What do you think?
Rate this book
Onbehagen
Een gevoel van onbehagen maakt deel uit van ons mens-zijn. Ondanks de welvaart op alle vlakken neemt de onrust in onze maatschappij toe. Paul Verhaeghe laat in dit boek zien dat iedere tijd een eigen gevoel van onbehagen kent, met de daarbij horende typische problemen – zoals in onze tijd een burn-out, het imposter syndroom of de angst om uitgesloten te worden.
Hoe kunnen wij onze huidige samenleving typeren, op welke manieren bepaalt die ons als individu, en welk onbehagen sluit daarbij aan? Zijn er verifieerbare verklaringen voor dit onbehagen, in de praktijk van de zorg, het onderwijs en de arbeidsorganisatie? In Onbehagen kiest Paul Verhaeghe voor een wetenschappelijk onderbouwde analyse, wars van op ideologie gebaseerde kritieken en utopische oplossingen. In zijn herkenbare vlotte en toegankelijke stijl gidst hij ons langs inzichten in deze tijd en verwachtingen voor onze toekomst.
Hoe kunnen wij onze huidige samenleving typeren, op welke manieren bepaalt die ons als individu, en welk onbehagen sluit daarbij aan? Zijn er verifieerbare verklaringen voor dit onbehagen, in de praktijk van de zorg, het onderwijs en de arbeidsorganisatie? In Onbehagen kiest Paul Verhaeghe voor een wetenschappelijk onderbouwde analyse, wars van op ideologie gebaseerde kritieken en utopische oplossingen. In zijn herkenbare vlotte en toegankelijke stijl gidst hij ons langs inzichten in deze tijd en verwachtingen voor onze toekomst.
276 pages, Kindle Edition
First published May 2, 2023
54 people are currently reading
703 people want to read
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 30 of 43 reviews
July 30, 2023
Boek dat aanzet tot een stevige portie zelfreflectie. Na het lezen blijft ik achter met een gevoel van onbehagen, al daagt de bewustwording wel weer wat meer wat natuurlijk nooit slecht is. Ik vond de inzichten in psychiatrische stoornissen en diagnostiek erg interessant. De oneliner die mij bij zal blijven: 'De vorige maatschappij maakte verbondenheid tot een gevangenis, de huidige maakt autonomie tot eenzaamheid.' Groetjes, een vervreemde replicant ;-)
December 22, 2023
Goed geschreven boek. Waarin het begrip onbehagen (geillustreerd door alsmaar stijgende percentages uitvallers, mensen met lichamelijke en psychische klachten, toenemend gebruik psychofarmaca) gerelateerd wordt aan vervreemding. Omdat we in ons streven naar vrijheid en autonomie vergeten dat we dat slechts zijn in verbinding met de ander. Gek genoeg wordt hierbij wel Hegel er bij gehaald, maar niet Levinas, die ik daar eerder mee associeer. Het neoliberalisme van de laatste 40 jaar wordt als een van de allergrootste oorzaken beschreven. Waardoor vrijheid verzand in toenemend consumeren en amuseren. En autonomie in alleen oog hebben voor je eigen gelijk en je eigen waarheid. Kritisch maar goed leesbaar boek dat tot denken aanzet.
July 26, 2023
Interessant boek en zeker de moeite waard. Verhaeghe bespreekt veel in korte tijd, en het ontbreekt niet aan prikkelende analyses van de oorzaken van het onbehagen in onze maatschappij. De veelheid aan oorzaken en thema's gaat imo wel ten koste van de kwaliteit van zijn betoog. Ik miste soms de nuance in het boek en vind dat hij sommige verbanden wel heel eenvoudig trok.
April 5, 2025
In "Onbehagen" presenteert Paul Verhaeghe opnieuw een gedegen analyse van de psychologische impact van onze neoliberale samenleving. Als lezer die inmiddels bekend is met het genre van maatschappijkritische werken, viel het me echter op dat ook Verhaeghe blijft steken in wat ondertussen een bekend patroon is geworden: een erudiete diagnose zonder werkelijk wenkend perspectief.
Verhaeghe is op zijn sterkst wanneer hij vanuit zijn expertise als psychoanalyticus beschrijft hoe het neoliberale systeem onze psyche heeft gekoloniseerd. Zijn gebruik van Foucaults discourstheorie is indrukwekkend en verhelderend - hij laat overtuigend zien hoe bepaalde machtsstructuren onze identiteit en zelfs ons innerlijk leven hebben gevormd. De verbinding tussen toenemende psychische problematiek zoals burn-outs en depressies enerzijds en de neoliberale prestatiemaatschappij anderzijds wordt treffend gelegd.
Waar het boek echter tekortschiet, is in de transitie van analyse naar actie. Wanneer Verhaeghe zich buiten zijn expertisegebied van de psychologie begeeft en uitspraken doet over politiek-economische alternatieven, wordt zijn betoog merkbaar zwakker en soms zelfs cynisch van toon. Dit cynisme is niet alleen onbevredigend, maar dreigt de lezer ook te besmetten met een gevoel van machteloosheid – precies wat we niet nodig hebben in deze tijd.
Wat ik in dit boek mis, is de geest van opstand die Albert Camus voorstaat - niet een nihilistische afwijzing, maar een bewuste weigering om de status quo als onvermijdelijk te accepteren. Na het lezen van "Onbehagen" bleef ik achter met een scherper begrip van het probleem, maar zonder de energie of handvatten om er iets aan te doen. Verhaeghe's intellectuele distantie creëert een kloof tussen zijn doordringende analyse en de dagelijkse realiteit waarin we concrete alternatieven moeten ontwikkelen.
Voor wie nog niet bekend is met de psychologische effecten van neoliberalisme biedt "Onbehagen" een waardevolle introductie. Maar voor lezers die al vertrouwd zijn met deze kritiek en die verlangen naar een boek dat niet alleen ontmaskert maar ook inspireert tot verandering, blijft het onbevredigend. De wereld heeft geen gebrek aan scherpzinnige diagnoses, maar aan visionaire perspectieven die ons kunnen helpen voorbij het cynisme te komen en daadwerkelijk collectieve actie te ondernemen.
Verhaeghe is op zijn sterkst wanneer hij vanuit zijn expertise als psychoanalyticus beschrijft hoe het neoliberale systeem onze psyche heeft gekoloniseerd. Zijn gebruik van Foucaults discourstheorie is indrukwekkend en verhelderend - hij laat overtuigend zien hoe bepaalde machtsstructuren onze identiteit en zelfs ons innerlijk leven hebben gevormd. De verbinding tussen toenemende psychische problematiek zoals burn-outs en depressies enerzijds en de neoliberale prestatiemaatschappij anderzijds wordt treffend gelegd.
Waar het boek echter tekortschiet, is in de transitie van analyse naar actie. Wanneer Verhaeghe zich buiten zijn expertisegebied van de psychologie begeeft en uitspraken doet over politiek-economische alternatieven, wordt zijn betoog merkbaar zwakker en soms zelfs cynisch van toon. Dit cynisme is niet alleen onbevredigend, maar dreigt de lezer ook te besmetten met een gevoel van machteloosheid – precies wat we niet nodig hebben in deze tijd.
Wat ik in dit boek mis, is de geest van opstand die Albert Camus voorstaat - niet een nihilistische afwijzing, maar een bewuste weigering om de status quo als onvermijdelijk te accepteren. Na het lezen van "Onbehagen" bleef ik achter met een scherper begrip van het probleem, maar zonder de energie of handvatten om er iets aan te doen. Verhaeghe's intellectuele distantie creëert een kloof tussen zijn doordringende analyse en de dagelijkse realiteit waarin we concrete alternatieven moeten ontwikkelen.
Voor wie nog niet bekend is met de psychologische effecten van neoliberalisme biedt "Onbehagen" een waardevolle introductie. Maar voor lezers die al vertrouwd zijn met deze kritiek en die verlangen naar een boek dat niet alleen ontmaskert maar ook inspireert tot verandering, blijft het onbevredigend. De wereld heeft geen gebrek aan scherpzinnige diagnoses, maar aan visionaire perspectieven die ons kunnen helpen voorbij het cynisme te komen en daadwerkelijk collectieve actie te ondernemen.
January 5, 2025
Prikkelende analyse van onze tijd, waarin Verhaeghe veel thema’s bijeenbrengt. Zijn centrale uitgangspunt is dat de mens altijd behoefte heeft om onderdeel uit te maken van een groep en tegelijkertijd om zich daarvan te onderscheiden. Waar het leven van de mens in de middeleeuwen in dienst stond van God, stelt Verhaeghe dat de mens sinds de jaren tachtig massaal wordt aangespoord om te consumeren en zich (met bezit) te onderscheiden van zijn medemens. In de huidige maatschappij is de mens continu in concurrentie met zijn soortgenoten, met onbehagen en een groot aantal psychische en fysieke klachten tot gevolg. Een heldere centrale these die erg breed wordt onderbouwd.
This entire review has been hidden because of spoilers.
August 10, 2023
Paul Verhaeghe houdt (de geschiedenis van) onze huidige, ziekmakende maatschappij en cultuur kritisch onder de loep in dit boek en denkt na over de immense impact die een maatschappij en cultuur die ingaan tegen de werkelijke noden van ons allen, op ons welbevinden hebben. Autonomie in verbondenheid is waar hij voor pleit. Ik kan me in verschillende dingen uit dit boek heel erg vinden en raad het iedereen aan. Bepaalde stukken vond ik heel herkenbaar en heel raak beschreven, in andere dingen uit het boek kon ik me minder of niet vinden. Grotendeels boeiend, ook schrijnend maar zo goed en broodnodig dat dit boek is geschreven lijkt me, waarvoor dank Paul Verhaeghe. Het zet aan tot diepgaand (of nog diepgaander) nadenken, o.a. over de ratrace die velen zo normaal zijn gaan vinden. Ik raad het boek iedereen aan. Ik miste o.a. persoonlijk wel een nog wat dieper ingaan op hoe we concreet tot een gezonde, veilige maatschappij kunnen komen, tot een maatschappij die een thuis is voor haar burgers. Tot een samenleving waarin samen terug bestaat. Onbehagen is onvermijdelijk voor elke maatschappij, maar het onbehagen in een maatschappij dient zo laag mogelijk te zijn en de economie dient niet belangrijker te zijn dan ieders werkelijke noden en zo. Dit is volgens mij het eerste boek dat ik las van Paul Verhaeghe. Het boek telt 285 pagina's.
