Op 30 januari 1933 werd Hitler met de hulp van rechts-conservatieve politici rijkskanselier van Duitsland. Ze dachten hem onder controle te kunnen houden, maar, gesteund door het geweld van SA-knokploegen, draaide Hitler in enkele maanden de democratie de nek om. De Duitsers koesterden de illusie dat vrijheid voorgoed verworven was, maar al snel werden politieke partijen en vakbonden verboden, kranten gecensureerd, opposanten en Joden opgesloten in concentratiekampen. Ook vandaag komt het gevaar van extreemrechts. Er zijn veel overeenkomsten tussen hedendaagse extreemrechtse partijen en politici en de gebeurtenissen in de jaren dertig. Zoals hun aanvallen op de rechterlijke macht, hun kritiek op de media, hun voorstellen om medeburgers te verklikken, hun afkeer voor vreemdelingen, hun apocalyptische idee van een Omvolking, hun latente antisemitisme, hun afwijzing van internationale instellingen en verdragen, hun kritiek op de democratie en hun geflirt met autoritaire leiders. DAGBOEK 1933 laat in alle scherpte zien dat wat in nazi-Duitsland in nauwelijks ŽŽn jaar tijd gebeurde, morgen weer kan plaatsvinden als extreemrechts aan de macht komt. Ook bij ons kan die nachtmerrie opnieuw werkelijkheid worden.
Dirk Verhofstadt (1955) studeerde rechten en pers- en communicatiewetenschappen in Gent en werkte jarenlang in de mediasector. Hij is doctor in de moraalwetenschap, professor media en ethiek aan de Universiteit Gent en is auteur van verschillende boeken zoals de bestseller In gesprek met Etienne Vermeersch. Een zoektocht naar waarheid. Eerder publiceerde Dirk Verhofstadt Pius XII en de vernietiging van de Joden, John Stuart Mill - 150 jaar Over vrijheid, Het liberale denken van Thomas Paine, Het einde van het BRT-monopolie, Het menselijk liberalisme, De derde feministische golf en Pleidooi voor individualisme.
De taal is niet zomaar een verzameling woorden. Ze creëert mee de realiteit. Hoe vaker woorden worden uitgesproken, hoe meer dat onze kijk op de wereld beïnvloedt zei Angela Merkel. Het is gebeurd dus het kan weer gebeuren zei Primo Levi. Dirk Verhofstadt toont wat in een jaar kan gebeuren en hoe woorden uit de naziperiode opnieuw hun weg vinden. Dit nooit meer. Kijk niet opzij en wees niet onverschillig.
Boeiend, goed gedocumenteerd verslag/dagboek van de snelle opkomst van de nazi's in het Duitsland van 1933 met links naar nu. Geschiedenis herhaalt zich nooit letterlijk maar dit boek verwittigt ons wel voor waar iedereen van ons toe in staat is om in bepaalde omstandigheden extreem te denken en te handelen.
Onvoorstelbaar hoe snel het steil bergaf ging in Duitsland in 1933. Na een bizarre coalitie tussen de NSDAP (slechts 3 van de 11 ministersposten) en andere conservatieven eind januari verandert de samenleving in luttele maanden in een totalitair regime met een ongeziene persoonscultus. De scheiding der machten is in minder dan een jaar opgeheven, het land heeft alle internationale afspraken naast zich neergelegd, de willekeur regeert op elk vlak in de 'naam van het volk'. Waar we dat laatste, soms onder de noemer van 'gezond boerenverstand' of kortweg 'wij', nog horen? Bij hedendaags extreemrechts. Spreken in naam van de 'echte' arbeider, Vlaming of man in de straat bij het bekrompen, xenofobe en simplistische antwoord op complexe maatschappelijke problemen is lang niet de enige overeenkomst tussen de nazi's en Vlaams Belang, Front National, Forum voor Democratie, Trumpisme en consorten.
Dirk Verhofstadt toont overtuigend aan wat die verschillende raakvlakken zijn door het dieptepunt van elke dag in 1933 kort te bespreken; soms met lichte vooruitwijzingen naar verdere acties van Hitler en de zijnen. Als voldoende gebleken is welke strategie (dehumanisering van de tegenstander, de media als leugenpers afschilderen, het verklikkingssysteem...) de boventoon voert, toont Verhofstadt met concrete eenentwingste-eeuwse voorbeelden uit Europese landen en de VS aan hoe onze democratie ook nu onder vuur ligt.
