De ontdekking van de Middeleeuwen: Geschiedenis van een illusie

by Peter Raedts

Tot aan het einde van de achttiende eeuw werden de Middeleeuwen afgedaan als een duister, barbaars tijdperk tussen de klassieke Oudheid en de Verlichting. Petrarca vond het een diepe afgrond. Erasmus verafschuwde de steriele geleerdheid van de Middeleeuwen. Voltaire haatte de middeleeuwse kerk, die het leven van mensen vergiftigde. En Adam Smith betreurde de macht van de gilden, die een vrije markt van vraag en aanbod in de weg stonden. Rond 1800 veranderde dat ineens. De Middeleeuwen waren nu een voorbeeld van authentieke menselijkheid, onderlinge verbondenheid en wederzijdse verantwoordelijkheid in hechte volksgemeenschappen. De Duitse dichter Novalis sprak van ‘schone schitterende tijden, toen Europa één christelijk land was’, Walter Scott verheerlijkte in Ivanhoe de belangeloze trouw van de ridder, Karl Marx en William Morris zagen in de middeleeuwse gilden een voorafspiegeling van de solidariteit van de arbeidende klasse. Peter Raedts laat zien hoe deze radicale breuk samenhangt met de opkomst van de moderne nationale staat en met de overgang van een agrarische naar een geïndustrialiseerde samenleving. Deze ingrijpende veranderingen haalden de bestaande sociale structuren overhoop en om de veelal kwalijke gevolgen daarvan het hoofd te bieden keken schrijvers, dichters, filosofen en politici naar idealen van nationale tradities en volksgeest – en die vonden ze in de Middeleeuwen. De ontdekking van de Middeleeuwen is een baanbrekend boek over de manier waarop men in Duitsland, Engeland, Frankrijk en Italië een eigen verleden heeft geconstrueerd. En het laat zien waarom de Nederlandse blik op de eigen geschiedenis volkomen anders was dan die van de ons omringende landen. Waren de Middeleeuwen een tijd van hechte gemeenschap en ridderlijke trouw of een tijd van barbaars geweld en ruwe onderdrukking? Een tijd om te vergeten of een tijd om naar terug te verlangen? Tolkien’s Lord of the Rings of Verhoeven’s Flesh and Blood? Sinds de Renaissance roept het beeld van de Middeleeuwen sterk wisselende emoties op. Afkeer en idealisering wisselen elkaar af tot op de dag van vandaag. Dit boek brengt die wisselende waardering van de Middeleeuwen in kaart en onderzoekt waarom de Middeleeuwen nooit een vaste plaats gevonden hebben in het collectieve geheugen van Europa.

Genres: History, Nonfiction, Academic

432 pages, Paperback

First published September 1, 2011

About the author

Prof. dr. P.G.J.M. (Peter) Raedts, born in 1948. Peter Raedts studied Medieval History and Medieval Philosophy in Utrecht, and later on also Theology in Amsterdam.

P.G.J.M. Raedts (1948) studeerde middeleeuwse geschiedenis en middeleeuwse filosofie in Utrecht en vervolgens theologie in Amsterdam. In 1984 promoveerde hij aan de universiteit van Oxford op een proefschrift over de Engelse theoloog Richard Rufus van Cornwall (ca. 1220- ca. 1260). Van 1983 tot 1997 was hij docent kerkgeschiedenis der Middeleeuwen en Reformatie in Utrecht en daarna in Leiden. In 1994 werd hij benoemd tot hoogleraar middeleeuwse geschiedenis aan de Radboud universiteit, eerst in deeltijd en vanaf 2001 voltijds. Hij is gespecialiseerd in de geschiedenis van het christendom en de intellectuele geschiedenis van de Middeleeuwen. Op het ogenblik legt hij de laatste hand aan een boek over de verbeelding van de Middeleeuwen in latere tijden. Daarnaast heeft hij bijzondere belangstelling voor de middeleeuwse geschiedschrijving en met name voor de vraag hoe in de Middeleeuwen werd omgegaan met het Romeinse verleden. Ook de historiografie van andere periodes is een hobby van hem.

Reviews

[Ton · Rating 4 out of 5]

As is evident from the inordinate amount of time it took me to finish it, this book was something of an effort. Mainly because, as I discovered, the perception of the Middle Ages by wise men from the 18th and 19th century couldn’t really hold my interest for the duration of the narrative. So I had to put it down from time to time, to recharge the battery so to speak. Now, I do love Medieval history, but this book isn’t about that. It’s about the idea of the Middle Ages, and what it meant to people in later periods; the ideas and images the Middle Ages evoke and how they were used and abused for identification and the search for meaning. I did not fully realize that when I started it. I started it because I thought it would cover general ideas about the Middle Ages. I finished it because it’s really good, and I was committed. The amount of research that went into this book must have been monumental, and it shows. The author is extremely erudite, and the gradual passage through centuries of retrospection is very comprehensive. That the subject wasn’t entirely what I thought it would be, was my mistake.

