What do you think?
Rate this book
Россия при старом режиме
В первобытном обществе власть над людьми сочеталась с властью над вещами, и Западу понадобилась долгая эволюция, чтобы она раздвоилась на власть правителя и власть собственника. В России такое разделение произошло очень поздно и было незначительным; такие государства политологи называют патримониальными или вотчинными. Политическая власть в них мыслится и действует как продолжение права собственности, а властитель является одновременно и сувереном государства, и его собственником. Почему так произошло - и рассказывает в этой книге наш знаменитый современник Ричард Пайпс (1923), профессор Гарвардского университета, многолетний директор Русского исследовательского центра и советник американских президентов. Впервые книга была опубликована еще тридцать лет назад, но и для этого издания в ней, увы, практически ничего не пришлось менять.
480 pages, Hardcover
First published January 1, 1974
34 people are currently reading
1525 people want to read
About the author
Richard Pipes
113 books152 followersBorn in Poland, Richard Pipes fled the country with his family when Germany invaded it in 1939. After reaching the United States a year later, Pipes began his education at Muskingum College, which was interrupted in 1943 when he was drafted into the Army Air Corps and sent to Cornell to study Russian. He completed his bachelor's degree at Cornell in 1946 and earned his doctorate at Harvard University four years later.
Pipes taught at Harvard from 1950 until his retirement in 1996, and was director of Harvard's Russian Research Center from 1968-1973. A campaigner for a tougher foreign policy towards the Soviet Union during the Cold War, in 1976, he led a group of analysts in a reassessment of Soviet foreign policy and military power. He served as director of Eastern European and Soviet affairs at the National Security Council from 1981 until 1983, after which he returned to Harvard, where he finished his career as Baird Professor Emeritus of History.
Pipes taught at Harvard from 1950 until his retirement in 1996, and was director of Harvard's Russian Research Center from 1968-1973. A campaigner for a tougher foreign policy towards the Soviet Union during the Cold War, in 1976, he led a group of analysts in a reassessment of Soviet foreign policy and military power. He served as director of Eastern European and Soviet affairs at the National Security Council from 1981 until 1983, after which he returned to Harvard, where he finished his career as Baird Professor Emeritus of History.
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 30 of 51 reviews
September 25, 2020
An outstanding book, very dense with facts, satisfying and informative. The antecedents to brutal present day Russia are all here. No wonder someone like Putin ended up in charge. The poor dear Russians deserve better. But history has never given them a chance. Highlights:
1. It was the Normans who used Russia as a kind of fluvial back channel (c. 800) to the rich cultures of the near east for trading purposes. Rus’ refers to Normans, more specifically, Scandinavians. They were the first to give political unity to what had previously been unaligned Slav villages. “Founders of the Kievan state and the first bearers of the name ‘Russians’ were men of Scandinavian origin.” (p.33) P.S. Parts of Britain were ruled by Vikings in the 9th century too. They were ubiquitous.
2. For four centuries Muslim dominance of the Mediterranean meant limited opportunities for Christian navigation. During this time the Russian Norman fluvial back channel, and the cities which grew because of it, especially Kiev, flourished.
3. In 1204 the Fourth Crusade sacked Constantinople. New seaways for trade were opened. Kiev and the Russian cities declined since they were no longer needed.
4. Primogeniture did not take root in Russia because it (1) knew nothing about Roman law, which “...tended to sweep aside many of the restraints imposed by feudal custom on the eldest heir”; and (2) because of the lack of capitalism, “...which [in the west] enabled the younger sons to earn a living without necessarily inheriting a share of the parental estate.” (p. 43)
5. Feudalism, as it existed in the west, had no parallel in Russia, i.e. no vassalage; no network of mutual dependence. Since “vassalage proved an excellent surrogate for public authority.” “It is from feudal institutions...that some of the most important political institutions of the modern [western] state emerged.” (p.53) Today, that Russia is still largely without such institutions, can be attributed to the lack of this crucially formative feudal phase.
6. “The Mongol khan became the country’s first undisputed personal sovereign. In post-1240 Russian documents he is customarily referred to as tsar or Caesar (tsezar), titles previously reserved for the emperor of Byzantium.”(p.56) Yet Pipes sees the khan sovereign as an exception, since he left the Russian princes in place to secure tribute. In other words, he was an absentee landlord.
7. Fascinating discussion on patrimonialism in Russia. “The purpose of the patrimonial regime in Russia . . . was to extract from the country all the income and the labor it had to offer. There was no notion of reciprocity, of the monarchy owing the country something in return.” (p.71)
8. “A 15th-century Spanish jurist stated succinctly Western Europe’s feeling about ‘seigneurial’ or patrimonial government: ‘To the king is confided solely the administration of the kingdom, and not dominion over things, for the property and rights of the states are public, and cannot be the private patrimony of anyone.’” (p.66) Thus, in Russia, any regional self-government or even a sense of local political identity was prevented from developing.
9. Russia’s emperors learned their autocratic ways from The Golden Horde. For a century and a half the khan was the absolute master of their fate. His power and majesty all but erased from memory the image of the Byzantine emperor in Constantinople. It was the Mongol khan that was Russia’s leading model of statesmanship. Ivan saw himself as his heir.
10. “Perhaps nothing conveys better the attitude of the Muscovite state toward its population than the fact that until January 1703 all domestic and foreign news in Russia was deemed a state secret. News was carried in reports called kuranty (from the Dutch krant, meaning newspaper) which the Office of the Ambassadors prepared on the basis of foreign sources. They were for the exclusive use of the tsar and his top officials; all others were denied access to this information.” (p.111)
11. “Although a recruit and his immediate family received automatic freedom from serfdom, the Russian peasant regarded induction [into the army] as a virtual death sentence; required to shave his beard and leave his family for the remainder of his life, the prospect he faced was either to be buried in some distant place or, at best, to return as an old, perhaps disabled man to a village where no one remembered him and where he had no claim to a share of the communal land. In Russian folklore there exists a whole category of ‘recruit laments’ (rekrutskie plachi) resembling funeral dirges. The farewell given a recruit upon induction into service by the family also resembled funeral rituals.” (p.122)
12. “Russians did not take vodka regularly, in small doses, but alternated between abstinence and wild abandon. Once a Russian peasant headed for a tavern . . . he liked to consume several glasses of vodka in rapid succession in order to sink as quickly as possible into an alcoholic stupor. . . . Attempts to combat drinking always ran into snags, because the government derived an important share of its income from the sale of spirits and therefore had a vested interest in their consumption. At the end of the 19th century, this source was the largest single item of revenue in the imperial budget.” (p.157)
13. The closest English translation of dvorianstvo is said to be gentry. Status among the dvorianstvo, which is synonymous with boyars, was measured by ‘souls’ in bondage. (See Gogol's Dead Souls, which is all about the dvorianstvo.) If you had less than 100 male ‘souls’ (serfs) on your estate you were persona non grata. Most dvorianstvo were often as impoverished as their serfs. Technically they did not own land outright but only managed it for the Tsar. Only 2% were able to live off the land in a manner befitting aristocrats. Dr. Pipes concludes, therefore, that there has never really existed a true Russian nobility. Moreover, the Tsar never allowed the dvorianstvo to become a closed society, foreigners and non-Russians of all sorts were permitted entry into the class, which naturally tended to dilute its sense of class-consciousness. The boyar oath to the monarch had to include an admission of themselves as slaves, kholop. Moreover, “corporal punishment was applied indiscriminately to dvorianstvo and commoners: a boyar was lashed with the knout as [harshly as] the meanest serf.” (p.181)
14. Now, as for that super-affluent 2%, “some. . . settled permanently abroad where they astonished Europeans with their profligacy.... It is said that Monte Carlo never recovered from the Russian Revolution.” (p. 188)
15. “To provide labor for the manufactures and mines, Peter [the Great] at first relied on the impressment of subjects not attached to any of the regular estates, such as convicts, vagabonds, prisoners of war, soldier wives and prostitutes. When this source proved inadequate, he transferred whole villages of state peasants from central Russia to the Urals. In the end he had no choice but to break with precedent, which limited possession of serfs to the state, service class and clergy, and in 1721 issued an edict granting merchants the right to purchase villages for the purpose of acquiring serfs for industrial and mining enterprises. The ‘possessional serfs,’ as bonded industrial labor came to be known, were attached by ukaz in 1736 with their families and descendants ‘in perpetuity’ to the factories and mines in which they were employed. These people —an industrial counterpart to rural serfs—formed the nucleus of Russia’s working class.” (p.210)
16. “In the 14th and 15th centuries, the Russian church immersed itself so deeply in secular affairs that it ceased to uphold Christianity in any but the most primitive magical-ritualistic sense.” (p.228) The ecclesiastics complete immersion in their extensive landholdings, and their abysmal ignorance of even the most fundamental aspects of scripture, resulted in people retreating from worship. This situation was not helped when the crown breached the seal of the confessional, instructing priests that reporting on known subversive activities, not the salvation of their flock, was their highest priority. Then came an interval that might loosely be seen as the Russian church’s Reformation. There was a proliferation of heretical sects, many from the west. This was followed by the revisions of Patriarch Nikon, who meant to bring the Russian bible closer to that of the Byzantine Greek. “The Old Believers associated Nikon’s reforms with the advent of the Anti-Christ... [and] recognized only priests ordained before” his reforms. “After Nikon, Russian no longer had a church: it had a religion of state.” (p.239) This terminal configuration reminded me of Japanese Shinto in that the church simply becomes this otherwise powerless apparatus for investing monarchs.
1. It was the Normans who used Russia as a kind of fluvial back channel (c. 800) to the rich cultures of the near east for trading purposes. Rus’ refers to Normans, more specifically, Scandinavians. They were the first to give political unity to what had previously been unaligned Slav villages. “Founders of the Kievan state and the first bearers of the name ‘Russians’ were men of Scandinavian origin.” (p.33) P.S. Parts of Britain were ruled by Vikings in the 9th century too. They were ubiquitous.
2. For four centuries Muslim dominance of the Mediterranean meant limited opportunities for Christian navigation. During this time the Russian Norman fluvial back channel, and the cities which grew because of it, especially Kiev, flourished.
3. In 1204 the Fourth Crusade sacked Constantinople. New seaways for trade were opened. Kiev and the Russian cities declined since they were no longer needed.
