पावनखिंड [Pavankhind]

by रणजित देसाई, Ranjit Desai

हेलकावे घेणाया पालखीचा गोंडा धरून राजे पालखीत बसले होते. पालखीवर झाकलेल्या अलवानामुळे राजांना काही दिसत नव्हतं. फक्त बाजींचा आवाज कानावर येत होता, ‘‘चला’’ चला! कुठं जायचं? एका माणसाच्या जिवासाठी धावायचं कुठवर? बाजी! कशासाठी हे कष्ट घेता? कोणाच्या स्वार्थापायी? आणि तेही एका माणसाच्या जिवापायी? कोणाच्या सत्तेनं आम्ही या माणसांना गुंतवलं? कोणत्या अधिकारानं? जीवनात अखेरचं मोल असतं ते स्वत:च्या जीवाचं! मग त्या जीवाच्या कवड्या यांनी आम्ही मांडलेल्या पटावर का उधळाव्यात? कसल्या आणि कुणाच्या भरवशावर? बाजी, फुलाजी तुम्ही स्वामीकार्यासाठी का ह्या अवघड वाटचालीत सामील झालात? कोणत्या त्यागापायी? हे व्हावं ही तो श्रींची इच्छा आहे असं आम्ही म्हणालो. पण हा महाचंडिकेचा होम धडाडत असता त्याचं पौरोहित्य आमच्या हाती का सुपुर्द केलंत? यातून खरं काही साधणार आहे का? या पालखीचा वीट येतो! नशिबानं या संकटातून पार पडलोच तर... बाजी, पालखीचा मान तुम्हाला देऊ! त्यावेळी तुम्हाला कळेल ही पालखी केवढं सुख देते ते!Maharashtra, the state in Western India, had been under the rule of the Muslims since the thirteenth century. For about four hundred years it had tyrannical and intolerant kings from outside who never allowed the local population to live in peace. Loot, exploitation in the name of religion, rape and violence were rampant until Chhatrapati Shivaji Maharaj challenged the rulers and set up a Maratha empire in the seventeenth century. His mission was not a he had enemies from within, outside the state as well as those from other countries (the Portuguese and the British had made their present felt by then.) Loyalty of his followers was one major factor that helped Chhatrapati Shivaji Maharaj build an empire which was held in awe. Pavankhind is a historical novel that covers the events leading to the War of Pavankhind. (Pavankhind is a pass near Kolhapur.) The king successfully made his way through a siege of the pass; thanks to Baji Prabhu Deshpande who made the break through possible.

Genres: Marathi, History, Historical

168 pages, Paperback

First published January 1, 1976

About the author

Ranjit Desai

प्रसिद्ध कादंबरीकार , कथालेखक , नाटककार . रणजित देसाई मूळचे कोल्हापूरच्या कोवाडचे. इंग्रजी शाळेत असतानाच त्यांनी लेखनाला सुरुवात केली. कोल्हापूरच्या ' महाद्वार ' मधून त्यांनी कथालेखन करायला सुरुवात केली.

इंटर नापास असलेल्या देसाई यांनी १९४७ मध्ये प्रसाद मासिकाने आयोजीत केलेल्या कथास्पर्धेत भैरव ही कथा सादर केली. त्यांच्या कथेला पारितोषिक मिळाले. या पारितोषिकामुळे त्यांच्या कथालेखनाला प्रोत्साहन मिळाले. रुपमहाल (१९५२) , कणंव (१९६०) , जाण (१९६२) , कातळ (१९६५) , गंधाली (१९७१) , कमोदिनी (१९७८) , आलेख (१९७९) , मधुमती (१९८२) , मोरपंखी सावल्या (१९८४) असे अनेक लोकप्रिय कथासंग्रह त्यांनी लिहिले.

सामाजिक आशयाच्या , ग्रामीण परिवेशातील त्यांच्या कथांमधून त्यांच्या लेखनाची खास वैशिष्ट्ये जाणवतात. खेडुतांच्या जीवनाचे चांगुलपणा मांडणा-या आकर्षक शैलीतील कथा त्यांनी लिहिल्या. बारी , माझा गाव , या प्रारंभीच्या कादंब-यांनंतर १९६२ मध्ये थोरल्या माधवराव पेशव्यांच्या जीवनावर त्यांनी स्वामी ही कादंबरी लिहिली.

