Regards from Serbia: A Cartoonist's Diary of a Crisis in Serbia

by Aleksandar Zograf

A profound collection of Aleksandar Zograf's comics and correspondences during the war in Serbia. This book captures the essence of life during wartime, seen from the apartment window of one who was there at ground zero. The moral ambiguities of war, the horrific reality, the humanity. This volume includes Zograf's entire e-mail correspondence to his friends throughout the world during the bombing of his hometown of Pancevo, as well as all of his comic strips produced over the decade Bosnian/Serbian war. For those who appreciated Joe Sacco's Safe Area Gorazde and Palestine, you will not want to miss this very important book.

Genres: Comics, Graphic Novels, Nonfiction, History, Graphic Novels Comics, Memoir, War

288 pages, Paperback

First published December 1, 1999

About the author

See also: Saša Rakezić
________
Saša Rakezić (a.k.a Aleksandar Zograf) je rođen 1963. godine. Počeo je da objavljuje stripove u raznim jugoslovenskim časopisima još 1986. godine. Od početka devedesetih, većina njegovih radova objavljivana je u inostranstvu. Njegove samostalne knjige stripova prevedene su na mnoge jezike, poput engleskog, italijanskog, francuskog, nemačkog, španskog, finskog itd. Tokom bombardovanja Srbije od strane NATO alijanse 1999. godine, pisao je e-mail poruke, koje su objavljivane na internetu u mnogim zemljama, a potom sabrane i štampane u formi knjige u Velikoj Britaniji, Italiji i Francuskoj.Zograf je umetnički direktor godišnjeg strip-festivala GRRR! koji se održava u pančevačkoj Galeriji savremene umetnosti.

Reviews

[Georgina Koutrouditsou · Rating 5 out of 5]

Πρώτη φορά διαβάζω ένα τέτοιο ντοκουμέντο για τις φρικαλεότητες που συνέβησαν στα Βαλκάνια λίγο πριν τη λήξη του 20ου αιώνα.
Τόσο κοντά,μα τόσο μακριά μας!

Δεν έχω ξαναδεί τόσο σκοτεινά σχέδια comic!
Ο συνδυασμός των εικόνων με τα email του ήρωα που έστειλε καθόλη τη διάρκεια του πολέμου δημιουργούν στον αναγνώστη κάτι το πρωτόγνωρο:είναι εκεί παρόν,στην Ιστορία που εξελίσσεται μπροστά στα μάτια του.

Δεν ξέρω αν είναι βιαστική η κρίση μου,αλλά το βιβλίο αποτελεί μαι πρωτογενή πηγή των γεγονών που σημάδεψαν την πρώην Γιουγκοσλαβία.
Τυχαία βρέθηκα μπροστά και σε ένα άρθρο με τις βιαιότητες που πραγματοποιήθηκαν στην Σρεμπένιτσα https://xyzcontagion.wordpress.com/20... οπότε το σοκ μου ήταν ακόμη πιο μεγάλο.

Πώς ο μελετητής του μέλλοντος θα έχει την ψυχραιμία να ασχοληθεί με κάτι τέτοιο;
Και πόσο τυχαία είναι όλα;
Μετά το τέλος αυτού του φριχτού πολέμου..ξεκίνησε ο πόλεμος εναντίων των τρομοκρατών στο Ιράκ κτλ.

Θαύμασα το θάρρος του συγγραφέα-δημιουργού,γιατί ό,τι και να έγινε δεν εγκατέλειψε την πατρίδα του.Επέστρεφε πάντα,κατέγραφε,ζούσε!Και αυτό λέει πάρα πολλά!

Και πάλι θερμά συγχαρητήρια για την πρωτοβουλία των εκδόσεων ΚΨΜ να δημοσιεύσουν για μια ακόμη φορά ένα εκπληκτικό έργο!

[verbava]

не те щоб я була сповнена оптимізму щодо цієї книжки, де простий сербський митець пояснює, що не все так однозначно, і запитує, а нам-то за що прилетіло. але життя вигадує деталі, крутіші за будь-яку літературу.

зограф у 1990-х:


вишеградці у 2022-му (перепрошую):


теж, мабуть, страшно складна ситуація, у якій і не розбереш, на якому боці постояти, а кляті західні медії згодовують авдиторії прості відповіді. тьфу.

[Senga krew_w_piach · Rating 5 out of 5]

„Pozdrowienia z Serbii” to komiksowy dziennik Zografa z czasów wojny w byłej Jugosławii, obejmujący okres od kwietnia 1993 do lipca 2001, pozwala więc prześledzić cały przebieg konfliktu na Bałkanach aż do momentu wydania Milosevica i nastania demokratycznej władzy. Zograf mieszka w Pancevie, niewielkim miasteczku w okolicach Belgradu i opowiada historię z punktu widzenia zwykłego serbskiego obywatela, któremu świat i bomby zwaliły się na głowę. Nie jest to reportaż, tylko subiektywny i introwersyjny zapis emocji, nastrojów i osobistej perspektywy. Nie jest to też książka o okropieństwach wojny - oczywiście one się tu pojawiają, ale w formie relacji, które docierają do autora ze strefy walk. On nie siedzi w okopie, tylko w mieście objętym sankcjami, a potem regularnie bombardowanym przez NATO i pisze głównie o tym.

