اول مقتل خوانی از قدیم الایام یکی از رسم و رسومات عزاداری اباعبدالله الحسین بوده است. و مقتلهای فراوانی در دسترس بوده است که در صحت و سقم بعضی از روایات آنها سوالات فراوانی وجود دارد، و گاها بعضی از روایات یک مقتل با مقتل دیگر در تضاد است. و اما مهمترین مشکل مقتل خوانی ترجمه های نه چندان خوش خوان آنهاست. در زیر دو کتاب مقتل گونه خوب را معرفی میکنیم
دوم کتاب آه یکی از معروفترین کتابهای چند سال اخیر در حوزه ادبیات عاشورایی ست. کتاب آه که بر اساس ترجمه فارسی کتاب نفس المهموم شیخ عباس قمی تدوین شده است. نخستین اثر چاپ شده آقای یاسین حجازی مولف کتاب بسیار خوب قاف است. یاسین حجازی با زبانی روان روایات متعدد و به هم پیوسته کتاب نفس المهموم را به صورت قطعاتی کوتاه تنظیم کرده است. و کتابی بسیار خوش خوان را به دست داده است. دقیقا نمیدانم کتاب آه فی الحال به چاپ چندم رسیده است ولی تا جایی که میدانم این کتاب با قیمت بیست هزار تومان توسط نشر جام طهور عرضه شده است.
سوم دومین کتاب، کتاب کمتر شناخته شده ولی در عین حال بسیار خوب "حسین علی" است. تفاوت این کتاب با کتاب آه این است که مولف آن جناب محمدحسین مهدوی (م.موید) اساس نگارش را بر یک منبع قرار نداده است و منابع متعدد و معتبر تاریخی استفاده کرده است. م. موید که از شاعران شناخته شده موج نو معاصر است و از تحصیلات حوزوی نیز برخوردار است. با زبانی سخته و مستحکم روایات متعدد واقعه عاشورا ، از سفر حضرت از مدینه تا بازگشت اسرا به مدینه را به رشته تحریر درآورده است. "حسین علی" به مانند کتاب آه از بخشهای کوتاه و متعدد تشکیل شده که همین امر سبب شده است که با کتابی خوش خوان طرف باشیم. چاپ چهارم این کتاب با قیمت ده هزار تومان توسط نشر بین الملل (جنب میدان فلسطین تهران) عرضه میشود. . چهارم پیشنهاد بنده این است که اول کتاب آه را که دارای زبانی روان و ساده است مطالعه بفرمایید و اگر خوانده اید، "حسین علی" بهترین کتاب در سیر مطالعاتی شماست.
پنجم از کتاب آه بخشهای مختلفی در فضای مجازی وجود دارد ولی دوستان به کتاب حسین علی چندان نپرداخته اند. به ناگزیر، قسمتی از کتاب اخیر را انتخاب کرده ام: 《پیشوای راستین، صادق -درود خداوندی بر او- فرمود: حسین نزد پیامبر بود. جبرئیل آمد و گفت: ای محمد! او را دوست می داری؟ پیامبر فرمود: آری جبرئیل گفت: پیروان تو او را خواهند کشت پیامبر در اندوه شد، اندوهی بسیار. جبرئیل گفت: به شادمانی می شوی اگر خاکی را که در آن کشته شود، تو را بنمایانم؟ پیامبر فرمود: آری. جبرئیل میان نشستنگاه پیامبر تا کربلا در پیچید. دو زمین به هم آمدند چنین [صادق -درود خداوندی بر او- دو انگشت نشانه دو دستش را به هم آورد] آنگاه با بال خود از خاک آن برگرفت و به پیامبر بداد. و در پلکزدنی زمین را بازگرداند. پیامبر فرمود: طوبی از آن تو ای خاک، و طوبی از آن آن کو در تو کشته شود...》
حسینِ علی – درود خداوند بر او باد - محمدحسین مهدوی (م.موید) شرکت چاپ و نشر بین الملل کتابِ م.موید که یکی از کتاب های مقتل نویسی معاصر است، سه ویژگی برجسته دارد. نخستین ویژگی به زبانِ فاخر موید در کتاب بر می گردد. زبانی که در تقابل با مقتل های برجسته - که عموما از ذوق ادبی کم بهره بوده اند - بیشتر به چشم می آید. دومین ویزگی به دقت تاریخی نویسنده بر می گردد. یکی از آفات مقتل نویسی، تحریفِ تاریخ بوده است که نویسنده با بی اعتنایی به بررسی صخت و سقم تاریخی، مسائل و حوادثی را ذکر می کند که از حقیقت به دور هستند و شنیدنش تنها برای عوامی که تنها