4. Primogeniture did not take root in Russia because it (1) knew nothing about Roman law, which “...tended to sweep aside many of the restraints imposed by feudal custom on the eldest heir”; and (2) because of the lack of capitalism, “...which [in the west] enabled the younger sons to earn a living without necessarily inheriting a share of the parental estate.” (p. 43)
5. Feudalism, as it existed in the west, had no parallel in Russia, i.e. no vassalage; no network of mutual dependence. Since “vassalage proved an excellent surrogate for public authority.” “It is from feudal institutions...that some of the most important political institutions of the modern [western] state emerged.” (p.53) Today, that Russia is still largely without such institutions, can be attributed to the lack of this crucially formative feudal phase.
6. “The Mongol khan became the country’s first undisputed personal sovereign. In post-1240 Russian documents he is customarily referred to as tsar or Caesar (tsezar), titles previously reserved for the emperor of Byzantium.”(p.56) Yet Pipes sees the khan sovereign as an exception, since he left the Russian princes in place to secure tribute. In other words, he was an absentee landlord.
7. Fascinating discussion on patrimonialism in Russia. “The purpose of the patrimonial regime in Russia . . . was to extract from the country all the income and the labor it had to offer. There was no notion of reciprocity, of the monarchy owing the country something in return.” (p.71)
8. “A 15th-century Spanish jurist stated succinctly Western Europe’s feeling about ‘seigneurial’ or patrimonial government: ‘To the king is confided solely the administration of the kingdom, and not dominion over things, for the property and rights of the states are public, and cannot be the private patrimony of anyone.’” (p.66) Thus, in Russia, any regional self-government or even a sense of local political identity was prevented from developing.
9. Russia’s emperors learned their autocratic ways from The Golden Horde. For a century and a half the khan was the absolute master of their fate. His power and majesty all but erased from memory the image of the Byzantine emperor in Constantinople. It was the Mongol khan that was Russia’s leading model of statesmanship. Ivan saw himself as his heir.
10. “Perhaps nothing conveys better the attitude of the Muscovite state toward its population than the fact that until January 1703 all domestic and foreign news in Russia was deemed a state secret. News was carried in reports called kuranty (from the Dutch krant, meaning newspaper) which the Office of the Ambassadors prepared on the basis of foreign sources. They were for the exclusive use of the tsar and his top officials; all others were denied access to this information.” (p.111)
11. “Although a recruit and his immediate family received automatic freedom from serfdom, the Russian peasant regarded induction [into the army] as a virtual death sentence; required to shave his beard and leave his family for the remainder of his life, the prospect he faced was either to be buried in some distant place or, at best, to return as an old, perhaps disabled man to a village where no one remembered him and where he had no claim to a share of the communal land. In Russian folklore there exists a whole category of ‘recruit laments’ (rekrutskie plachi) resembling funeral dirges. The farewell given a recruit upon induction into service by the family also resembled funeral rituals.” (p.122)
12. “Russians did not take vodka regularly, in small doses, but alternated between abstinence and wild abandon. Once a Russian peasant headed for a tavern . . . he liked to consume several glasses of vodka in rapid succession in order to sink as quickly as possible into an alcoholic stupor. . . . Attempts to combat drinking always ran into snags, because the government derived an important share of its income from the sale of spirits and therefore had a vested interest in their consumption. At the end of the 19th century, this source was the largest single item of revenue in the imperial budget.” (p.157)
13. The closest English translation of dvorianstvo is said to be gentry. Status among the dvorianstvo, which is synonymous with boyars, was measured by ‘souls’ in bondage. (See Gogol's Dead Souls, which is all about the dvorianstvo.) If you had less than 100 male ‘souls’ (serfs) on your estate you were persona non grata. Most dvorianstvo were often as impoverished as their serfs. Technically they did not own land outright but only managed it for the Tsar. Only 2% were able to live off the land in a manner befitting aristocrats. Dr. Pipes concludes, therefore, that there has never really existed a true Russian nobility. Moreover, the Tsar never allowed the dvorianstvo to become a closed society, foreigners and non-Russians of all sorts were permitted entry into the class, which naturally tended to dilute its sense of class-consciousness. The boyar oath to the monarch had to include an admission of themselves as slaves, kholop. Moreover, “corporal punishment was applied indiscriminately to dvorianstvo and commoners: a boyar was lashed with the knout as [harshly as] the meanest serf.” (p.181)
14. Now, as for that super-affluent 2%, “some. . . settled permanently abroad where they astonished Europeans with their profligacy.... It is said that Monte Carlo never recovered from the Russian Revolution.” (p. 188)
15. “To provide labor for the manufactures and mines, Peter [the Great] at first relied on the impressment of subjects not attached to any of the regular estates, such as convicts, vagabonds, prisoners of war, soldier wives and prostitutes. When this source proved inadequate, he transferred whole villages of state peasants from central Russia to the Urals. In the end he had no choice but to break with precedent, which limited possession of serfs to the state, service class and clergy, and in 1721 issued an edict granting merchants the right to purchase villages for the purpose of acquiring serfs for industrial and mining enterprises. The ‘possessional serfs,’ as bonded industrial labor came to be known, were attached by ukaz in 1736 with their families and descendants ‘in perpetuity’ to the factories and mines in which they were employed. These people —an industrial counterpart to rural serfs—formed the nucleus of Russia’s working class.” (p.210)
16. “In the 14th and 15th centuries, the Russian church immersed itself so deeply in secular affairs that it ceased to uphold Christianity in any but the most primitive magical-ritualistic sense.” (p.228) The ecclesiastics complete immersion in their extensive landholdings, and their abysmal ignorance of even the most fundamental aspects of scripture, resulted in people retreating from worship. This situation was not helped when the crown breached the seal of the confessional, instructing priests that reporting on known subversive activities, not the salvation of their flock, was their highest priority. Then came an interval that might loosely be seen as the Russian church’s Reformation. There was a proliferation of heretical sects, many from the west. This was followed by the revisions of Patriarch Nikon, who meant to bring the Russian bible closer to that of the Byzantine Greek. “The Old Believers associated Nikon’s reforms with the advent of the Anti-Christ... [and] recognized only priests ordained before” his reforms. “After Nikon, Russian no longer had a church: it had a religion of state.” (p.239) This terminal configuration reminded me of Japanese Shinto in that the church simply becomes this otherwise powerless apparatus for investing monarchs.
April 5, 2023
As an author on Russia in the early 1990s, having traveled there and done business, I found the book to be a comprehensive and informative guide to the country's history during the pre-revolutionary period. It is an excellent resource for academics or anyone looking to delve deep into the subject matter. This book would have been excellent during my studies getting a Masters Degree in Russian Studies.
However, I must say that the book was dense and not an easy read. It is not a book that can be simply enjoyed, and it requires a lot of concentration and effort to get through. Additionally, the author's dislike of Russia was evident throughout the book. While it did not detract from the quality of the research or the accuracy of the information presented, it did make for some biased interpretations and judgments which I did not appreciate.
That being said, the book does offer a great deal of valuable information on the political, social, and economic structures of Russia under the old regime. It covers the reigns of various tsars, including Ivan the Terrible, Peter the Great, and Catherine the Great, as well as the rise of the Romanov dynasty and the decline of the monarchy. The book also delves into the cultural and artistic movements of the time, including the emergence of the Russian intelligentsia and the influence of literature on society. I was pleased to see the time spent on culture, and not just politics.
I'd say "Russia under the old regime" is an essential read for anyone studying the history of Russia, but not for a casual reader who is interested in just learning something about the country or it's overall culture or history.
However, I must say that the book was dense and not an easy read. It is not a book that can be simply enjoyed, and it requires a lot of concentration and effort to get through. Additionally, the author's dislike of Russia was evident throughout the book. While it did not detract from the quality of the research or the accuracy of the information presented, it did make for some biased interpretations and judgments which I did not appreciate.
That being said, the book does offer a great deal of valuable information on the political, social, and economic structures of Russia under the old regime. It covers the reigns of various tsars, including Ivan the Terrible, Peter the Great, and Catherine the Great, as well as the rise of the Romanov dynasty and the decline of the monarchy. The book also delves into the cultural and artistic movements of the time, including the emergence of the Russian intelligentsia and the influence of literature on society. I was pleased to see the time spent on culture, and not just politics.
I'd say "Russia under the old regime" is an essential read for anyone studying the history of Russia, but not for a casual reader who is interested in just learning something about the country or it's overall culture or history.
June 19, 2018
Многие из нас задавались вопросом - "Ну почему такая жизнь в России, почему люди безмолвно подчиняются всему?" Мне кажется, что эта книга отвечает на многие из вопросов такого рода.
May 7, 2022
Znakomita analiza niemal 1000-lecia historii Rosji, której autor odchodzi od klasycznej, chronologicznej rekonstrukcji dziejów, na rzecz ukazania związków przyczynowo-skutkowych na szerokiej płaszczyźnie całości omawianego okresu. Publikacja niesamowita. Książka ta, dzięki sięgnięciu autora niemal do praźródła problemów, zdarzeń i uwarunkowań, które teraz, po upływie tylu wieków, nadal odbijają się echem w mentalności i aktywności Rosjan - obywateli i przywódców - w dobie aktualnych wydarzeń otwiera nowe perspektywy i narzędzia do ich interpretacji.
Tom, w stosunku do pozostałych z "trylogii rosyjskiej" ma dość niepokaźną objętość - sprawia niemal wrażenie byciem prologiem do kolejnych książek - "Rewolucji rosyjskiej" i "Rosji bolszewików" - która w żadnym wypadku nie umniejsza zasobu wiedzy w zakresie podjętych tematów. Polecam gorąco!
Tom, w stosunku do pozostałych z "trylogii rosyjskiej" ma dość niepokaźną objętość - sprawia niemal wrażenie byciem prologiem do kolejnych książek - "Rewolucji rosyjskiej" i "Rosji bolszewików" - która w żadnym wypadku nie umniejsza zasobu wiedzy w zakresie podjętych tematów. Polecam gorąco!
August 28, 2018
An intensive but fascinating look at the political and social structure of Russia.
Showing how it worked as a patrimonial state, that is, one in which the king not only ruled the kingdom, but owned it as his property. The economic problems that stemmed from its climate and geography and the resulting problem of the cost of administration. The service class -- not noble in the western European sense -- which served the tsar in office rather than working the land as the serfs did -- and at one point there was a law forbidding their bonding themselves to a person, that is, enslaving themselves, to escape service. The need for intensive labor on farms owing to the brief growing season. How the term tsar meant first the Byzantine emperor and then the Mongol khan before the Muscovite princes. The problems of partiable inheritance, the serfs' villages and communes, the merchant classes, the tendency of the government to make every profitable line of trade a royal monopoly. And more.