Dlaczego jest to bardzo dobry komiks, szczególnie na dzisiejsze czasy:
• bo pokazuje jak wygląda życie pod sankcjami, w czasie hiperinflacji i galopującego kryzysu, kiedy człowiek nie ma żadnego wpływu na sytuację - czyli możemy wyobrazić sobie życie w dzisiejszej rosji
• bo pokazuje życie w bombardowanym mieście, w ciągłym zagrożeniu, z wyciem syren - to codzienność Ukraińców
• bo pokazuje, że wojna to zawsze interes żądnych władzy polityków, którzy mają gdzieś jakie ofiary ona za sobą pociągnie
• bo możemy tu zobaczyć co się dzieje ze zwykłym człowiekiem, który nagle, wbrew własnej woli znajduje się na froncie. Jak poczciwy piekarz czy listonosz szybko zamienia się w zwierzę, które dostosuje się do sytuacji, podąży za watahą nie mając innych wartości poza jedną - przeżyciem za wszelką cenę. Kradzieże sprzętów AGD i zbieranie części ciał jako trofeów to nie jest wymysł obecnej wojny
• bo jest świetnym portretem działania państwa totalitarnego - od aparatu propagandy i wciskanie ludziom kitu, przez siłowe tłumienie protestów i niszczenie wolnych mediów, po szwindle i oszustwa żeby się kolesiostwo mogło nachapać

Do tego mamy świetne punkowe rysunki, często groteskowe, dużo sennych zjaw, trochę wycieczek zagranicznych i mimo wszystko śmiechu - bo tylko on pozwala nie zwariować. Podobało mi się bardzo.

[Smassing Culture · Rating 5 out of 5]

Ολόκληρη η κριτική στο Smassing Culture

Χαιρετίσματα από τη Σερβία – Ένας γειτονικός μας πόλεμος

Τα Βαλκάνια ήταν ανέκαθεν στο σύγχρονο κόσμο ένα κράμα λαών και πολιτισμών, οι οποίοι συνυπάρχουν εδώ και αιώνες ανταλλάζοντας ιδέες, ήθη και έθιμα, ανθρώπων που συναντιούνται και αναμειγνύονται σε μια ιδιόμορφη γεωγραφική γειτονιά. Όμως, χαρακτηριστικό της ιδιαίτερης ιδιοσυγκρασίας των βαλκανικών λαών των τελευταίων αιώνων είναι ο ανταγωνισμός μεταξύ τους, που υποκινείται από πολιτικά και θρησκευτικά μίση, οικονομικά συμφέροντα, αλλά και πολιτικές στρατηγικές ντόπιων ηγετών ή τρίτων ιμπεριαλιστικών χωρών.

Το πιο πρόσφατο ξύπνημα των εθνικισμών στη σύγχρονη ιστορία των Βαλκανίων συνέβη στις αρχές της δεκαετίας του 1990, ως αποτέλεσμα της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης και της προσπάθειας των δυτικών καπιταλιστικών χωρών να ελέγξουν πολιτικά τις χώρες του πρώην «υπαρκτού» σοσιαλισμού. Η ανάδυση των εθνικισμών στα Βαλκάνια προκάλεσε τη διάλυση την πρώην ενωμένη Σοσιαλιστική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας και οι λαοί της περιοχής έστρεψαν τα όπλα τους ο ένας εναντίον του άλλου αρχίζοντας έναν αιματοβαμμένο εμφύλιο πόλεμο λαών που συνυπήρχαν για δεκαετίες ειρηνικά. Ο πόλεμος τους προκάλεσε αμέτρητες αιματοχυσίες, αλλά και εγκλήματα που συγκλονίζουν μέχρι και σήμερα, όπως είναι η σφαγή της Σρεμπρένιτσα, όπου Σέρβοι από τη Βοσνία, υπό τις οδηγίες του εγκληματία πολέμου στρατηγού Ράτκο Μλαντιντς και με την ενίσχυση ελλήνων φασιστών της Χρυσής Αυγής (που στάλθηκαν στο πεδίο της μάχης στο πλευρό των orthodox brothers υπό την επωνυμία «Ελληνική Εθελοντική Φρουρά»), σκότωσαν 8000 Βόσνιους μουσουλμάνους.