توقعشان از ذکر مصیبت کربلا گریستن است و گریستن، مناسب است. سومین ویژگی کتاب خاص ترین آن است. جنگ در سرزمینِ عربی و بین دو گروه عرب زبان اتفاق افتاده است و منابع دسته اول درباره آن هم به زبان عربی است اما سعی و تلاش نویسنده بر آن بوده است تا با گفتاری ایرانی از محرم سال 60 هجری قمری روایت کند. فارسی نویسی که از همان نامِ کتاب هم به چشم می آید. جایی که "حسینِ علی – درود خدا بر او باد" جایگزینِ حسین بن علی (ع) شده است. (در نمونه ای دیگر نویسنده از کلمه درستِ "سد" را به جای کلمه غلط مصلح "صد" به کار برد.) در پایان هم دو نمونه کوتاه از این کتابِ 600 صفحه ای می آورم. 1.در فریبکاری خویش، به فریب باش و در تلاش خویش، تلاش کن و همه ی توانِ خود، برپا دار! سوگند به الله! یادمان نخواهی سترد و وحی مان نخواهی میراند. و ننگ از تو زدوده نخواهد گردید و زشتیِ تو پوشیده نخواهند ماند. و مگر پندار تو جز کژی است؟ و روزگار تو جز شماری است؟ و گروه تو جز پراکندگی است؟ 2. عمرِ عبدالعزیز، خلیفه اموی، می گوید : اگر از کُشندگان حسین بودم، پس آن گاه خداوند مرا می آمرزید و به بهشت می خواند، بدان جا نمی شدم؛ چرا که از پیامبر - درود بر او - شرمم می آمد
در این هنگامه وانفسا یاد گفته امام حسین افتادم که فرمود: اگر دین ندارید لااقل آزاده باشید دینداری به ظاهر و گفتار و تبلیغات عریض و طویل نیست دینداری به پست و مقام نیست دینداری یعنی طرفدار حق، خدا و مردم بودن در این شرایط خواندن این کتاب را توصیه میکنم کتابی بسیار عالی و یکی از مقاتل ارزشمند که با زبان و ترجمهای گرانقدر و پر ارزش نوشته شده است. خواندن این مقتل برای شیعیان،مسلمانان،خداپرستان،موحدان،و هر انسان آزادهای توصیه میشود.
یک کتاب فوق العاده! مقتل امام حسین از استاد م.موید که طبق دست اول ترین منابع نوشته شده و ویژگی مهم دیگر آن این است که تمام کتاب به زبان پارسی اصیل نوشته شده و واژگان عربی جز در اسامی، اصلا در متن کتاب دیده نمیشود. واقعا زیباست
کتابهای مقاتل که در ادبیات عمومی به عنوان روایتهایی از آنچه در تاریخ از ماجرای قیام سیدالشهدا(ع) علیه دستگاه خلافت اموی و جنایاتی که بنیامیه بر خاندان رسولالله(ص) در کربلا و پس از آن وارد کردند، شناخته میشوند، برخلاف باور عمومی و نگاهی که از سوی مردم و حتی برخی از فعالان ادبی و اهالی کتاب وجود دارد، انواع مختلفی دارند و صرفا در نوعی از متون عربیِ ترجمه شده به فارسی که به صورت تاریخی ـ روایی به بیان مصائب آلالله میپردازند، نیست.
نگارش نوعی از مقاتلِ ادبی که علاوه بر ذکر مصیبت و روضهی امام حسین(ع) و اصحاب و خانوادهاش در روزهای منتهی به عاشورای سال ۶۱ هجری قمری، نگاهی قصهوار و داستانگونه به این ماجرا دارند و تلاش میکنند تا این رویداد تاریخی را به صورت یک روایتِ داستانی ـ ضمن تاکید بر جنبههای تاریخی و تاکید بر سندهای معتبر ـ به مخاطبِ امروزی منتقل کنند، چند سالی هست که در بازار نشر ایران رواج پیدا کرده و نمونههای فراوانی از آن سوی نویسندگان مختلف به خوانندگان و اهالی کتاب ارائه شده است. «کتاب آه» و «کتاب روضه» از جمله آثاری بودند که در سالهای اخیر توانستند نوعی روایت ادبی را چاشنی مقتلخوانی کنند و با استقبال مخاطبین هم روبهرو شوند.
چیزی که این نوع روایت از مقتل را با سایر مقاتل متفاوت میکند، وزن ادبی و قدرت قلم نویسنده است که چگونه توانسته یک روایت تراژیک و غمبار تاریخی را با ادبیات روز همراه کند و به عنوان یک اثر خواندنیِ امروزی ـ و نه یک کتاب تاریخی ـ به مخطاب عرضه کند.
