Vrouw en vrijheid

by Jolande Withuis

Een fel betoog voor een kritischer feminisme en tegen identiteitsdenken.

‘Feminisme betekent voor mij niet dat vrouwen beter of anders zijn dan mannen, of per definitie slachtoffer, of behept met moederlijkheid, zorgzaamheid en vredelievendheid. Het betekent niet: wat vrouwen doen, is welgedaan. Het betekent dat ik de leefdomeinen en kwaliteiten die aan de seksen worden toebedeeld, consequent opvat als historische, politieke en culturele verschijnselen. “Echt mannelijke” en “echt vrouwelijke” eigenschappen bestaan niet. Vrouwen en mannen verschillen onderling meer van elkaar dan groepsgewijs.’

In Vrouw en vrijheid maakt topbiografe Jolande Withuis een rondgang langs onderwerpen als de biografie, borstkanker, geheim agenten, vrouwenvoetbal en werklust, en langs eigenzinnige vrouwen als Simone de Beauvoir, Jeanne Bieruma Oosting, Carry van Bruggen, Ana Pauker en Sylvia Plath. Tegelijk analytisch én persoonlijk, scherp én geestig neemt Withuis nadrukkelijk stelling tegen het identiteits- en diversiteitsdenken. Pas als vrouwen zichzelf ontslaan van het streven ‘vrouwelijk’ te zijn, komt hun vrijheid nabij.

Genres: Nonfiction

176 pages, Hardcover

Published February 23, 2023

About the author

Jolande Withuis (1949) was tot 2014 als onderzoekster verbonden aan het NIOD. Ze schrijft voor NRC Handelsblad, Trouw en de Volkskrant. Bij De Bezige Bij verschenen Erkenning (2002), Na het kamp (2005), De vrouw als mens (2007) en in 2008 Weest manlijk, zijt sterk, een biografie over verzetsman Pim Boellaard, die werd bekroond met de Grote Geschiedenis Prijs 2009 en de Erik Hazelhoff Biografieprijs 2010. In 2016 verscheen de bestseller Juliana. Vorstin in een mannenwereld, die werd genomineerd voor de Brusseprijs.

Reviews

[Ellen IJzerman (Prowisorio) · Rating 5 out of 5]

In het hoofdstuk Hem de wereld, haar het huis is dit te lezen:

Nog in de jaren negentig zei minister-president W. Kok (PvdA) dat een vrouw van veertig niet meer zou moeten hoeven werken.

Daar is ze ietwat verbolgen over. Velen denken dat Withuis in dit hoofdstuk - onder andere - wil zeggen dat vrouwen moeten werken, en dan niet part time, maar full time. Ik ben van mening dat ze pleit voor onafhankelijkheid, en niet alleen economische onafhankelijkheid, hoewel dat laatste in de meeste gevallen een voorwaarde zal zijn.

Mijn moeder werd ontslagen toen ze mijn vader trouwde. Hij had daarmee (ook) de economische macht in handen. Zij mocht lange tijd geen (betaald) werk verrichten, en toen het wel toegestaan werd, kon ze het werk niet meer doen omdat het teveel veranderd was. Mijn moeder ook, denk ik. Nul zelfvertrouwen, nul doorzettingsvermogen, nul eigen initiatief; het deed mij (later) denken aan learned helplessness.

Ik had gelukkig al heel wat meer mogelijkheden dan mijn moeder, maar haar situatie heeft mij mede gevormd. Ik nam mij voor altijd in staat te zijn mijn eigen boontjes te doppen. Altijd.
En dus moest ik full time betaald werken, en werk ik nog steeds full time, omdat dat voor mij de enige manier was en is om (economisch) onafhankelijk te zijn. In de ICT nog wel, waar een vrouw zijn geen voordeel was. En is. Lees het hoofdstuk The future is not female uit 12 Bytes: How We Got Here. Where We Might Go Next van Jeanette Winterson maar, als je wilt weten hoe dat was. En is.

