1890'larda İstanbul

by F. Marion Crawford, Şeniz Türkömer (Translator), Edwin Lord Weeks (Illustrator)

İstanbul 19. yüzyılın ortalarından itibaren pek çok Batılı entelektüelin kendini adeta uğramak zorunda hissettiği bir yerdi. Bu ziyaretçilerden eli kalem tutanlar mutlaka bir seyahatname yazar, çoğunlukla da tarihe karışmış Doğu Roma’yı ve gerçekte asla giremeyecekleri haremi anlatırlardı. Ancak bu kenti benimsemiş olan ABD’li edebiyatçı Francis Marion-Crawford, köşesiyle bucağıyla, sokaktaki insanlarıyla bambaşka bir İstanbul anlatmıştı. İnsanların ev ve sokak hayatlarından yeme içme alışkanlıklarına, Kapalıçarşı’daki alışveriş âdetlerinden Atpazarı’ndaki hayal kırıklıklarına kadar pek çok şey... Yaşadığı dönemde hak ettiği üne kavuşmuş bir edebiyatçı olan Crawford, göçüp giden kuşaklardan dinlediğimiz İstanbul’u, kendi gözlem gücünün ayrıntıcılığıyla da bezeyerek, dostu Edwin Lord Weeks’in ülkemizde tanınmayan çizimleriyle sunuyor. Francis Marion-Crawford (1854-1909) Bostonlu zengin bir ailenin çocuğu olarak İtalya’da doğdu. ABD’deki öğrenim hayatının ardından 1869’da Roma’ya döndü. Yabancı dillere ve kültürlere ilgisi çok büyüktü. Aralarında Türkçe’nin de bulunduğu 20’ye yakın dili rahatlıkla konuşup yazabiliyordu. Sanskritçe çalışmalarını ilerletmek üzere gittiği Hindistan’da hayatı değişti. Geçimini sağlamak için gazete editörlüğü yapmak zorunda kaldı. Ancak bu süre içinde tanıdığı insanlardan ve dinlediği hikâyelerden yola çıkarak yazdığı roman, kariyerinde bir dönüm noktası oldu. ABD’de kısa sürede tanındı ve yaygın olarak okunmaya başladı. 1884’te İstanbul’da evlendi. Bir yıl oturduğu İstanbul’u 1890’lı yılların ortalarına kadar pek çok kez ziyaret etti. Sicilyalı aileleri ve mafyayı, dört romanıyla ilk kez edebiyata taşıdı. 40’a yakın romanının yanı sıra tarih ve gezi kitaplarıyla küçük bir servet kazanarak yaşadı.

Genres: History, Travel

96 pages, Paperback

First published January 1, 1893

About the author

Francis Marion Crawford (1854-1909) was an American writer noted for his many novels. He was born at Bagni di Lucca, Italy. In 1879 he went to India, where he studied Sanskrit and edited the Allahabad Indian Herald. Returning to America he continued to study Sanskrit at Harvard University for a year, contributed to various periodicals, and in 1882 produced his first novel, Mr Isaacs. This book had an immediate success, and its author's promise was confirmed by the publication of Doctor Claudius: A True Story (1883). After a brief residence in New York and Boston, in 1883 he returned to Italy, where he made his permanent home. He also published the historical works, Ave Roma Immortalis (1898), Rulers of the South (1900) renamed Sicily, Calabria and Malta in 1904, and Gleanings from Venetian History (1905). The Saracinesca series is perhaps known to be his best work, with the third in the series, Don Orsino, set against the background of a real estate bubble, told with effective concision. A fourth book in the series, Corleone, was the first major treatment of the Mafia in literature.

Reviews

[Sevgi Şen · Rating 2 out of 5]

