Πραγματικά όντα γίνονται φανταστικά, αφηρημένες έννοιες, αντικείμενα και φυσικά φαινόμενα αποκτούν ιδιότητες όντων, τέρατα εξανθρωπίζονται, άνθρωποι τερατοποιούνται, το ζωικό και το φυτικό βασίλειο εμπλουτίζονται με νέα, άγνωστα ως τώρα είδη... Τι είναι λοιπόν αυτό το βιβλίο; Ένα παιχνίδι; Ναι, ένα παιχνίδι που, ενώ ακυρώνει τη σοβαροφάνεια, παραμένει ωστόσο σοβαρό, γιατί, όπως λέει και ένα σπανιόλικο τραγούδι, "La vida es una broma seria", δηλαδή "η ζωή είναι ένα σοβαρό αστείο", ενίοτε και τραγικό.
Ο Αργύρης Χιόνης γεννήθηκε στην Αθήνα. Έζησε είκοσι χρόνια σε πόλεις της βόρειας Ευρώπης (Άμστερνταμ, Βρυξέλλες), δουλεύοντας την περίοδο 1982-1992 ως μεταφραστής στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μέχρι που τα εγκατέλειψε όλα για χάρη της ποίησης και της γεωργίας και εγκαταστάθηκε στο Θροφαρί Κορινθίας.
Πρωτοεμφανίστηκε στα γράμματα το 1966, με την ποιητική συλλογή "Απόπειρες φωτός" (εκδ. "Δωδεκάτη Ώρα"). Ακολούθησαν τα ποιητικά βιβλία: "Σχήματα απουσίας" ("Αρίων", 1973, αγγλική και ολλανδική μετάφραση από τις εκδ. Tor/Amsterdam, 1971), "Μεταμορφώσεις" ("Μπουκουμάνης, 1974, ολλανδική μετάφραση από τις εκδ. De Beuk/Amsterdam, 1976, μαζί με ποιήματα από τη συλλογή "Τύποι ήλων"), "Τύποι ήλων" ("Εγνατία-Τραμ", 1978), "Λεκτικά τοπία" ("Καστανιώτης", 1983), "Σαν τον τυφλό μπροστά στον καθρέφτη" ("Υάκινθος", 1986), "Εσωτικά τοπία" ("Νεφέλη", 1991, 1η ανατύπωση: 1999), "Ο ακίνητος δρομέας" ("Νεφέλη", 1996, 1η ανατύπωση: 2000), "Ιδεογράμματα" ("Τα τραμάκια", 1997), "Τότε που η σιωπή τραγούδησε" ("Νεφέλη", 2000), "Στο υπόγειο" ("Νεφέλη", 2004), "Ό,τι περιγράφω με περιγράφει" (Γαβριηλίδης, 2010). Το 2006 κυκλοφόρησε η συγκεντρωτική έκδοση των δέκα πρώτων ποιητικών του συλλογών, με τίτλο "Η φωνή της σιωπής: ποιήματα 1966-2000" ("Νεφέλη").
Μετά το 1981 ασχολήθηκε παράλληλα, με την πεζογραφία, με αφηγήματα για μεγάλους, παιδιά και νέους, όπως "Ιστορίες μιας παλιάς εποχής που δεν ήρθε ακόμα" ("Αιγόκερως", 1981), "Ο αφανής θρίαμβος της ομορφιάς" ("Πατάκης", 1995), "Τρία μαγικά παραμύθια" ("Πατάκης", 1998), "Όντα και μη όντα" ("Γαβριηλίδης", 2006) και "Το οριζόντιο ύψος και άλλες αφύσικες ιστορίες" ("Κίχλη", 2008, Κρατικό Βραβείο Διηγήματος 2009, εξ' ημισείας με τον Τόλη Νικηφόρου). Ασχολήθηκε με τη λογοτεχνική μετάφραση, μεταφράζοντας έργα των Οκτάβιο Πας ("Ποιήματα", 1981), Ράσελ Έντσον ("Όταν το ταβάνι κλαίει", 1986), Τζέιν Όστεν ("Περηφάνια και προκατάληψη", 1997), Ρομπέρτο Γιάρος ("Κατακόρυφη ποίηση", 1997) και Ανρί Μισώ ("Με το αγκίστρι στην καρδιά: μια επιλογή από το έργο του", 2003).
Έφυγε από τη ζωή απροσδόκητα το απόγευμα των Χριστουγέννων του 2011, από καρδιακή προσβολή, σε ηλικία 68 ετών, στο Θροφαρί Κορινθίας, όπου ζούσε επί είκοσι χρόνια.
