On Being Normal and Other Disorders: A Manual for Clinical Psychodiagnostics

Nieuw Licht #22

by Paul Verhaeghe

Winner of the 2005 Goethe Award in Psychoanalytic Scholarship

The central argument of On Being Normal and Other Disorders is that psychic identity is acquired through one's primary intersubjective relationships. Thus, the diagnosis of potential pathologies must also be founded on this relation. Given that the efficacy of all forms of treatment depends upon the therapeutic relation, a diagnostic of this sort has wide-ranging applications.

Paul Verhaeghe's critical evaluation of the contemporary DSM-diagnostic shows that the lack of reference to an updated governing metapsychology impinges on the therapeutic value of the DSM categories. In response to this problem, the author sketches out the foundations of such a metapsychology by combining a Freudo-Lacanian approach with contemporary empirical research. Close attention is paid to the processes of identity acquisition to show how the self and the Other are not two separate entities. Rather, subject formation is seen as a process in which both the subject's and the Other's identity, as well as the relationship between them, comes into being.

By engaging this new theoretical approach in a constant dialogue with the findings of contemporary research, this book provides a compass for the practical applications of such a differential diagnostic. Post-modern categories of anxiety disorders, personality disorders, and post-traumatic stress disorders are approached both through the well-known neurotic, psychotic, and perverse structures, as well as through the less familiar distinction between an actual pathology and a psychopathology. These two outlooks, which involve the role of language and the subject's relation to the Other, are spelled out to show their implications for treatment at every turn.

Genres: Psychology, Psychoanalysis, Nonfiction, Philosophy, Society

528 pages, Paperback

First published November 17, 2004

Reviews

[Sofie · Rating 4 out of 5]

Heel boeiend boekje. Over de willekeur en de pseudowetenschappelijkheid van labels, diagnoses en afvinklijstjes, en over de morele positie die de psychiatrie inneemt.

[Ann · Rating 5 out of 5]

Vanuit moraalfilosofisch oogpunt is dit kleinoodje de nagel op de kop. In navolging van Foucault, Weber, Benjamin en Elias fileert klinisch psycholoog en psychoanalyticus Paul Verhaeghe in heldere bewoordingen de verantwoordelijkheid van de ziekmakende prestatiegerichte samenleving bij het ‘ontsporen’ van mensen, en de maatschappelijke rol die de psychiatrie hierbij kan/moet opnemen. A must read.

[Ellen IJzerman (Prowisorio) · Rating 5 out of 5]

In de tweede helft van de vorige eeuw groeide Foucault (1926 - 1984) uit tot een intellectuele reus wiens gedachten tot vandaag de dag dwingen tot denken.

Prachtig zoals Verhaeghe al allitererend benadrukt waar het om gaat bij het werk van Foucault. Foucault graaft, legt bloot, onderzoekt, beschrijft, maar vertelt je niet waarom het zo is of wat je ermee of eraan zou moeten doen. Dat blijkt ook uit de titel van het werk van Foucault dat door Paul Verhaeghe tegen het hedendaagse (Nieuw) licht wordt gehouden: Geschiedenis van de waanzin. Verhaeghe legt uit dat Foucault - terecht - geen geschiedenisverhaal heeft gemaakt dat ergens in de 17de eeuw begint en via 'en toen, en toen, en toen en dus' eindigt in de onvermijdelijke hedendaagse praktijk. Ditmaal niet onderstreept door een stijlfiguur, maar door een quote van MacBeth:

Life is a tale told by an idiot, full of sound and fury, signifying nothing.

Nog maar gevorderd tot en met pagina 15 is mijn hart al gestolen door Verhaeghe door wat hij schrijft en hoe hij het brengt. Dat verrast me niet echt, want ik heb twee van zijn eerdere boeken, met veel plezier en instemming, gelezen: Autoriteit en Identiteit. In ondubbelzinnige, klare taal worden Foucault's gedachten besproken en de kernvraag geformuleerd die aan de basis ligt van het volledige werk van Foucault:

[...] op welke manier gaan wij om met datgene wat ons vanuit het diepste van ons wezen angst aanjaagt? Hoe gaan wij om met waanzin (Geschiedenis van de waanzin), ziekte (De geboorte van de kliniek, 1963), grensoverschrijdend gedrag (Discipline, toezicht en straf. De geboorte van de gevangenis, 1975), seksualiteit (Geschiedenis van de seksualiteit, 1976, 1984)?

