What do you think?
Rate this book
Mystiek lichaam: Een geschiedenis
'"Eén voor allen, allen voor één," jubelde hij. "Geen diender of deurwaarder die het durft op te nemen tegen een familie. Het gezin is hulpeloos, maar een familie is een complete verzorgingsstaat."' In het leven van de oude Gijselhart gaat iets groots gebeuren. Terwijl zijn homoseksuele zoon een ongeneeslijke ziekte heeft, brengt zijn dochter een kind ter wereld.
Frans Kellendonk (1951-1990) zorgde in 1986 met Mystiek lichaam, zijn laatste roman, voor veel ophef. Hij zou alle waarden op zijn kop hebben gezet. Eerder publiceerde hij onder meer Bouwval, De nietsnut en Letter en geest.
'Ik zie mijn werk niet als in dienst staand van het geloof [...]. Maar ik beschouw het wel als mijn taak om de mensen nader tot elkaar te brengen. Ik geloof dat mensen om hun eigenlijke bestemming te bereiken, zichzelf moeten verliezen.' - Frans Kellendonk in de Volkskrant
Frans Kellendonk (1951-1990) zorgde in 1986 met Mystiek lichaam, zijn laatste roman, voor veel ophef. Hij zou alle waarden op zijn kop hebben gezet. Eerder publiceerde hij onder meer Bouwval, De nietsnut en Letter en geest.
'Ik zie mijn werk niet als in dienst staand van het geloof [...]. Maar ik beschouw het wel als mijn taak om de mensen nader tot elkaar te brengen. Ik geloof dat mensen om hun eigenlijke bestemming te bereiken, zichzelf moeten verliezen.' - Frans Kellendonk in de Volkskrant
202 pages, Hardcover
First published May 9, 1986
18 people are currently reading
610 people want to read
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 30 of 112 reviews
November 21, 2015
Ik dacht altijd dat ik wel eens wat van Kellendonk gelezen had, maar ontdekte laatst dat ik wel al heel lang benieuwd ben naar zijn werk maar nog nooit wat van hem las. Allerlei herdenkend nieuws over hem, in dit Kellendonk-jaar, deed mij vermoeden dat ik daaraan wat had gemist. Daarom las ik "Mystiek lichaam", zijn provocerende magnum opus en het laatste boek dat hij schreef vlak voor zijn vroege en naargeestige dood. Een fascinerende leeservaring, mag ik wel zeggen. Een zeldzaam dubbelzinnig boek: dolkomisch en tot op het hilarische af grotesk, en tegelijk vol bittere wanhoop; doordesemd van ironie die alles dubbelzinnig maakt en parodie waarin alles wordt bespot, maar naar mijn smaak even sterk doordesemd van verlangen en wanhoop. Een boek waarin elke zin eruit springt door de fonkelende en bewonderenswaardig originele en fraaie stijl, maar ook door de ambiguiteit ervan. Een boek ook waarin alle personages groteske karikaturen zijn die elke neiging tot "jezelf identificeren met de personages" blokkeren, terwijl hun karikaturale gedachten en emoties ook erg herkenbaar zijn, voor mij tenminste wel. En ook is het boek vol Bijbelse taal, wat al met de titel begint, maar dan wel op ironische wijze, zodat het vol zit met verlangen naar de eenwording en hogere zin die door de religie wordt beloofd, maar tegelijk met de totale bespotting van dat verlangen, en tegelijk met de wanhoop over de onmogelijkheid van dit verlangen.
In een van zijn essayistische stukken maakt Kellendonk duidelijk onderscheid tussen realisme (iets waarvoor hij nadrukkelijk niet kiest) en ironie. Hij zegt dan: "Ik heb me maar niet bekreund om de wijsgerige en historische vraagtekens die je bij het begrip realisme kunt zetten, omdat het met de slagzin “We weten waar we het over hebben” voor mijn doeleinden afdoende gekarakteriseerd is. Welnu, in plaats van te zeggen: “We weten waar we het over hebben”, zegt de ironie: “We doen net alsof we weten waar we het over hebben, en we vergeten geen moment dat we maar doen alsof.” Mijn definitie van ironie luidt in twee woorden: oprecht veinzen". Deze definitie van ironie is vol ironische dubbele bodems, en dus vrij ongrijpbaar, maar (of: juist daardoor) wel treffend voor "Mystiek lichaam". Want de personages in dat boek lopen soms leeg in werkelijk geniaal verwoorde beschouwingen, zodat het lijkt alsof ze weten waar ze het over hebben, maar alles wat ze zeggen mondt steeds uit in onoplosbare paradoxen en tegenstrijdigheden, en zit ook vol met dissonante ongerijmdheden. Dus feitelijk weten ze steeds niet waar ze het over hebben, en precies dat is hun komische tragiek.