Dat 1933 geen 2023 is, onderschrijft de auteur ook in zijn nawoord: het AfD ís niet de NSDAP. De samenleving is dan ook veranderd en de tactieken evolueerden evenredig: de knielaarzen werden gelakte schoenen, de radio werd vervangen door sociale media. Dat de huidige samenleving en de grotere context geen kopie is van 1933 is zelfs wat het meeste hoop geeft. En daar gaat Verhofstadt dan weer niet op in: geen enkele van de genoemde partijen in het boek beschikt - gelukkig maar - over een crapuleuze knokploeg met een ledental dat ook maar in de buurt komt van de SA, internationale verdragen zijn toch wel meer dan de vod papier van bijna een eeuw geleden, er is geen bolsjewistisch gevaar dat de gematigden massaal in de armen van een extreemrechtse brulaap drijft. Laat ons hopen dat die verschillen tussen 1933 en 2023 volstaan om ook in 2024 een bestuur zonder bruinhemden te hebben. 'Dagboek 1933' toont aan dat het vanaf dan snel kan gaan, of in de woorden van Primo Levi: 'het is gebeurd, dus het kan opnieuw gebeuren.'
Boeiend om te lezen hoe snel de nsdap de macht greep en hoe snel Hitler van "een" politicus naar absolute leider ging.
Ook de vergelijkingen met vandaag is boeiend. Soms een beetje een verre link, op andere momenten mocht het van mij nog feller benadrukt worden. Denk bijvoorbeeld aan het belang van knokploegen en het verlangen van dvl om van s&v een knokploeg te maken.
Dit is al het zoveelste boek van Dirk Verhofstadt dat ik lees. Telkens een positieve ervaring, ook nu ben ik blij dit boek te hebben gelezen. 'Dagboek 1933' is een reconstructie, bijna dag na dag, van wat er in Duitsland in 1933 gebeurde: het aan de macht komen van Hitler en de nationaalsocialistische partij NSDAP. Het is verbazend hoe snel een democratie verandert in een totalitaire staat, waarbij andere partijen worden afgeschaft, het parlement opzij gezet, de liberale waarden (zoals de persvrijheid) de nek worden omgedraaid, de oppositie van sociaal-democraten en communisten (met geweld) buiten spel gezet, er concentratiekampen verschijnen, de burgerrechten van andere bevolkingsgroepen (vooral de joden) worden afgenomen. Dit boek leest als een politiek horrorscenario voor al wie echt in een democratie gelooft.
Belangrijk is niet alleen deze dag-na-dag-evolutie, maar ook de thematische passages waarin de auteur het verband legt tussen wat toen gebeurde en de toestand vandaag. Het gaat dan bijvoorbeeld de geweldscultuur, de bewondering voor autoritaire leiders, nieuwe begrippen (Lügenpresse, Volksgenossen....) die ook vandaag in de extreemrechtse milieus voorkomen. Niet zelden verwijst Verhofstadt naar Europees rechts (Vlaams belang, Forum voor Democratie, Marine Le Pen, Alternative für Deutsland...) , maar ook naar tendensen in de VS en vooral naar een figuur als Donald Trump. Van de "Lügenpresse" (de nazi's hadden kritiek op de burgerlijke media en probeerden die onder controle te krijgen) is het maar een stapje naar de "fake news"-beschuldigingen van Trump aan het adres van de reguliere media. De bestorming van het Capitool op 6 januari 2021 is een duidelijke uiting van een geweldscultuur die het democratisch proces wil dwarsbomen. In deze thematische passages, die larderen met het dagboekverhaal, waarschuwt Verhofstadt ons voor een herhaling van wat in Duitsland gebeurde.
'Dagboek 1933. Het gevaar van extreemrechts' is daarom een belangrijk boek, dat je de ogen opent (voor zover dat al niet het geval is).