Kort, bondig en elegant vat Verhaeghe de Geschiedenis van de waanzin vervolgens samen, startend bij Lodewijk XIII's 'de grote opsluiting' met als doel disciplinering van mensen die zich niet aan morele normen hielden, via behandelingen gebaseerd op de passies van Galenus (zenuwziekten), even aanhakend bij Descartes en Kant, komen de ideeën van Emil Kraepelin en - natuurlijk - Sigmund Freud aan bod. Beiden illustreren volgens Verhaeghe namelijk een stelling die Foucault bij hun voorgangers ontdekte:

[...] hoe wetenschappelijker de psychiater of de psychotherapeut wordt, des te meer gaat hij te werk als een morele autoriteit die zijn patiënten dwingt in de richting van sociale aanpassing. Disciplinering 2.0.

Hoewel Foucault Kraepelin niet en Freud nauwelijks noemt, gebruikt Verhaeghe het werk van beide heren om te laten zien dat de (waarschijnlijk onterecht) aan Einstein toegeschreven uitspraak "Waanzin is steeds opnieuw hetzelfde doen, en dan verschillende uitkomsten verwachten" - absoluut van toepassing is op de studie van waanzin. Als Verhaeghe over het ontstaan en de geschiedenis van het inmiddels zelfs bij leken bekende Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (afgekort DSM) vertelt, is de ironie niet te missen. En zeker in het onderdeel waarin hij aantoont dat het volkomen terecht is dat de Nederlandse vertaling tegenwoordig noch diagnostisch, noch statistisch in de titel heeft staan (lees ook De depressie-epidemie van Trudy Dehue). 

In het laatste deel, dat soepel via een Carmiggeltbruggetje 'Ooit al eens een normaal mens ontmoet? En..., beviel het?' wordt bereikt, laat Verhaeghe opgewekt zien hoe ieder van ons (al dan niet) liefdevol door onze ouders (familie, vrienden, onderwijs, etc) net zo lang gekneed wordt tot we ons gedragen volgens (de nu) geldende normen, en het (nu geldende) juiste ideaalbeeld nastreven:

Een onmogelijk slank lichaam, uitdagende vakanties, extreme sportprestaties, en natuurlijk een professionele topfunctie. [...] Vandaar dat we ons te pletter werken en nog trots zijn ook.

Het resultaat - als het niet allemaal of helemaal niet lukt - laat Verhaeghe eerder al zeggen door Damiaan Denys (voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie), die in 2018 in een interview met NRC meldt dat 42% van de Nederlanders voldoet aan de criteria van een psychische stoornis. Het zou Foucault niet verbazen, waarschijnlijk. Net zomin als de conclusie dat het natuurlijk flauwekul (mijn woord, niet van Verhaeghe) is dat bijna de helft van de Nederlanders een stoornis zou hebben. Verhaeghe is ook nu duidelijk:

Een maatschappij waar steeds meer mensen, kinderen en volwassenen, uitvallen, is een gestoorde maatschappij.

Het is aan de psychiatrie om ons dát duidelijk te maken in plaats van ons te veranderen, net zoals de geneeskunde onze gezondheid grondig verbeterde door dringende aanbevelingen te doen op het gebied van hygiëne, voeding, inentingen, enz. die vervolgens door de overheid zijn opgevolgd. Als het gebleven was bij aandringen op veranderingen bij individuen zou de sprong van pakweg 40 jaar naar 70 jaar levensverwachting nooit gemaakt zijn. 

Foucault komt zelf, aan het eind van Normaliteit en andere afwijkingen, ook nog even aan het woord komt via een citaat uit Geschiedenis van de waanzin in de zeventiende en achttiende eeuw. Een fragment dat dankzij het heldere voorgaande betoog bijna net zo begrijpelijk is!