Sanırım Doğu Perinçek'in takma isimle yazdığı bir kitap. Zira ırkçılık diz boyu. Irkçılığı geçtim yazarın kafası aşırı karışık. Bir sayfada İstanbul dünyanın en hareketli şehri diyor 10 sayfa sonra İstanbul dünyanın en sakin şehri oluveriyor. Sayfalarca Osmanlı padişahlarının mezarlarına şöyle ihtişamlı böyle güzel falan diyip hıristiyan mezarlarından bahsettikten sonra mezara gerek mi var oluyor.
Galata'dan bahsettiği kısımlarda güldüm çok gaza gelmiş, neredeyse camiiye işediler diyecekmiş;
"Galata'ya gelince dünyanın en aşağılık insanlarının mayalandığı bir fıçı adeta. Kasımpaşa'dan tophane'ye kadar deniz kıyısında bir araya toplanmış bu güruhun bir benzerinin yeryüzünün başka herhangi bir şehrinde bulunabileceği şüpheli. Kriminal fizyonomi öğrencileri için gerçekten ilginç bir bölge çünkü burada 'medeni kriminal sınıflar' diye adlandırılabilecek insan türünün en aşağılık örnekleri yaşıyor. Yukarı Pera'daki Avrupalıları korkutan ve diğer yakadaki Türklerin haklı nefret ve tiksintisinin hedefi olan bu insanlar Galata'nın iğrenç sokaklarını, zehir solunan mahallelerini, leş kokan meyhanelerini dolduruyor. Bir nevi yeraltı yaşamı sürdüren Rumlar ve Ermeniler burada çeşitli illegal işlerle, kanunları hiçe sayarak kendilerine gayet güzel geçim temin ediyorlar."

[Burak Kuscu · Rating 4 out of 5]

Francis Marion-Crawford İstanbul'da da bir süre yaşamış, hatta burada evlenmiş birisi. Bu kısa anı kitabında Türklerden ne denli etkilendiğini görmek mümkün. Bir Avrupalı için söylemesi ve kabullenmesi zor övgüleri 19. yüzyıl sonlarında yazabilmiş, bunu kitaplaştırmış, güzel bir insan kendisi.

Kitap Edwin Lord Weeks çizimleriyle de zenginleştirilmiş. Bu baskısında değil, kitabın aslında böyle. Tabi iş kültür baskısında resimler siyah beyaz ve seçilmesi zor durumda ancak kitabı her şeye rağmen zenginleştiren bir detay olmuş.

İstanbul'u mu özledim bilmiyorum ama kitabı çok beğendim.

[Yusuf · Rating 5 out of 5]

5 yıldızı yazara mı yoksa çevirmene mi verdiğimden çok emin değilim. Büyük bir Türkçe üstadı yazmış gibi okudum kitabı. Okurken çeviri olduğunu düşünmek zor. Kitaba gelirsek, 19. yüzyıl dönümünde İstanbul'a dair hoş enstantaneler var kitapta. Yok olmuş, hatta yazarın düşündüğü şekilde belki de hiç var olmamış bir dünyaya, zamana ve yaşama dair şeyler var. Tarihi gezi kitapları benim favori janrım olduğu için sevmemem zaten zor. Ama her okuyanın beğeneceğini düşünüyorum bu kısacık kitabı.

[Selen · Rating 2 out of 5]

İstanbul'un etnik gruplarını "üstün ve üstün olmayan" diye sıralayan, yazarın kişisel gözlemlerine dayanan, Uzakdoğulu inançları hurafelerle dolu diye aşağılayan bir anlatı. Hele peçeli kadınların bakımsız olduklarını ima ettiği bir kısım var ki evlere şenlik! Eskiden kadınların sadece gözlerini görürken bakışlarını hülyalı bulurmuş, ama bazı kadınlar peçeyi bırakınca yüzlerinin gerçek vaziyeti ortaya çıkmış. Kitapta enteresan bulduğum iki yer var. Biri Kapalıçarşı'daki yaşamı, yenilen yemekleri vs. tasvir ettiği kısa bölüm ile "Konstantiniye'deki diğer şehirler" başlığı altında boğaziçi, üsküdar ve fenerbahçe'yi anlattığı kısım. Kuşdili çayırında derme çatma bir tiyatro varmış, fenerbahçe'de Jüstinyen'in yazlık sarayının üstü kır çiçekleriyle kaplı kalıntıları dururmuş.

[Gamze Kaplandere Taşlı · Rating 4 out of 5]

sevdim mi sevemedim mi bir türlü karar veremedim. Özlediğim için mi bilmiyorum İstanbul’la ilgili bir şey okumak çok hoşuma gitti. Fakat yazarın yer yer “ötekileştiren”, kaba, garip yorumları beni rahatsız etti. Övüyor mu gömüyor mu belli değildi.

[Mika Kan · Rating 5 out of 5]

Kaybettiğimiz bir İstanbul'un hikayesi. 1890'lı yılların İstanbul'unda yürüyüşler yapıyoruz, sokakları dolaşıyor, insanları izliyoruz. Galata'ya, Kâğıthane'ye, Üsküdar'a gidiyor, Kadıköy'de tiyatro izliyor, Fener'de dinleniyoruz. Sarıyer'de manzaraya bakıyor ve Belgrad ormanına doğru at sürüyoruz. Kayıklarla geziye çıkıyor İstanbul'u, Türkleri, Rumları, Ermenileri, Yahudileri, diplomatları, üçkağıtçıları izliyor, gece alemlerine, camilere, çarşılara, mesire yerlerine dalıyoruz...