Showing how it worked as a patrimonial state, that is, one in which the king not only ruled the kingdom, but owned it as his property. The economic problems that stemmed from its climate and geography and the resulting problem of the cost of administration. The service class -- not noble in the western European sense -- which served the tsar in office rather than working the land as the serfs did -- and at one point there was a law forbidding their bonding themselves to a person, that is, enslaving themselves, to escape service. The need for intensive labor on farms owing to the brief growing season. How the term tsar meant first the Byzantine emperor and then the Mongol khan before the Muscovite princes. The problems of partiable inheritance, the serfs' villages and communes, the merchant classes, the tendency of the government to make every profitable line of trade a royal monopoly. And more.
November 25, 2013
Going over this book now, I find that I like it better than I remembered. Possibly my distaste for it at the time can be explained by the mass of other books I was having to consume at the same time, being new to a PhD program, or possibly it was a response to the author's politics, rather than to his writing. Richard Pipes is one of those Russian historians who was himself an exile from an Eastern Bloc nation (Poland) and who devoted his career to critiquing Communism. That's reasonable enough, but Pipes himself was a notorious Cold Warrior who supported the American Right in some of its least noble hours.
But, looking at the book today, I don't see much of that coming through these pages, and it seems to deserve some kind of response on its own merits, so here goes. Pipes makes an argument that the trajectory of Russian history has a lot to do with its material history, especially in consideration of its unique geography. Pipes isn't the only person I've heard say that, but it seems to me that he does a much better job than most of taking that sweeping determinist argument and backing it up with specific evidence and data. Much of the book is dedicated to showing how little choice Russians have ever had in terms of how to distribute resources and power, and how little actual power the “absolute” rulers have ever had to change the trajectory of its politics. As a person who believes in free will, I have something of a philosophical problem with such an inevitable-ist argument, but I can’t deny that he has put together the facts in such a way as to make it seem convincing.
As I have written elsewhere, historians who wanted to critique the Communist regime during the Cold War often found it more convenient to do so by means of making arguments about the history of the preceding Czarist regime. For one thing, Soviet archives were generally closed, and sources were much easier to access on the Czarist period. Pipes seems to be making an argument here that the Communist revolution was more of an extension of the Czarist style of authority into a new era than a break with the past. As I understand it, he has developed this theme in later books, and to be honest, the idea is only hinted at here. This book will be of more use to people who are genuinely interested in pre-1880 Russia than in the Communist period, but it is of value to anyone who wants to understand the historiography of the country in general.
But, looking at the book today, I don't see much of that coming through these pages, and it seems to deserve some kind of response on its own merits, so here goes. Pipes makes an argument that the trajectory of Russian history has a lot to do with its material history, especially in consideration of its unique geography. Pipes isn't the only person I've heard say that, but it seems to me that he does a much better job than most of taking that sweeping determinist argument and backing it up with specific evidence and data. Much of the book is dedicated to showing how little choice Russians have ever had in terms of how to distribute resources and power, and how little actual power the “absolute” rulers have ever had to change the trajectory of its politics. As a person who believes in free will, I have something of a philosophical problem with such an inevitable-ist argument, but I can’t deny that he has put together the facts in such a way as to make it seem convincing.
As I have written elsewhere, historians who wanted to critique the Communist regime during the Cold War often found it more convenient to do so by means of making arguments about the history of the preceding Czarist regime. For one thing, Soviet archives were generally closed, and sources were much easier to access on the Czarist period. Pipes seems to be making an argument here that the Communist revolution was more of an extension of the Czarist style of authority into a new era than a break with the past. As I understand it, he has developed this theme in later books, and to be honest, the idea is only hinted at here. This book will be of more use to people who are genuinely interested in pre-1880 Russia than in the Communist period, but it is of value to anyone who wants to understand the historiography of the country in general.
July 13, 2018
Мощнейшая злая аналитика от работавшего на "Госдеп" американца, несколько односторонне, но от этого не менее круто показывающая, откуда появились все недостатки российской государственности. Книга отравляет. Более того - сравнивая с другими государствами, чьи исторические страницы испещрены колониализмом, рабством, угнетением и бесконечным захватом, а также неточностями и неизвестностями, трактуемыми при каждом режимом по-своему, становится ясно, что история как таковая - это смрадное ведро с отбросами.
March 28, 2013
Из одной книги узнал больше, чем за весь школьный курс истории
May 15, 2023
Excellent and thoroughly comprehensive book on Russia before the Bolshevik revolution. There were portions that were a bit dry, but overall it was very interesting. Richard Pipes are still writes in a style that’s easy to read, even when the subject matter is one of statistics rather than human interest. Highly recommend if you want to learn about Russia!
January 14, 2019
Hidden gem. Eye opener. Extremely wide description of Russian society from monks at Ivan IV time to Secret Police of Alexandre III. It is not a history book with all wars, tsars and dates, but a portret of society then these developments happened. A lot of fun facts and russian words which makes book easy to read for Russian speaker. The author gives a lot of credits to famous Russian historians.
December 26, 2021
Książki Richarda Pipes to w zasadzie klasyka, pokazująca jaką paranoją jest Rosja jak bardzo się historycznie i mentalnie różni od kultury Europejskiej jak wyglądało niszczenie innych księstw Ruskich jak np Nowogród, który był znacznie bardziej europejski niż będąca blisko kulturowo do Azji Moskwa i jej uzurpowania do wszelkiej ziemi na jakiej kiedykolwiek postawili stopę. Ten kraj istniał dzięki podbojom sąsiednich narodów i tak egzystowało imperium i nic się nie zmieniło.
Można powiedzieć, że cechą charakterystyczną zachodniej tradycji politycznej, odróżniającej ją od wszelkiej innej, jest istnienie sfery własności prywatnej, która nie podlega władzy publicznej. W społeczeństwach pierwotnych władza nad ludźmi łączyła się z władzą nad rzeczami, a rozdzielenie tych dwóch typów władzy wymagało złożonego procesu ewolucji praw oraz instytucji, który rozpoczął się w starożytnym Rzymie. Moja główna teza brzmi, że w Rosji ten rozdział władz dokonał się bardzo późno i w postaci bardzo niedoskonałej. Rosja należy par excellence do państw, które w socjologii i politologii określa się zwykle mianem patrymonialnych. W państwach tych władzę polityczną pojmuje się i sprawuje jako przedłużenie praw własności, a władca to zarówno suweren swojej dziedziny władzy, jak też jej właściciel. Trudności związane z utrzymaniem tego typu ustroju wobec coraz częstszych kontaktów i rywalizacji z Zachodem, rządzonym w inny sposób, wywoływały w Rosji stan ciągłego napięcia.
W Rosji starano się przede wszystkim wycisnąć z ziemi maksimum przy minimalnym nakładzie pracy i pieniędzy. Wszyscy marzyli, aby uwolnić się od pracy na roli: chłop niczego bardziej nie pragnął niż rzucić ziemię i zostać rzemieślnikiem, domokrążcą lub lichwiarzem; kupiec wiejski chciał być szlachcicem, a ten ostatni przenieść się do miasta albo przejść na służbę państwową. Przysłowiowy brak zakorzenienia Rosjan, ich „koczownicze” skłonności, na które zwracali uwagę zachodni podróżnicy przyzwyczajeni do ludzi pragnących zakorzenienia, czy to w ziemi czy w pozycji społecznej, miały swoje źródło w marnej kondycji rosyjskiego rolnictwa, które potrafiło zapewnić tylko podstawowe pożywienie.
Jednocześnie rozwój przemysłu pozbawił chłopa głównego źródła dodatkowego dochodu, zabierając mu rynek zbytu na wyroby chałupnicze. Taka była geneza osławionego „kryzysu agrarnego”, który wstrząsnął Rosją u schyłku caratu i przyczynił się do jego upadku.
Ocenia się, że w XVII i XVIII wieku ze środkowej Rosji wyemigrowało na południe ponad 2 miliony osadników, którzy kolonizowali najpierw zalesiony step, a potem step właściwy. W ciągu tych dwóch stuleci na Syberii osiedliło się około 400 000 osadników. Największa fala migracyjna nastąpiła po 1783 roku, kiedy Rosjanie anektowali Krym i ujarzmili jego mieszkańców, którzy przez stulecia najeżdżali Rosję. W XIX i na początku XX wieku 12–13 milionów Rosjan, w większości mieszkańców centralnych guberni, wyemigrowało na południe, a dalsze 4,5–5 milionów osiedliło się w południowej części Syberii i na stepach Azji Środkowej. Ten drugi proces pociągnął za sobą masowe wywłaszczanie i usuwanie Azjatów z ich rodowych pastwisk.
Romantyczni nacjonaliści, tak zwani słowianofile, uświadomili sobie wówczas, że wspólnota chłopska występuje tylko w Rosji, i zaczęli ją uważać za dowód, że narodowi rosyjskiemu, pozbawionemu rzekomo „burżuazyjnej” zachłanności na dobra doczesne, przeznaczone jest rozwiązać społeczne problemy ludzkości. Haxthausen spopularyzował ten pogląd w swojej książce z 1847 roku.
Choć historycy rosyjscy chętnie nazywają te wojny obronnymi, zazwyczaj ich przyczyną była rosyjska presja kolonizacyjna. Na zachodzie, gdzie Rosja graniczyła z Polakami, Litwinami, Szwedami i Niemcami, sytuacja była nieco spokojniejsza, ale nawet tu, we wspomnianym okresie, co dwa lata toczyła się jakaś wojna. Czasami to sąsiedzi z zachodu parli na wschód; innymi razem Rosjanie przejmowali inicjatywę, starając się zdobyć dostęp do portów lub do urodzajnych ziem Rzeczypospolitej. Organizacja wojskowa była więc koniecznością, bo bez niej nie byłoby kolonizacji, tak ważnej dla ekonomicznego przetrwania kraju.
