In het zintuiglijke verhaal De wateraap onderzoekt Mariken Heitman het zachte verzet van een eenling tegen het keurslijf. Hoe word je mens, als dat betekent: vrouw of man? Biologiestudente Elke heeft geen idee. Halfslachtig rommelt ze door de zomer en helpt ze haar oudtante in de tuin: ze zaait bieten, stekt kool en wiedt onkruid. In de tuin wordt volop gegroeid en gestorven, dit alles met een vanzelfsprekende overgave die Elke vreemd is. Het ontbreekt haar aan iets, een bondgenoot, iemand om zich aan te spiegelen en die haar bewijst dat het kan: sluimeren tussen man en vrouw, werkelijkheid en verbeelding, tussen toen en nu. Haar fascinatie voor de wateraap, een evolutionaire maar onbewezen link tussen aap en mens, stuurt haar naar Wenen. Een koortsachtige zoektocht naar verwantschap en oorsprong volgt. De wateraap gaat aan land, wordt mens. Nu Elke nog.
Studente Elke is zoekende en dat geldt evengoed voor de lezer. Fraaie metaforen zijn niet genoeg om de Wateraap een geslaagd relaas van zelfontdekking te maken Verlangen was het enige ware en het staken van de zoektocht, dat was doodgaan
Hoofdpersoon Elke reist af naar Wenen, en vat een relatie op met haar studiebegeleider. Onderwerp wat haar initieel naar Wenen doet afreizen is de apocriefe wateraap, een tussenschakel in de evolutie. Voor dit concept vat de hoofdpersoon een fascinatie op, die zelf het onderbewuste raakt: In mijn dromen was ik vaak een dier. Maar evengoed is er sprake van een vlucht van iets, een verlangen naar een ander leven, zonder duidelijk te weten wat dat in zou moeten houden.
Golems, dieren, sparren, boerderijen, bronstige mollen en geiten, de achtergrond van Mariken Heitman in biologie is duidelijk terug te zien, en doen ook een beetje denken aan het schrijven van Marieke Lucas Rijneveld. Verlies en rouw speelt ook een rol, en het verlangen naar iets ongedefinieerd, onbewezens. Ondanks de mooie taal vind ik alle thema's bij elkaar niet voldoende samenwerken om De wateraap een bijzonder samenhangend of buitengewoon interessant coming of age verhaal te maken. 2.5 sterren, naar beneden afgerond.
Quotes: Het leek me geen vraag waar een antwoord bij hoorde
Wat je zweeg of verhulde definieerde je meer dan wat je deed
Als de wc maar lekker rook dan was iedereen minder dood
Het was niet ondenkbaar dat de dood aanstekelijk was als een geeuw
Verlangen was het enige ware en het staken van de zoektocht, dat was doodgaan
De wateraap is een verrassend debuut van Mariken Heitman. Biologiestudente Elke is op zoek naar de Wateraap, maar vooral ook naar zichzelf. Wie ben je als je je vrouw noch man voelt? Het boek is prachtig geschreven en bevat zeer veel herkenbare passages - tijdens het lezen heb ik heel wat bijzondere quotes genoteerd. Alleen het einde voldeed niet honderd procent aan mijn verwachting. Mijn complete recensie lees je op Boekvinder.be.
Dit boek wist zoveel dingen te raken die ik wel voelde waarvan ik nog niet wist hoe ik ze moest verwoorden. Verliefd op alle zintuiglijke beschrijvingen, de details, de feitjes, de woorden, de stijl, ieders fascinaties, de personen.
"Niet eerder had ik mezelf gezien als iemand met een fascinatie. Daar stelde ik me de modderstromen van Ko bij voor, vleesetende planten of de Tweede Wereldoorlog. Dat waren onderwerpen die konden fascineren, niet de wateraap. Iedereen wilde zichzelf ergens in herkennen, daarom raadden we elkaar constant films, boeken en muziek aan. Fascinatie dekte amper de lading." (En ik moest vooral stiekem een beetje huilen bij dit fragment, om hoe raak het is.)
P.S. Ook: waarom had nog niemand dit boek aan me aangeraden terwijl het zoveel over zeekoeien gaat ???? Hallo ???? (Het stond al wel lang op mijn leeslijst.)