"Dünyada bu kadar farklı insanın bir araya toplandığı, birbirleriyle ve yabancılarla omuz omuza yaşadığı başka hiçbir şehir yoktur".

Loti'nin eserleri gibi Doğu hayranlığıyla dolu muhteşem çizimleri olan harika bir eser.

[Varol Aksoy · Rating 3 out of 5]

tanrı türkü korusun ve yüceltsin minvalinde öğeler içeriyor. nihal atsız ile birlikte yazmış olabilirler belki bu kitabı. yine de benim için kokoş bir kadına benzeyen süslü istanbul'un 100 yıl önceki anılarını okumak hoştu. sana puanım dohuz değil ama kanka.

[Fatih Dönmez · Rating 3 out of 5]

Spesifik bir amacınız yoksa okumaya gerek yok. Açıkçası umduğumu bulamadım. Yazarın Rum ve Ermenilere karşı antipatisi ise çok garip geldi. Batılı oryantalistlere göre çok daha olumlu tespitleri var. Yazar tam bir Türk aşığıymış.

[Azem · Rating 5 out of 5]

İstanbul'un geçmişte nasıl olduğunu öğrenmek isteyenler için sayısız kaynaktan biri. O dönemlerde, yani Osmanlı'nın son zamanlarına doğru hayatın İstanbul'da ve Kostantiniyye'de nasıl aktığını öğrenmek için güzel bir kaynak. Tavsiye ederim. Kısa ve kolay okunan bir kitap. Görselleri de çok iyi.

[Ayhan · Rating 1 out of 5]

Yazarın Türk hayranlığı ve Rum, Ermeni, Yahudi nefreti çok iticiydi. Bütün kitapta yazılanlar sanki Türk Ocakları tarafından finanse edilip yazdırılmış hissi veriyor. Zamanınıza yazık...

[Onur · Rating 4 out of 5]

Çok kısa bir kitap karantina günlerinde bir günde okuyabileceğiniz cinsten. Milli Mücadele döneminde İstanbuldaki durumu öğrenme amaçlı almıştım ama beklediğimin aksine askeri kanadı değil sosyokültürel alanı yansıtmış. Yine güzel bir kitap.

[Ufuk Savaş · Rating 5 out of 5]

Bu bir gezgin notu. Siz de bir yerleri gezdiyseniz notları okurken o ruh haliyle okumak gerekir fikrindeyim. Bu adamla İstanbul’u gezdim. Galata’da bir kahve ve sigara içtim. Sokak köpeklerine Türklerin duyduğu şevkati gördüm. Sonra bir adamı selamlığında bekledim görüşmek için ve Galata da kumar oynadım kazanmaya korkarak. Sonra karşıya Üsküdar’a geçip temiz nezih bir hava aldım. Kadıköy’de sigara dumanında bir tiyatro izledim. Güzel bir Kebap yedim ve bunları 1890 da yaptım. Bu adama 5 yıldız verilmez mi ?

[Melih · Rating 4 out of 5]

Avrupa medeniyetini pek sevmeyen fakat bunun mutlaka ulaşılması gereken bir nokta gibi gördüğünü kendine itraf etmek istemeyen bir anlatıcının İstanbul gezisi. Günümüzde pek çok yerde görüldüğü gibi Batı yine mantık ve düzeni temsil ederken Doğu mistik ve karmakarışık bir yer, anlatan kişi adeta günümüzün zengin beyaz Amerikalısı. Burada yaşayanlar aşağılık, akılsız, kendine zarar verecek kadar dürüst ve geleneklerine fazlasıyla bağlı. İstanbula gelip buradaki "mistik havadan" etkilenen birisinin gördüğü her şeyden büyülenmesi ve bulduğu her fırsatta "aslında biz Avrupalılar üstünüz ama bu Doğulu salakların yaptığını yapamıyoruz" demesi. Bunları bir kenara bıraktığımızda, anlatıcının yorumlarını biraz daha kısara okuduğumuzda, dönemini çok güzel yansıtan bir eser. Çizimler kitabı canlandırmış, tek oturuşta bitirip eski İstanbul'u düşünmelik.

[Yavuz · Rating 2 out of 5]

Tek kelime: oriantalism.

[Sebnem Ulusoy · Rating 1 out of 5]

Aşırı ırkçılık sebebiyle zar zor bitirdim malesef.