Można by więc oczekiwać, że już u zarania dziejów powstanie w Rosji reżim biurokratyczny w typie „despotycznym” czy „azjatyckim”. Logika stanu rzeczy rzeczywiście popychała Rosję w tym kierunku, ale z różnych powodów jej rozwój polityczny poszedł nieco innym torem. Typowa „orientalna despotia” powstawała nie ze względów militarnych, ale w celu organizacji centralnego systemu gromadzenia i rozdziału wody do nawadniania pól. Tak zrodził się, jak to nazwał Karl Wittfogel, „agrodespotyzm” wspólny dla dużej części Azji i Ameryki Środkowej[15].
W Elements of Law Hobbes dzieli ustroje na dwa zasadnicze typy: rzeczpospolitą, stworzoną na mocy wzajemnej ugody w celu obrony przed wrogami zewnętrznymi, oraz dominium, czyli „monarchię patrymonialną” powstałą w wyniku podbojów i podporządkowania się „napastnikowi z obawy przed śmiercią”
Nie cała danina nałożona na ludność tubylczą szła na utrzymanie tych garnizonów. Jej najcenniejsza część była przeznaczona na eksport na odległe rynki, a ponieważ szlaki handlowe były niebezpieczne, Normanowie zbudowali wzdłuż nich łańcuch warownych grodów. Proces ten, rozpoczęty około 800 roku n.e., kiedy nad jeziorem Ładoga powstały pierwsze skandynawskie osiedla, został zakończony około 882 roku, gdy książę Helgi (Oleg) zjednoczył pod swoim berłem dwa punkty węzłowe „szlaku greckiego”, Holmgard (Nowogród) i Könugard (Kijów). Ten ostatni stał się siedzibą centrali handlowej. Wybrano go dlatego, że transport towarów aż do tego miasta nie nastręczał trudności, gdyż w owym czasie Normanowie całkowicie panowali nad zachodnią Rusią. Dopiero następny odcinek, z Kijowa nad Morze Czarne, był bardziej niebezpieczny, ponieważ tu roiło się od koczowników trudniących się łupiestwem.
Tak oto, niemal jako produkt uboczny handlu międzynarodowego między dwoma obcymi ludami, Normanami i Grekami, powstało pierwsze państwo wschodniosłowiańskie. Suwerenną władzę nad warownymi grodami i otaczającymi je ziemiami objęła dynastia chlubiąca się pochodzeniem od na wpół legendarnego księcia skandynawskiego o imieniu Hroerekr, czyli Roderick (Riurik w kronikach ruskich). Głowa tej dynastii, wielki książę, urzędował w Kijowie, podczas gdy jego synowie, krewni i najważniejsi wojowie zarządzali prowincjonalnymi miastami.
Normanowie kijowscy zeslawizowali się w połowie XI wieku, czyli mniej więcej wtedy, gdy Normanowie we Francji ulegli galicyzacji. Ważnym czynnikiem asymilacji było przejście na prawosławie, czego skutkiem stało się między innymi przyjęcie języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, stworzonego przez misjonarzy bizantyńskich. Używanie tego języka we wszystkich dokumentach pisanych, świeckich i kościelnych, przyczyniło się znacznie do zatracenia przez normańską elitę tożsamości etnicznej. Innym czynnikiem asymilacji były małżeństwa ze słowiańskimi kobietami i stopniowe przenikanie rodzimych wojów do niegdyś czysto skandynawskich drużyn.
W bizantyńskich, zachodnich i arabskich źródłach z IX i X wieku słowo „Ruś” zawsze oznaczało ludzi pochodzenia skandynawskiego.
Wszystkie te fakty zasługują na podkreślenie, ponieważ w ostatnich dwustu latach bogoojczyźniani historycy rosyjscy uważali za swój obowiązek zaprzeczać temu, co postronni uznają za bezsporne, a mianowicie że to ludzie pochodzenia skandynawskiego założyli państwo kijowskie i pierwsi zwali się „Rusinami”. Pochodzenie nazwy Ruś nie jest jednak pewne. Wskazuje się na Roslagen, szwedzkie wybrzeże na północ od Sztokholmu; jego mieszkańcy do dziś zwą się Rospiggar (wymawiane Ruspiggar). Innym źródłem mogą być nordyckie nazwy Ropsmenn albo Ropskarlar, oznaczające „sterników”.
Życie na Rusi stało się bardzo brutalne; widać to choćby po mongolskim lub turecko-tatarskim pochodzeniu wielu słów rosyjskich dotyczących karania, takich jak kandały i kajdały (kajdany), nagajka (rodzaj bata) i kabała (niewola). Kara śmierci, nieznana zbiorom praw Rusi Kijowskiej, przyszła z Mongołami. W tym okresie szerokie rzesze dowiedziały się po raz pierwszy, czym jest państwo; że jest samowolne, stosuje przemoc, że zabiera, co wpadnie mu w ręce i nie daje nic w zamian i że trzeba mu być posłusznym, ponieważ jest silne. Tak przygotowany został grunt pod osobliwy typ władzy politycznej, łączącej pierwiastki rodzime i mongolskie; powstał on w Moskwie, gdy panowanie Złotej Ordy nad Rusią zaczęło słabnąć.
Gdyby Ruś przypominała Chiny i Persję, Mongołowie z pewnością przejęliby nad nią bezpośrednią władzę. Ale ponieważ była biedna i prymitywna, woleli zostać na swoim stepie z jego znakomitymi pastwiskami i zyskownymi szlakami handlowymi.
Z początku patrymonialne roszczenia książąt były ograniczone do miast i ziem, które albo odziedziczyli, albo osobiście nabyli. Ale od połowy XV wieku, kiedy władza książąt moskiewskich wzrosła i zaczęli oni jawnie aspirować do ogólnoruskiego zwierzchnictwa, zgłosili pretensje do wszystkich ziem ruskich. „Do naszej ojcowizny należą nie tylko te miasta i ziemie, które dziś są nasze – oświadczyli kiedyś Litwinom posłowie Iwana III. – Wszystkie ziemie ruskie, Kijów i Smoleńsk, i inne miasta, które [wielki książę litewski] dzierży teraz na ziemi litewskiej, one również z woli Boga, od prawieków, są naszą wotcziną [odziedziczoną] po przodkach”[5]. Najeżdżając Inflanty, które nigdy nie należały do Rusi Kijowskiej, Iwan IV nie zawahał się ich również nazwać wotcziną.
Upowszechnienie się znajomości prawa rzymskiego w XII wieku przyczyniło się do teoretycznego uzasadnienia wspomnianego rozróżnienia. W swoich Sześciu księgach o Rzeczypospolitej (1576–1586) Jean Bodin, twórca nowożytnego pojęcia suwerenności, wyodrębnił oprócz dwóch tradycyjnych typów władzy sprawowanej przez jednego człowieka, monarchicznej i tyrańskiej, trzeci, który nazwał władzą „senioralną”. Jego zdaniem ten typ monarchii powstał wskutek podbojów zbrojnych. Cechą charakterystyczną owej monarchie seigneuriale było to, że „książę jest panem dóbr i osób swoich poddanych... rządząc nimi, tak jak głowa rodziny rządzi swymi niewolnikami”. Bodin dodawał, że w Europie istnieją tylko dwie takie monarchie – jedną jest Turcja, drugą Moskwa – ale w Azji i Afryce są one powszechne. Uważał, że w Europie Zachodniej ludzie nie zgodziliby się na taki rodzaj rządów
Thomas Smith, szesnastowieczny konstytucjonalista angielski, trafnie zauważył, że władza suwerenna powstała z zespolenia króla i narodu podczas obrad parlamentu. W Rosji administracja państwowa powstała nie dlatego, iż uznano, że książę i państwo są czymś różnym od siebie, wymagają więc odrębnych instytucji, ale dlatego, że dwór księcia nie radził już sobie z nawałem spraw.
Dopiero w 1785 roku, za panowania Katarzyny II, właściciele ziemscy otrzymali jednoznaczny tytuł prawny do swoich posiadłości i w Rosji znów pojawiła się prywatna własność ziemi. Trudno się więc dziwić, że różnicę między dobrami króla a dobrami Korony, uważaną we Francji za oczywistą już od końca średniowiecza, zaczęto dostrzegać w Rosji bardzo późno:
Władca moskiewski, w charakterze wotczinnika, czyli seniora całej Rosji, traktował królestwo tak, jak jego przodkowie traktowali swoje prywatne włości. Idea państwa pojawiła się w Rosji dopiero około połowy XVII wieku i nawet potem rozumiano ją po swojemu. A ponieważ nie było pojęcia państwa, nie znano również jego logicznej konsekwencji, społeczeństwa
Po 1453 roku duchowieństwo greckie i ruskie zrobiło wszystko, aby książę moskiewski stał się defensor fidei, obrońcą wiary, odpowiedzialnym za wszystkich prawosławnych chrześcijan. Jednym z punktów kulminacyjnych tego procesu był sobór z 1561 roku, który załączył do swoich uchwał list patriarchy Konstantynopola nazywającego Iwana IV „cesarzem i seniorem [car’ i gosudar’, czyli imperator et dominus] prawosławnych chrześcijan na całym świecie”
Iwan III był pierwszym władcą ruskim, który od czasu do czasu określał się mianem cara, jak wcześniej nazywano wyłącznie cesarza bizantyńskiego, a od 1265 roku chana Złotej Ordy. Poślubiwszy bratanicę ostatniego cesarza bizantyńskiego, posługiwał się też herbem imperialnym – dwugłowym orłem. Syn Iwana, Wasyl III, jeszcze częściej nazywał się carem, a jego wnuk, Iwan IV, w 1547 roku postanowił, że władca rosyjski będzie odtąd nosić tytuł „cara całej Rosji” (car’ wsieja Rossii).
Rosjanie są bardzo drażliwi na punkcie wpływów mongolskich i łatwo się obrażają na wszelkie przypuszczenia, że ich kultura w jakikolwiek sposób została ukształtowana przez Orient, a zwłaszcza przez władzę orientalną, którą pamięta się przede wszystkim z przerażających okrucieństw i niszczenia wspaniałych ośrodków kultury. Mimo to sprawy nie da się pominąć; z nielicznymi wyjątkami historycy rosyjscy przyznają, że Mongołowie mieli doniosły, a nawet decydujący wpływ na ukształtowanie się moskiewskiej państwowości.
Ale chyba największe znaczenie miało to, że Rosjanie nauczyli się od Mongołów takiej koncepcji polityki, w której funkcje państwa sprowadzały się do poboru daniny (lub podatków), utrzymywania porządku i zapewnienia bezpieczeństwa, ale w której całkowicie brakowało poczucia odpowiedzialności za dobro publiczne.