Het verhaal bestaat uit drie delen (toespeling op de heilige drie-eenheid?), en draait om een familie die doet alsof het een familie is: de groteske miljonair en vrek Gijselhart, die op bijna religieuze wijze verlangt naar geld en die zijn dochter bij zich wil hebben maar toch steeds wegpest; de dochter Magda, bijgenaamd Prul, die zwanger is van de tamelijk groteske Jood Bruno Pestman; en tenslotte haar Broer Leendert, ook Broer genoemd, zelfhatende homoseksueel die ooit het hogere zocht in schoonheid en kunst, maar ook kunst wordt door geldwolverij en marktwerking uitgehold en hijzelf leidt aan een even zinloze als dodelijke ziekte. Een en ander speelt zich dan af in het landhuis "Doornenhof", een oord waarvan de naam herinnert aan doornenkroon en dus aan het Christelijk geloof. Dat, samen met het motief van de familie en de titel "Mystiek lichaam", is een duidelijke zinspeling op Christelijke (om niet te zeggen katholieke) idealen van eenwording met God en zingevende hogere verbanden. Maar ja, die familie is dus versplinterd, en de "Doornenhof" is een nadrukkelijk is een oord dat onvolledigheid uitstraalt: "De achtergevel was blind, op een lage deur na. Onder de witkalk waren daar de littekens van een amputatie zichtbaar. Het huis leek een half huis, de stenen roerloosheid leek te verlangen naar een verloren wederhelft". In dat oord heeft vader Gijselhart een kamer voor zijn weggelopen dochter ingericht, vol met haar oude spulletjes, om haar te herdenken en in de hoop dat ze ooit nog eens terugkomt. Maar die kamer draagt dan de paradoxale namen "museum van de toekomst", alsof die toekomst tot het verleden hoort, en "Prulmuseum", wat onderstreept dat dit museum feitelijk oerbelachelijk is. En ook vol schijnbeeld: "Maar Gijselhart kon er urenlang zitten kijken naar de gedaanteverwisselingen van de spullen onder het rondlopende licht. Hij wist welke tinten bij welke lichtval zouden opgloren en hij genoot daarvan, uit naam van zijn gedroomde dochter". Die laatste zinnen vind ik dan weer heel ontroerend: de oude vader die, bij afwezigheid van zijn dochter, niets anders heeft dan de aanblik van haar spulletjes en de veranderlijke lichtval daarop. Maar tegelijk is het ook oerkomisch, omdat Gijselhart zo'n groteske figuur is en omdat dit tafereel zich afspeelt in een "Prulmuseum". En sowieso is de hele scene doordesemd van leegte en gemis.
Zo gaat dat het hele boek door, en het wordt steeds pregnanter. Vooral ook zodra we kennis maken met Broer, die als zelfhatende homoseksueel nadrukkelijk het gevoel heeft zich te onttrekken aan het "Mystiek lichaam" van huwelijk en verbond. Zijn hele wezen is immers antithethisch t.o.v. het overbekende "Ga heen, en vermenigvuldig u". Niet alleen omdat hij geen kinderen voortbrengt, maar vooral omdat zijn pogingen tot versmelting in de liefde leiden tot niets meer dan leegte en dood. Hij noemt dit een "seksuele ruimtevaart", wat associaties oproept met iemand die zweeft in een leeg heelal zonder God. Wat Broer ook bijna letterlijk doet, want hij is dodelijk ziek. En dat alles doet hem losbarsten in ongehoord dubbelzinnige lofzangen op de leegte en de dood. Zoals bijvoorbeeld de volgende: "Ondenkbare aan wie ik aldoor denken moet, ik zal jouw boodschap verbreiden onder de kinderen van Jeruzalem. Doodsrozen zullen ontspruiten aan mijn doornenstam. De zon zal nooit opgaan boven je Transsylvaanse imperium. Tot mijn vlees bruidswit is zal ik je werk doen, in de zekerheid dat ik door jou zal worden opgeheven en over de drempel gedragen, onsterfelijke dood". Opmerkelijk hoe hier Bijbelse en liturgische woorden, zoals 'kinderen van Jeruzalem' en het motief van de bruid die over de derempel wordt gedragen, totaal worden uitgehold door hun vermenging met vampirisme ('Transsylvaans imperium') en de dood (bruidswit is hier ook het wit van de dood). Schrijnend hoe in de taal waarin normaal het hemelrijk en het eeuwig licht bezongen wordt, nu het dodenrijk wordt bezongen waarin de zon nooit opkomt. De Bijbelse taal wordt zo ironisch en parodistisch gebruikt dat hij een anti-Bijbelse wereld oproept: in de taal waarmee normaal zingeving wordt bezongen wordt nu zinloosheid opgeroepen. In taal waarin normaal verlangen naar Het Hogere wordt verwoord, wordt nu het wanhopige gevoel bezongen dat dit Hogere ten ene male ontbreekt. Ja, "Mystiek lichaam" is een verbond, maar niet van mens en god maar van parodie, ironie, vergeefs verlangen en wanhoop. Waarbij het ene naar mijn gevoel het andere versterkt: alles is dubbelzinnig en parodistisch vervormd bij Kellendonk, die ironie maakt alles leeg terwijl er naar volheid wordt verlangd, en DAT voedt de wanhoop.