[De Ongeletterde · Rating 3 out of 5]

Wie bekend is met het werk van Paul Verhaeghe (of zelfs, zoals ik, ooit les van hem kreeg) zal in dit beknopte boek wellicht weinig nieuws vinden. Toch is het een interessante en vlotte (en niet al te uitgebreide) inleiding tot het denken van de maatschappijkritische psychoanalyticus.
Het opzet van het boek is overigens wel zeer interessant. De uitgevers van deze reeks (Nieuw licht) vragen een auteur om een belangrijk werk uit b.v. de filosofie te herlezen en te becommentariëren vanuit de huidige tijd. Zo trekt Verhaeghe hier aan de slag met de "Geschiedenis van de waanzin" van Michel Foucault en toetst hoe relevant dat boek nog is voor deze tijden en welke ideeën van toen te herkennen zijn in wat zich tegenwoordig rondom ons afspeelt.

[Kira · Rating 5 out of 5]

This is the best book I have ever read on diagnosis or psychopathology, and one of the best books I've ever read.

[Lore · Rating 4 out of 5]

“Tot op heden kunnen we geen enkele psychiatrische stoornis terugvoeren naar een ziekte-entiteit. Ik herhaal: geen enkele.”

[Alain Verheij]

Prettig boekje om de gedachten te ordenen en richten zo na het lezen van foucault zelf. Lijkt wel veel op z’n andere boek Identiteit

[Niki Vervaeke · Rating 4 out of 5]

korte en bondig maar overduidelijk boekje over de link tussen moraal, normering en psychiatrie.
Aanrader die aanzet tot kritisch nadenken over rol van arts, over definitie van kennis en weten, over heersende maatschappijnormering en de eigen rol van de mens en over de (on)macht van het 'systeem'

https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2019/12/...

[Maarten Durt · Rating 4 out of 5]

Really interesting critique on psychiatry and psycho-analyses and their link with morality. But it remains an opinion piece, showing a single point of view without self-criticism.

[Eline · Rating 5 out of 5]

Ik was op zoek naar een ander boek van hem in de bieb (getiteld Intimiteit), maar stuitte hierop. Een essay van ca. 80 pagina’s waarin hij uitlegt hoe de psychiatrie door de eeuwen heen is ontwikkeld, met als belangrijkste conclusie: psychiaters zijn een soort opvoedende autoriteit, die patiënten vertellen dat ze afwijken van een bepaalde norm. Vroeger werden vaak heftige behandelingen ingezet, zoals lobotomie of elektroshocks. Daarbij maken psychiaters tegenwoordig gebruik van de bekende DSM, waarin je allerlei stoornissen kunt plakken op een persoon naar gelang ze aan een aantal kenmerken voldoen. Hij betoogt dat dit heel arbitrair en moreel veroordelend is (“jij bent beweeglijker/angstiger/somberder dan wat normaal wordt geacht”) en dat we meer zouden moeten kijken naar hoe de maatschappij zich heeft ontwikkeld en wat dat vraagt van mensen. Bijvoorbeeld: we hebben onszelf door de eeuwen aangeleerd dat we hard moeten werken, met als gevolg dat mensen nu zó hard werken dat burn-outs vaak voorkomen. En de psychiater zal dan zeggen: je hebt te hard gewerkt, je hebt onvoldoende je lijf in acht genomen. Daarin zit ook weer dat oordeel. Hij pleit ervoor te kijken naar hoe we ons werk/privéleven inrichten, wat de maatschappij daarbij van ons vraagt en daar de verklaringen te zoeken, in plaats van in de DSM, waarbij oordelen over afwijkingen van “het normaal” worden gegeven en (vaak zware) medicatie. Ik zit totaal niet in de psychiatrie om alles even goed te kunnen snappen, maar vond het super interessant om na te denken over: wat is “normaal gedrag” eigenlijk? En hoe wordt ons daarover verteld vanaf het moment dat we worden opgevoed door onze ouders en vervolgens door docenten, vrienden, familie, collega’s, leidinggevenden?

[naw · Rating 3 out of 5]

“We willen onz zo graag geliefd worden dat we ons op een ziekelijke manier identificeren met het ideaalbeeld dat ons voortdurend wordt voorgehouden.”