या कादंबरीने त्यांना लोकप्रियतेच्या शिखरावर नेले. त्यानंतरच्या श्रीमानयोगी या शिवाजी महाराजांवर लिहिलेल्या कादंबरीने त्यांची कादंबरीकार म्हणून असलेली लोकप्रियता आधिकच वाढली.

ऐतिहासिक वातावरणाचे वैभव आणि व्यक्तीरेखांना दिलेली भावोत्कट उंची यांमुळे त्यांच्या ऐतिहासिक कादंब-यांनी लोकमानस जिंकले. स्वामीतील माधवराव आणि त्यांची पत्नी रमा तसेच श्रीमानयोगीतील शिवाजी आणि त्यांचे गुरु रामदासस्वामी यांच्या नात्यांना देसाई यांनी वेगळी परिमाणे दिली. लक्ष्यवेध (१९८०) , पावनखिंड (१९८०) , कर्णाच्या जीवनावरील राधेय (१९८६) , राजा रविवर्मा (१९८६) , अशा अनेक ऐतिहासिक पौराणिक कादंब-या लिहून देसाई यांनी या प्रकारच्या कादंब-यांचे युग स्वातंत्र्योत्तर काळात निर्माण केले.

गरुडझेप (१९७३) , रामशास्त्री (१९८३) , स्वरसम्राट तानसेन , हे बंध रेशमाचे , कांचनमृग , धन अपुरे , वारसा , स्वामी , आदी नाटकेही त्यांनी लिहिली. नागीण , रंगल्या रात्री अशा , सवाल माझा ऐका या चित्रपटांचे पटकथालेखन , स्नेहधारा , मी एक प्रेक्षक असे लेखसंग्रहही त्यांनी लिहिले.

Reviews

[Dikshant · Rating 4 out of 5]

छत्रपती शिवाजी महाराज... नावच पुरेसं आहे... ना इतिहास सांगावं लागतो ना त्यांची महती..

रणजित देसाई यांच्या सारख्या सरस्वती प्रसन्न असलेल्या सिध्दहस्त लेखकाच्या लेखणीतून उतरलेली कलाकृती, छोटेखानी कादंबरी म्हणजे पावनखिंड...

Storytel हा फार चांगला पर्याय आजकाल उपलब्ध झाला आहे. पण त्यातून अजून माझं एकही पुस्तक पूर्णतः ऐकून झालेलं नाही. हार्ड कव्हर पुस्तक वाचताना जी एकाग्रता साधली जाते, जी तन्मयता असते, ती पुस्तक ऐकताना राहत नाही असा आता पर्यंत चा तरी माझा अनुभव आहे. सुरुवातीला पावनखिंड storytel वर ऐकायला सुरू केलं. सुरुवातीचे काही प्रसंग ऐकले आणि ऐकता ऐकता झोप लागली. मग ठरवलं पुस्तकच वाचायचे. आणि पुस्तक वाचायला सुरू केलं. पुस्तकाने मनाची जी पकड घेतली ती पुस्तक संपेपर्यंत तशीच राहिली. ह्या पुस्तकातून शिवप्रभू व बाजीप्रभु साक्षात माझ्या समोर उभे राहिले. एखाद्या चित्रपटात जसा इतिहास फ्लॅशबॅक मध्ये समोर दिसतो त्याप्रमाणे मी या इतिहासाच्या रोमहर्षक सफरीवर कधी गेलो कळलेच नाही. ही जादू रणजित देसाईंची.

नाही म्हणायला मी त्यांची स्वामी ही माधवराव पेशवे यांच्यावरील कादंबरी वाचली होती. त्यात देखील माधवराव पेशवा काय उभा केला होता रणजित देसाईंनी. अफलातून...

