Lịch sử nội chiến ở Việt Nam từ 1771 đến 1802

by Tạ Chí Đại Trường

Thoát khỏi sự ràng buộc bắt nguồn từ những định kiến và lập trường chính trị, Lịch sử nội chiến ở Việt Nam từ 1771 đến 1802 đã dựng lại chi tiết bàn cờ quyền lực trong xã hội Đại Việt nửa cuối thế kỷ 18. Những liên minh và đối địch, tạm thời hay lâu bền dựa trên căn bản quyền lợi thiết thân được tái hiện sinh động: những giáo sĩ thừa sai và các nhà buôn Tây phương, nhóm di dân Hoa kiều và cướp biển Tề Ngôi, các thế lực ngoại bang Xiêm La và Mãn Thanh, nhà Lê-Trịnh thời mạt diệp và những vị hoàng thân chạy loạn... Vượt lên trên hết là gương mặt hai đối thủ lớn nhất của thời đại: Quang Trung Nguyễn Huệ và Gia Long Nguyễn Ánh.

Trong số rất nhiều sách sử, Lịch sử nội chiến ở Việt Nam từ 1771 đến 1802 chiếm một địa vị thật riêng. Ngay từ khi xuất bản lần đầu năm 1973, tác phẩm đã được học giới nhìn nhận như một công trình chung quyết về lịch sử phân ly và nhất thống đất nước. Nhà chuyên môn tìm thấy ở sách một tinh thần học thuật không vì nể, người đọc phổ thông tìm thấy trong sách những câu chuyện xảy ra nhiều thế kỷ trước mà ảnh hưởng còn mãi đến ngày nay.

Genres: History, Nonfiction, Historical

448 pages, Paperback

First published October 31, 2012

About the author

Tạ Chí Đại Trường là một nhà sử học và là nhà nghiên cứu văn hóa Việt Nam người Mỹ gốc Việt. Bắt đầu nghiên cứu sử học, văn hóa từ đầu thập niên 1960 tại Việt Nam, Tạ Chí Đại Trường cho ra đời tác phẩm đáng chú ý của ông, Lịch sử nội chiến ở Việt Nam từ năm 1771 đến 1802, vào năm 1964. Tác phẩm này đã đặt lại vấn đề về vai trò của nhà Tây Sơn trong lịch sử Việt Nam, nhiều tác phẩm sau này của ông cũng có được cách lập luận và quan điểm độc đáo như vậy. Sau khi định cư tại Hoa Kỳ năm 1994, ông bắt đầu cho in nhiều tác phẩm nghiên cứu lịch sử, văn hóa có giá trị, cho tới thập niên 2000 thì các tác phẩm này mới dần được in và phát hành tại Việt Nam như Thần, Người và Đất Việt, Những bài dã sử Việt.

Tiểu sử
Tạ Chí Đại Trường, người Bình Định, sinh ở Nha Trang, tên đặt là từ hai địa danh của Khánh Hoà có Nha Trang là tỉnh lị.
Học ở Bình Định, Nha Trang, Sài Gòn.
Cử nhân Văn khoa, Đại học Văn khoa Sài Gòn 1962,
Cao học Sử, Đại học Văn khoa Sài Gòn 1964,
Năm thứ nhất Tiến sĩ Chuyên khoa Sử học, Đại học Văn khoa Sài Gòn 1974.
Giải thưởng Văn chương Toàn quốc, Bộ môn Sử 1970.
Đi lính 1964-1974.
Tù cải tạo 1975-1981.
Qua Mĩ tháng 8-1994 ở Oklahoma City.
Sau ở Westminster, California.
Ngày 24 tháng 3 năm 2016, ông qua đời tại nhà riêng ở TP. Hồ Chí Minh.Trước đó, sau khi nhắm không qua khỏi căn bệnh nan y, ông đã từ Mỹ về lại Việt Nam vào ngày 4 tháng 10 năm 2015 với ý nguyện sẽ “gửi nắm thân tàn” lại nơi quê hương.