Deze essay heeft mijn kijk op psychische aandoeningen en “normaliteit” veranderd. Verhaeghe laat zien hoe onze maatschappij bepaalt wat als normaal wordt beschouwd en hoe deze normen vaak meer zeggen over sociale en economische structuren dan over de individuele geestelijke gezondheid. Zijn analyse is scherp en confronterend, maar ook verhelderend.

Het boek is niet altijd gemakkelijk om te lezen, omdat het je dwingt om kritisch na te denken over jezelf en de maatschappij. Ik zou het zeker aanraden aan iedereen die geïnteresseerd is in psychologie en filosofie, of die, net als ik, wil begrijpen waarom we zo vaak proberen te voldoen aan een beeld dat misschien helemaal niet van onszelf komt.

[Sarah · Rating 5 out of 5]

Een absolute must-read voor iedereen die geïnteresseerd is in (de filosofie en de geschiedenis van de) psychiatrie, psychodiagnostiek en de maatschappij in het algemeen. In een scherpe en kernachtige stijl doorprikt Verhaeghe het naïeve beeld dat heel wat mensen hebben van de psychiatrische praktijk. We moeten niet flauw doen: de psychiatrie is bij uitstek een normatieve aangelegenheid, ze kampt met een aantal zware methodologische en ontologische problemen, en het blijft uiteindelijk grotendeels nattevingerwerk. Als biomedische discipline stelt de psychiatrie - in tegenstelling tot wat ze graag wil geloven - nog niets voor. Zijn conclusie op het einde lijkt me iets te radicaal en te reductionistisch, maar wat betreft heel wat andere zaken slaat hij de nagel op de kop. Een hoogvlieger.

[Maarten · Rating 4 out of 5]

De hoofdboodschap van dit boekje is dat we mensen met afwijkend gedrag dwingen tot normaliteit. Die normaliteit wordt bepaald door het in zwang zijnde maatschappelijk bestel, of ‘vertoog’. De manier waarop we dat doen is al eeuwen lang dezelfde: disciplinering. In vroegere tijden was dat hoofdzakelijk opsluiting, vandaag de dag zijn het pillen die het te veel of te weinig aan dit of dat hetzij onderdrukken, hetzij versterken.
Interessant is ook hoe hoe Verhaeghe op heldere en beknopte wijze aantoont wat er fout zit bij de DSM. Labels berusten op een eerder arbitrair samengestelde verzameling van gedragingen of emoties. Bij het label ADHD bijvoorbeeld is de diagnose onder meer gestoeld op de cirkelredenering dat de persoon in kwestie het label (Attention Deficit) krijgt omdat die de aandacht er moeilijk bij kan houden.
Verhaeghe pleit er ten slotte voor om werk te maken van een sociale psychiatrie waarbij het de taak is van de beoefenaars ervan om te pleiten voor structurele maatschappelijke veranderingen zoals de geneeskunde dit de voorbije honderdvijftig jaar deed inzake o.a. huisvesting en inentingen. Welke veranderingen, daar gaat Verhaeghe niet op in.

[Silke · Rating 5 out of 5]

Alleen al voor de titel zou ik 5 sterren geven. Het boekje geeft een beknopt en overtuigend betoog over de moralistische kern van psychiatrie. Het benadrukt maar weer hoeveel er nog te doen is in het vakgebied. Daarnaast was de analyse over de huidige cultuur waarin altijd maar hard gewerkt moet worden erg verhelderend. Hieruit wordt duidelijk dat dit op religieuze normen en waarden is gebaseerd (luiheid is een hoofdzonde). Toch jammer dat ik die ook geïnternaliseerd heb.

[An-Sofie Louwet · Rating 4 out of 5]

Een boek dat net zoals het boek We worden er allemaal beter van (Jan Celie) dat ik eerder las, cruciale zaken voor ieder van ons durft aan te halen waarvan velen naar mijn gevoel helaas liever wegkijken. Alweer een boek waarvan ik hoop dat zoveel mogelijk mensen het lezen en laten binnenkomen. Dank je om dit belangrijke boek te schrijven Paul Verhaeghe.