छत्रपती शिवाजी महाराज नावाचं गारूड मराठी मनावर कायम च राज्य करत आलं आहे आणि पुढेही राज्य करत राहणार आहे. या एका व्यक्तीसाठी किती लोकं जीव तळहातावर घेऊन, प्राणपणाने उभे राहिले याची गिणती केली तर इतिहासात असा दुसरा व्यक्ती सापडणार नाही. एखादा राजा लोकोत्तर असण्याची, त्याच्या कर्तृत्वाने तो लोकप्रिय झाल्याची उदाहरणे इतिहासात पदोपदी सापडतील. पण त्या राजासाठी स्वतःहून आपल्या जीवाची आहुती देण्यासाठी सारी रयतच मनोमन तयार असते याचे एकमेवाद्वितीय उदाहरण म्हणजे आपले शिवाजी महाराज. काय म्हणावे त्या राजाला आणि काय असेल त्याचे व्यक्तिमत्त्व? शिवाजी राजांसाठी, लाखांच्या पोशिंदयासाठी किती मोहरा कामी आल्या याची यादी करायची म्हणलं तर त्यात तानाजी मालुसरे, शिवा काशीद, बाजीप्रभु देशपांडे, फुलाजी देशपांडे, मुरारबाजी देशपांडे, अशी कितीतरी नावे घेता येतील.

*पावनखिंड*
बाजीप्रभु हे शिवाजी महाराजांच्या स्वराज्य मोहिमेत सुरुवातीपासून नव्हते. ते बांदल देशमुख यांच्या चाकरीत होते आणि बांदल देशमुख हे आदिलशाहीची चाकरी करत होते. शिवाजी महाराजांचे स्वराज्य हे प्रतिपदेच्या चंद्रकोरी प्रमाणे वाढत होते. बांदल देशमुख यांना देखील महाराजांनी स्वराज्यात सामील होण्याचे आवतन दिले. पण ते काही बांदलानी ऐकले नाही. उलट रणजित देसाई लिहितात त्याप्रमाणे *उद्या चाल करून येणार असाल तर आज च या* असे आव्हान महाराजांना दिले. मग काय... राजांनी देखील क्षणाचाही विलंब न करता बांदलांच्या गडावर म्हणजेच रोहिड्यावर आक्रमण केले आणि बांदल यांचा पराभव केला.
बांदल-देशमुख आणि शिवाजी महाराज यांच्या सैन्यात झालेला लढाईचा प्रसंग कादंबरीत इतका सुंदर वर्णन केला आहे की क्षणभर आपल्या समोरच घटना घडत आहेत का काय असा भास होतो.
या लढाईनंतर बाजीप्रभू देशपांडे आणि त्यांचा मोठा भाऊ फुलाजी देशपांडे शिवाजी महाराजांच्या सेवेत दाखल झाले.
बाजीप्रभू हे सुरुवातीपासून स्वराज्याच्या सेवेत नव्हते. स्वराज्य स्थापनेच्या काही काळानंतर स्वराज्याच्या सेवेत दाखल झाले हे पहिल्यांदाच या कादंबरीमुळे कळले.
दरम्यानच्या काळात बाजीप्रभूनी जासलोड गड नावाचा किल्ला शिवाजी महाराजांच्या आज्ञेने मजबूत पद्धतीने बांधून तयार केला होता. गडावर सदर, दारू कोठार, नगार खाना, किल्लेदाराचा वाडा सर्व काही स्वतः च्या देखरेखी खाली बाजींनी बांधून घेतले. या गडाचे नाव शिवाजी महाराजांनी मोहनगड असे ठेवले.
बाजीप्रभूंचा अफजलखानाच्या प्रकरणात सुद्धा वाटा होता हे देखील या कादंबरी मुळे माहित झाले. अफजलखानाचा वध झाल्यानंतर त्याच्या सैन्याची दाणादाण उडविण्यासाठी शिवाजी महाराजांनी त्यांच्यावर जबाबदारी सोपविली होती. त्यांनी अफजल खानाच्या सैन्याचं बरंच नुकसान केलं. पण अफझल खानाचा मुलगा, फाजलखान आणि त्यांचे काही महत्वाचे सरदार हे सहीसलामत जावळीच्या खोऱ्यातून बाहेर पडले. खंडोजी खोपडे या गद्दाराने दाखवलेल्या रस्त्यामुळे फाजलखान महाराजांच्या सैन्याच्या तावडीतून निसटला. पुढे हाच फाजलखान सिद्दी जोहर बरोबर शिवाजी महाराजांना कैद करण्यासाठी पन्हाळ्याला आला. पन्हाळ्याला इतका मजबूत वेढा सिद्दी जौहर ने दिला की त्यातून बाहेर पडण्यासाठी शिवाजी महाराजांनी एक अभिनव योजना आखली. ६०० शिबंद्या सह महाराज आणि बाजीप्रभु खेळणा गडाकडे निघाले. ह्याचा सुगावा लागताच वाटेत सिद्दी मसूद ने पाठलाग सुरू केला. त्यात शिवा काशीद ने महाराजांची हुबेहूब प्रतिकृती म्हणून आपले काम चोख बजावले. सिद्दी मसूद ने शिवा काशिदलाच महाराज समजून पकडले आणि सिद्दी जोहर पुढे हजर केले. पण हे सोंग लक्षात येताच चिडून पुन्हा सिद्दी मसूद आणि त्याचे सैन्य पाठलागावर निघाले... खेळणा गडाकडे...
तिकडे आदिलशाही सरदार सूर्यराव सुर्वेने आधीच खेळणा गडाला वेढा दिला होता. तो वेढा समोर आणि मागे सिद्दी मसूद. मोठी आणीबाणीची परिस्थिती निर्माण झाली. म्हणून मग महाराजांनी सैन्याची विभागणी केली आणि घोडखिंडी मध्ये बाजी, फुलाजी आणि इतर सैन्य थांबले. शिवाजी महाराज निवडक सैन्यासह पुढे निघून गेले. ते जात असताना, बाजींना घोडखिंडीत सोडून जातानाची त्या महान रयतेच्या राजाची घालमेल रणजित देसाई नी अचूक वर्णिली आहे, कल्पिली आहे. ती मुळातूनच वाचावी अशी आहे.
महाराज खेळणा गडाला घातलेला वेढा फोडून गडावर सुखरूप पोचले आणि पोचता क्षणीच त्यांनी तोफेचा बार उडवण्यास सांगितला आणि तो ऐकूनच बाजींनी आपला देह घोडखिंडीत ठेवला हे आपण जाणतोच पण तो प्रसंग रणजित देसाईंनी जिवंत केला आहे. बाजींनी प्रणाहुती दिली तत्क्षणा पासून ती पावनखिंड झाली.