Tác phẩm:
Lịch sử nội chiến ở Việt Nam từ 1771 đến 1802, Nxb. Văn Sử học, Sài Gòn 1973. (Tái bản: Lịch sử nội chiến ở Việt Nam (1771-1802), Nxb. An Tiêm, Hoa Kì 1991; Tái bản: Việt Nam thời Tây Sơn – Lịch sử nội chiến 1771-1802, Nxb. Công an Nhân dân, Hà Nội 2006.)
Thần, người và đất Việt, Nxb. Văn Nghệ, Hoa Kì 1989; Văn Học xb., Hoa Kì 2000, bản mới; Nxb. Văn hoá Thông tin, Hà Nội 2006, bản mới.
Một khoảnh Việt Nam Cộng hoà nối dài, Nxb. Thanh Văn, Hoa Kì 1993.
Việt Nam nhìn từ bên trong và bên ngoài, bài viết riêng được gộp chung với Nguyễn Xuân Nghĩa, Nxb. Văn Lang, Hoa Kì 1994.
Những bài dã sử Việt, Nxb. Thanh Văn, Hoa Kì 1996.
Những bài văn sử, Văn Học xb., Hoa Kì 1999.
Lịch sử Việt Nam trong tầm mắt người Việt: Một lối nhìn khác. Bài viết cho Williams Joiner Center (UMASS/Boston) 2002.
Sử Việt đọc vài quyển, Văn Mới xb., Hoa Kì 2004.

Người lính thuộc địa Nam Kì (1861-1945), Nxb. Tri Thuc và Công ti Phát hành sách Nhã Nam xuất bản 2011.

Ngoài ra có thể thấy bài rải rác trên Tạp chí Hợp Lưu, Văn Học, Hoa Kì, báo mạng Talawas, kể cả một bài tình cờ ở Văn Nghệ Công nhân, Tạp chí văn học của Tổng Liên đoàn Lao động Việt Nam số 40 (4-2006), tt. 71-79.

Reviews

[Hà Anh · Rating 5 out of 5]

Cho đến khi đọc đến cuốn này của Tạ Chí Đại Trường, tôi mới nắm được cách hành văn và kể chuyện của ông. Cũng như những cuốn khác, văn phong của Tạ Chí Đại Trường là văn phong kể chuyện, đọc sách như thể đang nghe một nhà sử học kể câu chuyện lịch sử dựa trên những chứng cứ mà ông thu lượm và xử lý trong quá trình tìm hiểu và nghiên cứu quá khứ.
Mặc dù cách kể chuyện cũng như các nhà sử học khác, luôn gắng tạo một sự khách quan nhất có thể, ta không thể phủ nhận được quan điểm cá nhân của tác giả đã được thể hiện rất rõ ràng khi ông đứng hẳn về phía nhà Nguyễn, coi Tây Sơn - giống như cách nhìn của chính sử triều Nguyễn - là lũ giặc cướp.
Mặt khác, dựa trên những tài liệu ngoại quốc từ chính sử triều Thanh, với lại các nguồn thư tín liên lạc của các cha sứ, nhà truyền giáo và nhà buôn tây phương, chứng cứ và các luận điểm của Tạ Chí Đại Trường trở nên vô cùng thuyết phục và có cơ sở chặt chẽ.
Cá nhân mà nói, tôi vốn quan tâm đến vấn đềtây hóa và việc hoàng tử Đảm lên ngôi thay vì hoàng tôn Đán - con trai hoàng tử Cảnh - liệu có làm cản trở quá trình toàn cầu hóa, kéo lùi Việt Nam so với thế giới hay không. Qua cuốn sách, câu trả lời đã phần nào được rõ ràng thêm. Bản thân ngay từ khi hoàng tử Cảnh về nước, trong bối cảnh tranh giành quyền thừa kế hoàng tộc, trước cả khi Bá-đa-lộc qua đời, Cảnh đã quay lại với văn hóa dân tộc. Việc để hoàng tôn Đán kế vị hoàn toàn không có gì đảm bảo cho một tương lai duy tân sớm sủa của Việt Nam. Thêm vào đó, bản thân Gia Long Nguyễn Ánh, ngoài thiện cảm với Tây Phương vì sự giúp đỡ nhiệt tình về mặt quân đội thuở hàn vi, không còn một ưu ái đặc biệt nào khác. Chính ông quyết định đóng cửa Việt Nam trước sự duy tân tiến lại gần phương Tây, và từ đó, quyết định truyền ý chí đó cho Minh Mạng, thay vì một sự thụt lùi nào đó từ bản thân Minh Mạng.

[Nhu · Rating 5 out of 5]

Quyển sách viết về cuộc chiến của Tây Sơn. Đọc như đọc trận đánh Xích Bích của La Quán Trung. Một nhà nghiên cứu sử và viết về sử lôi cuốn. Sách được viết từ năm 1969.

