλει να διαβάσει κάτι ενδιαφέρον και ευχάριστο.