Αυτή τη δεκαετία του πολέμου και της κρίσης (σε όλα τα επίπεδα) ο σκιτσογράφος Aleksandar Zograf αποφασίζει να καταγράψει τις σκέψεις και τις μαρτυρίες του απ’ την καθημερινή του ζωή στη Σερβία, οι οποίες ανθολογούνται στο comic «Χαιρετίσματα από τη Σερβία», που κυκλοφορεί στα ελληνικά απ’ τις εκδόσεις ΚΨΜ. Οι αφηγήσεις του αφορούν τη ζωή των απλών ανθρώπων σε περίοδο πολέμου, τις κακουχίες και τον τρόμο που προκαλούν οι καθημερινές σφαγές και οι βομβαρδισμοί των πόλεων. Ο ίδιος τονίζει ότι δεν επιχειρεί να κάνει δημοσιογραφία μέσα απ’ τα comics του, αλλά χαρακτηρίζει την τέχνη του ως «φανταστικό ρεαλισμό με λίγο από ρώσικη παράδοση».

Ο φανταστικός ρεαλισμός του Zograf είναι συνήθως σκοτεινός, τρομακτικός και σου αφήνει μια γεύση τρόμου. Απ’ τη μια στιγμή στην άλλη ένας ολόκληρος λαός βυθίστηκε σε έναν καθημερινό εφιάλτη, που ούτε φανταζόταν ποτέ ότι θα ζούσε. Ένας λαός σε κρίση και σε παραλήρημα. Ουρές στα μαγαζιά για να αγοράσουν οι άνθρωποι τα απαραίτητα, που είναι υπό εξαφάνιση, λόγω των οικονομικών κυρώσεων του εμπάργκο των ιμπεριαλιστικών χωρών στη Σερβία. Η μαύρη αγορά ανθεί, ενώ ο υπερπληθωρισμός γκρεμίζει καθημερινά την αξία του χρήματος και της εργατικής δύναμης των Σέρβων. Και ενώ η οικονομική κρίση δεν σταματάει το 1999 το ΝΑΤΟ για μήνες βομβαρδίζει καθημερινά στόχους στη Σερβία, αφήνοντας πίσω του μια χώρα με διαλυμένες υποδομές και αμέτρητους άμαχους νεκρούς.

Μάλιστα όσον αφορά την περίοδο των καθημερινών βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ, ο Zograf άρχισε να εκδίδει εβδομαδιαία σκιτσάκια σε εφημερίδα των ΗΠΑ με τον τίτλο «Χαιρετίσματα απ’ τη Σερβία», όπου έκανε ανταποκρίσεις από τον πόλεμο σε μορφή comic strip. Όμως δεν περιορίστηκε στις εβδομαδιαίες του εικόνες, αλλά αντίθετα έστελνε κάθε μέρα αναλυτικά e-mails, τα οποία έφταναν στα email boxes πολλών μέσα από προωθήσεις του ίδιου και αναγνωστών του, ενώ αναδημοσιεύονταν και σε ενημερωτικά blogs. Μέσα σε αυτά τα e-mails ο Zograf κράτησε τις καθημερινές μαρτυρίες πολλών τραγικών γεγονότων που συνέβησαν εξαιτίας των βομβαρδισμών του ΝΑΤΟ, τα οποία ίσως αλλιώς να είχαν χαθεί στη λήθη και αποτελεί και αυτοτελώς μια ενδιαφέρουσα ιστορική πηγή για όποιον ενδιαφέρεται να μάθει για αυτή τη σημαντική στιγμή της ιστορίας των Βαλκανίων.

Όμως, πέρα από την εναντίωσή του στο ΝΑΤΟ, ο Zograf έχει και έναν έντονο αντικυβερνητικό λόγο. Έτσι λοιπόν στο στόχαστρό του βρίσκεται και η κυβέρνηση Μιλόσεβιτς, καταδικάζοντας όμως παράλληλα και την ιμπεριαλιστική επέμβαση των ΗΠΑ στη χώρα του. Στην πραγματικότητα ο Zograf είναι ένας οραματιστής της ειρήνης και της φιλίας των λαών. Εναντιώνεται στον εθνικισμό και τα εθνικά παραληρήματα τόσο των συμπατριωτών του, όσο και των γειτονικών τους λαών και ονειρεύεται μια ζωή χωρίς πολέμους και μίση ανάμεσα στους ανθρώπους.