Biologiestudente Elke weet niet wat ze met het leven aan moet. Ze studeert biologie, maar heeft moeite om zich daar volledig op te storten. In de zomer helpt ze haar oudtante om de tuin te onderhouden. Ze zaait, wiedt, stekt en plant. Maar ook daar ligt haar hart niet echt. Het leven is voor haar geen vanzelfsprekendheid.
'Ik had verondersteld dat ik zo goed als af was, tot alles rond mijn twaalfde onaangekondigd veranderde. Om mij heen gebeurde iets vergelijkbaars maar hoewel mijn klasgenoten en ik hetzelfde doormaakten, vonden wij elkaar niet. Vol van onze nieuwe schaamte stoven we als jongvee onbenullig uiteen. Er volgde uitstulpingen, groeistuipen, huilbuien en donker, vijandig haar dat als insectenpootjes uit mijn witte kinderonderbroek wilde kruipen: onontgonnen gebieden die ik begon te mijden tijdens het douchen.'
Een ongewenste gedaanteverwisseling. Elke vond het goed zoals het was, maar de gedaanteverwisseling dwong haar om vrouw te zijn, terwijl ze zelf misschien wel een andere keuze had willen maken. En als je geen keuze maakt, dan val je er buiten. Je voelt je nergens thuis. En ben je dan wel mens? Ze is zoekende. En dan komt ze de theorie over de wateraap tegen: een onbewezen deel van de evolutietheorie die stelt dat de mens wellicht afstamt van de wateraap, een wezen dat niet op het land maar in het water leefde. Ze besluit op de wateraap af te studeren en reist naar Wenen, op zoek naar de wateraap, en naar haar eigen menszijn.
Schrijfster Mariken Heitman is bioloog en werkte een tijd als tuinder. Dat is terug te lezen in het verhaal. Heitman gebruikt metaforen die niet altijd voor de hand liggen. Soms door de termen, zoals als sprake is van het 'amorfe' geheugen, of wanneer Heitman de composthoop beschrijft als een soort golem van vergane groente en koffiedik. Haar keuze van woorden maakt het voor mij moeilijk om vergelijkingen te volgen, of om mij te verplaatsen in het gevoel dat de schrijfster op dat moment wil oproepen. Het voelt een beetje ongemakkelijk.
Maar dat lijken opstartproblemen. De zinnen zijn in het begin soms wat vreemd geformuleerd, hoekig. Maar naarmate het verhaal vordert, zijn de zinnen vloeiender en het verhaal meeslepender. De ongemakkelijkheid verdwijnt. Af en toe komen de wat kromme zinnen en vreemde metaforen terug. Zoals deze: 'Wat het was met bomen, die verontschuldigden zich nooit, herinnerden zich niets. Sommige mensen waren een boom.' Of deze: 'De populieren stonden er wat vormelijk bij, het gepeupel waren ze ontgroeid.'
Toch weet het verhaal te boeien. Heitman beschrijft de opbloeiende liefde prachtig. De verliefdheid, de twijfels, de lust, en weer de twijfels. Uiteindelijk is het een meeslepend, en soms ontroerend verhaal. Door het taalgebruik pakt het mij alleen niet helemaal. Er zijn teveel stukken waar ik over blijf struikelen. En er zit een bepaalde onevenwichtigheid in de opbouw: een traag begin, snel lezend en interessant middenstuk, en een kabbelend slot dat net te lang duurt. Maar uiteindelijk is dit een debuut. En zeker een veelbelovend debuut. Ik ben benieuwd naar haar tweede boek
Met dit en Het Perenlied lijkt de zeekoe eindelijk zijn intrede te doen in de Nederlandse literatuur, en ik ben er helemaal klaar voor! Geniet van jullie moment in de spotlight, mijn maritieme makkers. Jullie hebben het verdiend.
Daarnaast ook gewoon heel origineel uitgewerkt hoe Heitman een missende schakel in de evolutie tussen aap en mens gebruikt als een metafoor voor genderdysforie en klimaatangst, maar wel altijd met genoeg uitstapjes naar moestuinen en natuurhistorische musea om het niet te theoretisch te maken. Die scènes in Wenen zijn enkele van de mooiste beschrijvingen van verliefdheid die ik in een lange tijd heb gelezen.