Ευλογημένη ανάγνωση σ’ ένα κάθισμα. Ο Αργύρης Χιόνης εξελίσσεται σε προσωπικό μου αγαπημένο. Δεν είναι ωστόσο ζώο αιμοβόρο το σεκλέτι. Είναι απλώς ένα αθώο τρωκτικό που πρέπει αδιάκοπα τα δόντια του να φθείρει, μασώντας ρίζες, πέτρες ή καρδιές, αλλιώς αυτά τα δόντια μεγαλώνουν και του τρων τα χείλη και τη γλώσσα και το στόμα. Αν δε φάει κάτι άλλο το σεκλέτι, τρώει τον εαυτό του.
Σα σήμερα κλείνουν 9 χρόνια που έφυγε ο Αργύρης Χιόνης. Αφορμή για ξεσκόνισμα στα διαβασμένα και αδιάβαστα, για δευτεραναγνώσεις και τριταναγνώσεις. Εδώ, ο Χιόνης, άμεσος, ειλικρινής, και ακριβής, μοιράζεται διαδρομές από τις γνώσεις στις σκέψεις και πίσω. Κάτι λιγότερο από δυο ώρες!
«Οι συμφορές έχουν διπλή ιδιότητα· μπορούν να είναι όντα και μη όντα. Όσο απέχουν από σένα, είναι απλώς αφηρημένες ιδέες (μη όντα). Όταν όμως σε επισκέπτονται, είναι όντα, με σάρκα και οστά.»
Περίεργος και θεραπευτικός ο Αργύρης Χιόνης, αλλά και τα πολύ ενδιαφέροντα σχέδια της της Εύης Τσακνιά. Πρόκειται για μικρά, περίπου παραμύθια, προσωπικά, προφορικά, ανά στιγμές βιαστικά και με εντυπωσιακό ρυθμό· ιστορίες με τις οποίες ο Χιόνης κατασκευάζει τον δικό του μεταφυσικό μινιμαλισμό. Ο Χιόνης ακολούθησε το πολύ ωραίο έργο του Μπόρχες «Το Βιβλίο των Φανταστικών Όντων», διότι πέρα από τον εμπνευσμένα υπαρκτό κατάλογο, πρόσθεσε έναν έμψυχο κόσμο πραγμάτων, αλλά και μερικά ονόματα που είναι κάπου ενδιάμεσα, φτιάχνοντας έτσι ένα μαγικό, φιλοσοφικό, ποιητικό ζωολόγιο, γεμάτο από στοιχεία που μιμούνται, αλλά παίρνουν και στα σοβαρά, τις λεπτομέρειες ενός φυσιογνωστικού εγχειριδίου.
Η γοητεία στο ερώτημα, εάν είναι πραγματικά τα όντα ή όχι, κάνει τον αναγνώστη να αναρωτιέται, μήπως επειδή τόσα από τα πραγματικά όντα, είναι τόσο θαυμαστά, τότε θα μπορούσαν όλα να είναι φανταστικά εξίσου, ενώ αντίστοιχα, θα μπορούσαν κι όλα να είναι πραγματικά και να ζουν κάπου ήρεμα, σε μέρη όπου ο άνθρωπος δεν έχει ακόμα εξερευνήσει;
Εάν ναι, ποιος είναι ο καταλογογράφος που ανέλαβε τέτοιο παράξενο έργο; Ένας Αργύρης Χιόνης που γεννήθηκε το 1943 στα Σεπόλια από γονείς νησιώτες και αφού εξέτισε μακράν περίοδον μεταναστεύσεως εις την Εσπερίαν, εγκαταστάθηκε στο χωριό Θροφαρί της ορεινής Κορινθίας, ή κάποιος διαυγής και ειρωνικός φυσιοδίφης μάγος, καλλιεργητής της ποίησης, αρχειονόμος των υπαρξιακών μικροπαραβολών;
Η μικρή πρόζα και το φιλοσοφικό του απόφθεγμα, συνθέτουν έναν στοχαστικό κόσμο, όπου το υπαρξιακό, το μεταφυσικό και το ειρωνικό συνυπάρχουν με τρόπο διακριτικά υποδόριο. Εάν ανά σημεία δεν γίνονταν σκοτεινά τα όντα, θα ήταν ιδανικά για κάθε ηλικία του ανθρώπου, μιας και τα μικρά πλάσματα, φανταστικά ή καθημερινά, που αποκτούν βούληση, φωνή, και φιλοσοφούν για τη δική τους ύπαρξη και ανυπαρξία, φέρουν ένα παιχνίδι του νου που χωράει μια σημαντική ουσία του να είσαι άνθρωπος: ένα ζώο, που κοιτάει τον εαυτό του και προσπαθεί να αυτό-ονομαστεί. Η ανάγκη να «ορίσουμε το ον» είναι μια αστεία, ανθρώπινη ματαιοδοξία, αλλά ταυτόχρονα είναι και ένα γοητευτικό καλειδοσκόπιο υπαρξιακών αινιγμάτων του σύμπαντός του νου μας. Τη Δευτέρα δεν θέλουμε να μας ξέρουμε και μας αφαιρούμε από παντού. Την Τρίτη παθιαζόμαστε με την ταυτότητα της ύπαρξης μας. Και την Τετάρτη; Την Τετάρτη φτιάχνουμε τον Θεό από την αρχή, για να μας φτιάξει τις ημέρες της βδομάδας.