Τέλος αξίζει να σημειωθεί ότι ο φανταστικός ρεαλισμός του Zograf έρχεται με μια σύγκρουση του εξωτερικού και του εσωτερικού του κόσμου. Ο ίδιος έχει πλούσια φαντασία, η οποία αποτυπώνεται και στις ιδιαίτερες μορφές και παραλλα��ές των χαρακτήρων που εμφανίζονται στα comics του. Μάλιστα είχε την ιδέα -την οποία μοιράστηκε και με άλλους φίλους του καλλιτέχνες- να κάνει comics τα όνειρά του. Έτσι λοιπόν στα comics του βλέπουμε συχνά να ξεφεύγει απ’ τον καθημερινό πανικό του πολέμου και του θανάτου μέσα απ’ τα φανταστικά τοπία των ονείρων του. Ο ίδιος ακόμα εξομολογείται ότι ήταν πάντα στο παρελθόν κλεισμένος στον εσωτερικό του κόσμο και είναι παράδοξο για τον ίδιο ότι έχει βγει στον έξω κόσμο για να κάνει τις ανταποκρίσεις του για τον πόλεμο. Η φαντασία του διαπλέκεται με τον ρεαλισμό και δίνει ένα άρτιο καλλιτεχνικό αποτέλεσμα σε ασπρόμαυρο φόντο, το οποίο μπορεί να διαβαστεί, είτε ως μια μαρτυρία πολέμου, είτε και ως μια προειδοποίηση για τη φρίκη στην οποία οδηγούν τους λαούς ο πόλεμος και οι εθνικισμοί.

Ο Zograf επιλέγει να σκιτσάρει σε αυτό το θλιβερό φόντο, σε αντίθεση με άλλους ομοτέχνους του που ο πόλεμος τους οδηγεί σε καλλιτεχνική παύση. Ο Brecht αναρωτιόταν «Στον καιρό της φρίκης θα τραγουδάμε ακόμα;» και απαντούσε ότι «Ναι θα τραγουδάμε. Το τραγούδι της φρίκης». Έτσι και ο Zograf στα «Χαιρετίσματα από τη Σερβία» τραγουδάει το «τραγούδι της φρίκης» διηγούμενος τις τραγικές ιστορίες καθημερινών ανθρώπων στον καιρό του πολέμου και της ανόδου των εθνικισμών. Πρόκειται για μια ιδιαίτερα χρήσιμη συλλογή comics απ’ τις εκδόσεις ΚΨΜ, λόγω και της επικαιρότητας των εθνικισμών που έχουν ξαναξυπνήσει στα Βαλκάνια με τη διαμάχη για το Μακεδονικό.

[John Brookes · Rating 4 out of 5]

Aleksander Zograf (a pseudonym of Sasa Rakezic); is a comic strip writer from the industrial town of Pančevo, about 12km from Belgrade, Serbia.

This book takes the form of a journal - spanning the years from 1993, during the inital Balkans conflicts, through to the UN bombing of Serbia at the end of the decade and ending with the death of Slobodan Milošević in 2006. Much of this account is made up of comic strip / graphic novel format (with a strong visual influence from US cartoonist Robert Crumb), with the middle section being a compilation of sporadic emails that he sent to his international friends during the 'crisis in Serbia'.

The visual aspect is an interesting one, as is the perspective of this individual who is well placed to represent the 'ordinary man in the street' in Serbia during this conflict. Given the demonisation of Serbs in the media during this conflict - this brings an interesting balance.

Indeed Zograf himself - certainly no supporter of the regime that he finds himself under - takes a laudably balanced approach to the conflict: equally concerned for the innocent victims of the UN bombings in Belgrade as for the Kosovan Albanians suffering at the hands of Serbian paramilitaries. He even finds time to sympathise with the UN pilots who are bombing his home-town ("It must be a really hard job...I guess every land, viewed from the air, looks beautiful, and the pilots have to drop bombs, right on the towns and people below, and risk their lives for some reason that is more or less abstract to them...In a way, they are the victims of this war, just like those tiny little people down on earth.")

What really comes across here is the sheer frustration of an ordinary individual who just wants to go about a normal life, and who cannot understand the madness unfolding around him; in the form of Serbian propaganda and aggression in Kosovo, seemingly random UN bombings of his home town and Belgrade, and the slow disintegration of the social structure within which he has lived.

That said, Zograf - whilst no doubt psychologically traumatised by the circumstances he finds himself in - is somewhat removed from the full horrors endured on both sides of the conflict. The bombs that drop on his hometown shake his building and invade his dreams but he is never directly impacted upon by an explosion at close range (his one injury incurred during the narrative is a broken arm - a result of falling off his bike), and he is able to travel abroad to the US and Italy at times during this time period.

That is not to trivialise what must have been a terrible experience, and certainly one which I could never comprehend, it is just to say that the true value of this work is to show that - for many people during times of conflict - life simply has to go as normally as possible.

To sum up then, this book is highly recommended in that it gives a view of an ordinary Serbian - rather than the Serbian extremists - and reminds us that all sides suffered terrible innocent casualties during this conflict.