मला या पुस्तकातून शिवकालीन किल्यांविषयी काही नवीन शब्द माहीत झाले. जसे की सदर, दौलती बुरुज (शक्यतो ह्या ठिकाणी पुरून ठेवलेला खजिना सापडलेला असतो), नगारखाना, दारू कोठार, पागा, अंबर खाना ( धान्याचे कोठार ) ई.
शेवटच्या पावनखिंडीतल्या घडामोडींबाबत सविस्तर वर्णन लेखकाने केले नाही. अजून डीटेलिंग मध्ये चांगले वाटले असते.. पण असो...

तर अशी ही पावनखिंड कादंबरी आवर्जून वाचावी च या श्रेणीतील आहे.

-- दीक्षांत --

[Geetanjali · Rating 4 out of 5]

इयत्ता चौथीच्या पुस्तकात शिवछत्रपतींचा इतिहास अभ्यासताना “शर्थीने खिंड लढवली” या धड्यातून बाजीप्रभू देशपांडे आपल्या सर्वांनाच परिचित झाले. (१९७० सालापासून गेली पाच दशकं हे पुस्तक इयत्ता चौथीच्या अभ्यासक्रमात आहे! 😎) १९९४-२००६ मध्ये सहावीच्या मराठी (बालभारती) पुस्तकात रणजीत देसाईंच्याच “श्रीमान योगी” मधून घेतलेला “पावनखिंड” नावाचा धडा होता.

खरंतर तो धडा आठवूनच हे पुस्तक हाती घेतलं.
मुखपृष्ठावर बाजीप्रभुंचं भारदस्त चित्र श्री. रवींद्र मेस्त्री यांनी सुंदर चितारलं आहे.