Onthutsend dagboek van het jaar 1933, waarin duidelijk wordt hoe snel een democratie kan afglijden in een totalitair systeem, en een niet mis te verstane waarschuwing voor kiezers van vandaag.
Toen Hitler in januari 1933 rijkskanselier werd, leidde dat binnen de tijdsspanne van 1 jaar tot de verstikking van de vrijheid, de ontmanteling van de liberale democratie en de installatie van een dictatuur. Andere politieke partijen en vakbonden gingen ten onder, de onderwijswereld was in een wurggreep, kunstenaars en intellectuelen werden verbannen, de medische stand en de kerk werkten mee, de jeugd werd onderworpen, vrouwenrechten afgebouwd, Joden gediscrimineerd en vervolgd. Het vervolg kennen we allemaal.
Dit boek leest als een stomp in de maag, niet in het minst door de parallellen die Verhofstadt ziet met onze huidige samenleving, die diezelfde tendenzen kent. Ook hedendaags extreemrechts blinkt uit in aanvallen op de onafhankelijke rechterlijke macht, heeft een afkeer van de hedendaagse pers, installeert kliklijnen voor linkse leerkrachten, wijst de wetenschap af, heeft een afkeer voor vreemdelingen, wijst internationale instellingen en conventies af en flirt met autoritaire leiders en regimes.
De democratie is in deze slechts een middel om de macht te grijpen. Zoals Goebbels schreef in 1928: we komen het parlement binnen om ons te bewapenen met de wapens van de democratie. Als de democratie dom genoeg is om ons vrije doorgang te verschaffen, en een salaris, dan is dat haar probleem. (...) Wij komen niet als vrienden of in een neutrale hoedanigheid. Wij komen als vijanden. Zoals een wolf een schaap aanvalt, zo komen wij.
Dit boek maakt prangend duidelijk dat onze democratie (opnieuw) in gevaar is.
Dirk Verhofstadt laat in Dagboek 1933 zien hoe Hitler aan de macht kon komen, hoe in minder dan één jaar tijd rechten en vrijheden, die vanzelfsprekend waren, aangetast en afgeschaft werden en hoe Duitsland een totalitaire staat kon worden. Maar Dirk Verhofstadt geeft meer dan een overzicht van feiten. Hij toont overeenkomsten tussen gebeurtenissen uit de jaren 30 enerzijds en uitspraken en acties van hedendaagse extreemrechtse partijen en politici anderzijds. Daardoor laat hij ons inzien waarom zoveel burgers in Europa en de VS het hedendaags extreemrechtse discours van het ‘eigen volk eerst’ aanhangen en waarom extreemrechtse partijen zoveel succes hebben. Doordat Dirk Verhofstadt koos om de gebeurtenissen uit de jaren 30 in dagboekvorm weer te geven werd heel duidelijk dat ondermijning van de democratie verbijsterend snel kan gaan. Dat de massacommunicatie van nu niet meer te vergelijken is met deze van de jaren 30 maakt dit gegeven alleen maar beangstigender. Dagboek 1933 lezen was voor mij niet ‘cocoonen met een boek in de zetel’. Het maakte mij ongemakkelijk. Meer dan ooit zag ik in dat het naïef is te geloven dat onze verworven democratie eeuwig standhoudt. Het boek deed mij stilstaan bij onze verantwoordelijkheden. We mogen niet onverschillig worden en de fout maken extreemrechts salonfähig te maken, hen te normaliseren en hen de kans geven om de macht te grijpen. Op de eerste pagina van Dagboek 1933 las ik het citaat van Primo Levi: ‘Het is gebeurd, dus het kan opnieuw gebeuren’. Alleen al dát citaat meenemen en uitdragen is een reden om Dagboek 1933 vooraan op je ‘Want to Read’ lijstje te zetten.