Als ik het boek nu open sla, zie ik dat ik veel zinnen heb onderstreept. Wel heb ik het vaak een tijdje moeten wegleggen omdat het toch iets te zintuiglijk is geschreven om het echt in een keer uit te lezen. Maar dit past wel weer goed bij het verhaal, het past gewoon iets minder bij mij. 4 ster!
Ik vond de Wateraap een erg bijzonder boek over ouder worden en de zoektocht naar herkenning. Elke zoekt de wateraap; een bijna mythische, biologische theorie over de oorsprong en evolutie van de mens; echter zoekt Elke vooral naar de reden waarom zij wel het water in wil en de wateraap uiteindelijk het water voorgoed verlaten heeft. Het is bijzonder hoe Heitman telkens weer van natuurwetenschap literatuur kan maken, de biologie kan koppelen aan de gevoelswereld van een adolescent. Ik vond het prachtig hoe ook in dit debuut gender, de zoektocht naar jezelf en de oorsprong zo'n grote plaats innamen. Dat de verschillende karakters Elke iets kunnen leren over jezelf zijn en je houding ten opzichte van het leven. Uiteindelijk keert Elke terug naar het water, maar heeft ze veel geleerd. Ik denk dat dit een zeer goede coming of age-roman is.
Nonbinary representation en een f/x romance, wat wil je nog meer? Ohja, heerlijk proza, dichterlijke zinnen, dit boek leest als wanneer je s avonds laat nog even bij de zee gaat kijken en de golfjes zo tegen je benen aan slaan. Heitman laat heel erg veel open in dit boek, het enige 'label' wat expliciet benoemd wordt is 'lesbisch' en er zijn geen rants over microagressions en het patriarchaat. Het gaat vooral veel over hoe het is om altijd ergens tussenin te zijn, om er nooit bij te horen en wat het met je doet om echt aangeraakt te worden. Niet in de hokjes passen is niet perse zijn eigen omschreven hokje - de wereld is nog steeds onbegrijpelijk en het is best moeilijk en eenzaam. Het boek gaat over veel meer dan gender. Het weglaten van labels en het richten op waarnemingen in plaats van dingen expliciet te benoemen is mooi omdat er veel ruimte is om te mijmeren en te reflecteren. Maar in die subtiliteit lijkt het toch ergens ondergesneeuwd dat dit het meest queere literaire boek dat de afgelopen tijd in Nederland is uitgegeven! Lezen die handel!!!
In het genus "klimaatromanachtigen" is de novelle De wateraap een mooie subspecies. Geuren, kleuren, samen uit de natuur komen je tegemoet. "Haar badkamer was betegeld met turquoise tegels, als van het binnenste van een scarabee." (p.120). Deze vergelijking is even verassend en mooi gekozen, omdat de scarabee bij de Egyptenaren ook de zon zou voortrollen en zo een belangrijke rol heeft in de cyclus van het leven, net als de menselijk stoelgang. Lekker Nederlands ook, recht doorzee. Soms gaat het minder goed: "Misschien had ik de boot niet gemist als ik me eerder had neergelegd bij de communiteit van meisjes onderling." (p.40). De communiteit onderling lijkt mij een witte sneeuwtje, maar misschien begrijp ik Heitman niet goed.
De novelle verdient soms ook nog wel iets meer focus: Een liefdesverhaal, een coming-of-age verhaal, een idee(ën) roman, een gender roman, het is allemaal wel wat veel voor 173 pagina's. Heitman wil ook geen intellectueel zijn, want de Weense context waar de roman zich voor een groot deel afspeelt biedt weinig aanleiding tot bespiegelingen, behoudens een uitgestorven diersoort en een vruchtbaarheidsbeeldje dat zij in een museum vindt. Die hebben dan wel weer een rol in het verhaal en dat is toch helemaal niet zo gek voor een debuut.