August 23, 2024
Misschien kun je dit boek zien als een samenvatting van Paul Verhaeghe zijn eerdere werken. In een interview gaf hij zelf ook toe steeds meer te sprong te maken van het in isolatie onderzoeken van het individu naar de verhouding tussen het individu en de samenleving. De twee zijn immers niet los van elkaar te zien.
Wat wij een psychische stoornis noemen, is vaak bijvoorbeeld te bestempelen als sociaal onwenselijk gedrag. De discussie over de term stoornis en de bekende DSM-5, is weer een heel andere discussie op zich - de nadruk op diagnostiek en medicatie werkt vaak averechts: het individu ziet zichzelf nu als afwijkend en is ook nog eens afhankelijk van medicijnen. In plaats van gezondheidsklachten te wijten aan de toenemende werkdruk, competitie, en het overal aanwezige marktdenken, geeft men liever de schuld aan het individu.
Dus heb je last van stress, depressie, of angstklachten, dan zou dat komen door een tekort aan veerkracht. Alles wordt tegenwoordig bekeken met het idee van maakbaarheid. Ervaar je psychisch lijden? Eigen schuld. Ben je werkloos? Eigen schuld. Ben je niet 'succesvol'? Eigen schuld. De aandacht die Verhaeghe geeft aan de macht van taal is misschien nog wel het meest interessant in dit boek. Een opleiding is een goede 'investering'. In onze zoektocht naar de liefde bevinden we ons op de 'huwelijksmarkt'. Waar iedereen elkaar vroeger een goede gezondheid toewenste, wensen we elkaar nu 'succes'.
Succes is verworden tot een verplichting - alles is immers maakbaar. We vermarkten niet alleen meer producten, we vermarkten nu ook onszelf en onze diensten. We zijn zelf verworden tot een product. Alles voor de markt, want die zal er vast voor zorgen dat welvaart en de bijbehorende levensvrijheid netjes en eerlijk verdeeld worden naar wie het het meest verdient. Toch?
Hieronder een paar passages die ik treffend vond.
"Wat we in deze evolutie uit het oog verloren zijn, is dat uitwisselingen met anderen onze identiteit bepalen, omdat uitwisselingen aan de basis liggen van erkenning. Ik besta slechts als ik gezien en gehoord wordt. Door de instrumentalisering van de economie en het accent op winstmaximalisatie is erkenning naar de achtergrond verdwenen. 'It's strictly business, you know?' Steeds meer mensen beseffen dat ze niet langer meetellen. 'Voor jou tien anderen.' En wereldwijd klinkt de roep om respect luider en luider."
"Er is geen autonoom ik dat af en toe een verbinding aangaat met anderen. Er is zelfs geen autonoom lichaam los van de omgeving. Zowel het ik als het lichaam bevat delen van anderen en vormt zelfs een onderdeel van nog grotere gehelen. We functioneren in voortdurende, dynamische processen waarin aantrekking en afstoting, versmelting en splitsing, de toon zetten. Het wordt hoog tijd dat we het individu op deze manier begrijpen. Volledig anders dus dan de huidige invulling, die ons de illusie opdringt dat we allemaal unieke wezens zijn."
"Moreel zijn we vrijer dan ooit, maar de belangrijkste keuze is dezelfde als uit mijn kindertijd, toen we gemaskerd en met een revolver in de hand de postkoets overvielen, luidkeels roepend: 'Uw geld of uw leven.' Wie in leven wilde blijven, moest zijn geld afgeven. Wie zijn geld niet wilde afgeven, verloor zijn leven. Wat je ook koos, je verloor altijd. In de volwassen versie: wie in de rat-race stapt, verdient soms veel geld, maar heeft geen leven. Wie weigert mee te doen, heeft geen geld en dus ook geen leven. Het effect van deze verplichte 'keuze' van wie we moeten worden, leest als een opdracht: word ondernemer van jezelf, consumeer om de economie te ondersteunen, doe dat in voortdurende competitie met jezelf en met de anderen. Het gevolg voor het individu is dat het ziek wordt, voor de samenleving dat 'samen' uit het 'leven' verdwijnt. Het onbehagen dat ooit het resultaat was van het normale spanningsveld tussen mensen onderling en tussen burger en maatschappij, is nu het gevolg van een polarisatie tussen boze en angstige individuen. Hun aantal blijft toenemen. Maar het dominante vertoog maakt hen als groep onschadelijk door hun problemen te individualiseren en te medicaliseren. Sociaal protest wordt weggezet als een reactie van profiteurs die weigeren te werken. Het snel stijgende aantal mensen dat uitvalt wordt gereduceerd tot stoornissen van individuen die een gebrek aan veerkracht vertonen of genetisch kwetsbaar zijn. Vervolgens worden zij vermarkt, als makkelijk doelwit van de farmaceutische bedrijven."
"Onze maatschappij evolueert naar een tweedeling, met een bovenklasse die lang en hard werkt en heel veel geld verdient, dankzij een onderklasse die lang en hard werkt en heel weinig verdient. Hard werken is het belangrijkste ideaal. Wie niet werkt, bestaat niet. Dit is de hedendaagse vervreemding. We worden gereduceerd tot onze professionele identiteit, zeker wanneer die succesvol is."
Deze subtiele en impliciete tweedeling die tussen de hardwerkende Nederlander' en de profiteurs wordt vaak gemaakt in het publieke debat, het meest door partijen als de VVD. Zij wekken zo de indruk dat ongelijkheid gelegitimeerd is. Wie arm is, werkt simpelweg niet hard genoeg. Daarmee spelen ze ook de populisten in de hand, die dit idee naar hartenlust gebruiken in hun pleidooien tegen zogenaamde 'gelukszoekers' - de profiteurs in spe.
"Het idee van maakbaarheid is verschoven naar verplichte zelfrealisatie, toegespitst op het individu: je kan en dus moét je het maken. Succes is je eigen verdienste, net zoals mislukking je eigen schuld is. Bovendien gaat het bij maakbaarheid en zelfrealisatie vooral om onze professionele kant, met financieel succes als criterium. Op de achtergrond is er ongemerkt een eeuwenoude opvatting verdwenen. Het idee van de menselijke beperktheid is weggevallen. Perfectie is mogelijk. Happiness is a choice. Merkwaardig, omdat in het verleden elke mensopvatting vertrok vanuit een wezenlijk beperkt zijn, met als gevolg het zoeken naar existentiële antwoorden in kunst en religie. Vandaag de dag hoeft dat niet meer. En de belangrijkste vraag bij een kunstwerk is of het een goede belegging betreft."
"De sociale psychologie maakt duidelijk hoezeer we beïnvloedbaar blijven door de groep waarvan we deel uitmaken. Dat een omgeving ziekmakende effecten kan hebben zal vandaag de dag door niemand ontkend worden. Sommige effecten zijn medisch en dus goed meetbaar - denk aan kinderen die opgroeien in een gebied met sterke lucht- en bodemverontreiniging, denk aan lood- en asbestvergiftiging. Bij andere omgevingsfactoren is de meetbaarheid van effecten niet eenvoudig. Hoe breng je bijvoorbeeld de gevolgen van chronische stress in kaart. Dit is des te moeilijker omdat stressklachten nog altijd geassocieerd worden met psychische zwakte en een gebrek aan veerkracht, terwijl het steeds duidelijker wordt hoe complex de onderliggende sociale, medische, en psychologische mechanismen zijn. Vandaar dat het gros van de stressklachten waarmee mensen zich aanmelden in de eerstelijnszorg, huisartsen en psychologen, zelden alleen lichamelijk of medisch of sociaal zijn, met slaapmoeilijkheden als eenvoudig maar zeer frequent voorbeeld. De toename van dergelijke mengvormen ontkracht de klassieke verdeling tussen zuivere - let op het woord - medische ziektes, psychiatrische stoornissen, psychologische problemen, en sociale moeilijkheden. Dit leidt tot een vraagstuk dat hedendaags lijkt maar het niet is: hoe definiëren we normaliteit? Wat beschouwen we als abnormaal? Welke criteria gebruiken we, medische of andere? Waar leggen we de oorzaken en wat is het uitgangspunt en het doel van de behandeling? De geschiedenis leert dat antwoorden op deze vragen altijd een morele inslag bevatten en juist daarom erg gevoelig liggen."
"Wanneer we een acute bedreiging ervaren gaat ons lichaam in de stressmodus, als erfenis van onze evolutionaire voorgeschiedenis. Ons endocrien systeem produceert stresshormonen in voorbereiding op de fight-or-flight-reactie. Het vechten of vluchten. De prijs die we daarvoor betalen is een daling van onze immuniteit; je wordt sneller verkouden. Maar dat is niet erg, op voorwaarde dat deze toestand niet al te lang aanhoudt. Is dat wel het geval, dan blijft het lichaam in een aanhoudende alertheidsmodus, en dat is hoogst ongezond. Chronische stress veroorzaken medische kettingreacties samengevat als PINE, met aan het eindpunt ernstige aandoeningen. (...) Het eindresultaat verschilt per individu, maar is altijd heftig, met onder meer cardiovasculaire aandoeningen, diabetes, auto-immuunaandoeningen, en zelfs bepaalde vormen van kanker. Tot voor kort moesten we raden naar oorzaken van deze ziektebeelden. Wie erdoor overvallen werd had gewoon pech en voelde zich in zijn steek gelaten door zijn lichaam. Dat de zaken wel eens omgekeerd konden liggen, we hebben ons lichaam in de steek gelaten, begint nu te dagen. En recent worden de verbanden aangetoond tussen deze aandoeningen en onze manier van leven. Het is verrassend om te constateren dat zowel de patiënten als de wetenschappers dit verband lange tijd niet opmerkten en vaak nog altijd niet zien. Dit illustreert in welke mate we vervreemd zijn van ons lijf."