Για ήρεμο κλείσιμο, ακολουθεί σύντομο απόσπασμα από την ιστορία «Ο Κάκτος», το οποίο επέλεξε αναγνώστρια όπου το μπαλκόνι της είναι γεμάτο κάκτους, απ’ άκρη σ’ άκρη και της έχουν ρημάξει τα νεύρα (ζάντες, ζαρτιέρες και άλλα μη όντα από Ζ), επειδή διαρκώς ακούει ιδιαίτερα ατυχείς απόψεις σχετικά με ερμηνείες όσων αγαπάνε τους κάκτους, το πιο ευαίσθητο φυτό.
Ολοκληρώνοντας και τα τέσσερα έργα του που επανακυκλοφορούν από την Κίχλη, μπορώ να πω με βεβαιότητα πως και οι μεγάλοι έχουμε ανάγκη τα "παραμύθια". Ο Χιόνης το επιβεβαιώνει με το παραπάνω. Και τα τέσσερα τα "ρούφηξα" τις τελευταίες μέρες, το ένα μετά το άλλο, σχεδόν απανωτά. Παραμυθένια, σουρεαλιστικά, αλληγορικά και κυρίως ανθρώπινα, από την ξεχωριστή πένα και την ευαίσθητη ματιά ενός καλλιτέχνη των λέξεων που αγαπούσε τη φύση, τα ζώα και πάνω απ' όλα τον Άνθρωπο. Δεν μπορώ να πω πως ξεχωρίζω ένα, γιατί ξεχώρισα διάφορα μικροδιηγήματα σε κάθε βιβλίο.
Οι συμφορές έχουν διπλή ιδιότητα·μπορούν να είναι όντα και μη όντα.Όσο απέχουν από σένα, είναι απλώς αφηρημένες ιδέες (μη όντα). Όταν όμως σε επισκέπτονται, είναι όντα, με σάρκα και οστά. Ο Αργύρης Χιόνης σε αυτό το βιβλίο επικαλούμενος τον Πλίνιο τον φισιοδίφη, κάνει την δίκη του παρατήρηση στα όντα και στα μη όντα. Ένας γνήσιος παρατηρητής. Εκεί όπου οι χελώνες, οι πυγολαμπίδες, το σεκλετι, ένας κάκτος και ένα αψέντι έχουν την δίκη τους ιστορία και ζωή. Με ή χωρίς ζωή.
Νομίζω πως το τελευταίο διάστημα ο Αργύρης Χιόνης αποκτά όλο και περισσότερο κοινό. Άτομα που είναι αποφασισμένα να αφήσουν εκτός τους λογοτεχνικούς κανόνες της συμβατικής γραφής και να αποδεχτούν τους κανόνες του παιχνιδιού που ο Α.Χ. θέτει. Και όχι άδικα. Ο απελευθερωτικός χαρακτήρας που διαπνέει την γραφή του Α.Χ. αλλά και ο μαγικός τρόπος με τον οποίο διαχειρίζεται το υλικό έμπνευσης του (στην προκειμένη, τα ζοωλογια φανταστικών όντων του Ντα Βίντσι, του Μπόρχες κ.α.) είναι μοναδικοί. Πολλές από τις ιστορίες του είναι αφιερωμένες κάπου, είτε σε έναν φίλο, είτε σε έναν πικραμένο κριτικό του Χιόνη με αποτέλεσμα το μαγικό σύμπαν των φανταστικών όντων να δένει σχεδόν φυσικά με το προσωπικό στοιχείο.
Προσωπικά δεν μπορώ να είμαι αντικειμενικός απέναντι στον Χιόνη. Είναι μακράν από τους αγαπημένους μου συγγραφείς και κάθε φορά που διαβάζω ένα δικό του βιβλίο νιώθω μια παιδική περιέργεια που νόμιζα είχα απωλεσει. Σε αυτό το παιχνίδι κερδίζει πάντα ο Χιόνης και νιώθω χαρούμενος που συμμετείχα.