Heitman heeft met haar tweede boek Wormmaan de Librisprijs 2022 gewonnen. Daarmee plaatst zij zich tussen een aantal jonge, veelbelovende schrijfsters als Marieke Lucas Reineveld en Leonieke Baerwalt die qua thematiek en stijl wel wat vergelijkbaar zijn. Maar dat "de grote drie" zoals ik op school bij Nederlandse literatuur (Mulisch, Reve, Hermans) niet allemaal mannen meer zijn staat vast. Of de wateraap nu echt heeft bestaan, of niet.
Elke gaat op zoek naar tussenvormen. Vind het idee van het boek heel mooi en de Wateraap heeft heel veel leuke, beschrijvende paragrafen. Echter vond ik sommige andere paragrafen moeilijk doorheen te komen, een ‘rode draad’ miste soms een beetje in het boek.
"Onder de douche, haar lijf blozend, vroeg Lena of ik wel genoeg mezelf was. Ik vroeg me af of anderen een zelf hadden dat stilstond en waar ze dan bij konden blijven. Een zelf als een goed afgerichte hond." (p. 137)
4,5. Wow ik heb m'n leesdoel van dit jaar gehaald!! Dat ging sneller dan verwacht. Enfin, mooi boek! Beetje Nikki Dekker/Marieke Lucas Rijneveld met mooie zinnen die iets aandoenlijks hebben en veel vergelijkingen met biologische processen. Ik ga er goed op als natuurleek.
De laatste tijd leken de randen van de leegte soms buiten mezelf te liggen.
Aan de ene kant bevat dit boek prachtige zinnen waar je stil bij blijft staan en gaat het over thema's die me aanspreken, maar aan de andere kant vond ik het nogal troebel en onsamenhangend waardoor het me niet echt wist te raken en het moeilijk m'n aandacht vasthield.
Dit eigenzinnige debuut van biologe Mariken Heitman draait om gender, identiteit en je weg vinden. Biologiestudente Elke weet zichzelf niet goed te plaatsen. Ze merkt dat ze nergens echt helemaal in past, dat er geen 'hokje' voor haar is en weet niet of ze nu man of vrouw is.
Om haar zinnen te verzetten, gaat ze bij haar oudtante Ko in de tuin werken. Elke raakt geleidelijk aan geobsedeerd door de wateraap, volgens een omstreden en niet bewezen theorie een voorouder van de mens die aanvankelijk in het water leefde en uiteindelijk aan land ging. Maar waarom? Elke identificeert zich met de wateraap en besluit op het dier af te studeren. Ze belandt in Wenen, waar ze in contact komt met Lena die een controversieel boek over de wateraap schreef. Elke en Lena krijgen een korte, maar heftige verhouding. In de tussentijd komt Elke af en toe ook een androgyne dichter tegen, van wie we niet weten wat we ermee aan moeten. Na een tijdje stopt de verhouding met Lena en gaat Elke terug naar Nederland: Ko is dood. Vervolgens gebeurt er meer, maar lees daarvoor het boek vooral!
Ik vind het lastig om een oordeel te vellen over 'De wateraap'. Zoals Elke sluimert tussen man of vrouw zijn en zoals de wateraap een tussenvorm is, zo is de roman voor mij zowel een positieve als een negatieve leeservaring waarvan ik nog steeds niet weet wat ik ermee moet. Heitman doet zowel stilistisch als compositorisch recht aan het zoekende en dolende van haar hoofdpersoon; een rechttoe rechtaan en met vaste hand verteld relaas past gewoon niet bij Elke. Dat neemt niet weg dat Elke nogal van de hak op de tak springt en je soms met passages zit waarvan je niet direct snapt waarom Elke dat vertelt. De overdaad aan metaforen, samen met de overvloedige hoeveelheid flora en fauna, maakt dat de plot niet altijd makkelijk te volgen is. Heitmans beelden kunnen pakkend, de zintuigen prikkelend en ontroerend zijn. Soms slaan ze ook goed de plank mis
Daarnaast vraagt Heitman wel wat van je. Het is voor de niet in de biologie ingewijde lezer een uitdaging om je met dergelijke materie bezig te houden; Heitman voert aan het begin gerust een scene op waarbij Elke een college Wetenschapsfilosofie voor biologen bijwoont. En wat te denken van termen als 'terrestrisch'. Het maakt de roman geen 'easy read'.