"De mens behoort tot de sociale zoogdieren, wat betekent dat we de groep nodig hebben, maar ook een eigen positie willen innemen. We hebben eerst en vooral behoefte aan verbondenheid. Pas wanneer deze voldoende stevig is, kunnen we onze autonomie waarmaken.
Een maatschappij die haar leden een voortdurende concurrentie oplegt met anderen en met onszelf maakt verbondenheid onmogelijk en is ziekmakend voor lichaam en geest. Wanneer diezelfde maatschappij dan ook nog eens autonomie oplegt, is het resultaat geen autonomie, maar individualisering. Geen wonder dat het onbehagen zo groot geworden is. We zijn vervreemd van ons lijf, van onszelf, van de anderen. Ik misbruik mijn lichaam. Ik hol mijn eigen schaduw achterna. Ik wantrouw de anderen."
Goh, waar zou dat onbehagen nou toch vandaan komen? Konden we maar iets vaker in de spiegel kijken en de wereld zien zoals die is, zoals Verhaeghe die ons voorhoudt. En misschien vragen we ons dan eindelijk eens af waar we in godsnaam met zijn allen mee bezig zijn.
Wat wij een psychische stoornis noemen, is vaak bijvoorbeeld te bestempelen als sociaal onwenselijk gedrag. De discussie over de term stoornis en de bekende DSM-5, is weer een heel andere discussie op zich - de nadruk op diagnostiek en medicatie werkt vaak averechts: het individu ziet zichzelf nu als afwijkend en is ook nog eens afhankelijk van medicijnen. In plaats van gezondheidsklachten te wijten aan de toenemende werkdruk, competitie, en het overal aanwezige marktdenken, geeft men liever de schuld aan het individu.
Dus heb je last van stress, depressie, of angstklachten, dan zou dat komen door een tekort aan veerkracht. Alles wordt tegenwoordig bekeken met het idee van maakbaarheid. Ervaar je psychisch lijden? Eigen schuld. Ben je werkloos? Eigen schuld. Ben je niet 'succesvol'? Eigen schuld. De aandacht die Verhaeghe geeft aan de macht van taal is misschien nog wel het meest interessant in dit boek. Een opleiding is een goede 'investering'. In onze zoektocht naar de liefde bevinden we ons op de 'huwelijksmarkt'. Waar iedereen elkaar vroeger een goede gezondheid toewenste, wensen we elkaar nu 'succes'.
Succes is verworden tot een verplichting - alles is immers maakbaar. We vermarkten niet alleen meer producten, we vermarkten nu ook onszelf en onze diensten. We zijn zelf verworden tot een product. Alles voor de markt, want die zal er vast voor zorgen dat welvaart en de bijbehorende levensvrijheid netjes en eerlijk verdeeld worden naar wie het het meest verdient. Toch?
Hieronder een paar passages die ik treffend vond.
"Wat we in deze evolutie uit het oog verloren zijn, is dat uitwisselingen met anderen onze identiteit bepalen, omdat uitwisselingen aan de basis liggen van erkenning. Ik besta slechts als ik gezien en gehoord wordt. Door de instrumentalisering van de economie en het accent op winstmaximalisatie is erkenning naar de achtergrond verdwenen. 'It's strictly business, you know?' Steeds meer mensen beseffen dat ze niet langer meetellen. 'Voor jou tien anderen.' En wereldwijd klinkt de roep om respect luider en luider."
"Er is geen autonoom ik dat af en toe een verbinding aangaat met anderen. Er is zelfs geen autonoom lichaam los van de omgeving. Zowel het ik als het lichaam bevat delen van anderen en vormt zelfs een onderdeel van nog grotere gehelen. We functioneren in voortdurende, dynamische processen waarin aantrekking en afstoting, versmelting en splitsing, de toon zetten. Het wordt hoog tijd dat we het individu op deze manier begrijpen. Volledig anders dus dan de huidige invulling, die ons de illusie opdringt dat we allemaal unieke wezens zijn."
"Moreel zijn we vrijer dan ooit, maar de belangrijkste keuze is dezelfde als uit mijn kindertijd, toen we gemaskerd en met een revolver in de hand de postkoets overvielen, luidkeels roepend: 'Uw geld of uw leven.' Wie in leven wilde blijven, moest zijn geld afgeven. Wie zijn geld niet wilde afgeven, verloor zijn leven. Wat je ook koos, je verloor altijd. In de volwassen versie: wie in de rat-race stapt, verdient soms veel geld, maar heeft geen leven. Wie weigert mee te doen, heeft geen geld en dus ook geen leven. Het effect van deze verplichte 'keuze' van wie we moeten worden, leest als een opdracht: word ondernemer van jezelf, consumeer om de economie te ondersteunen, doe dat in voortdurende competitie met jezelf en met de anderen. Het gevolg voor het individu is dat het ziek wordt, voor de samenleving dat 'samen' uit het 'leven' verdwijnt. Het onbehagen dat ooit het resultaat was van het normale spanningsveld tussen mensen onderling en tussen burger en maatschappij, is nu het gevolg van een polarisatie tussen boze en angstige individuen. Hun aantal blijft toenemen. Maar het dominante vertoog maakt hen als groep onschadelijk door hun problemen te individualiseren en te medicaliseren. Sociaal protest wordt weggezet als een reactie van profiteurs die weigeren te werken. Het snel stijgende aantal mensen dat uitvalt wordt gereduceerd tot stoornissen van individuen die een gebrek aan veerkracht vertonen of genetisch kwetsbaar zijn. Vervolgens worden zij vermarkt, als makkelijk doelwit van de farmaceutische bedrijven."
"Onze maatschappij evolueert naar een tweedeling, met een bovenklasse die lang en hard werkt en heel veel geld verdient, dankzij een onderklasse die lang en hard werkt en heel weinig verdient. Hard werken is het belangrijkste ideaal. Wie niet werkt, bestaat niet. Dit is de hedendaagse vervreemding. We worden gereduceerd tot onze professionele identiteit, zeker wanneer die succesvol is."
Deze subtiele en impliciete tweedeling die tussen de hardwerkende Nederlander' en de profiteurs wordt vaak gemaakt in het publieke debat, het meest door partijen als de VVD. Zij wekken zo de indruk dat ongelijkheid gelegitimeerd is. Wie arm is, werkt simpelweg niet hard genoeg. Daarmee spelen ze ook de populisten in de hand, die dit idee naar hartenlust gebruiken in hun pleidooien tegen zogenaamde 'gelukszoekers' - de profiteurs in spe.
"Het idee van maakbaarheid is verschoven naar verplichte zelfrealisatie, toegespitst op het individu: je kan en dus moét je het maken. Succes is je eigen verdienste, net zoals mislukking je eigen schuld is. Bovendien gaat het bij maakbaarheid en zelfrealisatie vooral om onze professionele kant, met financieel succes als criterium. Op de achtergrond is er ongemerkt een eeuwenoude opvatting verdwenen. Het idee van de menselijke beperktheid is weggevallen. Perfectie is mogelijk. Happiness is a choice. Merkwaardig, omdat in het verleden elke mensopvatting vertrok vanuit een wezenlijk beperkt zijn, met als gevolg het zoeken naar existentiële antwoorden in kunst en religie. Vandaag de dag hoeft dat niet meer. En de belangrijkste vraag bij een kunstwerk is of het een goede belegging betreft."
"De sociale psychologie maakt duidelijk hoezeer we beïnvloedbaar blijven door de groep waarvan we deel uitmaken. Dat een omgeving ziekmakende effecten kan hebben zal vandaag de dag door niemand ontkend worden. Sommige effecten zijn medisch en dus goed meetbaar - denk aan kinderen die opgroeien in een gebied met sterke lucht- en bodemverontreiniging, denk aan lood- en asbestvergiftiging. Bij andere omgevingsfactoren is de meetbaarheid van effecten niet eenvoudig. Hoe breng je bijvoorbeeld de gevolgen van chronische stress in kaart. Dit is des te moeilijker omdat stressklachten nog altijd geassocieerd worden met psychische zwakte en een gebrek aan veerkracht, terwijl het steeds duidelijker wordt hoe complex de onderliggende sociale, medische, en psychologische mechanismen zijn. Vandaar dat het gros van de stressklachten waarmee mensen zich aanmelden in de eerstelijnszorg, huisartsen en psychologen, zelden alleen lichamelijk of medisch of sociaal zijn, met slaapmoeilijkheden als eenvoudig maar zeer frequent voorbeeld. De toename van dergelijke mengvormen ontkracht de klassieke verdeling tussen zuivere - let op het woord - medische ziektes, psychiatrische stoornissen, psychologische problemen, en sociale moeilijkheden. Dit leidt tot een vraagstuk dat hedendaags lijkt maar het niet is: hoe definiëren we normaliteit? Wat beschouwen we als abnormaal? Welke criteria gebruiken we, medische of andere? Waar leggen we de oorzaken en wat is het uitgangspunt en het doel van de behandeling? De geschiedenis leert dat antwoorden op deze vragen altijd een morele inslag bevatten en juist daarom erg gevoelig liggen."