[Pieter De Wijngaert]

(eigenlijk de kortere versie van nieuw licht gelezen ma die staat nie op Goodreads dus)

[Pauline Lehouck]

eigenlijk gewoon samenvatting van mijn cursus, i love Paul

[B.b. · Rating 5 out of 5]

This book should be 10 stars. One of the best books out there on Psychoanalytic thought.

[ies✨ · Rating 5 out of 5]

Verhaeghe schrijft: "een maatschappij waar steeds meer mensen, kinderen en volwassenen uitvallen is een gestoorde maatschappij". Verhaeghe stelt dat er in de huidige samenleving een grote verantwoordelijkheid ligt bij de individu om te voldoen aan de normen, en daarmee als gezond individu gezien te worden. De psychiatrie berust echter niet op natuurwetenschappelijke grond, maar baseert zich op normatieve en morele grond, met een wetenschappelijke pretentie. De enorme druk die echter bij de individu komt te liggen om te voldoen aan het ideaalbeeld van een normaal persoon, is dus niet gerechtvaardigd, en verandert in de loop van de tijd. Dat terwijl de DSM maar blijft uitbreiden en veranderen, en steeds meer kinderen als volwassenen pillen worden voorgeschreven om te voldoen aan het heersende ideaalbeeld van de normaliteit.

In dit pamflet brengt Verhaeghe paradoxen en ongegronde overtuigingen aan het licht. Gebaseerd op de geschiedenis van de psychiatrie en o.a. het gedachtegoed van Michel Foucault, betoogd Verhaeghe dat we ons niet moeten richten op de zogenaamde problemen bij de individu, maar dat we moeten kijken naar het grotere geheel, de omgeving. Er is een structurele verandering nodig, waarvan de oplossing niet bij de individu ligt.

De morele positie van de psychiatrie is onderbelicht, en in mijn ogen van levensbelang om aan het licht te brengen. Om dit te doen is het belangrijk dat deze positie erkent wordt, zodat er discussie mogelijk is, aldus Verhaeghe.

Wat ben ik blij dat dit boek bestaat.

[Kari · Rating 5 out of 5]

Broodnodig betoog dat kan dienen om een maatschappelijk debat op gang te brengen rond de insteek en de rol van psychiatrische en psycho-sociale interventies in onze maatschappij. het doorbreken van de weinig integere kadervorming rond deze pseudo-medische disciplines verbindt tot een nadenken over de verantwoordelijkheid van psychiaters en psychologen naar de maatschappij toe, en uiteraard ook naar de individuen die ze behandelen. Transparantie over de subjectieve fundering van dit soort therapie, opent de weg naar een dienstverlening met meer behandelingsmogelijkheden, toegespitst op mensen, niet op het dubieuze label dat hen nu wordt opgekleefd, en niet uitgaande van zogezegd op wetenschap gebaseerde behandelingen die in werkelijkheid vertrekken vanuit een moreel autoritair standpunt.

[Anne B · Rating 3 out of 5]

Interessant boekje dat aanzet tot denken. Het fragment van Foucault vond ik lastig te lezen; het pamflet met interpretatie van Verhaege makkelijker.
Mooie uiteenzetting dat elke maatschappij haar eigen afwijkingen definieert en veroorzaakt; dat het DSM gechargeerd gezien kan worden als een etiquette voor goed burgerschap en hoe wij het heersende keurslijf moeiteloos verinnerlijken. In hoeverre ik het eens ben met de voorgelegde stellingen (waaronder de zogezegde moraliserende, disciplinerende houding van de hulpverlener) is een tweede, maar het is zeker stof tot nadenken over hoe we de GGZ benaderen en behandelen.

Tot slot een mooie verklaring van de meest bekende uitspraak van Descartes: alles is betwijfelbaar, behalve het feit dat ik twijfel, dus ik moet wel bestaan. Can relate.

[Ria Van Herck · Rating 3 out of 5]

leuk, klein filosofisch boekje met een hartverwarmende gedachte - normaal zijn bestaat niet en de DSM 5 methode is niet alleszaligmakend. DSM 5 is de classificatie, indeling in psychische aandoeningen en volgens Verhaeghe is die indeling niet op wetenschap gebaseerd. Hij reikt goede argumenten aan in deze discussie voor (professionele) hulpverleners en de eigenaars van een door DSM 5 herkende 'aandoening' of abnormaliteit. Wel, vond ik dat Verhaeghe iets teveel, te vaak in herhaling valt en dezelfde argumenten uitpuurt tot het een boekje is geworden.