Hoewel ik dus niet alles aan de roman even geslaagd vind, moet gezegd dat Heitman echt een eigen stem heeft. Haar stijl is enigszins te vergelijken met die van Marieke Lucas Rijneveld, die uitdrukkelijk met genderidentiteit speelt, soms te veel doorschiet in een niet altijd even goed te volgen beeldenstorm en getypeerd kan worden met een "rafelige" schrijfstijl.
Erg zintuigelijk en visueel geschreven. Het boek is weelderig bezaaid met metaforen en beelden met een biologisch tintje (wat het kernthema versterkt en de vertelstem betrouwbaar maakt), zonder dat het vervelend of voorspelbaar wordt. Het hoofdpersonage Elke vond ik zo menselijk. Van dit boek heb ik erg genoten en het smaakt naar meer. Als ik kon, zou ik 4,5* geven (aangezien de zoektocht naar de wateraap voor mij niet helemaal afgerond lijkt). Maar ik rond toch af naar boven omdat ik de auteur zo bewonder.
"Domme wortels. Als ze een steen of een klomp harde aarde tegenkwamen, konden ze twee dingen doen: ze stopten met groeien en bleven klein en stomp. Of ze stopten met groeien en bleven klein en stomp. Of ze gingen eromheen en als je ze dan aan hun staarten uit de grond trok, kwamen ze er in allerlei wonderlijke bochten uit. Ik had mezelf altijd als een kronkelwortel gezien maar nu wist ik dat ik zo'n stomp, kort geval was. Gewoon gestopt waar ik niet verder kon. Ik keek om me heen. Gestopt in een kunststofserre."
"'s Ochtends stond ze onder de douche en ze vroeg me iets. Alle deuren stonden openn, het douchegordijn had ze niet dichtgeschoven. Ik overwon mijn schroom gedeeltelijk, ik wilde geen uilskuiken zijn dus stond ik tegen de deurpost geleund en beantwoordde haar vraag. Het turquoise was schel vanochtend. Twee meter tegels lag er tussen ons in. Aarzelend stond ik daar, me bewust van alle kleren die ik aanhad. Ik keek naar haar en ik durfde niet echt te kijken, ik keek naar haar gezicht dat ik kende en ik zag dat ze me uitdaagde met haar ogen. Als ik niet zou kijken, dan zou dat eigenlijk een belediging zijn. Een proeve van onbekwaamheid. Ze draaide zich half van mij af, richtte haar blik op de straal, zogenaamd, en gaf in werkelijkheid ruimte aan mijn ogen. Ze pakte zeep en delen van haar lijf verdwenen in schuim ens toom. Dus volgde mijn blik de weg van het water langs haar blanke huid. Eerst haar hals, waar een paar natte krullen in plakten, haar schouders die breed en rond waren, haar decolleté en dan toch, haar borsten, die zwaar en zacht waren. Nonchalant ook, ondanks de ruimte die ze innamen. Haar tepels, die wel wisten van vannacht. Er voltrok zich iets. Haar lichaam begon te blozen en een fractie van een seconde dacht ik werkelijk dat het mijn blik was, dat haar lichaam zich door mijn ogen gezien voelde en daarop reageerde. Rode vlekken in grillige vormen tekenden zich af op haar huid, haar billen, haar dijen en ook haar borsten. Deze vrouw, die daar onder de douche stond, was zo overtuigd naakt."
Er zijn boeken die het verdienen om langzaam en met aandacht gelezen te worden. Sommige van die boeken belanden op mijn boekenplank: de mooiste, de liefste, de aangrijpendste. De wateraap geschreven voor Mariken Heitman is daar één van. Op de achterflap staat: In dit zintuiglijk debuut onderzoekt Mariken Heitman het zachte verzet van een eenling tegen het keurslijf. Hoe word je mens, als dat betekent: vrouw óf man? Zintuiglijk is dit boek in alle facetten. Als lezer proef ik de geur, de smaak, het tasten naar en aan bloemen, fruit, vruchten, groenten, gras, de mens, de liefde, het zelf, het zoeken naar en vinden van een eigenheid, een kern, het afwijzen, afstoten, groeien en sterven, terugvinden, omhelzen, eerst in eenzaamheid en eenzaam in zichzelf, zich onbegrepen en onhandig, onthand voelend, in gezelschap van anderen en in zichzelf. Midden in de prachtige natuur van dit leven onderzoekt, zoekt en vindt de ik persoon in dit boek een reden van haar bestaan, de grote wens daaraan vorm willen en kunnen geven aan de hand van het verhaal van de al of niet bestaande wateraap, een mogelijke tussenschakel, een mogelijke voorouder van ons. Of het nu wel of niet bestaan heeft, de ik persoon heeft het in zich, het mag er zijn, zij mag er zijn na een lange zinderende zoektocht in Nederland, in Wenen, in een rivier in Nederland. De laatst zin in dit prachtige boek is: 'In dit water was ik niet alleen.'