बाजी अगदी सुरूवातीपासून शिवरायांसोबत नव्हते, गड किल्ले काबीज करत असताना माणसंही लिलया आपल्या बाजूनं जोडणाऱ्या शिवरायांनी त्यांनाही कमावलं होतं हे या पुस्तक��तून समजलं. ( यातील शिवरायांच्या प्रत्यक्ष प्रथम प्रवेशाचा प्रसंग वाचकाला भारावून टाकतो. ) अफजलखानाच्या वधाच्या वेळी प्रतापगडावरील तयारी��� बाजींचाही महत्वाचा वाटा होता हेही या पुस्तकातून समजलं.

कथेचा सर्वांत महत्त्वाचा भाग असलेल्या गजापूरच्या घोडखिंडीचा प्रसंग मात्र थोडक्यात लिहिल्यासारखा वाटतो. घोडखिंडीतील लढाई बाजींनी प्राणपणानं लढवली, पण त्यांच्या अखेरच्या क्षणी शत्रूबळ किती शिल्लक राहीलं होतं; तोफेच्या आवाजानंतर बाजींनी समाधानानं प्राण सोडले, पण त्यावेळी असतील तर शिल्लक उरलेल्या शत्रूचं काय झालं, याबद्दलचा उल्लेख पुस्तकात यायला हवा होता. बाजीप्रभूंचं प्रसिद्ध वाक्य “लाख मेले तरी चालतील, पण लाखांचा पोशिंदा जगला पाहीजे!” या पुस्तकात नाही (कदाचित “श्रीमान योगी” मध्ये असावं…).

खेळणा, म्हणजेच विशाळगडाचा वेढा फोडणाऱ्या शिवरायांचं आणि वीस कोसांहून जास्त अंतर धावत पार करणाऱ्या वीरांबद्दल लिहावं तेवढं थोडंच आहे. पुस्तकाचा शेवट वाचकाला भावूक करत डोळ्यांत पाणी आणतो…

रणजीत देसाईंच्याच शब्दांत सांगायचं झालं तर

“माणसं कर्तव्यापोटी जगतात. कार्य करीत असता मरतात. पण त्यांच्या मृत्यूनं हताश न होता, ती का जगली, कशासाठी जगली आणि मेली, याची जाणीव ठेवायला हवी.”

धन्य ते बाजीप्रभू देशपांडे, धन्य त्यांची स्वामीभक्ती, धन्य ते वीर मावळे आणि धन्य त्यांच्या पराक्रमानं पवित्र झालेली ती गजापूरची घोडखिंड, अर्थात पावनखिंड!🙏🏻

[Shrikant Jangam · Rating 4 out of 5]

What a book! Just love the way author describes all situations. Use of figure of speech is too good. It really feels like you are standing there are experiencing those feelings like victory, sadness, love about people. And It shows how true leader behave in such difficult situation. I am not only taking about Shivaji Maharaj but also Baaji, Siddi Jauhar ,Shahaji Raje, Shiva Nahvi and all other leaders.. Want to read more books of Mr. Desai

Cheers to reading!

[Shrikant Pawar · Rating 5 out of 5]

This book is great. Author is a good story teller, story of legendary "Baji Prabhu Despande" the great maratha general of King Shivaji's army. This book take you to the times of Shivaji and tell us the story of general Baji Prabhu, his devotion to the king & kingdom, his courage and fight for hindavi swarajya.

[Vikrant · Rating 4 out of 5]

This is the first full work I read from Ranjit Desai. I quite liked the narration style, the vivid descriptions, the language use from the period. All of this this transports you back centuries. Although the story is well known to most Marathi folk, the rendering, details and style in the book bring it back to life. Looking forward to more period books from Ranjit Desai now

[Siddhesh Ayre · Rating 5 out of 5]

रणजित देसाई यांचे मी वाचलेले हे तिसरे पुस्तक. स्वामी आणि श्रीमान योगी यांच्या तुलनेत हे पुस्तक छोटे आहे. परंतु यातले संवाद आणि विचार ह्या पुस्तकं सारखे सुंदर आहेत. पुस्तकाच्या अंतिम टप्प्यात टिपलेली शिवाजी महाराजांच्या मनातील घालमेल अप्रतिम आहे.

नक्कीच वाचा.