[Peter Daerden · Rating 3 out of 5]

Gestoeld op een immense en bewonderenswaardige hoeveelheid literatuurstudie, maar ook een zeer taaie brok in een Nederlands dat te weinig van het academische register loskomt. Een ingekorte, wat meer gevulgariseerde versie had misschien een aangenamere leeservaring kunnen opleveren.

[Martijn van Opbergen · Rating 5 out of 5]

Dit boek van de in maart 2021 overleden historicus Peter Raedts geeft een boeiend overzicht van hoe er in de loop der eeuwen (van Petrarca via de verlichters tot nu) naar de periode is gekeken die we de middeleeuwen noemen.

Wat onderscheidt de middeleeuwen van de periodes ervoor en erna? Welke ontwikkelingen werken door tot in onze eigen tijd? Zijn de middeleeuwen ons volkomen vreemd of juist heel vertrouwd? Verdelen de middeleeuwen ons of brengen ze ons juist samen? Op vragen als deze zijn op verschillende plekken, in verschillende tijden en door verschillende denkers heel verschillende antwoorden gegeven. Katholieken, socialisten en uiteraard nationalisten: ze zijn allemaal diep of iets minder diep in de middeleeuwen gedoken om rechtvaardiging voor hun eigen maatschappelijke opvattingen en toekomstdromen te vinden.

In het mooie, bijna ontroerende laatste hoofdstuk legt Raedts uit hoe alle manieren om de middeleeuwen te benaderen na de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog grondig moesten worden herzien en doet hij suggesties hoe we de draad weer op zouden kunnen pakken.

In een andere recensie hier op Goodreads merkte iemand op dat je een notitieblokje bij de hand moet houden. Ik ben het met deze raad van harte eens. En zet ook Wikipedia maar alvast open, want van de Investituurstrijd tot de Napoleontische oorlogen en van Karel de Grote tot Khomeiny: er wordt nogal wat gevraagd van je geschiedkundige kennis.

Dikke aanrader voor iedereen met belangstelling voor het verleden in ruime zin.

[Jan van Trigt · Rating 4 out of 5]

Ooit had ik eens een diner met een professor in de ethiek. Hij was goed ingevoerd in van alles en nog wat maar ook in geschiedenis. Ik vroeg hem naar een goed boek over Nederland in de negentiende eeuw. En toen wees hij mij op dit boek. Tamelijk verwarrend dat de ontdekking van de middeleeuwen een boek kan zijn over de negentiende eeuw maar het klopt wel. Begin negentiende eeuw of misschien wel iets eerder gaat de aandacht in Europa terug naar de eigenheid van de nationale geschiedenis van Duitsland, Frankrijk en Engeland. En dan kom je uit bij de middeleeuwen. Peter Raedts geeft een totaal overzicht en je kan het maar nauwelijks allemaal bijhouden. Het bijzondere is dan ook nog dat Nederland weer een uitzondering is want in het moeras van de Nederlanden is er niet veel middeleeuwen terug te vinden.

[Thomas Mais · Rating 4 out of 5]

Das Mittelalter als Anfang der Ideologiebildung

Tatsächlich beschäftigt sich der Autor nicht direkt mit dem Mittelalter, sondern mit der Wahrnehmung des Mittelalters in späteren Jahrhunderten, in etwa ab der Aufklärung.
Er zeigt was verschiedene (politische) Strömungen im Mittelalter sahen und wie sie daraus Begründungen herleiteten für die vertretenen Ansicht. Man sieht, wie unterschiedlich das Mittelalter gesehen und bewertet wurde. Auch zeigt er, wie sich ein co-existentieller Nationalismus verwandelt in einen aggressiv-expansiven Typ. Darüber hätte ich gern mehr erfahren, das Thema kommt - mit Blick auf die Folgen - m.E. zu kurz.
Auch wird manchmal nicht ganz klar, was Meinung des Autors und was wiedergegebene Meinung ist.
Alles in allem: Lesenswert.

[Hans Buijze · Rating 4 out of 5]

Fascinerend hoe historici, schrijvers, staatslieden, mensen hun kijk op het verleden, in dit geval de middeleeuwen, aanpassen aan hun behoefte op dat moment om zichzelf of hun visie op de toekomst te rechtvaardigen. Heel interessant.
Het boek is niet gemakkelijk geschreven en was krachtiger geweest wanneer de schrijver zich had kunnen beperken.
De slotbeschouwing lezen is een must voor iedereen. En deze heeft wel de focus die eerder wellicht wat ontbrak.

[Casper · Rating 4 out of 5]

Mooi verslag van hoe de Middeleeuwen sinds de 19e eeuw door bijna iedereen is gebruikt (misbruikt) voor de eigen doeleinden. Raedts doet hier zonder waardeoordeel verslag van en ook zonder aan te geven hoe het dan wel zou zitten. Ook een mooie afsluiting met hoe we ook in onze tijd nog van de Middeleeuwen kunnen leren.

[Nelleke · Rating 4 out of 5]

Interessant, maar vrij lastig boek