Vazha-Pshavela was born in a small village Chargali (Pshavi mountainous province in Eastern Georgia) in a family of clergyman. He graduated from the Pedagogical Seminary in Gori 1882, where he became close to Georgian populists (narodniki). Then 1883 entered Law Department of St. Petersburg University (Russia) as a non-credit student, but returned to Georgia in 1884 due to financial restraints. Worked as a teacher of Georgian language. He was also a famous representative of a National-Liberation movement of Georgia.
Vazha-Pshavela (Georgian: ვაჟა-ფშაველა, July 26, 1861 – July 10, 1915) is the pen-name of the Georgian poet and writer Luka Razikashvili , a classic of the new Georgian literature.
Vazha-Pshavela was born in a small village Chargali (Pshavi mountainous province in Eastern Georgia) in a family of clergyman. He graduated from the Pedagogical Seminary in Gori 1882, where he became close to Georgian populists (narodniki). Then 1883 entered Law Department of St. Petersburg University (Russia) as a non-credit student, but returned to Georgia in 1884 due to financial restraints. Worked as a teacher of Georgian language. He was also a famous representative of a National-Liberation movement of Georgia.
Vazha-Pshavela started his literature activities in mid-1880s. In his works, he portrayed everyday life and psychology of his contemporary Pshavs. Vazha-Pshavela is the author of many world-class literary works - 36 epics, about 400 poems ("Aluda Ketelauri", "Bakhtrioni", "Gogotur and Apshina", "Host and Guest", "Snake eater", "Eteri", "Mindia", etc.), plays, and stories, as well as ethnographic, journalistic, and critic articles. He pictured the highlanders' life almost exactly ethnographically and still recreated an entire world of mythological concepts. In his poetry, the poet addressed the heroic past of his people and appealed to the struggle against external and internal enemies (poems A Wounded Snow Leopard (1890), A Letter of a Pshav Soldier to His Mother (1915), etc.).
In his best epic compositions, Vazha-Pshavela exposed the problems of interaction between an individual and a society, a human and nature, love and duty before the nation. A conflict between an individual and a temi (community) is depicted in epics Aluda Ketelauri (1888, Russian translation, 1939) and Guest and Host (1893, Russian translation 1935); its characters choose against some obsolete laws of their community.
As a nature admirer, Vazha-Pshavela knows no comparison in Georgian poetry. His landscapes are full of motion and internal conflicts. The language is saturated with all the riches of his native language, and yet this is an impeccably exact literary language. Thanks to excellent translations into Russian (by Nikolay Zabolotsky, V. Derzhavin, Osip Mandelshtam, Boris Pasternak, S. Spassky, Marina Tsvetaeva, and others), translations into English (by Donald Rayfield, Venera Urushadze, Lela Jgerenaia, Nino Ramishvili, and others), translations into French (by Gaston Bouatchidzé), translations into German (by Yolanda Marchev, Steffi Chotiwari-Jünger) Vazha-Pshavela's compositions have became available to representatives of other nationalities of the ex-USSR.
Vazha-Pshavela died in Tiflis on July 10, 1915. Buried in the same place, in the Pantheon of the Mtatsminda Mountain. He was a representative of a National-Liberation movement of Georgia.
Poems and narrative stories of Vazha-Pshavela are published in more than 20 languages. The mountaineer poet Vazha-Pshavela is indeed, as Donald Rayfield writes,‘qualitatively of a greater magnitude than any other Georgian writer’.[1] The five epic poems of Vazha-Pshavela ('Aluda Ketelauri' (1888), 'Bakhtrioni' (1892), 'Host and Guest' (1893), 'The avenger of the blood' (1897), 'Snake eater' (1901)) is based on the principle Golden ratio, thus this poems resembles the works of Ancient and Renaissance authors