"Στις σελίδες αυτού του βιβλίου αναμειγνύονται όλα σχεδόν τα είδη τουτ λόγου, καταργώντας τά μεταξύ τους όρια." έγραψε ο ίδιος στο οπισθόφυλλο του βιβλίου. Πράγματι, οι ιστορίες-ζωολόγιο είναι σαν ποιήματα γραμμένα σε πεζό λόγο. Συστήνω ανεπιφύλακτα την έκδοση της Κίχλης ώστε να έχει κανείς την ευκαιρία να απολαύσει και τα σχέδια της Εύης Τσακνιά που συντροφεύουν κάθε ιστορία και σου δίνουν ακόμη περισσότερο έναυσμα για φαντασία.
Σε τούτη εδώ τη συλλογή κειμένων όλα αντιμετωπίζονται ως όντα..ακόμα και τα μη όντα. Η «βροχή δωματίου» είναι εξημερωμένη, «οι εμβάδες» οικόσιτα υποζύγια , «το σεκλέτι» νυκτόβιο τρωκτικό και η καύτρα του τσιγάρου «πυγολαμπίδα». Ο Μπωντλαίρ πίνει άψινθο και ο Μπαλζάκ διανύει χιλιόμετρα με τις παντόφλες του μέσα στην ανθρώπινη ψυχή. Ιστορίες από την Αίγυπτο και από την Κίνα για δενδρόβιες σαύρες και πάνθηρες, για το πώς ταυτίζεται το Αλογάκι της Παναγίας με μερικές γυναίκες – μητέρες και για τον τρόπο που συνουσιάζονται οι χελώνες. Επιστημονική και λογοτεχνική καταγραφή, λεξιλογική πολυσημία και ποιητική παρατήρηση, πάντα εκεί η θλίψη για τον θάνατο...και πάντα στο τέλος αυτό το μοναδικό «χιονίστικο» συμπέρασμα, που άλλοτε σε κάνει να κουνάς συγκαταβατικά το κεφάλι κι άλλοτε σε αφήνει με το στόμα μισάνοιχτο. Δεν μπορω να μην τον αγαπώ, δεν μπορώ να μην τον διαβάζω, δεν μπορώ να μη λυπάμαι που δεν θα γραφτεί ποτέ πια άλλο κείμενο από αυτόν... «τον ρούφηξε η αχανής κωλοτρυπίδα του σύμπαντος, αυτή που θα μας ρουφήξει όλους μας, λάτρεις της ή μη»...δικά του λόγια. . .
Ο Αργύρης Χιόνης, αυτός ο υπέροχος τύπος που σαν αύριο πριν 12 χρόνια έφυγε, αγγίζει -παίζοντας- τον πυρήνα της ζωής (μου). Πάντα άμεσος, πάντα ποιητής, πάντα ζωγράφος…
Η γραφή του Χιόνη έχει πάντα μια τρυφερότητα και είναι πολυεπίπεδη, χρειάζεται "ξεφλούδισμα". Διαβάζεται απνευστί και είναι γεμάτο συμβολισμούς. Πολύχρωμο, παίζει με τεχνικές, έννοιες και ιστορικές (αν)ακρίβειες όπως μόνο ένα μερακλής λεπτολόγος μπορεί να κάνει. Ένα βιβλίο που μοιάζει απλό στην ανάγνωση αλλά η απλότητα κρύβει βαθύτερα νοήματα, αστεϊσμούς και ματιές στα εσώψυχα και τα εξώψυχα.
Ο τρόπος που λέει τις ιστορίες του ο Αργύρης Χιόνης πολύ μ'αρέσει! Το όντα και μη όντα λοιπόν ήταν ένα βιβλίο που το είχα βάλει στο μάτι σχεδόν από όταν τον είχα πρωτοδιαβασει με το Οριζόντιο Υψος, έψαχνα όμως και δεν το έβρισκα. Μεγάλη η χαρά μου λοιπόν τώρα που επανακυκλοφόρησε! Ο Χιόνης λοιπόν εδώ μας συστήνει με τον δικό του τρόπο μερικά όντα, άλλα υπαρκτά και άλλα φανταστικά και μερικά μη όντα.
Με ύφος παιχνιδιάρικο, και με μικρές σοφίες κρυμμένες από πίσω του, ακολουθεί τα χνάρια του Πλίνιου, του Λεονάρντο ντα Βίντσι και του Μπόρχες, φτιάχνει το δικό του ζωολόγιο.
Σε γενικές γραμμές μου άρεσε και είχε μερικά εξαιρετικά σημεία, αλλά ομολογώ για εμένα δεν κατάφερε να ξεπεράσει το Οριζόντιο Ύψος.
Πάρα πολύ ωραίο και το εκτενέστατο επίμετρο της Γιώτας Κριτσέλη.