Uit Vrouw en vrijheid:

Identiteitspolitiek doet alsof het vanzelf spreekt dat iemands huidskleur, geloof, sekse of seksuele smaak zijn wezen vormt. Maar identiteiten zijn fluïde en kunnen door de tijd heen veranderen.

Ik zou kunnen rustig vervangen door zullen.

Uit het hoofdstuk Diversiteit:

Dankzij het zelfgenoegzame antiracisme van een handjevol mannen en vrouwen kon het publiek er geen kennis van nemen dat een Nederlandse schilderes, onder de indruk van hun kleurrijke vitaliteit, in 1963 vier zwarte Amerikaanse vrouwen feestelijk had geportretteerd.

Zie voor meer info Woorden doen ertoe, dus werden de tekeningen weggehaald, waarin de prachtige tekeningen van Oosting ook te bewonderen zijn.

Uit hetzelfde hoofdstuk nog een paar waarheden als een koe:

Maar vrouwen zijn geen minderheid. Ze vormen de helft van de mensheid en zijn in ons land niet minder competent of minder goed opgeleid dan mannen.

En ef degenen die dat maar niet willen begrijpen!!

De meesters der vrouwen verlangen meer dan enkel gehoorzaamheid, en zij hebben de gehele opvoeding ernaar ingericht om hun doel te bereiken. Elke vrouw wordt van hare vroegste jeugd af opgebracht in het geloof dat het ideaal van het vrouwelijke karakter het tegenovergestelde is van dat der mannen; het wordt haar ingeprent geen eigen wil te hebben, noch te doen wat zij goed oordelen, maar zich te onderwerpen en toe te geven aan de leiding van anderen.
~ John Stuart Mill (20 mei 1806 – 7 mei 1873)

Helaas, helaas, helaas, is dat 150 jaar later niet heel veel anders, ondanks dat veel ouders, ooms, tantes, opa's, oma's, buren, onderwijsgevenden, vrienden en vriendinnen anders zeggen te doen. Zie bv deze vier korte filmpjes op YouTube, waarvan ik deze het meest aansprekend vind; ook omdat ik er lang niet zeker van ben of ik het anders zou hebben aangepakt.

Maar wie het dragen van hoofddoeken (en erger) voorstelt als zelfbeschikkingsrecht levert meisjes uit aan hun vaders en broers, en vergroot de onveiligheid van vrouwen met onbedekt hoofd.

Ik heb getwijfeld, ik twijfel nog steeds en weet niet of ik ooit zal stoppen met twijfelen, maar ik neig sterk naar het eens zijn met dit standpunt.

In de concurrentie van kleur en sekse hebben vrouwen het nakijken.

*knikt bevestigend*

[Paula · Rating 3 out of 5]

Withuis is zo’n feministe waar ik het vaak mee oneens ben, maar ja: zo’n boek lezen is ook we eens goed. Jammer dat ze niet meer over Rowling vertelt en het feminisme van nu meer ontleed - dát had ik meer willen lezen (al vlamt het behoorlijk) ipv de brieven aan De Beauvoir etc.

[Chrétien Breukers · Rating 4 out of 5]

Mooi pamflet over de noodzaak van feminisme, juist nu in de tijd van het totalitaire diversiteitsdenken en de mallotige (en niet-bestaande maar bloeddorstige) ‘woke-gemeenschap’.

[Lalagè]

Met sommige uitspraken ben ik het eens, bij andere niet.
De brieven en het stuk over biografieën boeien me wat minder, net als het laatste hoofdstuk.

[Hannah · Rating 1 out of 5]

Ik was het alles behalve eens met haar standpunten en hierdoor vond ik het een moeilijk boek om doorheen te komen. Haar kritiek over identiteits- en diversiteitsdenken voelt schadelijk aan en kan ik geen feminisme noemen waar ik achter sta. Feminisme draait voor mij om intersectionaliteit en dat was hier ver te zoeken.