[Hưng Đặng · Rating 5 out of 5]

So many lessons learned from a tumultuous time in my country's history throughout the 18th century. I really like the author and his effort to be the most objective as he could. All characters in that stage of history were very human and not like any other history book. I didn't see any unfair praises toward either the Nguyen clan or the Tay Son clan. All analysis seems fair and as technical as the evidence can exhibit.

[Cường Nguyễn · Rating 5 out of 5]

Là một tiểu luận nổi tiếng của cụ Trường về lịch sử. Cụ đã rất tỉ mỉ, tận tụy, trong công trình của mình.
Sự nỗ lực tìm kiếm, nhận định thẳng thắn và khách quan đem đến cho độc giả cái nhìn chân thực hơn về thời kì rối ren nhất trong sử Việt. Với lập trường và luận điểm riêng biệt so với các sử quan, các câu chuyện gần gũi, dễ hiểu chứ không khô cứng và mang nặng tính sự kiện như thông thường.

[Tu Huynh · Rating 5 out of 5]

Có thể nói tác phẩm đủ sức lôi cuốn cả những độc giả xa lạ nhất với thể loại lịch sử, vì tác giả không chỉ là một sử gia, nghiên cứu gia, mà còn là một tác gia với văn phong khoáng đạt lôi cuốn, đôi khi trầm lắng nhưng vẫn không kém phần khoa học với những số liệu, trích dẫn, dữ liệu đầy đủ, công phu, tính thuyết phục cao. Đọc tác phẩm như đang đi dạo chơi qua cuốn phim bụi bặm của lịch sử: vô tình hữu ý bị mài một bởi những bàn tay, để rồi lại được vực dậy một lần nữa và sống mãi trong lòng những độc giả yêu Sử. Một tác phẩm cần đọc của mỗi đứa con Việt Nam, lúc này và mãi mãi về sau.

[Ng M.Phuong · Rating 5 out of 5]

Phần hay nhất là các bài phụ lục ở cuối sách, vừa mang tính tổng kết, vừa phân tích những sâu xa và ngọn nguồn của các sự biến diễn ra trong giai đoạn này tạo nên bộ mặt cuộc nội chiến ở Việt Nam.
Đây thực sự là một cuốn sách thú vị, và đọc nó để thấy nội chiến Việt Nam cũng đâu thua kém Game of Thrones là mấy!

[Minh Nguyen]

Excellent book

[Ruby Nguyễn · Rating 3 out of 5]

Dù cố hết sức nhưng cũng chỉ đọc được hơn nửa cuốn là phải drop. Đúng như miêu tả là sách đã dựng lại bản đồ quyền lực của giai đoạn 1771 - 1802 với đủ các phe phái, nổi bật trong số đó là Nguyễn Huệ và Nguyễn Ánh, nhưng tóm tắt ở bìa sách còn thiếu 1 nhân vật mà khi đọc mình mới khám phá ra là Bá đa lộc, người đã đại diện cho 1 thế lực ngầm cực kỳ khôn khéo trên bàn cờ quyền lực này, đó chính là các giáo sĩ phương Tây. Tưởng rằng những người không có 1 chút can dự gì vào quyền bính này sẽ không quan tâm gì tới chính sự, nhưng kỳ thực họ lại là tai mắt dò la của Nguyễn Ánh ở khắp nơi, và cũng nhờ có họ mà Nguyễn Ánh lại có thêm 1 lực lượng ủng hộ quá lợi hại là các nhà buôn phương Tây. Có 2 nguồn sử liệu chủ yếu trong sách là sách sử của triều Nguyễn và thư từ của các giáo sĩ, nên thật ra chân dung Nguyễn Huệ trong sách này khá nhạt nhoà, ngược lại chân dung Nguyễn Ánh thì đậm nét hơn. Các sự kiện trong sách được nêu và diễn giải kỹ, tổng hợp từ nhiều nguồn. Tuy nhiên các sự kiện lại không theo trình tự mà được trình bày theo kiểu chung 1 chủ đề nên đọc rất rối, bản thân mình không am hiểu nên theo mệt và đọc 1 lúc thì loạn lên không biết ai với ai, đang ở thời điểm nào. Mình nghĩ là phải có kiến thức nền thật chắc về thời kỳ này, các địa danh, nhân vật thì mới đọc thấy thích thú vì sẽ hiểu được dụng ý của tác giả, vì có những chỗ tác giả viết rất khó hiểu nên mình bỏ qua luôn.