Toch werd ik niet wanhopig van dit boek. Dat zal vast komen omdat ik het verlangen naar volheid wel herken, en ook de ironie van de wanhoop en de wanhoop van de ironie soms wel voel, maar niet ZO sterk als dat Kellendonks personages dat lijken te doen. Ook denk ik dat de taal van Kellendonk harder binnenkomt bij iemand die veel meer dan ik vertrouwd is met de taal van de Bijbel en de katholieke liturgie. Ik denk met andere woorden dat veel van de lading van dit boek mij ontgaat, puur vanwege mijn atheistische opvoeding. Maar het komt vooral omdat ik zo genoot van de esthetische kwaliteiten van dit boek. Je kunt mij altijd wakker maken voor passages als: "Omdat ze scheel was heette ze lelijk, en toch was haar lelijkheid boeiender dan welke conventionele schoonheid ook. De wanorde der lelijkheid verveelt nooit. Haar oog was het oog van een storm die nu dertig jaar raasde". En ook voor passages als: "Met zijn mond vlak bij het oor van de jongen legde hij uit dat er in een aan de tijd ontstegen bovenwereld, waarin schoonheid waarheid is en omgekeerd, een eeuwige vaas zou bestaan die van een hemelse balustrade in dit hiernumaals was gevallen, en dat zij van die vaas twee tijdelijke scherven waren". Dit zijn de woorden van Broer, van dezelfde persoon dus die later in het boek al deze dromen verloren heeft en De Dood bezingt. Maar dit verlangen naar liefde, zij het slechts als scherf en dus geamputeerd fragment van Het Hogere, was voor hem ooit echt. Zoals ooit ook zijn verlangen naar wat "onbeschrijflijk" en "onbetaalbaar" is in de kunst. "Ik heb als jongen gesmacht naar dingen die zich niet laten omrekenen of omkletsen tot wat je maar wilt, die zich nietlaten vergassen tot geld of taal, dingen die onaantastbaar, onoplosbaar zijn, niets anders dan zichzelf, en nu heb ik ze gevonden, in de wereld van de kunst. [...] En als ik nu iets tegenkom dat niets anders is dan zichzelf, dat werkelijk is, dan eer ik het door "onbeschrijflijk" en "onbetaalbaar" te zeggen en aldus bij wijze van spreken mijn mond te houden".
Drie mooie passages over schoonheid, en over het verlangen ernaar: voor mij een genot op zich, net als veel andere zinnen in het boek. En bovendien gaan ze volgens mij ook over de INZET van dit boek, over Kellendonks EIGEN streven naar schoonheid. Want ook "Mystiek lichaam" laat zich niet "omkletsen" of "omrekenen" in een of andere eenduidige boodschap: daar is het boek veel te dubbelzinnig voor. Ook "Mystiek lichaam" heeft door al zijn paradoxale tegenstellingen een bepaalde wanorde die "boeiender is dan welke conventionele schoonheid ook", net als een scheel oog. Naar mijn gevoel zit "Mystiek lichaam" vol met schele schoonheid. En daarom gaf het mij veel gefascineerd leesplezier, ondanks of wellicht deels juist dankzij alle wanhopige ironie.