[Funs · Rating 4 out of 5]

Ergens tussen 3,5 en 4 sterren :-)

[Kari-Anne Fygi · Rating 5 out of 5]

"In de concurrentie van kleur en sekse hebben vrouwen het nakijken." En: "Vrouwen onderbrengen onder 'minderheden' bagatelliseert de ernst van de onderdrukking van en het geweld tegen vrouwen."

In deze tijd van identiteitsdenken en wegkijken van vrouwenonderdrukking uit angst als islamofoob te worden gezien, is Withuis als sociologe, feministe en schrijfster een verademing om te lezen en te horen.

[Michel Schynkel · Rating 3 out of 5]

Ik hou van mensen met een uitgesproken mening, zolang dit maar niet ten koste gaat van een zekere nuance. Opinies zijn in de eerste plaats keuzes. In het beste geval liggen daar enkele feiten aan ten grondslag, maar zelfs dan mogen we die opinies niet verwarren met die feiten zelf. Opinies vertellen ons vooral iets over de manier waarop we met die feiten wensen om te gaan. En daarin spelen persoonlijke ervaringen en voorkeuren steeds een grote rol. Dat kan ook niet anders en daar is op zich niets mis mee, zolang we dit maar blijven beseffen. Dit gezegd zijnde, had ik vaak een heel dubbel gevoel bij dit boek, dat een aantal uiteenlopende essays rond het thema feminisme bundelt.

Toch heb ik er geen spijt dat ik dit werk las. Jolande Withuis schrijft vaak zeer verhelderend over het feminisme en op dat punt leerde ik zeker één en ander bij. Zo leerde ik dat in het feministisch ideeëngoed twee historische denkrichtingen te ontwaren vallen: ‘de ene legt de nadruk op de culturele en historische verscheidenheid van aan de seksen toegeschreven eigenschappen; de ander gaat uit van een sekserschil en wenst opwaardering van de geminachte vrouwelijke factoren.’ (p.28) Zelf rekent de auteur zich overduidelijk tot de eerste stroming en ziet met lede ogen ‘dat nu opnieuw feministen streven naar het opwaarderen van een vermeende vrouwelijkheid in plaats van naar opheffing van het sekseonderscheid.(p.38)
Ze vervolgt: ‘Dat ‘diversiteit’ inmiddels het voornaamste argument is om een ruimere aanwezigheid van vrouwen in werk en andere openbare posities te eisen, illustreert deze wedergang. Naar mijn overtuiging schaadt het uitgangspunt ‘diversiteit’ de belangen van vrouwen en meisjes.
Diversiteit gaat – de term zegt het al – uit van het verschil en in de bijhorende propaganda wordt vrouwen dan ook een speciale inbreng toegeschreven. Zo vielen in de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen van voor jaar 2021 hoopvolle geluiden te beluisteren over het nieuwe ‘vrouwelijke’ leiderschap van D66-lijsttrekster Sigrid Kaag. Haar wijze van politiek bedrijven zou minder hard zijn. Maar vrouwen horen minister-president te kunnen worden omdat ze de gelijken zijn van mannen, niet omdat ze ‘anders’ zijn.’ (p.38)
Er valt zeker iets te zeggen voor de argumentering van Withuis: ‘Ik acht ophemeling van vermeende vrouwelijke eigenschappen een valkuil, omdat dit de seksedichotomie continueert die nu juist zou moeten verdwijnen. Zichzelf als geminachte soort in de adelstand verheffen levert winst op in zelfbewustzijn en genoegdoening, maar reproduceert de categorisering en gelijkschakeling van vrouwen in plaats van ze tot individu te maken.’ (p.28-29)
Op p.101 omschrijft ze vervolgens haar visie nog eens kort en bondig: ‘Feminisme is voor mij het streven de maatschappelijke betekenis van het sekseonderscheid op te heffen. Het is voor mij het sluitstuk van de individualisering om mensen te zien als persoon in plaats van als lid van een sekse.’ In het verlengde hiervan gaat ze ook – vooral in de tweede helft van dit boek – in op de gevaren van het identiteits-denken dat vooral de laatste jaren zo sterk zijn opgang maakte. ‘Identiteitspolitiek doet alsof het vanzelf spreekt dat iemands huidskleur, geloof, sekse of seksuele smaak zijn wezen vormt. Maar identiteiten zijn fluïde en kunnen door de tijd heen veranderen.’ (p.115-116) Ook deze passages leveren vaak interessante stof tot nadenken op.