ვაჟა-ფშაველას ლიტერატურული მოღვაწეობა მრავალმხრივია. ის წერდა ეპიკურ პოემებს, ლირიკულ ლექსებს, ღრმა აზრით განმსჭვალულ პროზას და ბერძოლი სულისკვეთების პუბლიცისტურ წერილებს. პოემაში „სტუმარ-მასპინძელი“ ავტორი მოგვითხრობს იმ ადამიანების შესახებ, რომლებიც ზნეობრივად ეთიშებიან თემს და საკუთარი სინდისასა და გრძნობის კარნახს ემორჩილებიან. პოემის მთავარი გმირები არიან ქისტი ჯოყოლა და ხევსური ზვიადაური, რომლებიც ქისტების სოფელთან ახლოს, მთებში შეხვდებიან ერთმანეთს. ჯოყოლა თავისთან მიიპატიჟებს ხევსურს და კარგადაც უმასპინძლებს, მაგრამ ჯოყოლას თანასოფლელი, რომელიც აგრეთვე მასთანაა სტუმრად, იცნობს ქისტების დაუძინებელ მტერს და თემს შეატყობინებს ზვიადაურის სოფელში ყოფნის ამბავს. ღამით ქისტები თავს დაესხმებიან ჯოყოლას სახლს და „შებოჭავენ“ სტუმარს. მინდა ყურადღება გავამახვილო იმაზე, რომ ქართულ ხალხურ პოეზიაში სტუმრის პატივისცემის ადათის მნიშვნელობა იმდენად დიდია, რომ სტუმრად მყოფი მტრის დაცვა მასპინძლის განუხრელი მოვალეობაა - აი, მოქმედი ადათის მოთხოვნა. ცალკე რომელი ადათიც არ უნდა ავიღოთ, გაჟას გმირები მათ დაცვას სრულიადაც არ გაურბიან. ჯოყოლა არ ზრუნავს ზვიადაურის, როგორც მტრის, დაცვაზე: „მე გთხოვ, გაუშვა, მუსაო ნუ სტანჯავ უდიერადა, როცა გასცდება ჩემს ოჯახს, იქ მოეპყარით ავადა.“ ჯოყოლა ცნობს იმ ადათს, რომლის მიხედვითაც, ოჯახიდან გასული სტუმრის მიმართ ისევ ძალაშია სისხლის აღების ტრადიცია. ვაჟა გვიჩვენებს, რომ გარკვეულ სიტუაციაში ურთიერთშეთანხებული დადებითი ადათი თემს არ მოეპოვება და ეს იწვევს პიროვნების ტრაგედიას. თვით თემი „ებრძვის“ საკუთარ თავს, თვით თემშივეა მოცემული შინაგანი წინააღმდეგობა. ვაჟას გმირებისათვის არ არის ცნობილი ადათი, თუ როგორ უნდა მოიქცეს ადამიანი მაშინ, როდესაც მტერი სტუმრადაა. ამ შემთხვევაში რომელს მისდიოს მან - სტუმართმოყვარეობის თუ სისხლის აღების ადათს? ეს კითხვები პასუხგაუცემელია თემში. ჯოყოლა თანამოძმეების მიერ განკიცხულია, მაგრამ საკუთარი სოფლის დასაცავად მაინც იბრძვის. პატრიოტულმა სულისკვეთებამ განსაკუთრებით მაშინ იჩინა თავი, როდესაც პიროვნება საზოგადოებისაგან გარიყული აღმოჩნდა. ჯოყოლა გულის კანონებით მოქმედებს, რადგან მისი საქციელის საფუძველი სიყვარულია, თორემ გონებით ცხადია, უნდა მოკლას ზვიადაური, როგორც მტერი და ამ ქრისტიანი „ღორის“ გამო არ უნდა მოიმდუროს სოფელი. უმნიშვნელოვანესია ზვიადაურის დატირების შემდეგ შინ დაბრუნებული აღაზასა და ჯოყოლას საუბრის ეპიზოდი. ბევრი ქმარი, თვითონ შეურაცხყოფილი თანასოფლელთაგან და ცოლისაგან მივიწყებული, ქალს თავს რისხვას დაატეხდა, მაგრამ ჯოყოლა გამორჩეული და განსხვავებული ხედვის ადამიანია. ჯოყოლამ მადლად ჩაუთვალა ქალს ღირსეული ვაჟკაცის დატირება. ამ კეთილშობილებასთან ერთად ჯოყოლამ დაკვირვებისა და სწორი დასკვნების გამოტანის უნარიც გამოავლინა. კეთილშობილებას ეწირება აღაზაც. ულამაზეს მანდილოსანს ასევე მშვენიერი სულიერი სამყარო გააჩნია. იგი საოცრად ძლიერია სულიერად, სხვა შემთხვევაში ვერ შეძლებდა ფსიქოლოგიურ-სარწმუნოებრივი ბარიერის გადალახვას და მტრის შებრალება-დატირებას. აღაზას პიროვნების ტრაგიულობის ძირითადი მიზეზი ის არის, რომ ვერ ათანხმებს გულსა და გონებას, ერთი სხვას ეუბნება, მეორე -სხვას. აღაზამ იცის, რომ თანასოფლელთა საქციელი ეწინაღმდეგება მთის კანონებს და არ შეესაბამება ვაჟკაცურ წესებს. მინდა ავღნიშნო, რომ პიროვნება მაშინ უპირისპირდება საზოგადოებას, როდესაც აშკარად გამოირჩევა თანამოძმეებისაგან: აზროვნებს სხვანაირად და უმრავლეს შემთხვევაში წინ უსწრებს საზგოადოებას. იცის თუ არა თემმა გამორჩეული პიროვნების ფასი? - უნდა შეინიშნოს, რომ საზოგადოება მხოლოდ თავის ერთგულ კაცს აფასებს, როგორც კი განსხვავება გამოჩნდება და თვალში საცემი გახდება, თემი კვეთს ნებისმიერ წევრს. „სტუმარ-მასპინძელი“ პიროვნებისა და საზოგადოების ურთიერთობის საკითხს ეხება. ერთ მხარეს ჯოყოლა და აღაზა არიან, მეორე მხარეს - თემი, თავისი მოძველებული, მაგრამ მკაცრი და ხელუხლებელი კანონებით. მათი დაპირისპირების მიზეზად გადაიქცა ორი ადათის ურთიერთშეჯახება. ნაწარმოების ფინალში ვაჟა-ფშაველა აყალიბებს „სტუმარ-მასპინძლის“ მიზანს. ჯანღი იმ ჩამორჩენილობას გამოკვეთს, რის გამოც სოფელი არა თუ ვერ აღიქვამს, არამედ ვერც ხედავს გამორჩეულ პიროვნებებს. ისინი ამის ღირსნი არ არიან. ჯოყოლამ და ზვიადაურმა იციან, რომ კაცის საზომი სიყვარულია და არა მტრობა, სისხლის ღვრა. ამის გაგება არ ძალუძთ ჯოყოლას თანასოფლელებს. ჯანღი სწორედ ამ უკანასკნელთა უძლურების დასტურია.