سختی این کار از جایی دوچندان میشود که این روایت تاریخی، یکی از برجستهترین رویدادهای تاریخ اسلام و جهان تشیع است و هرگونه دخل و تصرفِ ادبی باید کاملا به تاریخ و اسناد تاریخی وفادار باشد و کوچکترین انحرافی در این مسیر، با واکنش بسیار گسترده عالمان و پیروان سالار شهیدان روبهرو خواهد شد… و این، دقیقا همان جایی است که «حسینِ علی» توانسته با قدرت وارد میدان شود و به خوبی، گلیم خود را از آب بیرون بکشد.
«حسینِ علی» علاوه بر اینکه یک مقتلِ بسیار خواندنی همراه با قلمی پرکشش و گیراست که توانسته علاوه بر حفظ فرمِ ادبیاتِ کهن، تازگی را نیز برای مخاطب جوانِ امروزی به همراه داشته باشد و از سختخوانیِ متونِ ادبی کهن پرهیز کند و فاصله داشته باشد، یکی از پرارجاعترین کتابهای مقتل در سالهای اخیر است که به جرات میتوان آن را در ردیف کتابهای تاریخی که قابل استناد در سخنرانیها و مقالات و کتابهای دیگر است، دستهبندی کرد.
«م. موید» در کتاب خواندنی خود، به طرز شگفتانگیزی به مستندات تاریخی پایبند بوده و اصلا اجازه نداده تا روحِ ادبی این اثر، کوچکترین سایهای بر بافت تاریخی و باطنِ روایی آن بیندازد که همین مساله، «حسینِ علی» را تبدیل به یکی از خواندنیترین مقاتل ادبی برای نسل جوانِ دانشگاهی امروز که اهل پژوهش و تحقیق است، کرده است.
این کتاب اگر چه در محوریت خود، به ماجرای قیام کربلا و رویدادهای منتهی به ظهر عاشورا و مصائب خاندان امام حسین(ع) بعد از آن روز میپردازد اما ساختار روایی خود را به ترتیبی طراحی کرده که با رفت و برگشت در قسمتهای مختلف ماجرا، ریشه وقوع این جنایت عظیم در صدر اسلام را واکاوی میکند و نگاهی هم به رویدادهای پس از رحلت پیامبر اعظم(ص) و ماجرای سقیفه و داستانِ غمبارِ شهادت حضرت صدیقه طاهره(س) که نهایتا به خانهنشینی امیرالمومنین(ع) منجر شد، دارد. همین گونهبندی سبب شده تا مخاطب، علاوه بر آنکه روایت قیام کربلا را مطالعه میکند، با پیشزمینههای تاریخیِ قدرت گرفتن خلفای اموی و به انحراف رفتن تمدن اسلامی نیز آشنایی پیدا کند.
فصلبندی بسیار کوتاهِ این کتاب، سهل و ممتنع است؛ یعنی از جنبه اینکه مطالعه کتاب را راحت میکند و زمینه را برای خوانشِ دقیقتر و باکیفیتتر آن فراهم میکند، مطلوب است و از جنبه اینکه انسجام قصه و روایت را از بین میبرد و دائما در مخاطب حس پرش ذهنی ایجاد میکند، نامطلوب. با این حال میتوان اینگونه گفت که این اقدام به منظورِ ایجاد حسِ ورق زدن تاریخ در مخاطب صورت گرفته که در مجموع، نتیجه مطلوبی هم داشته است.
نهایتا باید گفت که «حسینِ علی» یک مقتلِ جذاب، خواندنی، تاریخی و مستند به اسنادِ دقیق و معتبر است که با قلمِ ادبی نویسنده، تبدیل به یک «داستانِ راستانِ» نوین شده و علاوه بر کارکرد در جایگاه روضهخوانی که منجر به سرازیر شدن اشک از چشمان خواننده و گریه بر مظلومیت آلالله میشود، تاثیر مستقیمی بر غنای گنجینه ادب فارسی هم دارد. کاری که «م. موید» در این کتاب انجام داده، ترکیبی از تاریخنگاری به همراه داستاننویسی است که با انتخابِ هوشمندانه یک لحنِ روایی متاخر و معاصر، تبدیل به یک اثر درخشان شده است.
بی شک <حسین علی> اثری جاودانه در ادبیات آیینی و عاشورایی فارسی خواهد بود و اعتباری شایسته و فاخر برای استاد موید. دقت تاریخی٬ استناد به منابع بی شمار٬نثر فاخر و منحصر به فرد٬ و حزنی عمیق که تنها ریشه در خلوص نویسنده می تواند داشته باشد این اثر را به حق بسیار بالاتر از هر کار مشابهی قرار می دهد. حیف که شان این اثر هنوز آنگونه که باید به درستی شناخته نشده است.