Moskwa przejęła wiele mongolskich instytucji. Ponieważ księstwo udzielne, z którego powstało państwo moskiewskie, było nastawione na gromadzenie dóbr i pozbawione wykształconych instytucji politycznych, Rosjanie chętnie zapożyczali od Mongołów to, czego sami nie mieli, czyli centralne instytucje fiskalne, system łączności i narzędzia represji.
Grigorij Kotoszychin, urzędnik moskiewskiego resortu spraw zagranicznych, który uciekł do Szwecji i spisał tam w latach 1666–1667 bezcenną relację o państwie moskiewskim, rozpoczął swe dzieło od twierdzenia, że Iwan IV został „carem i wielkim księciem całej Rusi” w chwili, gdy podbił Kazań, Astrachań i Syberię[22]. Tytuł „Białego Cara” (Biełyj Car), używany czasem przez władców rosyjskich w XVI wieku, nawiązuje zapewne do „Białej Kości”, rodu potomków Czyngis-chana i może być jeszcze jednym symbolem związków z mongolską dynastią panującą.
Nowogród musiał się więc ukorzyć i wyrzec swoich swobód. Przystał na zniesienie wszystkich instytucji samorządowych, włącznie z wiecem: dzwon, którego bicie od stuleci wzywało ludzi na obrady, zdemontowano i wywieziono do Moskwy. Likwidując wiec, Iwan III postępował dokładnie tak jak Mongołowie przed dwustu laty. Jedynym ustępstwem, które uzyskano od nowego władcy, była obietnica, że Nowogrodzianie nie będą musieli służyć poza ziemią nowogrodzką. Przywilej ten był łaską, a nie prawem, i szybko został cofnięty.
Nowogrodzkie swobody znoszono więc jedną po drugiej, a rodziny, którym miasto zawdzięczało wielkość, zabijano lub wysiedlano. W 1494 roku, pod pretekstem zamordowania rosyjskiego kupca w hanzeatyckim mieście Rewel, Moskwa zamknęła skład Hanzy w Nowogrodzie, aresztowała jego pracowników i skonfiskowała towary. Posunięcie to pogorszyło nie tylko sytuację ekonomiczną Nowogrodu, ale również Hanzy. I tak to trwało do 1570 roku, kiedy Iwan IV w przypływie szału kazał zrównać Nowogród z ziemią; masakra jego mieszkańców trwała tygodniami. Nowogród już się po tym nie podźwignął i na zawsze pozostał niewielkim, prowincjonalnym miastem.
W czasach nowożytnych większość bogactw na Zachodzie stopniowo skupiło w swoich rękach społeczeństwo, zyskując potężne narzędzie w razie konfliktu z Koroną; w Rosji tymczasem Korona niejako wywłaszczyła społeczeństwo. Posiadłszy absolutną władzę polityczną i niemal wszystkie zasoby produkcyjne kraju, monarchia moskiewska stała się hegemonem.
W przeciwieństwie do niewolników w świecie starożytnym czy też w Ameryce moskiewski chłop poddany nie był helotą wśród obywateli – niewolnikiem żyjącym wśród ludzi wolnych. Był częścią systemu społecznego, który nikomu nie pozwalał dysponować swobodnie swoim czasem ani mieniem.
Dlatego Dumę należy uważać nie tyle za przeciwwagę dla władzy królewskiej, ile za jej instrumentarium; za protogabinet, a nie protoparlament.
Policyjna mentalność odcisnęła tak głębokie piętno na aparacie państwowym i ludności kraju, że późniejsze próby jej wyrugowania przez oświeconych władców, takich jak Katarzyna II, dały marne wyniki.
Doświadczenie mówiło, że Rosjanie, którzy zetknęli się z obcymi zwyczajami, nie kwapią się, żeby wracać do ojczyzny. „Rosjanom nie wolno służyć razem z ludźmi króla [Polski], bo ci ich omamią – uważał Iwan Golicyn w XVII wieku. – Po jednym lecie spędzonym z nimi na służbie następnego lata nie zostanie nam nawet połowa lepszych ludzi – nie tylko bojarów, z których pozostaną tylko za starzy do służby i ci, co nie chcą [zostać za granicą] – ale i z biedaków ani jeden człek nie zostanie”. Nigdy nie zapomniano, że z kilkunastu młodych dworian, których Borys Godunow posłał na studia do Anglii, Francji i Niemiec, nie wrócił ani jeden.
Coraz częstsze kontakty z Zachodem uświadomiły władcom Rosji, że ich siła jest bardziej pozorna niż rzeczywista; system, w którym Korona posiadała wszystko lub wszystkim rządziła, bardzo ograniczał jej możliwości, ponieważ pozbawiał ją poparcia swobodnie działającego społeczeństwa. Wobec tego zaczęto ostrożnie dokonywać zmian w systemie. Początkowo zamierzano przeszczepić na rodzimy grunt konkretne rozwiązania zachodnie i cieszyć się tym, co najlepsze w obu systemach. „Potrzebujemy Europy na kilka dziesięcioleci, a potem musimy odwrócić się do niej plecami” – zwierzył się Piotr Wielki
Tu tkwiło główne źródło napięć, którymi charakteryzują się dzieje Rosji po śmierci Piotra Wielkiego. Dawny system, który mimo wszystkich wad był przynajmniej spójny, zastąpiono czymś w połowie starym, w połowie nowym. Władcy Rosji stopniowo tracili władzę, którą kiedyś posiadali, ale nie przyczyniło się to do powstania liberalnego i demokratycznego ustroju, z którego zalet mogliby korzystać.
Ewolucja od liberalizmu do konserwatyzmu – którą przeszło tylu monarchów rosyjskich (Katarzyna II, Aleksander I i Aleksander II) – nie wynikała z braku autentycznego pragnienia reform, ale ze świadomości, która narastała w tych władcach wraz z doświadczeniem, że nie są po prostu w stanie prowadzić swego imperium tam, dokąd chcą, i że mogą jedynie zapobiec zsunięciu się go w otchłań chaosu.
Ponieważ nowe podboje zawsze da się uzasadnić koniecznością obrony starych – jest to klasyczny argument wszystkich imperialistów – wyjaśnienia tego rodzaju można spokojnie odrzucić: ich logiczną konsekwencją jest panowanie nad światem, bo tylko wtedy państwo nie będzie narażone na żadne zewnętrzne niebezpieczeństwa
Można powiedzieć, że cechą charakterystyczną zachodniej tradycji politycznej, odróżniającej ją od wszelkiej innej, jest istnienie sfery własności prywatnej, która nie podlega władzy publicznej. W społeczeństwach pierwotnych władza nad ludźmi łączyła się z władzą nad rzeczami, a rozdzielenie tych dwóch typów władzy wymagało złożonego procesu ewolucji praw oraz instytucji, który rozpoczął się w starożytnym Rzymie. Moja główna teza brzmi, że w Rosji ten rozdział władz dokonał się bardzo późno i w postaci bardzo niedoskonałej. Rosja należy par excellence do państw, które w socjologii i politologii określa się zwykle mianem patrymonialnych. W państwach tych władzę polityczną pojmuje się i sprawuje jako przedłużenie praw własności, a władca to zarówno suweren swojej dziedziny władzy, jak też jej właściciel. Trudności związane z utrzymaniem tego typu ustroju wobec coraz częstszych kontaktów i rywalizacji z Zachodem, rządzonym w inny sposób, wywoływały w Rosji stan ciągłego napięcia.
W Rosji starano się przede wszystkim wycisnąć z ziemi maksimum przy minimalnym nakładzie pracy i pieniędzy. Wszyscy marzyli, aby uwolnić się od pracy na roli: chłop niczego bardziej nie pragnął niż rzucić ziemię i zostać rzemieślnikiem, domokrążcą lub lichwiarzem; kupiec wiejski chciał być szlachcicem, a ten ostatni przenieść się do miasta albo przejść na służbę państwową. Przysłowiowy brak zakorzenienia Rosjan, ich „koczownicze” skłonności, na które zwracali uwagę zachodni podróżnicy przyzwyczajeni do ludzi pragnących zakorzenienia, czy to w ziemi czy w pozycji społecznej, miały swoje źródło w marnej kondycji rosyjskiego rolnictwa, które potrafiło zapewnić tylko podstawowe pożywienie.
Jednocześnie rozwój przemysłu pozbawił chłopa głównego źródła dodatkowego dochodu, zabierając mu rynek zbytu na wyroby chałupnicze. Taka była geneza osławionego „kryzysu agrarnego”, który wstrząsnął Rosją u schyłku caratu i przyczynił się do jego upadku.
Ocenia się, że w XVII i XVIII wieku ze środkowej Rosji wyemigrowało na południe ponad 2 miliony osadników, którzy kolonizowali najpierw zalesiony step, a potem step właściwy. W ciągu tych dwóch stuleci na Syberii osiedliło się około 400 000 osadników. Największa fala migracyjna nastąpiła po 1783 roku, kiedy Rosjanie anektowali Krym i ujarzmili jego mieszkańców, którzy przez stulecia najeżdżali Rosję. W XIX i na początku XX wieku 12–13 milionów Rosjan, w większości mieszkańców centralnych guberni, wyemigrowało na południe, a dalsze 4,5–5 milionów osiedliło się w południowej części Syberii i na stepach Azji Środkowej. Ten drugi proces pociągnął za sobą masowe wywłaszczanie i usuwanie Azjatów z ich rodowych pastwisk.
Romantyczni nacjonaliści, tak zwani słowianofile, uświadomili sobie wówczas, że wspólnota chłopska występuje tylko w Rosji, i zaczęli ją uważać za dowód, że narodowi rosyjskiemu, pozbawionemu rzekomo „burżuazyjnej” zachłanności na dobra doczesne, przeznaczone jest rozwiązać społeczne problemy ludzkości. Haxthausen spopularyzował ten pogląd w swojej książce z 1847 roku.