In een van zijn essayistische stukken maakt Kellendonk duidelijk onderscheid tussen realisme (iets waarvoor hij nadrukkelijk niet kiest) en ironie. Hij zegt dan: "Ik heb me maar niet bekreund om de wijsgerige en historische vraagtekens die je bij het begrip realisme kunt zetten, omdat het met de slagzin “We weten waar we het over hebben” voor mijn doeleinden afdoende gekarakteriseerd is. Welnu, in plaats van te zeggen: “We weten waar we het over hebben”, zegt de ironie: “We doen net alsof we weten waar we het over hebben, en we vergeten geen moment dat we maar doen alsof.” Mijn definitie van ironie luidt in twee woorden: oprecht veinzen". Deze definitie van ironie is vol ironische dubbele bodems, en dus vrij ongrijpbaar, maar (of: juist daardoor) wel treffend voor "Mystiek lichaam". Want de personages in dat boek lopen soms leeg in werkelijk geniaal verwoorde beschouwingen, zodat het lijkt alsof ze weten waar ze het over hebben, maar alles wat ze zeggen mondt steeds uit in onoplosbare paradoxen en tegenstrijdigheden, en zit ook vol met dissonante ongerijmdheden. Dus feitelijk weten ze steeds niet waar ze het over hebben, en precies dat is hun komische tragiek.
Het verhaal bestaat uit drie delen (toespeling op de heilige drie-eenheid?), en draait om een familie die doet alsof het een familie is: de groteske miljonair en vrek Gijselhart, die op bijna religieuze wijze verlangt naar geld en die zijn dochter bij zich wil hebben maar toch steeds wegpest; de dochter Magda, bijgenaamd Prul, die zwanger is van de tamelijk groteske Jood Bruno Pestman; en tenslotte haar Broer Leendert, ook Broer genoemd, zelfhatende homoseksueel die ooit het hogere zocht in schoonheid en kunst, maar ook kunst wordt door geldwolverij en marktwerking uitgehold en hijzelf leidt aan een even zinloze als dodelijke ziekte. Een en ander speelt zich dan af in het landhuis "Doornenhof", een oord waarvan de naam herinnert aan doornenkroon en dus aan het Christelijk geloof. Dat, samen met het motief van de familie en de titel "Mystiek lichaam", is een duidelijke zinspeling op Christelijke (om niet te zeggen katholieke) idealen van eenwording met God en zingevende hogere verbanden. Maar ja, die familie is dus versplinterd, en de "Doornenhof" is een nadrukkelijk is een oord dat onvolledigheid uitstraalt: "De achtergevel was blind, op een lage deur na. Onder de witkalk waren daar de littekens van een amputatie zichtbaar. Het huis leek een half huis, de stenen roerloosheid leek te verlangen naar een verloren wederhelft". In dat oord heeft vader Gijselhart een kamer voor zijn weggelopen dochter ingericht, vol met haar oude spulletjes, om haar te herdenken en in de hoop dat ze ooit nog eens terugkomt. Maar die kamer draagt dan de paradoxale namen "museum van de toekomst", alsof die toekomst tot het verleden hoort, en "Prulmuseum", wat onderstreept dat dit museum feitelijk oerbelachelijk is. En ook vol schijnbeeld: "Maar Gijselhart kon er urenlang zitten kijken naar de gedaanteverwisselingen van de spullen onder het rondlopende licht. Hij wist welke tinten bij welke lichtval zouden opgloren en hij genoot daarvan, uit naam van zijn gedroomde dochter". Die laatste zinnen vind ik dan weer heel ontroerend: de oude vader die, bij afwezigheid van zijn dochter, niets anders heeft dan de aanblik van haar spulletjes en de veranderlijke lichtval daarop. Maar tegelijk is het ook oerkomisch, omdat Gijselhart zo'n groteske figuur is en omdat dit tafereel zich afspeelt in een "Prulmuseum". En sowieso is de hele scene doordesemd van leegte en gemis.