"Wanneer we een acute bedreiging ervaren gaat ons lichaam in de stressmodus, als erfenis van onze evolutionaire voorgeschiedenis. Ons endocrien systeem produceert stresshormonen in voorbereiding op de fight-or-flight-reactie. Het vechten of vluchten. De prijs die we daarvoor betalen is een daling van onze immuniteit; je wordt sneller verkouden. Maar dat is niet erg, op voorwaarde dat deze toestand niet al te lang aanhoudt. Is dat wel het geval, dan blijft het lichaam in een aanhoudende alertheidsmodus, en dat is hoogst ongezond. Chronische stress veroorzaken medische kettingreacties samengevat als PINE, met aan het eindpunt ernstige aandoeningen. (...) Het eindresultaat verschilt per individu, maar is altijd heftig, met onder meer cardiovasculaire aandoeningen, diabetes, auto-immuunaandoeningen, en zelfs bepaalde vormen van kanker. Tot voor kort moesten we raden naar oorzaken van deze ziektebeelden. Wie erdoor overvallen werd had gewoon pech en voelde zich in zijn steek gelaten door zijn lichaam. Dat de zaken wel eens omgekeerd konden liggen, we hebben ons lichaam in de steek gelaten, begint nu te dagen. En recent worden de verbanden aangetoond tussen deze aandoeningen en onze manier van leven. Het is verrassend om te constateren dat zowel de patiënten als de wetenschappers dit verband lange tijd niet opmerkten en vaak nog altijd niet zien. Dit illustreert in welke mate we vervreemd zijn van ons lijf."
"De mens behoort tot de sociale zoogdieren, wat betekent dat we de groep nodig hebben, maar ook een eigen positie willen innemen. We hebben eerst en vooral behoefte aan verbondenheid. Pas wanneer deze voldoende stevig is, kunnen we onze autonomie waarmaken.
Een maatschappij die haar leden een voortdurende concurrentie oplegt met anderen en met onszelf maakt verbondenheid onmogelijk en is ziekmakend voor lichaam en geest. Wanneer diezelfde maatschappij dan ook nog eens autonomie oplegt, is het resultaat geen autonomie, maar individualisering. Geen wonder dat het onbehagen zo groot geworden is. We zijn vervreemd van ons lijf, van onszelf, van de anderen. Ik misbruik mijn lichaam. Ik hol mijn eigen schaduw achterna. Ik wantrouw de anderen."
Goh, waar zou dat onbehagen nou toch vandaan komen? Konden we maar iets vaker in de spiegel kijken en de wereld zien zoals die is, zoals Verhaeghe die ons voorhoudt. En misschien vragen we ons dan eindelijk eens af waar we in godsnaam met zijn allen mee bezig zijn.
May 19, 2025
Ik las voordien zijn boeken graag (authoriteit, intimiteit & identiteit), maar ik twijfel of ik zijn andere werken ga lezen. Er is eenderzijds herhaling, anderszijds wel nieuwe inzichten (hier focus op het neoliberale en economisch aspect van de samenleving).
Anderszijds, kwam het laatste deel over psychiatrische aandoeningen hard aan bij me. Het was niet dat ik dacht hoe Paul Verhaeghe dacht als individu.
Dit boek leek (e-boek) enorm snel geschreven te zijn, waardoor het vol schrijf- en stijlfouten zat. Iets wat ik niet zou verwachten bij een boek zoals deze.
Oprecht jammer.
Anderszijds, kwam het laatste deel over psychiatrische aandoeningen hard aan bij me. Het was niet dat ik dacht hoe Paul Verhaeghe dacht als individu.
Dit boek leek (e-boek) enorm snel geschreven te zijn, waardoor het vol schrijf- en stijlfouten zat. Iets wat ik niet zou verwachten bij een boek zoals deze.
Oprecht jammer.
January 29, 2024
Ik kwam er zo moeilijk doorheen. Het las gewoon echt niet lekker en daardoor kon ik me ook moeilijk concentreren. Het is zeker leerzaam en heel interessant, maar ik luister liever naar een podcast met Paul. (Of ik bezoek nog eens een lezing van hem, net als afgelopen jaar in Rotterdam)
August 21, 2024
Scherpe analyse van Paul Verhaeghe, die veel relevant bronmateriaal aanhaalt om zijn punt(en) te maken. Zijn betoog komt niet als een verrassing voor diegenen doe eerdere boeken van hem gelezen hebben
June 7, 2023
Hoewel ik wat twijfel tussen hoeveel sterren en mij wat probeer te oriënteren op andere boeken van deze schrijver ben ik uitgekomen op 4 , ik zou het boek aanraden (hoewel ik het niet zijn beste vond ) en daardoor de de schrijver mss ook kunnen aanmoedigen om verder boeken uit te denken en werken , het boek beschrijft wat de maatschappij tussen 1980 en heden en de uitwerking daarvan op het individu ( met nu en dan een uitstapje naar een ander onderwerp)
Zijn visie en analyse van de voortdurend veranderende samenleving ( Bv nu normaal gedrag zou in 1900 tot opsluiting kunnen geleid hebben )
De impact van een samenleving op het psychische en fysieke welbevinden is moeilijk te overschatten , hoe deze samenleving er dan best uitziet zal afhangen aan welk individu men het vraagt en zal wel behoorlijk verschillen , het prachtige verleden en de angstige toekomst , of het verleden van fouten in omgang en dwang van verliezers en winnaars , … hoe de toekomst best vormt krijgt …., goed voor ten koste van , … met zo min mogelijk elkaar en zichzelf ziek maken ,… dat kunnen we uitbesteden aan verschillende micro-organismen , de eigen op hol slaande cellen , ongevallen en andere rampen
Gemakkelijk leesbaar boek waarvan ik het laatste hoofdstuk 5 sterren geef voor deze inzichten
Zijn visie en analyse van de voortdurend veranderende samenleving ( Bv nu normaal gedrag zou in 1900 tot opsluiting kunnen geleid hebben )
De impact van een samenleving op het psychische en fysieke welbevinden is moeilijk te overschatten , hoe deze samenleving er dan best uitziet zal afhangen aan welk individu men het vraagt en zal wel behoorlijk verschillen , het prachtige verleden en de angstige toekomst , of het verleden van fouten in omgang en dwang van verliezers en winnaars , … hoe de toekomst best vormt krijgt …., goed voor ten koste van , … met zo min mogelijk elkaar en zichzelf ziek maken ,… dat kunnen we uitbesteden aan verschillende micro-organismen , de eigen op hol slaande cellen , ongevallen en andere rampen
Gemakkelijk leesbaar boek waarvan ik het laatste hoofdstuk 5 sterren geef voor deze inzichten
February 27, 2025
Erg leuk geschreven betoog over hoe mensen vervreemd raken van hun maatschappij en omgeving, een soort Foucault voor leken. Het was volgens mij niet allemaal even genuanceerd, maar ik vloog er doorheen en zou het zeker aanraden.
December 1, 2023
Ik werd er wel wat ongelukkig van.
July 13, 2023
Interessante gedachten die ondersneeuwen in totaal chaotische argumentaties en alinea's.
July 13, 2025
Positieve punten
Scherpe diagnose van maatschappelijke kwalen: Verhaeghe weet de vinger op de zere plek te leggen. Hij argumenteert overtuigend dat het wijdverspreide onbehagen: zich manifesterend als stress, burn-out, angst en depressie – niet louter individuele problemen zijn, maar symptomen van dieperliggende maatschappelijke structuren. Hij verbindt dit onbehagen vaak met de gevolgen van het neoliberalisme, dat autonomie en prestatie centraal stelt, maar tegelijkertijd leidt tot een gevoel van vervreemding en eenzaamheid.
Wetenschappelijk onderbouwd, maar toegankelijk: Een van de sterke punten van Verhaeghe is zijn vermogen om complexe psychologische en sociologische concepten helder en begrijpelijk uit te leggen. Hij baseert zijn analyse op wetenschappelijke inzichten, maar vermijdt jargon en behoudt een vlotte en leesbare stijl, waardoor het boek een breed publiek aanspreekt.
Verbinding met het lichaam en identiteit: Verhaeghe benadrukt de vervreemding van ons eigen lichaam en onze identiteit in de huidige maatschappij. Hij laat zien hoe we onszelf conformeren aan externe verwachtingen en hoe dit leidt tot een intern conflict, een "verdeeld wezen" dat niet met zichzelf samenvalt. Dit is een belangrijke invalshoek die vaak wordt over het hoofd gezien in oppervlakkigere analyses van maatschappelijk welzijn.
Stimuleert reflectie: Het boek dwingt de lezer tot zelfreflectie en tot een kritische blik op de maatschappij. Het opent de ogen voor de impliciete en expliciete mensvisie die onze samenleving kenmerkt en nodigt uit tot een heroverweging van onze waarden en prioriteiten.
Kritische bedenkingen
Mogelijke herhaling van eerdere werken: Voor lezers die bekend zijn met eerdere werken van Verhaeghe, zoals "Identiteit" of "Autoriteit", kan "Onbehagen" soms aanvoelen als een herhaling van reeds eerder behandelde thema's, zij het vanuit een iets ander perspectief of met een hernieuwde focus. Hoewel hij de inzichten verdiept en actualiseert, kan de kernboodschap minder verrassend zijn.
Beperkte concrete oplossingen: Verhaeghe is uitstekend in het diagnosticeren van de problemen, maar het boek biedt, net als veel van zijn eerdere werken, relatief weinig concrete handelingsperspectieven of oplossingen. Hoewel hij pleit voor een "nieuw verbond" met elkaar en de natuur en het belang van verbondenheid benadrukt, blijven de praktische implicaties daarvan vaak op een algemeen niveau. Dit kan leiden tot een gevoel van machteloosheid bij de lezer.
Nadruk op het neoliberale narratief: Hoewel de kritiek op het neoliberalisme zeer terecht en belangrijk is, kan de sterke focus hierop soms de indruk wekken dat het de enige oorzaak is van het hedendaagse onbehagen. Andere factoren, hoewel mogelijk minder prominent, kunnen ook een rol spelen en krijgen misschien minder aandacht.