[Deepika Jadhav · Rating 4 out of 5]

पावनखिंड।।।
How people like baji, fulaji, Shiva sacrificed their life to save our Shivaji Raja...असा राजा होणे नाही।।
A good read about panhala- pawankhind- vishalgadh लढा.

[Akshay Dalvi · Rating 5 out of 5]

जीव ओवाळून टाकावा असा राजा आणि त्याच्यावर प्रेम करणारी निष्ठावंत माणसं...
खूप खूप भारी वाटलं वाचून...
हर हर महादेव...!

[Prasanna Rane · Rating 5 out of 5]

Exceptional read!

Read a Marathi Book after a long time (2 decades). Writing style is very simple and easy to follow. Coming back to the book: it's an exceptional read. One can feel the events unfolding in front of one's eyes. Wonder why i did not read this book before. Highly recommended. Appreciate if some could translate this book to English for benefit to a wider audience as our history books just have one paragraph on Baji Prabhu Deshpande.

[Rahul · Rating 5 out of 5]

This is a very inspiring book.......

[Santosh chaskar · Rating 5 out of 5]

It was story of shivaji's loyal warrior bajiprabhu .... must read book

[Manasi]

Ranjeet Desai...The intense language & glowing description, touches the Heart...must read about Inspirational personality BAJIPRABHU DESHPANDE. Awesome Book..!

[Dhanashree Thakur-pawar · Rating 5 out of 5]

Beatuiful narration... I was in tears at last part!!

[abhijit]

Exceptional detail oriented writing.

[Ashutosh Dhale · Rating 5 out of 5]

"Pavankhind" is an epic historical novel penned by the renowned author Ranjit Desai. Set in the 17th century, the book breathes life into the heroic tale of the legendary Maratha warrior, Baji Prabhu Deshpande, and his valiant sacrifice during the Battle of Pavankhind.

The novel opens the doors to an era of intense political upheavals and battles for supremacy. As the reader is drawn into the narrative, they are transported back to a time of fierce clashes between the Marathas and the mighty Adil Shahi Sultanate of Bijapur.

Ranjit Desai's narrative brilliance shines through as he meticulously recreates the historical events and characters, leaving no stone unturned in the quest for authenticity. Readers are immersed in the struggles, emotions, and indomitable spirit of Baji Prabhu and his devoted companions, who stand as a symbol of unwavering loyalty and courage.

The Battle of Pavankhind, a pivotal moment in Maratha history, is portrayed with vivid detail and intensity, igniting a sense of awe and reverence for the sacrifices made by the brave warriors. The book not only delves into the heroics on the battlefield but also explores the human side of the characters, their bonds of friendship, and the ethos of honor and duty that defined them.

Desai's writing masterfully captures the essence of the era's cultural milieu and societal norms, offering a window into the valorous Maratha ethos and their unyielding commitment to their motherland.

As the reader turns every page, they become emotionally invested in the fate of the characters, feeling their joys, sorrows, and triumphs as if they were witnessing the events unfold in person.

"Pavankhind" is an enthralling historical saga that serves not only as a testament to the valor of Baji Prabhu and his companions but also as a tribute to the indomitable spirit of the Maratha people. It stands as a powerful ode to the unwavering loyalty, sacrifice, and bravery that shaped the course of history.

In conclusion, "Pavankhind" is a captivating and poignant novel that immerses readers in the grand tapestry of Maratha history, celebrating the heroics of Baji Prabhu Deshpande and his comrades. Ranjit Desai's storytelling prowess makes it a compelling read, and it will leave a lasting impact on those who seek to understand the valor and sacrifice of the past.