"დღეს სტუმარია ეგ ჩემი, თუნდ ზღვა ემართოს სისხლისა, მითაც მე ვერ ვუღალატებ, ვფიცავ ღმერთს, ქმნილი იმისა. მე გთხოვ გაუშვა, მუსაო, ნუ სტანჯავ უდიერადა, როცა გასცდება ჩემს ოჯახს, იქ მოეპყარით ავადა."
,, - აი, სტუმარი მოგგვარე, - ღვთის წყალობაა ჩვენზედა,”
,, მამლის საჯდომი თუ იცის, მეტი რა უნდა მელასა?! “
,, - აი, ეს ჩემი ოჯახი, ჩემი ციხე და სახლია; მობძანდი, როგორც ძმა ძმასთან. ნათლიმამასთან - ნათლია.”
,, მოსისხლე სტუმრის გულისთვის ძუძუს ვინ მოსჭრის დედასა?! - “
,, - ეგ მართალია, იქნება... რა უნდა მითხრათ მაგითა, მითც ვერ მიაბამთ ჩემს გულსა თქვენს გულისთქმასთან ძაფითა. “
,, რას ამბობს ზვიადაური? სახე რადა აქვს მტკნარია? ბოღმა მიტომ ჰკლავს ვაჟკაცსა, რომ ხელთ არა აქვს ხმალია: “ჩამიგდეთ ხელში, ძაღლებო, კარგი დაგიდგათ დარია”. “
,, ავსა და კარგსა ყველას ჰკლავს, არავინ გადურჩენია. “
,, ყველას უხარის მის მოკვლა, ან ვინ დაიწყებს გლოვასა?! სიკვდილი ყველას გვაშინებს, სხვას თუ ჰკვლენ, ცქერა გვწადიან; კაცნი ვერ ჰგრძნობენ ბევრჯელა, როგორ დიდს ცოდვას სჩადიან. რამდენი ავსული ვიცი, წარბშეუხრელად დადიან; თავის მტანჯველის შემუსრვა ან კი ვის არა სწადიან?,,
,, სიკვდილსა გლოვა უხდება, მკვდარს ძმას - ტირილი დისაო, ტყესა - ხარ-ირმის ნაფრენი, ზოგ დროს - ყმუილი მგლისაო. ვაჟკაცსა - ომში სიკვდილი, ხელში - ნატეხი ხმლისაო, ომს - ლხინი გამარჯვებულთა და დამარცხება მტრისაო. “
,, კარგი კარგია მაინცა, - ბეჩავი შაიყვარეო! ტანჯულთა ლოცვა-მუდარა გულს ვარდად დაიყარეო! თუ არ უშველი, საწყლების სულები მიიბარეო!.. “
When I was about five years old, before I even started school, my mother read "სტუმar მასპინძელი" to me. That moment is one I'll never forget. Even though I was so young, I knew the second Aghaza fell in love with Zviadauri. There was something so pure, so tragic, and yet so beautiful about it that I fell in love with love right in that moment. That feeling is forever etched in my brain.
It felt like the beginning of everything beautiful in my life, as if my imagination suddenly expanded, letting something wonderful into my soul. Vazha-Pshavela’s use of language is truly remarkable. The words have a unique power, painting vivid pictures and stirring deep emotions. Even at that young age, I was captivated, and that feeling has stayed with me ever since.
I can’t help but feel sorry for those who don’t speak Georgian and might never experience the beauty of this incredible piece of literature. Vazha’s work is more than just a story—it’s a glimpse into the soul of our culture, something precious that I wish everyone could appreciate.
ვაჟა მტკივნეულად გადმოსცემს, რომ დგება მომენტები, როცა ერთმანეთს უპირისპირდება ორი ტრადიცია, ამ შემთხვევაში სტუმარ-მასპინძლობა და სისხლის აღება. ღვთისნიერ საზოგადოებაში უნდა გაიმარჯვოს წეს-ჩვეულებამ, რომელიც ეფუძნება ჰუმანიზმს, თუმცა ვინ მოგვცა ღვთისნიერ საზოგადოებაში ცხოვრების შანსი?!
"მდინარე მოჰქუხს, მრისხანებს, ზედ ასქდებოდა ლოდებსა, დღესაც ისევე ბოროტობს, არ იცის, რისთვის ჰგოდებსა. არ ეშინიან ტანჯვისა, იმან არ იცის სიკვდილი. ერთი რამ იცის მხოლოდა: ცრემლის ღვრა, მაღლა ყვირილი"