Soms een generaliserend beeld: Hoewel Verhaeghe nuance aanbrengt, kan zijn analyse soms neigen naar een generaliserend beeld van "de maatschappij" en "de mens daarin". De complexe diversiteit aan individuele ervaringen en subculturen kan dan onderbelicht blijven.
Conclusie
"Onbehagen" van Paul Verhaeghe is een waardevol en belangrijk boek dat een diepgaande en wetenschappelijk gefundeerde analyse biedt van de oorzaken van het hedendaagse onbehagen. Het is een sterke aanrader voor iedereen die zich zorgen maakt over de mentale gesteldheid in onze maatschappij en de onderliggende maatschappelijke mechanismen wil begrijpen. De kracht ligt in de scherpe diagnose en de toegankelijke presentatie. Voor wie concrete stappen of gedetailleerde handelingsplannen zoekt, kan het echter minder bevredigend zijn. Het is eerder een boek dat uitnodigt tot fundamentele reflectie en bewustwording, dan een handleiding voor directe verandering.
Scherpe diagnose van maatschappelijke kwalen: Verhaeghe weet de vinger op de zere plek te leggen. Hij argumenteert overtuigend dat het wijdverspreide onbehagen: zich manifesterend als stress, burn-out, angst en depressie – niet louter individuele problemen zijn, maar symptomen van dieperliggende maatschappelijke structuren. Hij verbindt dit onbehagen vaak met de gevolgen van het neoliberalisme, dat autonomie en prestatie centraal stelt, maar tegelijkertijd leidt tot een gevoel van vervreemding en eenzaamheid.
Wetenschappelijk onderbouwd, maar toegankelijk: Een van de sterke punten van Verhaeghe is zijn vermogen om complexe psychologische en sociologische concepten helder en begrijpelijk uit te leggen. Hij baseert zijn analyse op wetenschappelijke inzichten, maar vermijdt jargon en behoudt een vlotte en leesbare stijl, waardoor het boek een breed publiek aanspreekt.
Verbinding met het lichaam en identiteit: Verhaeghe benadrukt de vervreemding van ons eigen lichaam en onze identiteit in de huidige maatschappij. Hij laat zien hoe we onszelf conformeren aan externe verwachtingen en hoe dit leidt tot een intern conflict, een "verdeeld wezen" dat niet met zichzelf samenvalt. Dit is een belangrijke invalshoek die vaak wordt over het hoofd gezien in oppervlakkigere analyses van maatschappelijk welzijn.
Stimuleert reflectie: Het boek dwingt de lezer tot zelfreflectie en tot een kritische blik op de maatschappij. Het opent de ogen voor de impliciete en expliciete mensvisie die onze samenleving kenmerkt en nodigt uit tot een heroverweging van onze waarden en prioriteiten.
Kritische bedenkingen
Mogelijke herhaling van eerdere werken: Voor lezers die bekend zijn met eerdere werken van Verhaeghe, zoals "Identiteit" of "Autoriteit", kan "Onbehagen" soms aanvoelen als een herhaling van reeds eerder behandelde thema's, zij het vanuit een iets ander perspectief of met een hernieuwde focus. Hoewel hij de inzichten verdiept en actualiseert, kan de kernboodschap minder verrassend zijn.
Beperkte concrete oplossingen: Verhaeghe is uitstekend in het diagnosticeren van de problemen, maar het boek biedt, net als veel van zijn eerdere werken, relatief weinig concrete handelingsperspectieven of oplossingen. Hoewel hij pleit voor een "nieuw verbond" met elkaar en de natuur en het belang van verbondenheid benadrukt, blijven de praktische implicaties daarvan vaak op een algemeen niveau. Dit kan leiden tot een gevoel van machteloosheid bij de lezer.
Nadruk op het neoliberale narratief: Hoewel de kritiek op het neoliberalisme zeer terecht en belangrijk is, kan de sterke focus hierop soms de indruk wekken dat het de enige oorzaak is van het hedendaagse onbehagen. Andere factoren, hoewel mogelijk minder prominent, kunnen ook een rol spelen en krijgen misschien minder aandacht.
Soms een generaliserend beeld: Hoewel Verhaeghe nuance aanbrengt, kan zijn analyse soms neigen naar een generaliserend beeld van "de maatschappij" en "de mens daarin". De complexe diversiteit aan individuele ervaringen en subculturen kan dan onderbelicht blijven.
Conclusie
"Onbehagen" van Paul Verhaeghe is een waardevol en belangrijk boek dat een diepgaande en wetenschappelijk gefundeerde analyse biedt van de oorzaken van het hedendaagse onbehagen. Het is een sterke aanrader voor iedereen die zich zorgen maakt over de mentale gesteldheid in onze maatschappij en de onderliggende maatschappelijke mechanismen wil begrijpen. De kracht ligt in de scherpe diagnose en de toegankelijke presentatie. Voor wie concrete stappen of gedetailleerde handelingsplannen zoekt, kan het echter minder bevredigend zijn. Het is eerder een boek dat uitnodigt tot fundamentele reflectie en bewustwording, dan een handleiding voor directe verandering.
January 29, 2025
‘’Woorden zijn nooit neutraal. Ze bepalen ons denken, en vervolgens ons gedrag’’ (pagina 120).
In oktober 2023 was ik bij een lezing van Paul Verhaeghe op het Brainwash Festival. Wat ik me vooral herinner aan die lezing, is dat Verhaeghens observaties over het interne getouwtrek dat we allemaal ervaren tussen autonomie en verbinding me erg aanspraken.
In zijn boek Onbehagen, dat ik een jaar na die lezing uit de bibliotheek gehaald heb (daarom: veel spoilers), diept Verhaeghe dat interne geworstel tussen verlangen naar autonomie en behoefte aan verbondenheid verder uit: Verhaeghe beargumenteert dat die worsteling altijd bij de mens aanwezig is, maar zich in verschillende maatschappijen en culturen op verschillende manieren uit. Die worsteling is iets wezenlijks van de mens, en zal vrijwel altijd leiden tot een gevoel van onbehagen.
Het boek Onbehagen gaat o.a. over de manier waarop de maatschappij waarin we nu leven voor een groot deel bepaalt hoe we die worsteling ervaren. Met deze insteek geeft Verhaeghe een ferme kritiek op onze neoliberale samenleving: De verregaande individualisering, die het neoliberalisme ons gebracht heeft, zorgt ervoor dat de balans in het getouwtrek tussen autonomie en verbinding is verstoord, waardoor we zowel egoïstischer als eenzamer worden.
Om tot zijn conclusies te komen, koppelt Verhaeghe een analyse van de maatschappij aan een analyse van de mens: Wie zijn wij? En in wat voor maatschappij leven we?
In zijn analyse van de mens, geeft Verhaeghe zijn kijk op het Nature vs. Nurture debat. Voor de Nature invalshoek, gaat hij te rade bij 3 vakgebieden:
1. Primatologen, die de staartloze mensapen bestuderen.
2. Ontwikkelingspsychologen, die de vroegste kinderjaren onderzoeken.
3. Sociaal-psychologen, die bekijken hoe we beïnvloedt worden door onze interacties met anderen.
De voornaamste conclusie: We zijn sociale zoogdieren. We kunnen niet zonder de anderen. Verhaeghe gaat nog verder: ‘’Het idee dat ik eerst en vooral een individu ben, is simpelweg fout en veel van onze evolutionair verworven eigenschappen, zo niet alle, zijn afgestemd op het samenleven met anderen’’ (pagina 77).
Andere conclusie: Verder hebben we een paar ingebakken contradicties: We werken graag samen, maar zijn ook agressief. We leven graag in groepen met een hiërarchische structuur, maar kunnen niet tegen oneerlijke verdeling (the inequity aversion). We willen bij de groep te horen, maar verlangen er ook naar uniek te zijn. We zijn allemaal goed en slecht.
Verhaeghe concludeert dat we verdeelde wezen zijn, constant bezig met een interne dialoog. Op het moment dat we ’s ochtends in de spiegel kijken, begint die dialoog. We beoordelen hoe we er uit zien: De beoordelaar (ik) en beoordeelde (ook ik) zijn dezelfde. Als ik nadenk over mezelf, ben ik degene die denkt, en degene over wie gedacht wordt. Die interne dialoog beslaat ook het getouwtrek tussen autonomie en verbinding, tussen het individu en de groep, tussen de burger en de maatschappij. ‘’De mens is een verdeeld wezen dat denkend in gesprek is met zichzelf’’ (pagina 18)
Dat we verdeelde wezen zijn, is ook wat ons tot mens maakt: De twijfel, de mogelijkheid tot zelfreflectie, is wat ons enige ruimte tot het maken van eigen keuzes geeft. Slechts enige ruimte, want veel ligt al vast door onze genen en door de invloed van anderen en van de maatschappij.
De invloed van de maatschappij is de context waarin we leven. Elke maatschappij heeft een eigen verhaal, religie of ideologie. Verhaeghe heeft het over vertoog en narratief, en zijn observaties overlappen met wat Yuval Noah Harari in zijn boek Homo Deus nogal ruim ‘’religie’’ noemt. Verhaeghe stelt dat het narratief waarin we leven grotendeels zal bepalen welke genetische aspecten vergroot of onderdrukt worden.
Wat me aanspreekt van Verhaeghens insteek, is zijn focus op de belangrijke rol van taal. Onze taal beschrijft niet alleen de werkelijkheid, maar creëert haar ook: ‘’Zonder dat we het beseffen, leggen we met onze taal een ordening op aan de realiteit… Elk vertoog heeft zijn eigen woordenschat waarmee het de werkelijkheid begrijpt en zelfs bepaalt…Wanneer een bepaald discours in een maatschappij gedurende een langere periode dominant is, het ook doorsijpelt in het dagelijkse taalgebruik en bijgevolg effect heeft op de waarneming van de werkelijkheid en het gedrag dat erbij aansluit’’ (pagina 56). We zitten zo vast in het neoliberale narratief, dat het neoliberale vocabulaire vol economische termen zijn weg gevonden heeft naar gebieden waar het misschien helemaal niet thuishoort, zoals ons romantische leven: Huwelijksmarkt, investeren in je relatie, etc. Voorbeelden die laten doorschemeren dat de neoliberale mentaliteitsverandering heeft gezorgd voor een identiteitswijziging: ‘’We gebruiken een andere taal (dan vroeger), we denken anders, ze zijn anders’’ (pagina 140).