[Floris Steenbreker · Rating 3 out of 5]

Dit is een leuk, helder boek. Ook al is het sociologisch en filosofisch, lees je er zo doorheen. Het boek schetst een kritiek op de relatie tussen waanzin, normaliteit en hoe wij daar mee omgaan in de afgelopen millennia. Het is soms wel wat kort door de bocht en het voelt niet alsof de tegenargumenten volledig gepakt en weerlegd worden. Ook mist het een mystieke toon- of sowieso iets bijzonders. Het is een... normaal boek ;)

[Pvw · Rating 2 out of 5]

It is not bad, but actually... if you are interested in the subject, just read Identiteit, which contains the same ideas, is better written and much more insightful.

[Olivier De Clerck · Rating 4 out of 5]

Een bolwassing voor onze westerse maatschappij, inclusief voor mezelf trouwens. Paul Verhaeghe fileert meedogenloos wat er schort met psychiatrie / psychotherapie om finaal de bal terug te kaatsen naar de gehele maatschappij. Of er een oplossing is voor ons ontspoord verwachtingspatroon en de prestatiegerichte maatschappij was eerder vaag. Niettegenstaand een bijzonder interessant essay.

[Frederic De meyer · Rating 4 out of 5]

Een overtuigend overzicht van de problematische assumpties die de psychiatrie en de psychotherapie aannemen, en ze hierdoor inefficiënt maken. Het alternatief, dat Verhaeghe de 'sociale psychiatrie' noemt, komt slecht summier aan bod in het laatste hoofdstuk. Jammer, al vormt het een uitnodiging om zijn ander werk te verkennen, wat misschien wel de bedoeling was...

[Joni Gabriels · Rating 4 out of 5]

Confronterend boek, als beginnend kinder- en jeugdpsychiater in opleiding. 🙈 Maar wel erg interessant en, ik denk, bijdragend tot een bredere kijk (en de volgens mij toch zeker bestaande discussie - ookal lijkt Paul Verhaeghe soms te vinden dat die discussie nog niet bestaat - ) op wat psychiatrie doet, kan doen en zou moeten doen.

[Cedric Steenssens · Rating 4 out of 5]

Sterk en helder. Met de idee van Foucault's 'Geschiedenis van de waanzin' als uitgangspunt, analyseert Paul Verhaeghe ons hedendaags vertoog over pyschische stoornissen en normaliteit en de fluïde, flinterdunne grens ertussen. Weet onze maatschappij en het individu wel in perspectief te plaatsen en te relativeren. Zeer interessant.

[Wannes Van · Rating 4 out of 5]

Qua thema zeer interessant! Wat is normaal en wat is geestesziek? Welke rol speelt de psychiater hierin? Verhaeghe doorbreekt de 1-op-1-verhouding tussen brein en persoon. Sociale strucuren bepalen normaliteit en dus ook ziekte. 'Oplossingen' moeten dan ook daar gezocht worden.
Verhaeghe geeft een lange inleiding op een kort fragment uit het debuut van Foucault.

[Christien · Rating 4 out of 5]

Een essay over hoe normaal ons huidige normaal is. Uitgangspunt is de studie "geschiedenis van de waanzin" van Michel Foucault. Verhaeghe gaat verder waar Foucault is gestopt.
In het boek passeren interessante ideeën over de huidige DSM en medicatie de revue. Dat veel huidige stoornissen geen 'echte' stoornissen zijn. Veelal het gevolg van verwachtingen vanuit de samenleving. Of gebeurtenissen die nu eenmaal plaats kunnen vinden in iemand's levensloop. En ook dat medicatie niets oplost. Wel kan helpen. Het lost niet op.
Sommige stellingen/conclusies zijn een beetje kort door de bocht. Dit kan door de vorm (kort essay) komen. Iets meer uitdieping of verklaring zou prettig geweest zijn.