[Mila · Rating 4 out of 5]

Aleksandar Zograf is 36 years old when Serbia gets bombed by the Nato. Far from the established cliches about Serbs, especially at that time, he belongs to the alternative people, is an introvert, dreamy and sensitive guy who marvels in the contemplation of clouds and cracks on the wall. His inner world is full of eery visions of daemons and shadows.
When the absurd violence starts to unravel in his country, he wakes up to the politics and the outer world. His phantasmagoric universe merges with the madness of war and its share of killings, supplies shortages, robberies, hyperinflation. His drawing is full of distorsions, disproportions, disorientations. He also depicts with great compassion the incomprehension and courage of the civilian population and their “half-optimistic” face in the midst of the chaos.
His attitude is always one of wondering and questioning and his empathy seems to have no limits: his fellow citizens, but also the Albanians, the Nato pilots who have to bomb a beautiful land and even, to some extent, Milošević.

[Manos Vasileiou Aronis · Rating 4 out of 5]

Ο φανταστικός ρεαλισμός του Zograf είναι συνήθως σκοτεινός, τρομακτικός και σου αφήνει μια γεύση τρόμου. Απ’ τη μια στιγμή στην άλλη ένας ολόκληρος λαός βυθίστηκε σε έναν καθημερινό εφιάλτη, που ούτε φανταζόταν ποτέ ότι θα ζούσε. Ένας λαός σε κρίση και σε παραλήρημα. Ουρές στα μαγαζιά για να αγοράσουν οι άνθρωποι τα απαραίτητα, που είναι υπό εξαφάνιση, λόγω των οικονομικών κυρώσεων του εμπάργκο των ιμπεριαλιστικών χωρών στη Σερβία. Η μαύρη αγορά ανθεί, ενώ ο υπερπληθωρισμός γκρεμίζει καθημερινά την αξία του χρήματος και της εργατικής δύναμης των Σέρβων. Και ενώ η οικονομική κρίση δεν σταματάει το 1999 το ΝΑΤΟ για μήνες βομβαρδίζει καθημερινά στόχους στη Σερβία, αφήνοντας πίσω του μια χώρα με διαλυμένες υποδομές και αμέτρητους άμαχους νεκρούς.

Ο φανταστικός ρεαλισμός του Zograf έρχεται με μια σύγκρουση του εξωτερικού και του εσωτερικού του κόσμου. Ο ίδιος έχει πλούσια φαντασία, η οποία αποτυπώνεται και στις ιδιαίτερες μορφές και παραλλαγές των χαρακτήρων που εμφανίζονται στα comics του. Μάλιστα είχε την ιδέα -την οποία μοιράστηκε και με άλλους φίλους του καλλιτέχνες- να κάνει comics τα όνειρά του. Έτσι λοιπόν στα comics του βλέπουμε συχνά να ξεφεύγει απ’ τον καθημερινό πανικό του πολέμου και του θανάτου μέσα απ’ τα φανταστικά τοπία των ονείρων του.

Ολόκληρη η κριτική στο Smassing Culture

[Rachel D · Rating 5 out of 5]

This is a collection of Zograf's cartoons and email correspondence chronicling the war in Bosnia/Serbia and the NATO bombing of Belgrade in 1999 and the aftermath of it all, right up to the present. The emails are a bit tedious to read at times, but they present a very compelling and touching story of the NATO bombing, from the perspective of someone who was there. I liked this better than Joe Sacco's series on Bosnia, because the narrator was an eyewitness instead of an American journalist. This book also gives one an in-depth look into the average Serb's attitude towards the whole conflict. It also shows that not all Serbs are nationalists or Milosevic/Karadzic supporters. This book goes a long way towards rehabilitating the Serbian image in the eyes of the West, by showing how most of them just wanted to live their lives in peace. Like Barefoot Gen, it's a powerful antiwar statement.

[David Bujold · Rating 1 out of 5]

Attempts to portray NATO as a bad guy in the Yugoslav wars and Serbia as helpless victims.

[Έλλη Δ · Rating 4 out of 5]