Verhaeghe confronteert ons ook met hoe alomvattend het narratief waarin we leven is: ‘’We mogen dan wel denken dat we onafhankelijk denken, toch zijn onze gedachten het product van het verhaal waarin we opgegroeid zijn’’ (pagina 62)… ‘’Onze werkelijkheid wordt grotendeels bepaald door onze taal… Het allesomvattende karakter van een vertoog omvat ook onze identiteit. Wie we worden, is grotendeels afhankelijk van het heersende discours… Onze identiteit maakt deel uit van een talig geconstrueerde werkelijkheid’’ (pagina 66).
Voor zijn analyse van de maatschappij gebruikt Verhaeghe de volgende invalshoeken:
1. Uitwisselingen – het economische. Verhaeghe ziet uitwisselingen ruimer dan de economie. Wat wordt er dan uitgewisseld? Naast goederen en diensten, ook en vooral erkenning.
2. Verhoudingen – het sociale.
3. Macht en autoriteit – het politieke.
4. Zingeving – het religieuze.
Dit model gebruikt Verhaeghe om in het begin van het boek de maatschappij voor 1980 te bestuderen, en later om de neoliberale maatschappij, die rond 1980 zijn intrede deed, te analyseren. Door deze analyses loopt onze ingebakken worsteling tussen autonomie en verbondenheid. Verhaeghe vat die verschillende worstelingen van voor en na 1980 zo samen: ‘’De vorige maatschappij maakte van verbondenheid een gevangenis, de huidige maakt autonomie tot eenzaamheid’’ (pagina 212).
Dat brengt me tot wat ik denk dat Verhaeghens grootste bezwaar is van het neoliberale narratief: Het druist in tegen een van de meest wezenlijke aspecten van mens-zijn: we zijn sociale zoogdieren. Het neoliberalisme, met zijn economische vocabulaire, met vermarkting van vrijwel alles, met focus op competitie i.p.v. samenwerking tussen collega’s en in het onderwijs, drijft ons tot doorgeschoten individualisme. Op zijn beurt leidt dit doorgeschoten individualisme tot egoïsme en een krom beeld van vrijheid, waarin elke belemmering of beperking van individueel handelen als affront wordt gezien.
Verhaeghens analyse van onze neoliberale tijd en zijn gebreken en zijn focus op het belang van taal en narratief spreken me aan. Desalniettemin schiet dit boek voor mij te kort. Prima analyse, maar wat doen we er vervolgens mee? Kunnen we het huidige narratief aanpassen of bijsturen? En als ja, hoe dan? En als nee, wat voor alternatieve narratieven kunnen we bedenken? Verhaeghe doet hier naar mijn smaak veel te weinig om de stap van analyse naar nieuwe oplossingen te maken. Als mogelijk alternatief wordt terloops de kringloopeconomie genoemd, maar dat wordt verder niet uitgewerkt. Jammer, en een gemiste kans: ik had graag meer gehoord over hoe Verhaeghe denkt dat het anders kan.
Enkele boeken uit de noten voor t.z.t.:
1. Vrijheid. Een woelige geschiedenis (2021). Annelien de Dijn.
2. Less in More. How Degrowth Will Save the World (2020). Jason Hickel.
3. Not for profit. Why Democracy needs the humanities (2016). Martha Nussbaum.
4. De onzichtbare hand. Hoe markteconomieën opkomen en ondergaan (2018). Bas van Bavel.
5. Intimiteit (2018). Paul Verhaeghe.
In oktober 2023 was ik bij een lezing van Paul Verhaeghe op het Brainwash Festival. Wat ik me vooral herinner aan die lezing, is dat Verhaeghens observaties over het interne getouwtrek dat we allemaal ervaren tussen autonomie en verbinding me erg aanspraken.
In zijn boek Onbehagen, dat ik een jaar na die lezing uit de bibliotheek gehaald heb (daarom: veel spoilers), diept Verhaeghe dat interne geworstel tussen verlangen naar autonomie en behoefte aan verbondenheid verder uit: Verhaeghe beargumenteert dat die worsteling altijd bij de mens aanwezig is, maar zich in verschillende maatschappijen en culturen op verschillende manieren uit. Die worsteling is iets wezenlijks van de mens, en zal vrijwel altijd leiden tot een gevoel van onbehagen.
Het boek Onbehagen gaat o.a. over de manier waarop de maatschappij waarin we nu leven voor een groot deel bepaalt hoe we die worsteling ervaren. Met deze insteek geeft Verhaeghe een ferme kritiek op onze neoliberale samenleving: De verregaande individualisering, die het neoliberalisme ons gebracht heeft, zorgt ervoor dat de balans in het getouwtrek tussen autonomie en verbinding is verstoord, waardoor we zowel egoïstischer als eenzamer worden.
Om tot zijn conclusies te komen, koppelt Verhaeghe een analyse van de maatschappij aan een analyse van de mens: Wie zijn wij? En in wat voor maatschappij leven we?
In zijn analyse van de mens, geeft Verhaeghe zijn kijk op het Nature vs. Nurture debat. Voor de Nature invalshoek, gaat hij te rade bij 3 vakgebieden:
1. Primatologen, die de staartloze mensapen bestuderen.
2. Ontwikkelingspsychologen, die de vroegste kinderjaren onderzoeken.
3. Sociaal-psychologen, die bekijken hoe we beïnvloedt worden door onze interacties met anderen.
De voornaamste conclusie: We zijn sociale zoogdieren. We kunnen niet zonder de anderen. Verhaeghe gaat nog verder: ‘’Het idee dat ik eerst en vooral een individu ben, is simpelweg fout en veel van onze evolutionair verworven eigenschappen, zo niet alle, zijn afgestemd op het samenleven met anderen’’ (pagina 77).
Andere conclusie: Verder hebben we een paar ingebakken contradicties: We werken graag samen, maar zijn ook agressief. We leven graag in groepen met een hiërarchische structuur, maar kunnen niet tegen oneerlijke verdeling (the inequity aversion). We willen bij de groep te horen, maar verlangen er ook naar uniek te zijn. We zijn allemaal goed en slecht.
Verhaeghe concludeert dat we verdeelde wezen zijn, constant bezig met een interne dialoog. Op het moment dat we ’s ochtends in de spiegel kijken, begint die dialoog. We beoordelen hoe we er uit zien: De beoordelaar (ik) en beoordeelde (ook ik) zijn dezelfde. Als ik nadenk over mezelf, ben ik degene die denkt, en degene over wie gedacht wordt. Die interne dialoog beslaat ook het getouwtrek tussen autonomie en verbinding, tussen het individu en de groep, tussen de burger en de maatschappij. ‘’De mens is een verdeeld wezen dat denkend in gesprek is met zichzelf’’ (pagina 18)
Dat we verdeelde wezen zijn, is ook wat ons tot mens maakt: De twijfel, de mogelijkheid tot zelfreflectie, is wat ons enige ruimte tot het maken van eigen keuzes geeft. Slechts enige ruimte, want veel ligt al vast door onze genen en door de invloed van anderen en van de maatschappij.
De invloed van de maatschappij is de context waarin we leven. Elke maatschappij heeft een eigen verhaal, religie of ideologie. Verhaeghe heeft het over vertoog en narratief, en zijn observaties overlappen met wat Yuval Noah Harari in zijn boek Homo Deus nogal ruim ‘’religie’’ noemt. Verhaeghe stelt dat het narratief waarin we leven grotendeels zal bepalen welke genetische aspecten vergroot of onderdrukt worden.
Wat me aanspreekt van Verhaeghens insteek, is zijn focus op de belangrijke rol van taal. Onze taal beschrijft niet alleen de werkelijkheid, maar creëert haar ook: ‘’Zonder dat we het beseffen, leggen we met onze taal een ordening op aan de realiteit… Elk vertoog heeft zijn eigen woordenschat waarmee het de werkelijkheid begrijpt en zelfs bepaalt…Wanneer een bepaald discours in een maatschappij gedurende een langere periode dominant is, het ook doorsijpelt in het dagelijkse taalgebruik en bijgevolg effect heeft op de waarneming van de werkelijkheid en het gedrag dat erbij aansluit’’ (pagina 56). We zitten zo vast in het neoliberale narratief, dat het neoliberale vocabulaire vol economische termen zijn weg gevonden heeft naar gebieden waar het misschien helemaal niet thuishoort, zoals ons romantische leven: Huwelijksmarkt, investeren in je relatie, etc. Voorbeelden die laten doorschemeren dat de neoliberale mentaliteitsverandering heeft gezorgd voor een identiteitswijziging: ‘’We gebruiken een andere taal (dan vroeger), we denken anders, ze zijn anders’’ (pagina 140).
Verhaeghe confronteert ons ook met hoe alomvattend het narratief waarin we leven is: ‘’We mogen dan wel denken dat we onafhankelijk denken, toch zijn onze gedachten het product van het verhaal waarin we opgegroeid zijn’’ (pagina 62)… ‘’Onze werkelijkheid wordt grotendeels bepaald door onze taal… Het allesomvattende karakter van een vertoog omvat ook onze identiteit. Wie we worden, is grotendeels afhankelijk van het heersende discours… Onze identiteit maakt deel uit van een talig geconstrueerde werkelijkheid’’ (pagina 66).