Choć historycy rosyjscy chętnie nazywają te wojny obronnymi, zazwyczaj ich przyczyną była rosyjska presja kolonizacyjna. Na zachodzie, gdzie Rosja graniczyła z Polakami, Litwinami, Szwedami i Niemcami, sytuacja była nieco spokojniejsza, ale nawet tu, we wspomnianym okresie, co dwa lata toczyła się jakaś wojna. Czasami to sąsiedzi z zachodu parli na wschód; innymi razem Rosjanie przejmowali inicjatywę, starając się zdobyć dostęp do portów lub do urodzajnych ziem Rzeczypospolitej. Organizacja wojskowa była więc koniecznością, bo bez niej nie byłoby kolonizacji, tak ważnej dla ekonomicznego przetrwania kraju.
Można by więc oczekiwać, że już u zarania dziejów powstanie w Rosji reżim biurokratyczny w typie „despotycznym” czy „azjatyckim”. Logika stanu rzeczy rzeczywiście popychała Rosję w tym kierunku, ale z różnych powodów jej rozwój polityczny poszedł nieco innym torem. Typowa „orientalna despotia” powstawała nie ze względów militarnych, ale w celu organizacji centralnego systemu gromadzenia i rozdziału wody do nawadniania pól. Tak zrodził się, jak to nazwał Karl Wittfogel, „agrodespotyzm” wspólny dla dużej części Azji i Ameryki Środkowej[15].
W Elements of Law Hobbes dzieli ustroje na dwa zasadnicze typy: rzeczpospolitą, stworzoną na mocy wzajemnej ugody w celu obrony przed wrogami zewnętrznymi, oraz dominium, czyli „monarchię patrymonialną” powstałą w wyniku podbojów i podporządkowania się „napastnikowi z obawy przed śmiercią”
Nie cała danina nałożona na ludność tubylczą szła na utrzymanie tych garnizonów. Jej najcenniejsza część była przeznaczona na eksport na odległe rynki, a ponieważ szlaki handlowe były niebezpieczne, Normanowie zbudowali wzdłuż nich łańcuch warownych grodów. Proces ten, rozpoczęty około 800 roku n.e., kiedy nad jeziorem Ładoga powstały pierwsze skandynawskie osiedla, został zakończony około 882 roku, gdy książę Helgi (Oleg) zjednoczył pod swoim berłem dwa punkty węzłowe „szlaku greckiego”, Holmgard (Nowogród) i Könugard (Kijów). Ten ostatni stał się siedzibą centrali handlowej. Wybrano go dlatego, że transport towarów aż do tego miasta nie nastręczał trudności, gdyż w owym czasie Normanowie całkowicie panowali nad zachodnią Rusią. Dopiero następny odcinek, z Kijowa nad Morze Czarne, był bardziej niebezpieczny, ponieważ tu roiło się od koczowników trudniących się łupiestwem.
Tak oto, niemal jako produkt uboczny handlu międzynarodowego między dwoma obcymi ludami, Normanami i Grekami, powstało pierwsze państwo wschodniosłowiańskie. Suwerenną władzę nad warownymi grodami i otaczającymi je ziemiami objęła dynastia chlubiąca się pochodzeniem od na wpół legendarnego księcia skandynawskiego o imieniu Hroerekr, czyli Roderick (Riurik w kronikach ruskich). Głowa tej dynastii, wielki książę, urzędował w Kijowie, podczas gdy jego synowie, krewni i najważniejsi wojowie zarządzali prowincjonalnymi miastami.
Normanowie kijowscy zeslawizowali się w połowie XI wieku, czyli mniej więcej wtedy, gdy Normanowie we Francji ulegli galicyzacji. Ważnym czynnikiem asymilacji było przejście na prawosławie, czego skutkiem stało się między innymi przyjęcie języka staro-cerkiewno-słowiańskiego, stworzonego przez misjonarzy bizantyńskich. Używanie tego języka we wszystkich dokumentach pisanych, świeckich i kościelnych, przyczyniło się znacznie do zatracenia przez normańską elitę tożsamości etnicznej. Innym czynnikiem asymilacji były małżeństwa ze słowiańskimi kobietami i stopniowe przenikanie rodzimych wojów do niegdyś czysto skandynawskich drużyn.
W bizantyńskich, zachodnich i arabskich źródłach z IX i X wieku słowo „Ruś” zawsze oznaczało ludzi pochodzenia skandynawskiego.
Wszystkie te fakty zasługują na podkreślenie, ponieważ w ostatnich dwustu latach bogoojczyźniani historycy rosyjscy uważali za swój obowiązek zaprzeczać temu, co postronni uznają za bezsporne, a mianowicie że to ludzie pochodzenia skandynawskiego założyli państwo kijowskie i pierwsi zwali się „Rusinami”. Pochodzenie nazwy Ruś nie jest jednak pewne. Wskazuje się na Roslagen, szwedzkie wybrzeże na północ od Sztokholmu; jego mieszkańcy do dziś zwą się Rospiggar (wymawiane Ruspiggar). Innym źródłem mogą być nordyckie nazwy Ropsmenn albo Ropskarlar, oznaczające „sterników”.
Życie na Rusi stało się bardzo brutalne; widać to choćby po mongolskim lub turecko-tatarskim pochodzeniu wielu słów rosyjskich dotyczących karania, takich jak kandały i kajdały (kajdany), nagajka (rodzaj bata) i kabała (niewola). Kara śmierci, nieznana zbiorom praw Rusi Kijowskiej, przyszła z Mongołami. W tym okresie szerokie rzesze dowiedziały się po raz pierwszy, czym jest państwo; że jest samowolne, stosuje przemoc, że zabiera, co wpadnie mu w ręce i nie daje nic w zamian i że trzeba mu być posłusznym, ponieważ jest silne. Tak przygotowany został grunt pod osobliwy typ władzy politycznej, łączącej pierwiastki rodzime i mongolskie; powstał on w Moskwie, gdy panowanie Złotej Ordy nad Rusią zaczęło słabnąć.
Gdyby Ruś przypominała Chiny i Persję, Mongołowie z pewnością przejęliby nad nią bezpośrednią władzę. Ale ponieważ była biedna i prymitywna, woleli zostać na swoim stepie z jego znakomitymi pastwiskami i zyskownymi szlakami handlowymi.
Z początku patrymonialne roszczenia książąt były ograniczone do miast i ziem, które albo odziedziczyli, albo osobiście nabyli. Ale od połowy XV wieku, kiedy władza książąt moskiewskich wzrosła i zaczęli oni jawnie aspirować do ogólnoruskiego zwierzchnictwa, zgłosili pretensje do wszystkich ziem ruskich. „Do naszej ojcowizny należą nie tylko te miasta i ziemie, które dziś są nasze – oświadczyli kiedyś Litwinom posłowie Iwana III. – Wszystkie ziemie ruskie, Kijów i Smoleńsk, i inne miasta, które [wielki książę litewski] dzierży teraz na ziemi litewskiej, one również z woli Boga, od prawieków, są naszą wotcziną [odziedziczoną] po przodkach”[5]. Najeżdżając Inflanty, które nigdy nie należały do Rusi Kijowskiej, Iwan IV nie zawahał się ich również nazwać wotcziną.
Upowszechnienie się znajomości prawa rzymskiego w XII wieku przyczyniło się do teoretycznego uzasadnienia wspomnianego rozróżnienia. W swoich Sześciu księgach o Rzeczypospolitej (1576–1586) Jean Bodin, twórca nowożytnego pojęcia suwerenności, wyodrębnił oprócz dwóch tradycyjnych typów władzy sprawowanej przez jednego człowieka, monarchicznej i tyrańskiej, trzeci, który nazwał władzą „senioralną”. Jego zdaniem ten typ monarchii powstał wskutek podbojów zbrojnych. Cechą charakterystyczną owej monarchie seigneuriale było to, że „książę jest panem dóbr i osób swoich poddanych... rządząc nimi, tak jak głowa rodziny rządzi swymi niewolnikami”. Bodin dodawał, że w Europie istnieją tylko dwie takie monarchie – jedną jest Turcja, drugą Moskwa – ale w Azji i Afryce są one powszechne. Uważał, że w Europie Zachodniej ludzie nie zgodziliby się na taki rodzaj rządów
Thomas Smith, szesnastowieczny konstytucjonalista angielski, trafnie zauważył, że władza suwerenna powstała z zespolenia króla i narodu podczas obrad parlamentu. W Rosji administracja państwowa powstała nie dlatego, iż uznano, że książę i państwo są czymś różnym od siebie, wymagają więc odrębnych instytucji, ale dlatego, że dwór księcia nie radził już sobie z nawałem spraw.
Dopiero w 1785 roku, za panowania Katarzyny II, właściciele ziemscy otrzymali jednoznaczny tytuł prawny do swoich posiadłości i w Rosji znów pojawiła się prywatna własność ziemi. Trudno się więc dziwić, że różnicę między dobrami króla a dobrami Korony, uważaną we Francji za oczywistą już od końca średniowiecza, zaczęto dostrzegać w Rosji bardzo późno:
Władca moskiewski, w charakterze wotczinnika, czyli seniora całej Rosji, traktował królestwo tak, jak jego przodkowie traktowali swoje prywatne włości. Idea państwa pojawiła się w Rosji dopiero około połowy XVII wieku i nawet potem rozumiano ją po swojemu. A ponieważ nie było pojęcia państwa, nie znano również jego logicznej konsekwencji, społeczeństwa
Po 1453 roku duchowieństwo greckie i ruskie zrobiło wszystko, aby książę moskiewski stał się defensor fidei, obrońcą wiary, odpowiedzialnym za wszystkich prawosławnych chrześcijan. Jednym z punktów kulminacyjnych tego procesu był sobór z 1561 roku, który załączył do swoich uchwał list patriarchy Konstantynopola nazywającego Iwana IV „cesarzem i seniorem [car’ i gosudar’, czyli imperator et dominus] prawosławnych chrześcijan na całym świecie”
Iwan III był pierwszym władcą ruskim, który od czasu do czasu określał się mianem cara, jak wcześniej nazywano wyłącznie cesarza bizantyńskiego, a od 1265 roku chana Złotej Ordy. Poślubiwszy bratanicę ostatniego cesarza bizantyńskiego, posługiwał się też herbem imperialnym – dwugłowym orłem. Syn Iwana, Wasyl III, jeszcze częściej nazywał się carem, a jego wnuk, Iwan IV, w 1547 roku postanowił, że władca rosyjski będzie odtąd nosić tytuł „cara całej Rosji” (car’ wsieja Rossii).
