این کتاب از دو بخش تشکیل شده است: بخش اول شامل گفتاری از شهید آیتالله دکتر بهشتی با عنوان «سه گونه اسلام» است که در سال 1357 ﻫ.ش در اتریش و در جمع دانشجویان عضو اتحادیة انجمنهای اسلامی دانشجویان در اروپا ایراد شده است. این دیدار در خلال سفری چندماهه در بهار و تابستان آن سال به اروپا و آمریکا و در پی ضرورت سامانبخشی به حرکتهای سیاسی مبارزان مسلمان خارج از کشور و با توجه به ورود نهضت اسلامی مردم ایران به مرحلهای جدید صورت گرفت. دکتر بهشتی در این گفتار به تحلیل جامعهشناختی نهضت اسلام، موضع آیات قرآن نسبت به گروههای گروندة به آن، و پیامدها و دستاوردهای این بحث تاریخی برای کاربست در شرایط آن روز نهضت اسلامی ایران میپردازد. بخش دوم کتاب نیز شامل گفتاری از ایشان است که در همین زمینه و در سال 1347، در زمان اقامت ایشان در آلمان به عنوان مسئول مرکز اسلامی هامبورگ، در شهر هانوفر با عنوان «مراحل اساسی یک نهضت» ایراد شده است. در حالی که در گفتار نخست به طور عمده بر گونهشناسی هویتی مسلمانان تاکید شده است، گفتار دوم، این گونهشناسی را به مراحل تاریخی نهضتهای مسلکی متصل میسازد و به تشریح مراحل پنجگانة آن میپردازد. هرچند تحلیل تاریخی و محتوایی این دو گفتار با توجه به زمینة زمانی ـ مکانی و نیز اندیشه و شخصیت دکتر بهشتی بهمثابه یکی از رهبران انقلاب اسلامی و معماران جمهوری اسلامی بحث مبسوطی است که در این مختصر نمیگنجد، اما توجه به دو نکته حایز اهمیت است. نخست، شیوة نگاه وی به قرآن، سنت و برخی مسائل تاریخی صدر اسلام به عنوان منابع جهتدهنده به زیست مسلمانی در دنیای امروز که دین را از متنی تاریخمند به متنی تاریخساز تبدیل میکند. نکتة دیگر، نگرش منظومهای به دین و معارف برخاسته از آن که در تلاشی موفقیتآمیز، دست به تألیف مؤلفههای گوناگون زده، عرفان و عبادات را به صحنة عمل اجتماعی میکشاند و میان ایمان و زیسمت مصلحانه پیوندی استوار برقرار میسازد
Seyyed Mohammad Hosseini Beheshti (1929 – 28 June 1981) (Persian: سیّد محمد حسینی بهشتی) was an Iranian scholar, writer, jurist and one of the main architects of the constitution of the Islamic Republic in Iran. He was the secretary-general of the Islamic Republic Party, and the head of Iran's judicial system. He was assassinated together with more than seventy members of the Islamic Republic party on 28 June 1981.
کتاب شامل دو سخنرانی از شهید بهشتی است. اولی در مورد سه نوع اسلام است؛ اسلام واقعی و قلبی و سازنده، اسلام سیاسی و مصلحتی و سوم اسلام اقلیمی. در حین این بحث شهید بهشتی مطلبی جذاب و عالی در مورد گروه بندی گروندگان به نهضت های مسلکی بیان کرده اند: 1- جستجوگران راستین حق جوی حق پو 2- عده ای ناراضی از وضع موجود که بدلیل نارضایتی به هر دعوت تازه ای که احتمال وضع بهتر برایشان میرود توجه میکنند. 3- افرادی که شرایط کنونی فرصت رشد و ترقی دلخواه برایشان فراهم نکرده و حاضر به خطر و ریسک هستند. 4- فرصت طلبانی که حاضر به خطر هم نیستند و دور از صحنه مینشینند و نظاره گرند اما به محض موفقیت نهضت واردش میشوند. 5- کسانیکه کاری به این مسائل ندارند و دنبال روزمرگی اند که بیشتر مردم را شامل میشود. سخنرانی دوم در مورد مراحل اساسی شکل گیری و جلورفتن یک نهضت می باشد.
این کتاب شامل دو سخنرانی مهم شهید بهشتی، یکی در مورد سه گونه اسلام و یکی در مورد مراحل نهضتها است کتاب بیشتر به درد کسانی میخورد که قصد فعالیت اجتماعی و تشکیلاتی دارند و یا به این مباحث علاقه مندند