In "Dagboek 1933: het gevaar van extreemrechts" beschrijft Dirk Verhofstadt heel gedetailleerd het cruciaal jaar waarin Hitler aan de macht kwam en de democratie in Duitsland definitief sneuvelde. De snelheid waarmee dit gebeurde en de normalisering of onverschilligheid van het geweld is beangstigend. Door gewoon feiten neer te schrijven en meer context te geven toont Verhofstadt duidelijk aan hoe kwetsbaar verkregen rechten zijn. Ik ga volledig akkoord met zijn stelling dat de vergelijking met het hedendaags extreemrechts juist cruciaal is. De parallellen in hun politieke strategie zijn gewoon onmisbaar: dehumanisering, kritiek op rechters, leugens of het aanvallen van de pers, homohaat, eigen volk eerst, abortusverbod, en vele meer. Het is fascinerend en beangstigend om deze treffende parallellen waar te nemen. Extreem interessant om dit boek te lezen net voor cruciale verkiezingen in 2024 en je begint ook in de actualiteit te beseffen dat de politieke strategie van extreemrechtse partijen duidelijk zijn geïnspireerd op het Nazisme.
Onze democratie en verwochten rechten zijn kwetsbaar. 'Zwijgen is geen optie meer. We mogen niet langer tolerant zijn voor de intoleranten.'
Onwaarschijnlijk actueel boek dat je niet echt met een goed gevoel achterlaat. Al voel je je anderzijds wel beter gewapend om methodiek en retoriek te herkennen. Al heel vroeg in het boek vallen je ogen uit je kassen: het ging er al vroeg in 1933 - 6 jaar voor de start van WO II - ging het razendsnel achteruit. Na 82 dagen was Duitsland een dictatuur en die dag is het eerste concentratiekamp al drie dagen geopend.
"Willen we extreemrechts bestrijden dan moeten we niet alleen hun inhumane doelstellingen bekampen, maar ook steeds opnieuw hun taalgebruik ontmaskeren en aanklagen. (...) Het gaat erom dat je verantwoordelijkheid opneemt in je functie. (...) Zwijgen is geen optie meer. We mogen niet langer tolerant zijn voor de intoleranten. (...) Die onverschilligheid vormt vandaag het grootste gevaar dat dit opnieuw kan gebeuren. (...) Het is de plicht van alle democratische partijen, maar ook en vooral van de kiezers, om Vlaams Belang - en andere extremistische partijen hier en elders - niet aan de macht te laten komen. Nu niet, nooit."
Must read voor iedereen die de vraag “Zijn de jaren ‘30 terug?” met kennis van zaken wil beantwoorden. Het is letterlijk een dagboek, de chronologische aanpak is eenvoudig en verfrissend. De parallellen die de auteur trekt met extreemrechts vandaag zijn bijzonder relevant, vooral de gelijkaardige terminologie vind ik frappant.
De snelheid waarmee de nazi’s de samenleving hebben veranderd, is verbijsterend. Mede door de inzet van knokploeg SA werd een angstcultuur gecreëerd waardoor je over veel moed moest beschikken om je niet te conformeren aan het nieuwe regime.
Een goede aanvulling zou zijn om een boek te schrijven over de jaren die voorafgaan aan 1933. Welke factoren hebben de NSDAP zo populair gemaakt? De relevantie voor vandaag zou mogelijk nog groter zijn.
Een razend interessant boek dat zich gemakkelijk laat lezen. Op een jaar tijd zie je wat extreemrechts teweeg heeft gebracht en hoe Hitler in een sneltempo aan de macht komt. Hier en daar worden er vlijmscherpe vergelijkingen gemaakt met de extreemrechtse partijen/groeperingen van nu. Dit is een waarschuwing voor wat ooit heeft kunnen gebeuren en opnieuw zal gebeuren als we vergeten tot wat extreemrechtse gedachten en vooral daden kunnen leiden.
'Het is gebeurd, dus het kan opnieuw gebeuren' is de quote van Primo Levi waarmee het boek van start gaat. Iets wat we nooit mogen vergeten.
Absolute aanrader! Dit boek heb ik aangeschaft na een lezing van Dirk Verhofstadt. Het boek schetst duidelijk de gevolgen en gevaren van extreem rechts en hoe snel vanzelfsprekende rechten en vrijheden ons kunnen afgenomen worden. ‘Het tegengestelde van liefde is niet haat, het is onverschilligheid.’
"De taal is niet zomaar een verzameling woorden, ze creëert mee de realiteit. Hoe vaker woorden worden uitgesproken, hoe meer dat onze kijk op de wereld beinvloedt." (Angela Merkel)