Rosjanie są bardzo drażliwi na punkcie wpływów mongolskich i łatwo się obrażają na wszelkie przypuszczenia, że ich kultura w jakikolwiek sposób została ukształtowana przez Orient, a zwłaszcza przez władzę orientalną, którą pamięta się przede wszystkim z przerażających okrucieństw i niszczenia wspaniałych ośrodków kultury. Mimo to sprawy nie da się pominąć; z nielicznymi wyjątkami historycy rosyjscy przyznają, że Mongołowie mieli doniosły, a nawet decydujący wpływ na ukształtowanie się moskiewskiej państwowości.
Ale chyba największe znaczenie miało to, że Rosjanie nauczyli się od Mongołów takiej koncepcji polityki, w której funkcje państwa sprowadzały się do poboru daniny (lub podatków), utrzymywania porządku i zapewnienia bezpieczeństwa, ale w której całkowicie brakowało poczucia odpowiedzialności za dobro publiczne.
Moskwa przejęła wiele mongolskich instytucji. Ponieważ księstwo udzielne, z którego powstało państwo moskiewskie, było nastawione na gromadzenie dóbr i pozbawione wykształconych instytucji politycznych, Rosjanie chętnie zapożyczali od Mongołów to, czego sami nie mieli, czyli centralne instytucje fiskalne, system łączności i narzędzia represji.
Grigorij Kotoszychin, urzędnik moskiewskiego resortu spraw zagranicznych, który uciekł do Szwecji i spisał tam w latach 1666–1667 bezcenną relację o państwie moskiewskim, rozpoczął swe dzieło od twierdzenia, że Iwan IV został „carem i wielkim księciem całej Rusi” w chwili, gdy podbił Kazań, Astrachań i Syberię[22]. Tytuł „Białego Cara” (Biełyj Car), używany czasem przez władców rosyjskich w XVI wieku, nawiązuje zapewne do „Białej Kości”, rodu potomków Czyngis-chana i może być jeszcze jednym symbolem związków z mongolską dynastią panującą.
Nowogród musiał się więc ukorzyć i wyrzec swoich swobód. Przystał na zniesienie wszystkich instytucji samorządowych, włącznie z wiecem: dzwon, którego bicie od stuleci wzywało ludzi na obrady, zdemontowano i wywieziono do Moskwy. Likwidując wiec, Iwan III postępował dokładnie tak jak Mongołowie przed dwustu laty. Jedynym ustępstwem, które uzyskano od nowego władcy, była obietnica, że Nowogrodzianie nie będą musieli służyć poza ziemią nowogrodzką. Przywilej ten był łaską, a nie prawem, i szybko został cofnięty.
Nowogrodzkie swobody znoszono więc jedną po drugiej, a rodziny, którym miasto zawdzięczało wielkość, zabijano lub wysiedlano. W 1494 roku, pod pretekstem zamordowania rosyjskiego kupca w hanzeatyckim mieście Rewel, Moskwa zamknęła skład Hanzy w Nowogrodzie, aresztowała jego pracowników i skonfiskowała towary. Posunięcie to pogorszyło nie tylko sytuację ekonomiczną Nowogrodu, ale również Hanzy. I tak to trwało do 1570 roku, kiedy Iwan IV w przypływie szału kazał zrównać Nowogród z ziemią; masakra jego mieszkańców trwała tygodniami. Nowogród już się po tym nie podźwignął i na zawsze pozostał niewielkim, prowincjonalnym miastem.
W czasach nowożytnych większość bogactw na Zachodzie stopniowo skupiło w swoich rękach społeczeństwo, zyskując potężne narzędzie w razie konfliktu z Koroną; w Rosji tymczasem Korona niejako wywłaszczyła społeczeństwo. Posiadłszy absolutną władzę polityczną i niemal wszystkie zasoby produkcyjne kraju, monarchia moskiewska stała się hegemonem.
W przeciwieństwie do niewolników w świecie starożytnym czy też w Ameryce moskiewski chłop poddany nie był helotą wśród obywateli – niewolnikiem żyjącym wśród ludzi wolnych. Był częścią systemu społecznego, który nikomu nie pozwalał dysponować swobodnie swoim czasem ani mieniem.
Dlatego Dumę należy uważać nie tyle za przeciwwagę dla władzy królewskiej, ile za jej instrumentarium; za protogabinet, a nie protoparlament.
Policyjna mentalność odcisnęła tak głębokie piętno na aparacie państwowym i ludności kraju, że późniejsze próby jej wyrugowania przez oświeconych władców, takich jak Katarzyna II, dały marne wyniki.
Doświadczenie mówiło, że Rosjanie, którzy zetknęli się z obcymi zwyczajami, nie kwapią się, żeby wracać do ojczyzny. „Rosjanom nie wolno służyć razem z ludźmi króla [Polski], bo ci ich omamią – uważał Iwan Golicyn w XVII wieku. – Po jednym lecie spędzonym z nimi na służbie następnego lata nie zostanie nam nawet połowa lepszych ludzi – nie tylko bojarów, z których pozostaną tylko za starzy do służby i ci, co nie chcą [zostać za granicą] – ale i z biedaków ani jeden człek nie zostanie”. Nigdy nie zapomniano, że z kilkunastu młodych dworian, których Borys Godunow posłał na studia do Anglii, Francji i Niemiec, nie wrócił ani jeden.
Coraz częstsze kontakty z Zachodem uświadomiły władcom Rosji, że ich siła jest bardziej pozorna niż rzeczywista; system, w którym Korona posiadała wszystko lub wszystkim rządziła, bardzo ograniczał jej możliwości, ponieważ pozbawiał ją poparcia swobodnie działającego społeczeństwa. Wobec tego zaczęto ostrożnie dokonywać zmian w systemie. Początkowo zamierzano przeszczepić na rodzimy grunt konkretne rozwiązania zachodnie i cieszyć się tym, co najlepsze w obu systemach. „Potrzebujemy Europy na kilka dziesięcioleci, a potem musimy odwrócić się do niej plecami” – zwierzył się Piotr Wielki
Tu tkwiło główne źródło napięć, którymi charakteryzują się dzieje Rosji po śmierci Piotra Wielkiego. Dawny system, który mimo wszystkich wad był przynajmniej spójny, zastąpiono czymś w połowie starym, w połowie nowym. Władcy Rosji stopniowo tracili władzę, którą kiedyś posiadali, ale nie przyczyniło się to do powstania liberalnego i demokratycznego ustroju, z którego zalet mogliby korzystać.
Ewolucja od liberalizmu do konserwatyzmu – którą przeszło tylu monarchów rosyjskich (Katarzyna II, Aleksander I i Aleksander II) – nie wynikała z braku autentycznego pragnienia reform, ale ze świadomości, która narastała w tych władcach wraz z doświadczeniem, że nie są po prostu w stanie prowadzić swego imperium tam, dokąd chcą, i że mogą jedynie zapobiec zsunięciu się go w otchłań chaosu.
Ponieważ nowe podboje zawsze da się uzasadnić koniecznością obrony starych – jest to klasyczny argument wszystkich imperialistów – wyjaśnienia tego rodzaju można spokojnie odrzucić: ich logiczną konsekwencją jest panowanie nad światem, bo tylko wtedy państwo nie będzie narażone na żadne zewnętrzne niebezpieczeństwa
October 12, 2023
so dense made me want to kms a little bit 😃
December 22, 2017
A dense read that covers Russia’s political history from when the Normans dominated (c. 800s), to the Mongol rule (1200s) to the fall of the Russian monarchy (1917). I chose to read Russia Under the Old Regime based on a review by Goodreads librarian, William1. His detailed and insightful review inspired me. I agree with William1 and other Goodreads reviewers that the book is excellent— comprehensive, dense with facts, and though I found it difficult to get through at times, I’m glad I stuck with it. It’s a worthy book. I learned of the complexity of Russia —gained an appreciation for the factors that led to the downfall of the monarchy, the rise of the Bolshevik regime and the totalitarian rule that followed. Those poor people of Russia, the peasants, the serfs—what they had to live through! No rulers on their side to give them a voice or at the very least to improve their living conditions, except for modest attempts by a few of the monarchy. Peter the Great (reign: 1682 to 1721) was one, as was Catherine the Great (reign: 1762 to 1795). Their efforts, though did improve some conditions, (for instance Catherine II implemented initiatives for a national education system) for the most part weren’t enough.
Democratic ideas, of which Europe and North American nations began to experience in the 18th century, never had a chance to flourish or take hold in Russia. Many factors contributed, though a significant one was Russia’s geography—her remoteness, vastness and climate. Other contributing factors: the historical influences from Mongolian devastation and autocratic rule (1200s), a state ruled by Monarchial and patrimonial structures, the convoluted system of land ownership that included citizens (peasants and serfs) being tied to the land, the focus (best described as a preoccupation) on military (and the resources devoted to it), lack of natural resources (or ability to leverage those resources), and the lack of systems in place to build institutions to govern, e.g judicial systems, policy-making, etc. to improve lives of citizens.
I found it helpful while reading the book to do background reading on Wikipedia as well as to look up maps of old Russia. It would have found it helpful if Pipes had included more maps (he included only two or three)—specifically one of Russia in the 1200s and 1300s, the trade routes he discussed, as well as the various regions, but I found several on the web that helped put the facts into context.
My key observations:
- Russia’s history of land ownership was a key factor to impact its (lack of) development—many problems stemmed from this.
- Russian monarchy had a history of seizing land to support its position of power, for instance Catherine II took land from Poland to give land to select military members and diplomats as a reward for service (or favor) (pg. 119).
- State-controlled land ownership changed in 1861 with the abolition of serfdom—‘serf emancipation’ when land became available for purchase for those who worked the land (serfs)—though this initiative was too late (suggested by some scholars), poorly executed, complex and took many years, causing additional hardships (page 162).
- Russia tried to reform itself in the 18th century in order to be more like the west, but was unable to transform its power structure; it was still autocratic, excluding society from political decision-making.
- The idea of office-holding was alien to Russia, but Alexander II was inspired by Germany—the German state demonstrated to the Russians that an official could use his power to serve society. Yet civil servants were poorly paid, and had to find alternative means to support themselves, hence corruption became the norm.
- The church, Greek Orthodox, was tied closely with the state which created conflict, mistrust and did not serve the people’s spiritual needs, to say the least (pg. 221 - 240).