[Ipek Yarar · Rating 4 out of 5]

1890’lardaki gündelik hayatı yabancı birinin gözleriyle inceleyebilirsiniz. Okurken yazarın mizahına ortak oluyorsunuz. Gündemden ve bilhassa siyasetten uzak bir dinlence kitabı…

[Onur Yz · Rating 4 out of 5]

1800'lerin ikinci yarısı, o dönemle alakalı bir konuda yazdığım akademik bir makale sonrasında kaçıp sıyrılamadığım bir dönem oldu. Dönemin dinamikleri beni içine çekti ve denk geldiğim ve başka zaman hiçbir şekilde ilgimi çekmeyecek eserler ilgimi çeker oldu. Keza 300 yıl öncesinin İstanbul'unu anlatan devasa bir günlüğü okumakta olduğum için, yoğun anlatılar sayesinde zihnim bir imgeler sağanağına maruz kalıyor. Farklı zamanlarda farklı formatlarda okuduğum, izlediğim, duyduğum konularla da ilinti kurdukça giderek keyifli, doyurucu ve tatmin edici olduğunu söylemeliyim.

Kitabın içeriğine, anlatımına, bakış açısına dair çok şey yazılmış aşağıda. Yorumlardan bir tanesinde yer alan bir tespite günlerdir sürekli gülüyorum aklıma geldikçe. Benim bu konuda söyleyebileceğim tek şey, anlatımın çok akıcı ve etkileyici olduğu. Salt bir gözlem değil aynı zamanda edebi niteliği de olan bir metin olduğu kanaatindeyim. Bunun dışında yazara, bakış açısına dair farazi bir yorumda bulunmak istemiyorum.

[Furkan Altınışık · Rating 4 out of 5]

Francis Marion Crawford’un müthiş bir betimleme yeteneği var. Defalarca gezdiğim bu mekanların 130 yıl önceki halini çok güzel resimlerle bir kez daha hayal ettim. Yazar bir çok farklı ırktan insanın bugünkü New York misali nasıl şehirde birarada yaşadığını gösteriyor. Tektipleşen şehrin bu kozmopolit yapısını böyle eserlerle anıyoruz. Kitap dönem istanbullularının giyinişi, şehir betimlemeleri, yemek kültürü, sanat anlayışı vb konularda kısa bilgiler veriyor.

Yazarın ermeni ve rumlar hakkında düşünceleri iyi değil. Kitaba düşük puan verenler bu ırkçılık nedenini göstermiş. Fakat 1890’ların dünyası politik doğruculuğun ya da twitterda “cansel” edilebileceğiniz bir yer değil. Aristoteles’in kölelik hakkında düşüncelerinden dolayı klasik yunan felsefesindeki önemi nasıl azalmazsa, kitabı değerlendirirken anakronizme kaçılmaması gerekir. Unutulmamalı ki şehrin kuzeyinde Stalin, batısında Hitler milyonlarca insan hayatına mal olacak eylemlerinden neredeyse yarım asır önce yazılmış bir eser.

Genel olarak renkli bir okumaydı.

[Kadir · Rating 4 out of 5]

Yazar Francis Marion Crawford’un 1895 yılında Constantinople adıyla yayınladığı kitap, oldukça küçük hacimli. Yaklaşık 80 sayfa olan kitabın içinde çok sayıda resimde yer alıyor. Yazar dönemin İstanbul’unu objektif bir şekilde anlatıyor izlenimi uyandırıyor. Türklere karşı en ufak bir olumsuz cümle yok. Hatta yazarın Türklere karşı bir sempatisi olduğu dahi söylenebilir. Dili oldukça akıcı ve okuması kolay. Şehri, insanları, alışveriş mekanlarını, inançları, İstanbul’u çevreleyen semtleri anlatmış. O dönemin İstanbul’unu merak edenlere tavsiye ederim. Her Türk’ün okuyabileceği güzel bir kitap.