Voor zijn analyse van de maatschappij gebruikt Verhaeghe de volgende invalshoeken:
1. Uitwisselingen – het economische. Verhaeghe ziet uitwisselingen ruimer dan de economie. Wat wordt er dan uitgewisseld? Naast goederen en diensten, ook en vooral erkenning.
2. Verhoudingen – het sociale.
3. Macht en autoriteit – het politieke.
4. Zingeving – het religieuze.
Dit model gebruikt Verhaeghe om in het begin van het boek de maatschappij voor 1980 te bestuderen, en later om de neoliberale maatschappij, die rond 1980 zijn intrede deed, te analyseren. Door deze analyses loopt onze ingebakken worsteling tussen autonomie en verbondenheid. Verhaeghe vat die verschillende worstelingen van voor en na 1980 zo samen: ‘’De vorige maatschappij maakte van verbondenheid een gevangenis, de huidige maakt autonomie tot eenzaamheid’’ (pagina 212).
Dat brengt me tot wat ik denk dat Verhaeghens grootste bezwaar is van het neoliberale narratief: Het druist in tegen een van de meest wezenlijke aspecten van mens-zijn: we zijn sociale zoogdieren. Het neoliberalisme, met zijn economische vocabulaire, met vermarkting van vrijwel alles, met focus op competitie i.p.v. samenwerking tussen collega’s en in het onderwijs, drijft ons tot doorgeschoten individualisme. Op zijn beurt leidt dit doorgeschoten individualisme tot egoïsme en een krom beeld van vrijheid, waarin elke belemmering of beperking van individueel handelen als affront wordt gezien.
Verhaeghens analyse van onze neoliberale tijd en zijn gebreken en zijn focus op het belang van taal en narratief spreken me aan. Desalniettemin schiet dit boek voor mij te kort. Prima analyse, maar wat doen we er vervolgens mee? Kunnen we het huidige narratief aanpassen of bijsturen? En als ja, hoe dan? En als nee, wat voor alternatieve narratieven kunnen we bedenken? Verhaeghe doet hier naar mijn smaak veel te weinig om de stap van analyse naar nieuwe oplossingen te maken. Als mogelijk alternatief wordt terloops de kringloopeconomie genoemd, maar dat wordt verder niet uitgewerkt. Jammer, en een gemiste kans: ik had graag meer gehoord over hoe Verhaeghe denkt dat het anders kan.
Enkele boeken uit de noten voor t.z.t.:
1. Vrijheid. Een woelige geschiedenis (2021). Annelien de Dijn.
2. Less in More. How Degrowth Will Save the World (2020). Jason Hickel.
3. Not for profit. Why Democracy needs the humanities (2016). Martha Nussbaum.
4. De onzichtbare hand. Hoe markteconomieën opkomen en ondergaan (2018). Bas van Bavel.
5. Intimiteit (2018). Paul Verhaeghe.
July 9, 2024
(Disclaimer: Ik schrijf deze niet-al-te-serieuze-doch-serieuze reviews van maximaal 2200 tekens voor mijn Instagram-pagina gewoon voor de lol, en sinds kort deel ik ze ook hier.)
Onbehagen - Paul Verhaeghe (2023, 276p, Psychologie/Filosofie/Sociologie)
Het 8e boek van hem die ik lees & als ik vergelijk merk ik dat dit boek een beknoptere versie is van zijn vorige boeken/thema's.
Voor mij leest dit niet 'kort door de bocht', wel 'urgent'. 'Paul is het beu': zo kwam het bij mij over. En dat begrijp ik maar al te goed.
Bon, waar gaat het dan over?*
Ewel als wezens zijn we verdeeld. We willen autonomie maar toch ook verbonden zijn. Die zaken worden geregeld door de samenleving. Die bepaalt wat normaal is.
Wat voor samenleving?
Ewel nu is dat een neoliberale samenleving (basically late-stage-capitalism) en dat maakt van ons consumenten (genieten) & concurrenten (eenzaam) waarbij het nooit genoeg is (ongezond/stress/verslaving/crisis/depressie) smijt daar nog wat fake & toxic social-media shizzle bij en zo zijn we helemaal angstig, triest & verloren.
En dan?
Ewel dan gaan we ons gaan verliezen in verdraaide verhalen bijvoorbeeld rond 'vrijheid': conspiracy/ik-eerst/grenzeloos-genieten-consumeren aka eenzaam hedonisme quoi.
So what?
Ewel zo raken we vervreemd van onszelf en elkaar en dat zorgt voor (drumroll) onbehagen.
Kijk de point is dat wij wel een samenleving zijn. Het neoliberaal (Margaret Thatcher: There's No Such Thing as Society) verhaal is quatsch. Dat merk je aan hoe het er aan toe gaat met mens en kind (van burn out tot depressie & medicatie) en hoe we om gaan met - basically - alles (climate change é).
* Mijn Instagram samenvatting suckt, ma kijk. Dat neoliberaal spel is ZO cruciaal om de huidige maatschappij te begrijpen. Die kennis is nodig om gezamenlijk veranderingen door te kunnen voeren die in ONS voordeel zijn. En dit boek (samen met zijn vorige boeken) legt het mooi uit, vind ik.
Dit boek is leesbaar. Lees het. Please please people, lees het.
But you won't. (mss wel hier op Goodreads :-)
Quotes:
"De maatschappij bestaat uit een verzameling individuen ten dienste van een beursgenoteerde economie en bestendigt een systeem dat ingaat tegen het individuele en het collectief belang."
"De vorige maatschappij maakte verbondenheid tot een gevangenis, de huidige maakt autonomie tot eenzaamheid."
#paulverhaeghe #onbehagen #boek #review
Onbehagen - Paul Verhaeghe (2023, 276p, Psychologie/Filosofie/Sociologie)
Het 8e boek van hem die ik lees & als ik vergelijk merk ik dat dit boek een beknoptere versie is van zijn vorige boeken/thema's.
Voor mij leest dit niet 'kort door de bocht', wel 'urgent'. 'Paul is het beu': zo kwam het bij mij over. En dat begrijp ik maar al te goed.
Bon, waar gaat het dan over?*
Ewel als wezens zijn we verdeeld. We willen autonomie maar toch ook verbonden zijn. Die zaken worden geregeld door de samenleving. Die bepaalt wat normaal is.
Wat voor samenleving?
Ewel nu is dat een neoliberale samenleving (basically late-stage-capitalism) en dat maakt van ons consumenten (genieten) & concurrenten (eenzaam) waarbij het nooit genoeg is (ongezond/stress/verslaving/crisis/depressie) smijt daar nog wat fake & toxic social-media shizzle bij en zo zijn we helemaal angstig, triest & verloren.
En dan?
Ewel dan gaan we ons gaan verliezen in verdraaide verhalen bijvoorbeeld rond 'vrijheid': conspiracy/ik-eerst/grenzeloos-genieten-consumeren aka eenzaam hedonisme quoi.
So what?
Ewel zo raken we vervreemd van onszelf en elkaar en dat zorgt voor (drumroll) onbehagen.
Kijk de point is dat wij wel een samenleving zijn. Het neoliberaal (Margaret Thatcher: There's No Such Thing as Society) verhaal is quatsch. Dat merk je aan hoe het er aan toe gaat met mens en kind (van burn out tot depressie & medicatie) en hoe we om gaan met - basically - alles (climate change é).
* Mijn Instagram samenvatting suckt, ma kijk. Dat neoliberaal spel is ZO cruciaal om de huidige maatschappij te begrijpen. Die kennis is nodig om gezamenlijk veranderingen door te kunnen voeren die in ONS voordeel zijn. En dit boek (samen met zijn vorige boeken) legt het mooi uit, vind ik.
Dit boek is leesbaar. Lees het. Please please people, lees het.
But you won't. (mss wel hier op Goodreads :-)
Quotes:
"De maatschappij bestaat uit een verzameling individuen ten dienste van een beursgenoteerde economie en bestendigt een systeem dat ingaat tegen het individuele en het collectief belang."
"De vorige maatschappij maakte verbondenheid tot een gevangenis, de huidige maakt autonomie tot eenzaamheid."
#paulverhaeghe #onbehagen #boek #review
June 17, 2024
Elke zeitgeist heeft haar ziektes. Aan de grondslag ligt dat ingebakken spanningsveld , die innerlijke verscheurdheid die we allemaal wel herkennen: de tussen de drang naar verbondenheid erbij willen horen, bij de ander, bij de groep en de zucht naar autonomie, naar het uniek en origineel willen zijn. Te veel van het ene doet verlangen naar het andere en omgekeerd. Eros en Thanatos enzo.
Die biologische onderbouw krijgt te maken met verschillende culturele bovenbouwen. Heel kort: de vorige maatschappij: de patriarchale vaste samenleving tot ergens diep in de jaren 1970 gedomineerd door de Kerk maakte verbondenheid tot een gevangenis, de huidige maakt autonomie.
Verhaeghe is op zijn sterkst in zijn dialectische benadering van cultuur/natuur en individu/structuur en hoe hij dit koppelt aan het hedendaagse onbehagen dat hij onderbouwt met schokkende cijfers over het dalende welzijn. Vrijheid is verworden tot grenzeloos consumeren en produceren, work hard, play hard, met de illusie dat iedereen zijn zin mag doen, autonomie beperkt zich tot individualisering met eenzaamheid als resultaat.
Het boek eindigt met een kort pleidooi voor autonomie in verbondenheid. Dat had ik graag meer uitgewerkt gezien, in theorie én praktijk. There is a crack in everything…
Die biologische onderbouw krijgt te maken met verschillende culturele bovenbouwen. Heel kort: de vorige maatschappij: de patriarchale vaste samenleving tot ergens diep in de jaren 1970 gedomineerd door de Kerk maakte verbondenheid tot een gevangenis, de huidige maakt autonomie.