https://stonasterismotouvivliou.blogs...
Ο διεθνώς αναγνωρισμένος δημιουργός κόμικ Αλεξάνταρ Ζογράφ βίωσε όλον αυτόν τον βασανιστικό διαμελισμό της πατρίδας του της ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑΣ κι η τέχνη του δε θα μπορούσε να μεινει ανεπηρέαστη.
Ένα απο τα πιο γνωστά έργα του Αλεξάνταρ Ζογκράφ είναι το "ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΕΡΒΙΑ".
Το έργο αυτό έτυχε πολλαπλών μεταφράσεων ανάμεσά τους και στα ελληνικά από τις ιδεολογικώς προσανατολισμένες στον χώρο της Αριστεράς Εκδόσεις ΚΨΜ.
Πρόκειται για ένα χρονικό σε μορφή ημερολογίου, που έδωσε ο σκιτσογράφος Αλεξάνταρ Ζογκράφ αφενός για τα εθνοτικά μίση που ταλάνισαν την πατρίδα του κατα τον Εμφύλιο-αφετέρου για τις εφιαλτικές 90 μέρες των ΝΑΤΟ'ι'κών βομβαρδισμών, όπως τις βίωσε σε προσωπικό επίπεδο ως πολίτης - κάτοικος της βιομηχανικής πόλης Πάντσεβο.
Στην ουσία το "Χαιρετίσματα Από τη Σερβία" είναι ένα λογοτεχνικό ψηφιδωτό που συνδυάζει πολλά είδη λόγου. Αποτελείται από ασπρόμαυρα strip (σύντομες ιστορίες- περιστατικά με την τεχνική κόμικ που ο Ζογκράφ έστελνε κάθε βδομάδα σε περιοδικό των Η.Π.Α. για τα κόμικς, δίνοντας εικόνα απο την καθημερινή ζωή κατά τον πόλεμο) καθώς και ημερήσιες αναφορές του για τους βομβαρδισμούς σε μορφή e- mail, που (είτε μεσω του προσωπικού blog του Ζογκράφ, είτε μέσω μειλ του σε φίλους του στο εξωτερικό) διαδίδονταν περα από τα σύνορα.
Αυτά όλα έγιναν ένα ενιαίο λεύκωμα από τον Ζογκράφ για να συνθέσουν μαζί μιαν αφοπλιστική μαρτυρία- από τις πιο ζωντανες- για τη σκοτεινή δεκαετία του 90 στη Γιουγκοσλαβία με έμφαση στις σκληρές στιγμές του 1999.
Είναι δύσκολο να αξιολογήσει κανείς Τα "Χαιρετίσματα Από τη Σερβία", διότι το βάρος κι η σπουδαιότητα κάποιων βιβλίων υπερβαίνει τις όποιες τεχνικές παρατηρήσεις.
Τι να πεις εσύ ο άκαπνος μπροστά σε έναν αυτόπτη μάρτυρα της φρίκης και με ποιο δικαίωμα;
Τι άποψη να προσθέσεις εσύ ο ανέμελος μπροστά στον σπαραγμό που γίνεται τέχνη;;
Για χάρη του αναγνώστη μπορούν, όμως, να επισημανθούν κάποια πράγματα
Εν πρωτοις, ίσως ξενίσει στον άπειρο με τα κόμικ αναγνώστη το σχεδιο του Ζογκραφ.
Είτε ικανοποιεί αισθητικά είτε όχι - όμως η τεχνοτροπία του Ζογκράφ έχει ένα πλεονέκτημα: Προσωπική σφραγίδα. Είναι αναγνωρίσιμες οι γραμμές και το ύφος του. Δεν τα συγχέεις με αλλου.
Το χαρακτηρίζουν ο παιδισμός του σχεδίου, οι σωματικές ασυμμετρίες, η επίμονη απουσία χρώματος κι η κυριαρχία του μαύρου που ενοχλητικά σπάει από το απαραίτητο άσπρο.
Όλα αυτά προσδίδουν μιαν αμεσότητα που έξω από τις φόρμες που δημιουργεί ένα ασφυκτικό -σχεδόν κλειστοφοβικό πλαίσιο- για την ψυχή του αναγνώστη μεταδίδοντας του το αδιέξοδο του πολέμου σε επίπεδο οδυνηρά βιωματικό.
Αυτό το φαινομενικά απλο'ι'κό σκίτσο του Ζογκράφ διαθέτει μια διεισδυτική εκφραστικότητα που καταδύεται ως την περιοχή ασυνείδητου.
Συνδυασμένοι με μιαν ανηλεή κυριολεξία του Πολέμου ξεπηδά ένας μαγικός ρεαλισμός και μια φρο'υ'δική προσέγγιση του ονείρου που κυριαρχούν στη θεματολογία του Ζογκράφ, εναρμονισμένα με τους φαντασιακούς κόσμους των κόμικ που κυριάρχησαν στη γενιά μας
Παράλληλα με τα strip που παρουσιάζουν στιγμιότυπα του Πολέμου όπως τον βίωσαν καθημερινοί , παραζαλισμέμοι πολίτες της Σερβίας, έρχονται τα κείμενα του Αλεξάνταρ Ζογκράφ που με τη σύντροφό του βιώνει ώρα την ώρα, μέρα τη μέρα την ανηλεή ισοπέδωση της πατρίδας του από τις δυνάμεις του ΝΑΤΟ.