[Ho Khanh · Rating 4 out of 5]

Góc nhìn mới về giai đoạn Tây Sơn và khởi đầu của nhà Nguyễn.

Lịch sử đã đánh giá cao Quang Trung (người anh hùng áo vải cờ đào, một thiên tài quân sự mà thời loạn thế đã sản sinh ra) mà lại đánh giá quá thấp Nguyễn Ánh (một nhà ngoại giao kiệt xuất, 1 nhà phát triển kinh tế với nhộn nhịp đất Gia Định và vựa thóc Đồng Nai, 1 nghị lực phi thường khi mà đến mức phải bứt rau cỏ mà ăn vẫn nung nấu dã tâm phục quốc).

Bỏ qua những vấn đề về mặt đạo đức, có lẽ tại thời điểm mà võ lực lên ngôi thì cái tài năng của Nguyễn Ánh không được đánh giá đúng mực mà chỉ toàn được tô vẽ bởi những câu chuỵên huyền hoặc về chân mệnh thiên tử.

[Hải Lưu · Rating 4 out of 5]

Tài liệu tham khảo rất phong phú: Ta + Tây, xưa + nay. Tạ Chí Đại Trường viết cũng rất hấp dẫn.

Tuy nhiên, giá phần Bản đồ Bổ sung nhiều hơn thì Sách sẽ có nhiều giá trị hơn.

Bác cũng chưa nhắc nhiều đến kinh tế dưới triều Tây Sơn (đặc biệt là Cảnh Thịnh).

Bác cũng chưa có con số so sánh (bảng biểu) về Dân số, Quân lực giữa hai bên (toàn cục, trong các trận đánh...)

[Le Nguyen · Rating 3 out of 5]

good but really complicated read

[Bale Annamite]

complique at use and read your page

[Tien Anh · Rating 5 out of 5]

toi muon doc sach :)

[Vinh]

ỵtyjkt6jk

[Tai Chung · Rating 5 out of 5]

Một tập sách tổng quát dành cho những ai muốn tìm hiểu một cách hệ thống về những diễn tiến lịch sử đã xảy ra trong thời kỳ đầy rối ren từ cuối Trịnh - Nguyễn phân tranh, Tây Sơn khởi nghĩa, chiến tranh Tây Sơn - Nguyễn Ánh cho đến khi vị hậu duệ của chúa Nguyễn chiếm lại được đô thành Phú Xuân và kiến lập một triều đại mới. Những diễn tiến phức tạp, tầng tầng lớp lớp của một thời kỳ loạn lạc được tác giả tập hợp lại, sắp xếp theo trình tự thời gian, theo từng chương, từng tiết hết sức hợp lý. Từ đó, một giai đoạn lịch sử nhiễu nhương trở nên dễ theo dõi, dễ nắm bắt hơn rất nhiều.
Một điều tuyệt vời trong sách là tác giả đã sử dụng rất nhiều nguồn tài liệu khác nhau, từ các nguồn từ nước ngoài (thư từ giữa các giáo sĩ có mặt tại Việt Nam cuối thế kỷ XVIII - tức là đương thời), cho đến các tài liệu của người Việt Nam: Hoàng Lê Nhất thống chí, Đại Nam Thực lục, v.v Những chỗ mà các nguồn tài liệu có biên chép khác nhau, tác giả cũng cẩn thận ghi chú lại, ghi chú rất dài ở bên dưới, để bạn đọc có thể so sánh và không bỏ sót đi những điểm dị biệt mà có thể là sự thực.
Giọng văn của tác giả cũng thật sự dễ theo, khi ông viết không quá hàn lâm, mà dùng cách thức kể chuyện. Đọc sách, ta cảm thấy như đang ngồi nghe ông kể chuyện, cứ đôi chỗ lại chêm vào vài chỗ cảm thán của tác giả. Theo mình, đây là một thành công, và là một điểm cộng rất lớn của cuốn sách này. Nếu cuốn sách nào về chủ đề lịch sử cũng được viết dễ đọc, dễ theo dõi như vậy, thì có lẽ bộ môn này sẽ không trở nên quá đáng sợ với nhiều bạn trẻ như hiện nay.
Điểm hạn chế là do sách đã xuất bản từ khá lâu, nên nhiều chỗ dùng từ ngữ hay cách hành văn đã cũ, nay không còn dùng, hoặc không còn phổ biến. Điều này kết hợp với giọng văn kể chuyện của tác giả (thường sử dụng những câu phức, dài, nhiều vế) sẽ khiến cho người đọc đôi khi bị trôi nếu không tập trung vào dữ kiện đang được đưa ra.
Tóm lại, đây là một quyển sách đáng đọc, cơ bản về giai đoạn lịch sử cuối thế kỷ XVIII, đầu thế kỷ XIX.