[hamitteymur · Rating 5 out of 5]

Yorumlarin ve puanlamalarin bazilari ilgimi cekti: Bati tornasindan gecmis zihinlerin Turk’un asagilanmayip ustune bir de ovuldugunu gorunce sasirmasi ve bir-iki yildiz vermis olmasi beni oldukca eglendirdi. Unutmamak gerekir ki bu 1895 yilinda yazilmis, yazarin kisisel dusuncelerini ve degerlendirmelerini iceren bir ani kitabi. Kisacik bir kitap ancak yazarin sehre ve insanina olan sevgisini kuvvetli sekilde hissettiriyor. Anlatmak istedikleri hakkinda yeterli duzeyde bilgi de veriyor. Kitabi oldukca hos buldum, tavsiye ederim. “Görmek isteyenler için yeterince ışık, istemeyenler için yeterince karanlık vardır”

[Aysel Ibrahimova · Rating 2 out of 5]

Daha öncə bu qədər təzad dolu bir kitab oxudummu xatırlamıram. Bir paraqrafda İstanbulun ən gözəl şəhər olduğunu yazıb, digər paraqrafda şişirdiləcək qədər olmadığını, bir yerdə türklərə təriflər yağdırıb irqçiliyin dibinə vurub, digərində məzarların düzənsizliyindən sonra səliqəsindən sonra da buna nə gərək olduğuyla bitirib :D oxuya-oxuya başım qarışdı, nəysəki yarım saatda bitiriləcək kitab idi.

Hər şeyi kənara qoysaq, türklərin qonaq qarşılama və yemək mədəniyyəti, bazarlarda müştəri-satıcı (bunun hələ də eyni qalmasına çox təəccübləndim) münasibəti, İstanbulun səmtləri, at bazarı haqqında maraqlı məlumatlar verir. Oxumağıma peşman etmədi))

[Mehmet B. · Rating 4 out of 5]

İstanbul'un eskiden ne kadar muhteşem bir şehir olduğunu çok güzel siyah beyaz resimlerle anlatan çok kısa bir kitap; bu nedenle 5 değil de 4 yıldız verdim.
Okurken gerçekten, anlatılan az nüfuslu, doğası bozulmamış İstanbul'da yaşamayı hayal ettim.
Resimler çok güzel.
Bir İstanbul'lu için okunması ve kütüphanede bulundurulması gereken bir kitap olarak görüyorum.
Ayrıca Galata ve Galata'lılar konusundaki anlatım da çok güzeldi :).

[Metin KAPLAN · Rating 4 out of 5]

Çok şaşırtıcı bir kitap. İstanbul Ermenilerini, Rumları ve Yahudileri bugün nefret suçu sayılabilecek ifadelerle suçlarken Türklerle ilgili görüşleri ise pek alışık olmadığımız şekilde olumlu yönde. Gördüklerini yüzeysel anlatarak çok detaylara girmese de akıcı üslubu ve başarılı tasvirlerini beğendim.

[Dilek Kitapligi · Rating 5 out of 5]

F. Marion Crawford'un bir yabancı, iyi bir gözlemci ve yazar olarak ortaya koyduğu bir esere bayıldım. Özellikle adımlamayı sevdiğim sokakları yüzyıllar öncesinden bir yabancının gözüyle, üstelik tarafsız olduğunu düşünüyorum, okumak oldukça keyif vericiydi. Üstelik içinde kullanılan resimler de bana göre eşsiz bir nitelik taşıyordu.

[Cenken · Rating 4 out of 5]

Yazarın anlatımı, 19. yy sonunda İstanbul sokaklarında dolaşarak, boğazı, haliçi, dar sokakları, her milletten insanları seyretmişsiniz gibi hissettiriyor. Araya serpiştirilmiş tabloların ve tasvirlerinde buna katkısı büyük. Bazı şeylerin 100 yılda değişmemiş olduğunu farketmek de olası...

[Burcu Yaldız · Rating 3 out of 5]

Dönemin İstanbul'u hakkında okumak oldukça keyfliydi. Kitabın çevirisi de oldukça iyi yapılmış. Ancak yazarın İstanbul'da yaşayan Ermeniler, Yahudiler ve Rumlar hakkında yaptığı yorumlara pek anlam veremedim.

[Tolgay Keskin · Rating 4 out of 5]

128 sene sonra bile bazı şeylerin değişmediğini, bazı şeylerin de fantastik kurgu gibi göründüğü fark etmek çok heyecan vericiydi. Ne güzel şehirsin İstanbul.

[Selin · Rating 5 out of 5]

Şu an ve o zamanı karşılaştırmak için okumaya başladığım bir kitaptı, içindeki fotoğraflar da sağolsun hemencecik aktı bitti. Betimlemeleri ve dil kullanımı gayet iyiydi.

[solist yurdagül · Rating 5 out of 5]

o dönemlerde insanların sarıyerde bulunan güller vadisine bülbül dinlemeye gittiğini öğrendiğim kitap. insanlar nasıl sıkılıyorsa artık twitter falan da yok

[Çetineus · Rating 3 out of 5]

Edwin Lord Weeks in muhteşem resimleriyle birlikte. (keşke renkli bir baskısını yapsalar)