Tot zover wat ik waardeerde aan dit boek. Ergerlijk daarentegen vond ik de doorheen het boek steeds terugkerende uitvallen van Withuis naar het communisme. Nu heb ik zelf niets met de communistische ideologie, maar haar te pas en onpas opduikende kritiek valt behoorlijk eenzijdig en ongenuanceerd te noemen. Meerdere keren zag ik ook de meerwaarde - in het kader van het onderwerp feminisme - niet. Het ware op zijn minst eerlijk geweest om het dan ook over de invloed van het kapitalisme op het feminisme te hebben of een afzonderlijk essay te weiden aan de wisselwerking tussen ideologische kaders en feminisme. Nu voelde dit meer als een afrekening met haar ouderlijk milieu (haar vader en moeder waren vurige aanhangers), dan als iets anders.

Wat valt er verder nog te zeggen over deze essays: Het deel over het schrijven van biografieën was niet oninteressant, maar leverde me niet directe nieuwe inzichten op.
Ook de in deze uitgave opgenomen drie open brieven (aan Ana Pauker, Simone de Beauvoir en Ayaan Hirsi Ali) ervaarde ik, hoewel ze aangenaam lezen, als te beknopt en weinig uitgewerkt om echt te boeien.
Het stuk over borstkanker tenslotte (‘Zonder borsten geen vrouw? Seksisme vermomd als compassie’) vond ik eveneens wat een misser. Jolande Withuis gaat ook hier wat kort door de bocht. Natuurlijk ben je na een borstamputatie niet vrouw af, maar ik kan me voorstellen dat een man die – ik zeg maar wat – een arm verliest, zich nadien toch ook mogelijks wat minder man voelt. We moeten daar niet flauw over doen, je verliest hoe dan ook aan aantrekkelijkheid. En in mijn werk ervaar ik al jaren dat veelal de vrouwen zelf het daar lastiger mee hebben dan hun partners. Het zijn zelden de partners die aansturen op een borstreconstructie.

Essays zijn geen wetenschappelijke verhandelingen. Sterke essays worden vaak juist gekenmerkt door een grote mate van subjectiviteit. Een essayist gooit zichzelf in de strijd en neemt moedig een standpunt in. De bedreven beoefenaars van dit genre counteren dit vaak met een zekere vorm van (zelf)relativering en humor. Nu ik dit hier zo noteer, constateer ik dat meer nog dan de nodige nuance, ik vooral dat laatste node miste in dit boek. Withuis neemt zichzelf zo ernstig.

[Nienke · Rating 4 out of 5]

Intéressant boek waarin zeer helder uiteen wordt gezet hoe verschillende politiek correcte uitingen, theorieën en bewegingen al dan niet de positie van de vrouw ondersteunen dan wel schaden.

Nu kranten en boeken steeds meer onder invloed komen van sensitiviteit lezers (Roald Dahl!) is het verfrissend een wetenschappelijk onderbouwd boek te lezen rondom het feminisme.

Ook al zijn sommige zij-stappen voor mij waf te lang (alle achtergronden over biografieën bv) wat leesbaarheid bij tijd en wijle niet ten goede komt, dit boek zet de lezer aan het denken; zeker tav al het werk tav diversiteit, equity en inclusie dat tegenwoordig gemeengoed is in elk bedrijf. En hoe de focus die we nu hebben voort komt uit de politieke en sociologische context van nu. Net zoals andere focus punten in de jaren zeventig linea recta voort kwamen aan de focus van toen.