Verhaeghe is op zijn sterkst in zijn dialectische benadering van cultuur/natuur en individu/structuur en hoe hij dit koppelt aan het hedendaagse onbehagen dat hij onderbouwt met schokkende cijfers over het dalende welzijn. Vrijheid is verworden tot grenzeloos consumeren en produceren, work hard, play hard, met de illusie dat iedereen zijn zin mag doen, autonomie beperkt zich tot individualisering met eenzaamheid als resultaat.
Het boek eindigt met een kort pleidooi voor autonomie in verbondenheid. Dat had ik graag meer uitgewerkt gezien, in theorie én praktijk. There is a crack in everything…
October 14, 2023
‘Onbehagen’ was het eerste boek dat ik gelezen heb van Paul Verhaeghe. Zijn naam was mij al wel bekend en ik was dus erg benieuwd hoe de bekende psycho-analyticus de maatschappij het vuur aan de schenen legt.
Paul Verhaeghe brengt met dit boek een rijke analyse welke verder gaat dan de veranderingen binnen de maatschappij die aan de oppervlakte liggen. Hij vertelt waarom maatschappijen veranderen en waarom deze veranderingen eigenlijk keer op keer ten nadele zijn van jou als lezend individu. Hierin is hij scherp, duidelijk in zijn taal en schrijft hij op eenvoudige wijze.
Hoe verder ik in het boek kwam merkte ik echter wel dat zijn argumentatie soms wat stappen miste en dat hij wat snel gegeneraliseerde conclusies trok. Hoewel ik het eens ben met hetgeen hij schrijft, hadden sommige punten meer kracht gekregen wanneer deze helderder onderbouwd waren. Desalniettemin is de inhoud erg fascinerend en minstens net zo belangrijk!
Paul Verhaeghe brengt met dit boek een rijke analyse welke verder gaat dan de veranderingen binnen de maatschappij die aan de oppervlakte liggen. Hij vertelt waarom maatschappijen veranderen en waarom deze veranderingen eigenlijk keer op keer ten nadele zijn van jou als lezend individu. Hierin is hij scherp, duidelijk in zijn taal en schrijft hij op eenvoudige wijze.
Hoe verder ik in het boek kwam merkte ik echter wel dat zijn argumentatie soms wat stappen miste en dat hij wat snel gegeneraliseerde conclusies trok. Hoewel ik het eens ben met hetgeen hij schrijft, hadden sommige punten meer kracht gekregen wanneer deze helderder onderbouwd waren. Desalniettemin is de inhoud erg fascinerend en minstens net zo belangrijk!
February 26, 2025
Interessant boek van Paul Verhaeghe over het gevoel van onbehagen waar veel mensen vandaag mee kampen. Een gevoel dat ontstaan in het spanningsveld tussen enerzijds bij een grotere groep willen horen, maar anderzijds ook authentiek en uniek te willen zijn. Om dit te verklaren vergelijkt hij de huidige samenleving met deze van vóór 1980. Volgens de auteur is veel te herleiden tot de invoering van het neoliberalisme, waarbij een shift gekomen is in het heersende narratief.
Het boek is netjes gestructureerd in eerst 2 hoofdstukken over de maatschappij (volgens verschillende assen: hoe we omgaan met transacties (economie), hoe we omgaan met elkaar (verbondenheid), hoe we omgaan met macht en gezag (politiek) en hoe we omgaan met zingeving (religie). Vervolgens 2 hoofdstukken over het individu (nature vs. nurture) om vervolgens naar de wisselwerking tussen beide te kijken. Interessant om te lezen en over na te denken.
Het boek is netjes gestructureerd in eerst 2 hoofdstukken over de maatschappij (volgens verschillende assen: hoe we omgaan met transacties (economie), hoe we omgaan met elkaar (verbondenheid), hoe we omgaan met macht en gezag (politiek) en hoe we omgaan met zingeving (religie). Vervolgens 2 hoofdstukken over het individu (nature vs. nurture) om vervolgens naar de wisselwerking tussen beide te kijken. Interessant om te lezen en over na te denken.
June 26, 2023
Voor iedereen die zich wel eens afvraagt waar we eigenlijk mee bezig zijn met z'n allen.
Voor iedereen die wel eens filosofeert over onze maatschappij en waarom die zo is als die is en of we haar niet anders zouden moeten inrichten.
Er worden in het boek ontzettend veel punten en thema's besproken en uiteengezet. Ook hoe deze interacteren met elkaar.
Voor mij als pessimist stipt het boek veel dingen aan, waar ik zelf al meermaals enorm over heb zitten (doem)denken.
Waanzinnig interessant om daar een wetenschappelijke kijk op te lezen.
In mijn ogen een ontzettend raak boek!
Als luisterboek misschien iets te serieus, dus een fysiek exemplaar aangeschaft om het nogmaals te lezen en me er echt van te doordringen.
Voor iedereen die wel eens filosofeert over onze maatschappij en waarom die zo is als die is en of we haar niet anders zouden moeten inrichten.
Er worden in het boek ontzettend veel punten en thema's besproken en uiteengezet. Ook hoe deze interacteren met elkaar.
Voor mij als pessimist stipt het boek veel dingen aan, waar ik zelf al meermaals enorm over heb zitten (doem)denken.
Waanzinnig interessant om daar een wetenschappelijke kijk op te lezen.
In mijn ogen een ontzettend raak boek!
Als luisterboek misschien iets te serieus, dus een fysiek exemplaar aangeschaft om het nogmaals te lezen en me er echt van te doordringen.
February 8, 2024
Paul Verhaeghe weet altijd zeer leesbare visies op de maatschappij en de mens in de maatschappij te creëren. Zo ook Onbehagen. Na een sterk begin verzandt zijn boek echter in een opsomming van negatieve feiten over de huidige samenleving, waarbij hij zijn genoemde punten wil onderbouwen terwijl deze al lang duidelijk zijn. Het boek echter eindigt weer sterk met autonomie in verbondenheid. Met de observatie dat zonder verbondenheid met anderen er simpelweg geen 'mijzelf' bestaat. Het correspondeert helemaal met Ubuntu: ik ben omdat wij zijn
September 4, 2024
Zoals steeds maakt Paul Verhaeghe een messcherpe analyse van onze westerse, in zijn (en mijn) ogen dolgedraaide maatschappij. Hij kaart velerlei thema's aan in een toegankelijke maar toch diepgravende stijl. Misschien is het alom tegenwoordige cultuur pessimisme voor heel wat lezers te zwaar, maar ik ben er rotsvast van overtuigd dat Verhaeghe's analyse van het huidige onbehagen bij zoveel individuen én sociale groepen steek houdt.
Dit boek zou verplichte lectuur moeten zijn voor elke zichzelf respecterende politicus.
Dit boek zou verplichte lectuur moeten zijn voor elke zichzelf respecterende politicus.
April 7, 2024
Confronterende schets van hoe het mank loopt in onze maatschappij. Veel thema's passeren de revue. Veel vingers in zere wondes. De inzichten hierover zijn op zich al belangrijk, dus raad ik dit boek zeker aan.
Helaas ontbreekt het aan ideeën over hoe we het (collectief) beter kunnen doen. Mag er nog een sprankel hoop zijn? Net dat had ik gretig willen lezen, gezien de algehele toon van het boek nu vooral een somberheid over de toekomst uitstraalt.
Helaas ontbreekt het aan ideeën over hoe we het (collectief) beter kunnen doen. Mag er nog een sprankel hoop zijn? Net dat had ik gretig willen lezen, gezien de algehele toon van het boek nu vooral een somberheid over de toekomst uitstraalt.
November 3, 2023
Met plezier gelezen. Op veel plaatsen me ook geërgerd aan de ellenlange kritiek van een (in mijn beleving) achterhaald idee over de vrije markteconomie, maar over het algemeen wel een goed gevoel overgehouden aan de manier waarop de auteur pleit voor autonomie in verbondenheid, en hij inzicht geeft in de bronnen van zoveel onbehagen in de maatschappij.
February 8, 2024
Dit boek kwam voor mij op het juiste moment. Er was al een stevige portie zelfreflectie aan de gang, waaraan dit boek alleen maar positief heeft bijgedragen. Verhaeghe kan in 270 luttele bladzijden heel veel relevante thema's aankaarten die aan je lijf blijven plakken, ook wanneer je het boek weglegt.
Hoe hij uiteindelijk de tegenstelling, die de rode draad doorheen heel het boek is, autonomie en verbondenheid, in de conclusie weerlegt en als vals aanschouwt, liet me het werkstuk sluiten met een glimlach en met goede moed voor de toekomst en de BV ik.
Hoe hij uiteindelijk de tegenstelling, die de rode draad doorheen heel het boek is, autonomie en verbondenheid, in de conclusie weerlegt en als vals aanschouwt, liet me het werkstuk sluiten met een glimlach en met goede moed voor de toekomst en de BV ik.
May 18, 2024
Fantastisch boek met boeiende opvattingen over onze huidige maatschappij en de invloed op het individu, op de GGZ, op de politiek en de inrichting van onze economie. Ook ideeën over welke richting het op zou moeten ontbreken niet ( aan de hand van Hegel).
May 24, 2024
Interessant boek over de huidige relatie tussen individu en samenleving. Over een tijd waarin veel mensen moeite hebben om zich te handhaven. Geeft richting aan je eigen denken. Onbehagen vind ik een rake titel, dat gevoel leeft bij mij ook als ik hoor wat er zoal leeft in de maatschappij.
July 13, 2024
Een confronterend boek dat de psychologisch sociale context van het huidige tijdsgewricht goed naar voren brengt.
Sommige voorbeelden komen, in het licht van de recentere ontwikkelingen, al snel als gedateerd over.
Sommige voorbeelden komen, in het licht van de recentere ontwikkelingen, al snel als gedateerd over.
May 17, 2023
Een boek dat iedereen zou gelezen moeten hebben!
Displaying 1 - 30 of 43 reviews