[Shailesh Sakhare · Rating 4 out of 5]

“The Battle of Pavan Khind” which in Marathi means “The Battle of the Sacred Pass”.. पावनखिंड
In 1660, the Maratha King Shivaji Maharaj was trapped in the fort of Panhala, under siege and vastly outnumbered by an Adilshahi army led by Siddi Masud. Shivaji Maharaj waited for months, planning and depleting the Adilshah's food source. He waited until he reckoned that they needed to gather more food, and then started his plan. They planned to escape from Panhala Fort to Vishalgadh Fort.
Shivaji Maharaj, Baji Prabhu, and around 600 of their best troops, hardened mountaineers of the Maval region, would dash through the Adilshahi force at night. A man named Shiva Kashid, who resembled Shivaji Maharaj in appearance, had volunteered to dress like the king and get captured.
600 maratha's were chased by more than 10000 Adhil Shahi army and 1000-2000 mughal troops were waiting near Vishalgadh. Shivaji Maharaj divided the troops in two parts. Shivaji Maharaj told Baji Prabhu that he would hear the cannon fire from Vishalgadh (the destination fort), signalling Shivaji Maharaj’s safety.
Bajiprabhu, Fulaji (his brother) along with 300 mavala's fought the battle and stopped Adil Shah army from moving ahead . The strategic position of Ghod Khind (Horse Pass) was chosen for the defence. It was very narrow and only a few soldiers could pass at any one time. Baji Prabhu fought for nearly 5 hours till they hear cannon fire and died at the same place.
That place is renamed as Pavankhind as it became with the blood of Baji Prabhu Deshpande and other mavalas...

अफझल खानाला प्रतापगडाजवळ मारल्यावर आदिलशहाने पाठवलेल्या सिद्धी मसूद ने जेंव्हा पन्हाळा गडाला वेढा दिला. तो सोडवण्यासाठी शिवाजी महाराजंसारखा हुबेहुब दिसणारा वीर शिवा काशिद स्वतःहून सिद्धीच्या जाळ्यात अडकला.
दुसरीकडे बाजीप्रभू देशपांडे आणि त्यांचे बंधू फुलाजी आणि 600 सैनिक यांसमवेत महाराजानी विशालगडाकड (पूर्वीचा खिळगील) आगेकूच केली. 600 मावळे पाठीमागे सिद्धीचे 10000 सैनिक आणि पुढे विशालडाच्या पायथ्याशी असलेले 1000-2000 मुघल सैनिक.
मध्येच बाजी आणि फुलाजी आणि 300 सैनिक यानी घोड खिंडीत थांबून येणार्‍या सैनिकाना अडवण्याचा निर्धार केला आणि महाराज पुढे जाउन खिळगील गड चडले आणि तीन तोफा दिल्या. तो गड त्यावेळी काही केला चडवत नव्हता म्हणून त्यास विशालगड असे नाव दिले.
इकडे बाजी आणि फुलाजी यांनी तोफेचा आवाज ऐकताच हसत हसत आपला प्राण सोडला.
ती खिंड बाजींच्या रक्तानी पावन झाली होऊन पावनखिंड झाली...!!!

[Kalyani More · Rating 5 out of 5]

हेलकावे घेणाया पालखीचा गोंडा धरून राजे पालखीत बसले होते. पालखीवर झाकलेल्या अलवानामुळे राजांना काही दिसत नव्हतं. फक्त बाजींचा आवाज कानावर येत होता, ‘‘चला’’ चला! कुठं जायचं? एका माणसाच्या जिवासाठी धावायचं कुठवर? बाजी! कशासाठी हे कष्ट घेता? कोणाच्या स्वार्थापायी? आणि तेही एका माणसाच्या जिवापायी? कोणाच्या सत्तेनं आम्ही या माणसांना गुंतवलं? कोणत्या अधिकारानं? जीवनात अखेरचं मोल असतं ते स्वत:च्या जीवाचं! मग त्या जीवाच्या कवड्या यांनी आम्ही मांडलेल्या पटावर का उधळाव्यात? कसल्या आणि कुणाच्या भरवशावर? बाजी, फुलाजी तुम्ही स्वामीकार्यासाठी का ह्या अवघड वाटचालीत सामील झालात? कोणत्या त्यागापायी? हे व्हावं ही तो श्रींची इच्छा आहे असं आम्ही म्हणालो. पण हा महाचंडिकेचा होम धडाडत असता त्याचं पौरोहित्य आमच्या हाती का सुपुर्द केलंत? यातून खरं काही साधणार आहे का? या पालखीचा वीट येतो! नशिबानं या संकटातून पार पडलोच तर... बाजी, पालखीचा मान तुम्हाला देऊ! त्यावेळी तुम्हाला कळेल ही पालखी केवढं सुख देते ते!Maharashtra, the state in Western India, had been under the rule of the Muslims since the thirteenth century. For about four hundred years it had tyrannical and intolerant kings from outside who never allowed the local population to live in peace. Loot, exploitation in the name of religion, rape and violence were rampant until Chhatrapati Shivaji Maharaj challenged the rulers and set up a Maratha empire in the seventeenth century. His mission was not a cakewalk: he had enemies from within, outside the state as well as those from other countries (the Portuguese and the British had made their present felt by then.) Loyalty of his followers was one major factor that helped Chhatrapati Shivaji Maharaj build an empire which was held in awe. Pavankhind is a historical novel that covers the events leading to the War of Pavankhind. (Pavankhind is a pass near Kolhapur.) The king successfully made his way through a siege of the pass; thanks to Baji Prabhu Deshpande who made the break through possible.