Het meest bijgebleven is dat de focus zou moeten zijn om wat iemand kan worden en niet op wat iemand is. Daardoor vond ik het soms wel lastig om te lezen hoe black lives matters werd beschreven. Ja terwijl Floyd omkwam kwamen er honderden vrouwen om, de focus zou op dat alles moeten liggen. Het is allemaal onterecht.

[Yvonne de Wijn · Rating 4 out of 5]

Let op, het is een bundeling van essays en open brieven.
Het een spreekt nu eenmaal meer aan dan het ander.

Zelf ben ik vooral gegrepen door 'Hem de wereld, haar het huis'.
Hoe ze daar de impact van onze geschiedenis op het leven van de vrouw in 2023 laat zien heeft me veel inzicht gegeven.

Verder is het zeer verschillend in vorm en inhoud.
Voor mij is het een verrijking geweest om een steviger fundament onder het feminisme te krijgen.

Withuis is een uitstekend schrijver, dat is ook hier te merken.
Er gaat toch een ster af, omdat het niet toegankelijk is geschreven. Wat dat betreft is dit de ultieme tegenhanger van Wolfpack - Abby Wambach.
Waar Wolfpack geschreven is op een simplistische manier, kan Withuis je hier het idee geven dat je niet intelligent genoeg bent vanwege de woordkeus.
Intellectueel is het zeker prikkelend en blijf je opletten.
Vanwege de urgentie van het thema, had ik graag gezien dat het ook voor de minder geschoolde mens een leesbaar boek is.

[José Van Rosmalen · Rating 4 out of 5]

Je merkt dat Jolande Withuis meent wat ze schrijft, ze is intens bij haar onderwerp betrokken. Ze is communistisch opgevoed en wil juist daarom niets met collectivisme te maken hebben. Vrouwen komen niet van een andere planeet dan mannen, je identiteit wordt niet alleen door je sekse bepaald. Niet altijd deel ik de stellige meningen van de auteur. Zij vindt bijvoorbeeld het dragen van hoofddoekjes een vorm van onderwerping aan een autoritaire islamitische ideologie, waar ze niks mee te maken wil hebben. Ik denk dat er ook vrouwen zijn die zelf die hoofddoek willen dragen, zonder dat ze daartoe worden gedwongen.
Jolande heeft diverse biografieën geschreven, onder meer over koningin Juliana. Als je een biografie schrijft moet je onbevangen staan ten opzichte van je onderwerp en niet ideologisch bevooroordeeld zijn. Ook al schuren de columns regelmatig met mijn opvattingen, ze weten wel te prikkelen. Zij heeft veel waardering voor Ayaan Hirsi Ali en Dilan Yezigloz en geen enkele voor Sylvana Simons en Gloria Wekker, duidelijk meer voor vrouwen van rechts dan van links.

[Anne Bergsma · Rating 3 out of 5]

De eerste helft van het boek beviel me niet zo. Te veel gaat Withuis uit van het misverstand dat de gelijkwaardigheid van mannen en vrouwen gelijk staat aan gelijkheid. De miskenning van de geneugten en de rijkdom van de sekseverschillen komt vermoedelijk voort uit haar afkeer van identiteitspolitiek en -denken. Ook stoort me de overwaardering van arbeid, die in dit soort kwesties steevast naar voren komt. Wat het laatste betreft is het tweede deel van het boek interessanter: Withuis neemt onversneden afstand van woke, identiteitsonzin, diversiteitsterreur (“Wie met het argument ‘diversiteit’ een maatregel voorstelt, of zelfs een incapabele sollicitant(e) voordraagt, heeft vanzelf gelijk”. Een herkenbaar probleem, ik had er onlangs zelf mee te maken.) en het met fluwelen handschoenen aanpakken van mohammedaanse uitwassen.