[Lâm Nguyễn · Rating 4 out of 5]

Tập sách mà mãi tới nay mới đọc. Tác giả trình bày theo chương mục như những tiết giảng dạy trong nhà trường. Tác phẩm cho thấy những vấn đề lịch sử được đem ra soi sét rất kỹ lưỡng, cẩn thận đối chiếu, tìm hiểu văn bản trong và ngoài nước, qua những tài liệu, thư tín để những nội dung tìm tòi mang tính thuyết phục cao. Mỗi chương, tài liệu viện dẫn hết sức đồ sộ, cho thấy cách làm việc rất nghiêm túc của tác giả.

Nhưng qua tập sách cũng cho thấy sử liệu những ngày đầu của Tây Sơn có phần thiếu chi tiết hơn ở giai đoạn sau, khi mà Nguyễn Huệ mất và triều Nguyễn bắt đầu có những đợt tấn công cho đến khi triều Tây Sơn vắng bóng. Sự mất cân xứng này âu cũng có lý do của nó.

[Lê Thành · Rating 4 out of 5]

Tác giả có một sự hiểu biết lớn về lịch sử Việt Nam trong giai đoạn này. Tuy vậy quyển sách có rất nhiều thông tin nhưng không bám vào trật trự thời gian nên đọc dễ bị rối.

[Showroom Hùng Lan · Rating 5 out of 5]

rất lôi cuốn hấp dẫn

[Anh Vân · Rating 4 out of 5]

3.75/5
Mặc dù cuốn sách tên Việt Nam thời Tây Sơn, nhưng nội dung về Tây Sơn không nhiều.
Mình thấy chủ yếu là khắc họa về Nguyễn Ánh.
Tuy vậy chương cuối có những cái nhìn tương đối tổng quan.
Nội dung được tham khảo rất nhiều nguồn, tác giả thật sự có tâm khi viết sách. Tuy có nói là có cái nhìn khách quan nhất, nhưng thật sự vẫn hơi thiên vị cho Nguyễn Ánh.
Mặc dù thật sự Tây Sơn có rất rất nhiều vấn đề nên mới tan rã, nhưng k thể phủ định cái tài của anh em họ.
Đọc sách hiểu hơn về Nguyễn Ánh, và hiểu lý do tại sao ông lại là người thắng cuộc trong cuộc nội chiến này.
Và nói cho cùng, để có những tướng giỏi, đổi thay của vương quyền, thật sự đã đánh đổi bởi rất rất nhiều xương máu.
Và may mắn rằng, cta đang sống ở thời bình!

[Minh Khue · Rating 5 out of 5]

Tác giả đã làm công việc khảo cứu một cách có hệ thống, đi từ việc giám định các tư liệu được sử dụng, xác định tính chân xác của các tư liệu đó, từ tài liệu chữ Hán Nôm, đến các ghi chép và bút ký của người nước ngoài. Có thể nói đây là một công trình sử học với không chỉ dày đặc các sự kiện dựa trên rất nhiều nguồn tư liệu chân thực mà còn là cả những phân tích đánh giá có tính biện chứng về một thời kỳ lịch sử có thể coi là bản lề của đất nước với rất nhiều xung đột từ ngấm ngầm cho đến chiến tranh rồi thống nhất trong một đất nước đang trên đà phát triển và mở rộng ảnh hưởng ở khu vực.

“ …Cho nên biến cố có tên là Tây Sơn lại nổ bùng ra ở Nam Hà và đủ sức mạnh để đảo lộn tất cả: chiến tranh 32 năm chỉ là cái gút để tóm thâu kết quả của mấy trăm năm gầm gừ phân tranh, mấy trăm năm biến đổi dần dà trong xã hội Đại Việt ( ... ). Cho nên phải nói rằng những thừa hưởng của quá khứ, của trận chiến kết thúc phân tranh, đậm hay lạt, nhiều hay ít rồi sẽ hợp với những điều kiện mới nảy sinh để bắt đầu lịch sử Việt Nam. Đất nước sẽ càng ngày càng phức tạp hơn để theo những biến động thế giới mà bước vào thời cận đại với Gia Long “