Mariken Heitman schrijft compact, wat vraagt om aandachtig lezen. Het kan zomaar zijn dat ze even later op een detail terugkomt waar ik overheen gelezen had. Ik ben meer onder de indruk van de schrijfstijl dan van het plot, maar het is een mooi boek over liefde en dood, over anders zijn en zoeken naar wie je zelf bent.
Waarschijnlijk ligt dit aan mijn torenhoge verwachtingen. De thema's gaan mij enorm aan het hart en klonken zo veelbelovend, net als de omschrijvingen van de schrijfstijl. En die was ook fantastisch! Ik hou van haar proza maar zelfs die werd soms wat wollig en eentonig. Verder greep het plot of de personages me geen moment, behalve misschien de dichter, maar die werd dan weer heel weinig uitgelicht (zoals best veel eigenlijk, in dit dunne boek). Het begin van het boek was denk ik mijn favoriet, maar het enthousiasme kwam niet meer terug. Ik denk dat ik de Wormmaan moet gaan lezen, want de schrijfstijl wil ik sowieso nog eens ervaren.
‘Ze stapte op en fietste weg, trapte stevig met haar oude, blauwige benen en ze zwaaide naar me met een gebaar alsof ze een appel van de boom draaide.’ Er staan zo onwijs veel mooie beelden in dit boek beschreven! Dikke aanrader. Het einde was prachtig en verdrietig en ik vóelde het. Er zit liefde in dit boek. Daarbij houd ik bij voorbaat al iets meer van alles waar vieze nagels en groentetuinen in voorkomen.
het was okay. ik vond het interessant om te lezen en er waren heel veel metaforen over het leven en de natuur, en over een tussenvorm zijn, maar ik zou het niet opnieuw willen lezen.
De schrijfstijl is nogal beschrijvend en cryptisch waardoor het af en toe wat vaag overkomt, maar het zette wel heel duidelijk de atmosfeer neer wat ik wel cool vind. Verder was dit echt het 3e boek op rij wat queer was en met water(dieren) te maken had haha
Twijfel tussen vier en vijf. Heel erg mooi geschreven. Een aanrader. Laat je niet afschrikken door de 356 adjectieven en metaforen op de eerste 20 pagina’s
De Wateraap is een boek dat gaat over een biologie die de geschiedenis van de Wateraap wil onderzoeken. Het is een mix van liefde, de biologische interesse en familie. Dit boek was niet in mijn ‘comfort zone’, maar viel beter mee dan gedacht! Het liefdesaspect in dit boek vond ik zeer leuk om te lezen, en ook hoe ze met haar familielid omgaat. Het ‘onderzoek’ naar de wateraap was op zich wel vernieuwend om eens zoiets te lezen, maar het was geen ‘wauw’ effect voor mij. Het einde van het boek vond ik wat aan de saaie kant en ik had dan ook graag iets meer van de liefde tussen het hoofdpersonage en haar ‘love interest’ gelezen omdat ik dit juist het leuke vond aan dit boek. Soms vond ik het boek eerder aan de saaie kant, zoals ze zichzelf probeert te identificeren met de wateraap (naar mijn interpretatie toch). Ook de stukjes waar ze het planten etc beschrijft had niet echt een meerwaarde aan het boek voor mij. Om te concluderen vond ik het een leuk boek om eens te lezen met een soms vlotte, soms saaie schrijfstijl. Daarom vond ik dit boek niet ‘wauw’, maar zeker ook niet slecht, vandaar de drie sterren.