[Roel · Rating 4 out of 5]

Feminisme, een stellingname tegen identiteits- en diversiteitsdenken
“Vrouwen kunnen pas vrij zijn als zij de moed hebben ‘onvrouwelijk' te zijn” (Withuis)

“Er is geen mannelijk denken of vrouwelijk denken, er is alleen maar slecht denken, dor denken, kortzichtig denken of juist doordenken, speels denken, aan veel tegenwerpingen denken etcetera etcetera etcetera” (Renate Rubinstein, Hedendaags feminisme, 1979)

[Rika · Rating 5 out of 5]

‘Vrouw en vrijheid’ Jolande Withuis schrijft op het scherp van de snede en daarmee levert ze een overtuigend pleidooi voor een kritischer feminisme. Je kunt het er ook mee oneens zijn, maar dat doet niets af aan de helderheid van het betoog. Met een open brief aan Simone de Beauvoir met als titel: ‘tot vrouw gemaakten’.

[Cecile Harmsen · Rating 5 out of 5]

He boek van Withuis bestaat in feite uit een aantal essays. Wat heb ik genoten van de scherpe pen. ZO rijk aan inzichten over verschillende thema's, die woorden en onderbouwingen geven aan actuele onderwerpen, zoals wokeness, wat daar niet aan klopt; de valkuilen van vrouwelijkheid, het claimen van de waarheid. Een boek om te lezen en herlezen.

[Emmy · Rating 4 out of 5]

Interessant, en heftig, om te lezen! Regelmatig heb ik met een verbaasde blik het boek gelezen: ‘dat ze dat durft te schrijven!’. Ik ben het niet altijd met Withuis eens, maar haar andere kijk op feminisme zet aan tot denken en daagt mijn kijk op hedendaags feminisme uit.

[Mathilde · Rating 3 out of 5]

Dit boek was meer een pamflet. Wat mij betreft is Withuis sterker in het schrijven van biografieën. Haar schrijfkwaliteiten in dat genre zijn van hoge kwaliteit. Ik zou het onderbrengen in de categorie “subliem”. Dit boek heeft een ander insteek waardoor het minder soepel leest.

[Mary · Rating 4 out of 5]

Het stuk over biografieën sprak me niet aan maar de auteur schrijft scherp en interessant over feminisme en diversiteit. Ik ben het niet met alles eens wat de auteur zegt, maar het is prikkelend en zet aan tot denken.

[Robert Van Essen · Rating 5 out of 5]

Boeiende bundel. Geeft mooi historisch overzicht van feminisme en verzet zich tegen diversiteitsdenen en identiteitskaart. Tegendraads slothoofdstuk . Leuk.

[Lidwien van den Wollenberg · Rating 5 out of 5]

Onafhankelijk denkster, ik ben enorme fan.

[Hugo Van Zoest]

iedereen moet een feminist zijn !

[Antonie · Rating 3 out of 5]

Door de stelligheid van de ingenomen standpunten is dit boekje een goede aanzet voor discussies.

[Basil Kühne · Rating 4 out of 5]

Het lichaam heeft geen betekenis, wij geven het lichaam betekenis.
Prikkelende en relevante verzameling essays en brieven.

[Joke · Rating 4 out of 5]

Onder het kopje diversiteit raken de belangen van vrouwen vermengd met andere belangen. | Opeens ging het over minderheden. Maar vrouwen zijn geen minderheid. | Een bedrijfstop met meer zwarte of gelovige mannen gaat vrouwen echt niet helpen.

[Marjet · Rating 4 out of 5]

In Vrouw en vrijheid reikt Jolande Withuis feministisch gedachtegoed aan dat niet nieuw is maar wel steeds weer opgerakeld moet worden, vanwege onder andere bewegingen als MeToo, het Rooms gezinsdenken in Polen en Hongarije, de opkomst van anti-abortuspartijen in Italië en Amerika, Andrew Tate als influencer, de moederhartbeweging en corpsballen met seksistisch gebral. Withuis legt met scherpe pen uit waarom vrouwen tot in lengte van dagen zullen moeten blijven vechten voor hun vrijheid en gelijkheid. lees hier verder.