Το άμεσο κείμενο από τα e mail του Ζογκράφ καθιστά τον αναγνώστη κοινωνό όλης της αγωνίας των αμάχων, που πασχίζουν να επιβιώσουν
Στο βιβλίο του Ζογκράφ ενυπάρχει πολιτική σκέψη και μια προσέγγιση σχεδόν διεθνιστική. Είναι άλλωστε κοσμοπολίτης καθώς αππο νωρίς η επαγγελματική του δραστηριότητα εξακτινωθηκε στο εξωτερικό και μαλιστα στις ΗΠΑ με πολλά στοιχεια της αμερικανικης κουλτουρας.
Ο Αλεξάνταρ Ζογκράφ εκφέρει τον λόγο σαφέστατα φορτισμένο πρωταρχικά εναντίον του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς, τον οποίο κατονομάζει ως τον πρωταρχικό υπεύθυνο της σφαγής απορρίπτοντας αναμφανδόν το συνολο των πολιτικών του επιλογών και χωρίς να ασχολείται με τη συνενοχή άλλων ηγετών του γιουγκοσλαβικού χώρου.
Γενικά, είναι σαφές ότι ο Ζογκράφ ανήκει στον αριστερό χώρο και διαχωρίζει τη θέση του από κάθε έννοια εθνικισμού, μην τολμώντας να αρθρώσει καν έναν λόγο αγάπης στη Σερβία. Η ειρήνη είναι σαφέστατα το απόλυτο διακύβευμά του.
Αυτό όμως δίνει το πλεονέκτημα πως θα ανακαλύψουμε την τραγωδία της Σερβίας από μια ψύχραιμη φωνή χωρίς τη φορτισμένη μονομέρεια ενός φανατικού.
Ο τρόμος, η οδύνη κι η αγανάκτηση δεν εκπορεύονται απο ιδεολογικές εμμονές αλλά αναδύονται σταδιακά στην ψυχή μας, από τον αυταπόδεικτο παραλογισμό του Πολέμου.
Ο αναγνώστης στα "Χαιρετίσματα" αφουγκράζεται , χωρίς ηρωισμούς κι εξωρα'ι'σμούς, τον παλμό ενός λαού περήφανου αξιοπρεπούς, που πασχίζει να επιβιώσει μέσα από τον εφιάλτη, διατηρώντας την ελπίδα του και τη δημιουργικότητά του.
Ο Ζογκράφ δεν αναπτύσσει καμιά ρητορική μίσους εναντίον των Αμερικάνων, ενώ θα ήταν ευλογο να το κάνει, όσο ο φόβος κι η ψυχική κόπωση κλιμακώνονται όσο οι βομβαρδισμοί συνεχίζονται και οι έξυπνες βόμβες του ΝΑΤΟ στοχεύουν ηλεκτρικές εγκαταστάσεις, γέφυρες, νοσοκομεία, σπίτια...Η ψύχραιμη αποτίμηση του μας παίρνει όλους συμπαραστάτες του χωρις δισταγμό.
Το "Χαιρετίσματα Από τη Σερβία" μπορεί να παραλληλιστεί με το όμοιας λογικής κι αισθητικής "Φαξ Απο το Σεραγιεβο" σχετικά με την πολιορκία της πόλης από τον σερβικό στρατό που με σκληρότητα πάσχισε το 1995 να υπερασπιστεί την εκεί χειμαζόμενη σερβική μειονότητα.
Άλλη μια βιωματική αφήγηση απο τον τρομερή αυτή δεκαετία όπου εθνοτικά πάθη και δυτικα συμφέροντα διέλυσαν τη Γιουγκοσλαβία
Στο έγχρωμο αυτό κόμικ υπάρχει ένα πιο συμβατικής αισθητικής όμορφο σκίτσο, με τα χρώματα να το καθιστουν ελκυστικό με έναν πιο συμβατικό τρόπο, εντούτοις και τα δυο αναδεικνύουν το δράμα των αμάχων στη Γιουγκοσλαβία που στάθηκαν πάντα οι ηττημένοι των μαχών.
Εντυπωσιακή ως και η απόλυτη συνάφεια στον τίτλο των δυο "κόμικς, με τον Ζογκράφ να παραλαμβάνει τη χρονική σκυτάλη από το έργο του Κιούμπερτ.
Το "Χαιρετισματα Απο τη Σερβία" κομίζει ενα σπουδαιο μήνυμα καθώς η ίδια η πορεία του συγγραφεα του κ των κειμένων που το αποτελούν , εχουν μια διδακτική για λολους μας οικουμενικότητα.
Ενα σπουδαιο αντιπολεμικό βιβλίο, λοιπόν, που με εναν πρωτοποριακό τρόπο, μεταδίδει το πικρό βίωμα ενός πολέμου, που στιγμάτισε τη γενιά μας και το πεπρωμενο της περιοχής μας, που δε θα σταματήσει να γίνεται βορά πολεμοκάπηλων,
αν οι λαοί της δεν διδαχθούν επιτέλους απο το ίδιο τους το αδικοχυμένο αίμα.
Αν δεν περιφρουρήσουν οι ίδιοι την ειρήνη, απαρνούμενοι το υπαγορευμένο μίσος και την αυτοαναφορική ματαιοδοξία τους.
https://stonasterismotouvivliou.blogs...