- A significant legislative document “designed to preserve order in society” was implemented in 1881 by Alexander III after the assignation of Alexander the II, and marked the beginning of the police state. It was an oppressive and intolerable set of rules and laws—one could see how it would have to end. It did, in 1917, with the toppling of the old regime—the rule of the Monarchy, but sadly with rise of the Bolsheviks more pain and distress for the Russian people was soon to come (pg. 293).
The next book I plan to read as a follow-up to this one his Adam Hothchild's The Unquiet Ghost: Russians Remember Stalin.
Democratic ideas, of which Europe and North American nations began to experience in the 18th century, never had a chance to flourish or take hold in Russia. Many factors contributed, though a significant one was Russia’s geography—her remoteness, vastness and climate. Other contributing factors: the historical influences from Mongolian devastation and autocratic rule (1200s), a state ruled by Monarchial and patrimonial structures, the convoluted system of land ownership that included citizens (peasants and serfs) being tied to the land, the focus (best described as a preoccupation) on military (and the resources devoted to it), lack of natural resources (or ability to leverage those resources), and the lack of systems in place to build institutions to govern, e.g judicial systems, policy-making, etc. to improve lives of citizens.
I found it helpful while reading the book to do background reading on Wikipedia as well as to look up maps of old Russia. It would have found it helpful if Pipes had included more maps (he included only two or three)—specifically one of Russia in the 1200s and 1300s, the trade routes he discussed, as well as the various regions, but I found several on the web that helped put the facts into context.
My key observations:
- Russia’s history of land ownership was a key factor to impact its (lack of) development—many problems stemmed from this.
- Russian monarchy had a history of seizing land to support its position of power, for instance Catherine II took land from Poland to give land to select military members and diplomats as a reward for service (or favor) (pg. 119).
- State-controlled land ownership changed in 1861 with the abolition of serfdom—‘serf emancipation’ when land became available for purchase for those who worked the land (serfs)—though this initiative was too late (suggested by some scholars), poorly executed, complex and took many years, causing additional hardships (page 162).
- Russia tried to reform itself in the 18th century in order to be more like the west, but was unable to transform its power structure; it was still autocratic, excluding society from political decision-making.
- The idea of office-holding was alien to Russia, but Alexander II was inspired by Germany—the German state demonstrated to the Russians that an official could use his power to serve society. Yet civil servants were poorly paid, and had to find alternative means to support themselves, hence corruption became the norm.
- The church, Greek Orthodox, was tied closely with the state which created conflict, mistrust and did not serve the people’s spiritual needs, to say the least (pg. 221 - 240).
- A significant legislative document “designed to preserve order in society” was implemented in 1881 by Alexander III after the assignation of Alexander the II, and marked the beginning of the police state. It was an oppressive and intolerable set of rules and laws—one could see how it would have to end. It did, in 1917, with the toppling of the old regime—the rule of the Monarchy, but sadly with rise of the Bolsheviks more pain and distress for the Russian people was soon to come (pg. 293).
The next book I plan to read as a follow-up to this one his Adam Hothchild's The Unquiet Ghost: Russians Remember Stalin.
November 27, 2013
Brilliant and complex look at Russian politics and culture before the Revolution. I am amazed at how much Pipes accomplishes in this relatively short book. It is not an easy book--by no means a popular history. But he had me hooked from the start of the book with his analysis of the role geography played in forming Russian society. Pipe believes that the Communist system was more a continuity than a break with Imperial Russia. And he doesn't have to argue the point because it becomes startlingly clear through his discussion of the Old Regime.
First read 12/25/2011-12/27/2011
First read 12/25/2011-12/27/2011
January 9, 2018
Armchair historian doing his daily paper pusher business. The book is atrocious. For a society made out almost entirely of peasants, who can be either serfs or not, Pipes farts (p. 15):
> In the earlier periods, the mass of Russian migrants consisted either of free peasants or of runaways serfs, or else serfs forcibly transferred from the centre ...
So there were no lovingly sent serfs and no runaway aristocrats. How about samurais or ninjas?
Anyway, the whole text is a academic junk, useful for the academic paper pushers to build other crap works through the craft of quoting.
> In the earlier periods, the mass of Russian migrants consisted either of free peasants or of runaways serfs, or else serfs forcibly transferred from the centre ...
So there were no lovingly sent serfs and no runaway aristocrats. How about samurais or ninjas?
Anyway, the whole text is a academic junk, useful for the academic paper pushers to build other crap works through the craft of quoting.
December 22, 2008
Yes, it was a history textbook from some 200-level class I took but it was one of the better written books I was assigned to read.
Few books I've read--that I had to read--have done as a good a job presenting a lot of information on an advanced & complicated topic in a very easy to read manner.
Few books I've read--that I had to read--have done as a good a job presenting a lot of information on an advanced & complicated topic in a very easy to read manner.
Read
September 28, 2015Pipes has a somewhat conservative take on events, but the writing clearly quarantines his opinion away from his facts, and, well, for someone who still remembers standing in line around the block for stale bread in winter of '92, his harsh criticism is not unjustified.
January 29, 2008
Russophobe who knows his stuff.
October 16, 2014
Pipes beats up on the Russian Empire, presumably because it subsequently had the audacity to disagree with him.
August 10, 2019
I just started reading this book. As a Russian, I find reading this book useful mainly for one reason: to see what foreign historians, and in this case the one who is considered as a specialist in Russia, think about my country. Frankly, I do not like what is written in first ca. 20 pages; and this is not because of bitter truth but because of biased and selective representation of facts to support the main idea "Russia is bad". In the first chapter, being a sort of introduction and heavily exploiting the concept of geographical determinism (in outdated form of it), the author uses a lot of words with negative meaning, for example constantly and many times "poor", poverty, unfavourable, unfortunate, non-efficient agriculture, peasant who could not work because of alcoholism, Russian conquerors who ejected and displaced natives from their ancestral lands. And even if something is good in the Old Russia (and obviously in the todays one), like good rivers network contributing to transportation and communication, then well... , even Russians with their primitive (again negative) boats could travel.
So, in these first pages the foundation is already established: poor country with primitive not-efficient agriculture, rude alcoholics. The good thing is though that bears walking trough Russian cities and villages are not mentioned yet.
This is of course not a history book, this is some sort of propaganda with the purpose to demonstrate an inherent inferiority of Russia as compared to the "West".
The final ridiculous thing is that the author transliterates every now and then Russian words, as he wanted to demonstrate in additional way his deep knowledge of subject in eyes of his English speaking audience. No need indeed, because the book already uses a great deal of anti-Russian sentiment.
So, in these first pages the foundation is already established: poor country with primitive not-efficient agriculture, rude alcoholics. The good thing is though that bears walking trough Russian cities and villages are not mentioned yet.
This is of course not a history book, this is some sort of propaganda with the purpose to demonstrate an inherent inferiority of Russia as compared to the "West".
The final ridiculous thing is that the author transliterates every now and then Russian words, as he wanted to demonstrate in additional way his deep knowledge of subject in eyes of his English speaking audience. No need indeed, because the book already uses a great deal of anti-Russian sentiment.
January 23, 2018
This is probably the best single volume history of Russia prior to the Revolution of 1917 that is available in English. Pipes' work is astonishingly broad in scope. It traces the development of the Russian state and its emergence from the Kievan Rus, the impact of the Mongol and Golden Horde overlords, the weakness of non-state institutions, and Russia's eventual, albeit uneven, lurches toward modernity from and after the time of Peter I. Pipes also addresses the development of the commercial economy, the lot of the peasants and serfs, the status of dvorianae, the role of the Church, and the role played by geography in Russia's development. For many students, Russian history becomes most interesting in the 19th century, as the first inklings of a middle class and an intelligentsia emerge, and the Russian state tries to adapt to the rapidly changing social conditions. Pipes devotes roughly a third of the book to that era and the portion of he 20th century prior to the Revolution. In that section he does a good job of showing how the attempts of the Russian autocracy and the police state it created to control the population only served to weaken the state's power over the people. Of course, given the limitations of a survey-type history, he must deal with broad themes, and he cannot pursue any of his subjects in great depth, but for an overview, there is simply no match for Pipes. A note: throughout his long career, Pipes has been a fervent anti-Communist, and his detestation of the Russian communist state and its government are clear enough. But having said that, his editorialization is actually limited, and does not detract from the power or importance of Russian Under the Old Regime.
July 6, 2017
If you want to understand Russia, read the first chapter of this book. It was one of those epiphany moments for me. But do read the entire book. It is not a strictly a linear history, but discusses how Russian society and government developed in an historical framework. I would say that this is a somewhat difficult read, but only because the Russian state developed in such a very different way than Western states.
April 12, 2020
A dense, incredibly knowledgeable overview of Russian history up until 1917, this book took me a year and several restarts to get through. The rewards from reading the book are well worth it - seldomly has a book allowed me to see with such excruciating detail just how foreign Russia as a political system before 1917 was, and how the political logic of patrimony shaped the country far into the Soviet era.
June 27, 2020
Отличная книга: непредвзятый взгляд на русскую историю человека, не состоящего ни в какой партии, течении или точке зрения внутрироссийской жизни. Возможно, благодаря этому анализ воспринимается как заслуживающий доверия, хотя в большинстве рассматриваемых вопросов выводы не лестны, мягко говоря, по отношению как к стране, так и населению. Но на объективное зеркало пенять не стоит.
March 9, 2025
A very good and enjoyable history of Russia from its beginnings until the end of the 19th century. The most interesting aspect is definitely the relationship between authoritarian rule and Russian society. It helps to understand the mentality of today’s Russians, who so easily submit to the apparatus of power. An intriguing read.
March 20, 2021
SO, I started this book as the boring book to read before bed to put me to sleep. At times it worked well for that. At times it was interesting enough to keep me awake. I feel I actually learned some interesting things though, and now I want to read more about Russian history.
January 16, 2025
A juuuuuuicy grand narrative. “I shall explain why Russia has had a consistently bureaucratic-despotic form of government for the last five hundred years, even under wildly different ideological regimes.” Probably too good to be true, but I don’t have the chops to object and it was so fun to read.
April 12, 2020
Had nuggets of useful information
June 17, 2020
მიუხედავად იმისა, რომ წიგნი რუსეთის იმპერიის პერიოდს არ სცდება, თანამედროვე რუსეთს ზუსტად ერგება ანალიზის დიდი ნაწილი.
July 19, 2022
Classic. Should be read by anyone, be it foreigner or Russian, who strives to understand Russia and its predicament.
Displaying 1 - 30 of 51 reviews