[Apurva Pendse · Rating 5 out of 5]

It's actually been a couple of days since I've completed this book. The effects are yet to wear off. Couldn't string words together to define this book. Or should I say a mesmerizing experience. The book covers the part from the pratapgarh battle to escape from panhalgadh.
What a night it must have been. Shivaji Maharaj and his 600 trusted aides break through the siege in the middle of night. Taking cover under the darkneee and pouring rain, they start speeding towards vishalgarh. The terrain is treacherous and exacerbated by the incessant rains. It's not until very last that they realise the enemy is going to gain on them.
A contingent of 300 breaks out and takes a decision which is the now famous rear guard last stands.
After a 12 hour run, they fight for another 7 just so that the king safely makes it to his destination!
Stuff of legends.

[Mamata · Rating 4 out of 5]

The book revolves around the great fighter of the Maratha empire, a Sardar under Chhatrapati Shivaji Maharaj, Bajiprabhu Deshpande, who lost his life in the fight of ‘Ghodkhind’. In no time the book captures your complete attention.
Story starts with Bajiprabhu Deshpande fighting against Shivaji maharaj and how turns into a dedicated Sardar of Maratha empire. It is indeed a must read as writer does not fail to capture your complete focus on each page.

[Ravindra Bharati · Rating 5 out of 5]

In school, I was not a fan of History, but as a kid I used to hear so many historical storied that were motivational and heroic.... The brave fight of Bajiprabhu is one of the feathers in such stories... I was fortunate to hear that story and somehow it made me look into such novels and now I am a fan of history. Not only stories but the value of these events in the history.... #book6

[Anand Shikarkhane · Rating 5 out of 5]

The Unsung hero

You just start reading and everything will appear in front of your eyes. That's the 1uality of Writing. Each and every line will try to build a world in your imagination.

[Chandrakant · Rating 5 out of 5]

Beautifully explained by Ranjit Desai Sir.
Each line you read makes you feel that you're present in the court of Chhatrapati Shivaji Maharaj.
End of the book is emotional and painful 😭
I wished if Baji and Fulaji had survived the Ghodkhind

[Nilesh Patil · Rating 5 out of 5]

you won't Rest until you finish the book

[Mahendra Surve · Rating 2 out of 5]

छान आहे

छान आहे वाचायला मस्त वाटले. थोर ते मावळे थोर बाजी आणि फुलाजी. महाराज्याना जीवाला जीव देणारी माणसं मिळाली. जय भवानी जय शिवाजी..

[Vishwanath Rathod · Rating 4 out of 5]

The narration style Ranjeet Desai has is pretty amazing. It let's you to picture the whole scene in front of eyes easily. It becomes hard to separate truth and fiction work. A good book.

[Prajakta · Rating 5 out of 5]

A great tale of the fiery man!

[Ranajeet Dewasthalee · Rating 5 out of 5]

What a book ! This is the way history should be told so that it is etched on your mind and inspires generations to come.

[Anand Vader · Rating 5 out of 5]

Super book !

[Dhruv Patel]

How to read this online can anyone tell me?

[Gaurav Kulkarni · Rating 5 out of 5]

Excellent book!!

An excellent book in Marathi. Must read
Ranjeet Desai is one of my favourite author. This book will give you goosebumps while reading battle scenes.