[Kamil · Rating 5 out of 5]

Ten komiks wpadł w moje ręce zupełnie przypadkowo i okazał się po prostu świetny. Zwłaszcza spodobało mi się, że nie jest to jedynie rejestr wydarzeń z Serbii, ale również artystyczny wyraz autora i jego osobistych odczuć w stosunku do wydarzeń, jakie doświadczył. Zaskoczyła mnie dosyć duża ilość tekstu jak na komiks, ale nie można powiedzieć, że da się tu nudzić, bo nawet jeśli tekstu jest trochę więcej niż zwykle, to super on współgra z obrazami, jakimi tu mamy do czynienia. Niesamowicie przypadło mi do gustu styl tego rysownika, który lekko przypomina mi technikę rysowania karykatur, ale jest trochę mroczniejszy i nieregularny.
Historia sama w sobie bardzo dobrze uświadamia nas o tym jak nakręcane są konfilty wojenne i jak w tym wszystkim muszą się odnaleźć zwykli ludzie, którzy często padają ofiarom. Pokazuje też jak media zakładają nam klamki na oczy, czyniąc nas bardzo zamkniętych na zróżnicowane perspektywy.
Bardzo polecam!

[Brittany · Rating 5 out of 5]

This is an amazing look at the other side of war. In the US, most of us have rarely seen war up close and even fewer have had to worry about it taking our homes, family, and friends. This book helps us delve into the mind of a person, who has had to do just that. Additionally, this book shows that our "enemies" in war tend to be the governments and are not everyone of a particular culture,race, or ethnicity. This book is magnificent at letting you see the true costs of war and will help you change how you view those coming from places that we battle against. They are not all enemies. They are just has human and diverse as we are and more often than not just want to live their lives in peace.

[Nitya · Rating 2 out of 5]

This is a compilation of comic strips and email correspondence that depict the daily madness of living through the NATO bombings of Serbia. His depiction of the everyday reality of life under bombs and sanctions, contrasts heavily with his hypnagogic dreams, populated by other worldly beings, who don't seem as strange suddenly. The book does get rather tedious though and if you do get around to it, I'd recommend pacing it over weeks.

But what you take away ultimately? The violence of bombs and the violence of sanctions; then and now, 25 years later. Nothing changes. Nothing will.

[Gretchen · Rating 5 out of 5]

This is one intense graphic novel, actually graphic nonfiction. I must admit, I never understood what was happening in Yugoslavia as the country fractured into pieces. The cartoonist is Serbian, and just trying to live day by day, while he is trying to make sense of the insanity. I only skimmed through the email section. I think the beauty of graphic books, in the hands of a skilled cartoonist, is their ability to express powerful ideas through a minimal medium.

[Rachel Cassandra · Rating 4 out of 5]

I love the aesthetic aspect- haunted drawings, perfect for the subject matter, the NATO bombing of Zograf's hometown Pancevo in 1999. This book is a conglomeration of Zograf's comic strips, published in international newspapers and other outlets, and his emails from this time. I skipped some of the emails. They weren't as compelling as his comics. I liked it. A lot.

[Jennpants · Rating 4 out of 5]

A great insight into life in Serbia during the years just before, during, and after the NATO bombings. A wonderful find. Zograf's drawings are very surreal and dream-like which matches perfectly his talk of the general state of uncertainty, confusion, and numbness felt by many at that time. A perfect example of creativity coming out of dark times.

[Kathleen · Rating 5 out of 5]

Illuminating and heart-wrenching, this compilation of comics/graphic novel not only reveals the reality of life in war as it sets out, but also opens a very intimate door into the realm of the unspoken ongoings in the psyche and private life of the creative individual, lonely in their insightful and mystical daydreams

[Aleks · Rating 2 out of 5]

Told from a different perspective than one normally reads about Serbia, but not particularly compelling. The cartoons are somewhat interesting, and so is the day-to-day narrative of life under bombing and sanctions, but it all seems a bit repetitive and shallow. Will motivate you to learn more about the region and that particular period if you're not already familiar.

[Edy · Rating 3 out of 5]

"As contradictory as it may seem, people from Balcans are both dreamy and, on the other hand, down-to-earth pragmatics. So they know that they simply would not be able to survive if they agonize too much during the hard times." (p 61)

[Stephanie · Rating 4 out of 5]

I've read several graphic novels now that are descriptions of life in other countries (see Guy DeLisle, etc.). This is a story of life in Serbia during the UN bombings, sanctions, and reign of Slobodan Milosevic.

An interesting slice of life look at living during wartime.

[Dora]

Serbia

[Patrick · Rating 4 out of 5]

Mediocre artist, great storyteller. Cannot imagine putting myself in the positions he does, & being brave enough to write about it!

[Brownguy · Rating 5 out of 5]

Diary comics during the war in Serbia? Super cool, very interesting stuff. I hope Zograf is still writing about what's going on today.

[Norman · Rating 3 out of 5]

An interesting graphic novel - short daily entries by someone living through the Balkan war, with his style matching the jarring effect of war