Zo gaat dat het hele boek door, en het wordt steeds pregnanter. Vooral ook zodra we kennis maken met Broer, die als zelfhatende homoseksueel nadrukkelijk het gevoel heeft zich te onttrekken aan het "Mystiek lichaam" van huwelijk en verbond. Zijn hele wezen is immers antithethisch t.o.v. het overbekende "Ga heen, en vermenigvuldig u". Niet alleen omdat hij geen kinderen voortbrengt, maar vooral omdat zijn pogingen tot versmelting in de liefde leiden tot niets meer dan leegte en dood. Hij noemt dit een "seksuele ruimtevaart", wat associaties oproept met iemand die zweeft in een leeg heelal zonder God. Wat Broer ook bijna letterlijk doet, want hij is dodelijk ziek. En dat alles doet hem losbarsten in ongehoord dubbelzinnige lofzangen op de leegte en de dood. Zoals bijvoorbeeld de volgende: "Ondenkbare aan wie ik aldoor denken moet, ik zal jouw boodschap verbreiden onder de kinderen van Jeruzalem. Doodsrozen zullen ontspruiten aan mijn doornenstam. De zon zal nooit opgaan boven je Transsylvaanse imperium. Tot mijn vlees bruidswit is zal ik je werk doen, in de zekerheid dat ik door jou zal worden opgeheven en over de drempel gedragen, onsterfelijke dood". Opmerkelijk hoe hier Bijbelse en liturgische woorden, zoals 'kinderen van Jeruzalem' en het motief van de bruid die over de derempel wordt gedragen, totaal worden uitgehold door hun vermenging met vampirisme ('Transsylvaans imperium') en de dood (bruidswit is hier ook het wit van de dood). Schrijnend hoe in de taal waarin normaal het hemelrijk en het eeuwig licht bezongen wordt, nu het dodenrijk wordt bezongen waarin de zon nooit opkomt. De Bijbelse taal wordt zo ironisch en parodistisch gebruikt dat hij een anti-Bijbelse wereld oproept: in de taal waarmee normaal zingeving wordt bezongen wordt nu zinloosheid opgeroepen. In taal waarin normaal verlangen naar Het Hogere wordt verwoord, wordt nu het wanhopige gevoel bezongen dat dit Hogere ten ene male ontbreekt. Ja, "Mystiek lichaam" is een verbond, maar niet van mens en god maar van parodie, ironie, vergeefs verlangen en wanhoop. Waarbij het ene naar mijn gevoel het andere versterkt: alles is dubbelzinnig en parodistisch vervormd bij Kellendonk, die ironie maakt alles leeg terwijl er naar volheid wordt verlangd, en DAT voedt de wanhoop.
Toch werd ik niet wanhopig van dit boek. Dat zal vast komen omdat ik het verlangen naar volheid wel herken, en ook de ironie van de wanhoop en de wanhoop van de ironie soms wel voel, maar niet ZO sterk als dat Kellendonks personages dat lijken te doen. Ook denk ik dat de taal van Kellendonk harder binnenkomt bij iemand die veel meer dan ik vertrouwd is met de taal van de Bijbel en de katholieke liturgie. Ik denk met andere woorden dat veel van de lading van dit boek mij ontgaat, puur vanwege mijn atheistische opvoeding. Maar het komt vooral omdat ik zo genoot van de esthetische kwaliteiten van dit boek. Je kunt mij altijd wakker maken voor passages als: "Omdat ze scheel was heette ze lelijk, en toch was haar lelijkheid boeiender dan welke conventionele schoonheid ook. De wanorde der lelijkheid verveelt nooit. Haar oog was het oog van een storm die nu dertig jaar raasde". En ook voor passages als: "Met zijn mond vlak bij het oor van de jongen legde hij uit dat er in een aan de tijd ontstegen bovenwereld, waarin schoonheid waarheid is en omgekeerd, een eeuwige vaas zou bestaan die van een hemelse balustrade in dit hiernumaals was gevallen, en dat zij van die vaas twee tijdelijke scherven waren". Dit zijn de woorden van Broer, van dezelfde persoon dus die later in het boek al deze dromen verloren heeft en De Dood bezingt. Maar dit verlangen naar liefde, zij het slechts als scherf en dus geamputeerd fragment van Het Hogere, was voor hem ooit echt. Zoals ooit ook zijn verlangen naar wat "onbeschrijflijk" en "onbetaalbaar" is in de kunst. "Ik heb als jongen gesmacht naar dingen die zich niet laten omrekenen of omkletsen tot wat je maar wilt, die zich nietlaten vergassen tot geld of taal, dingen die onaantastbaar, onoplosbaar zijn, niets anders dan zichzelf, en nu heb ik ze gevonden, in de wereld van de kunst. [...] En als ik nu iets tegenkom dat niets anders is dan zichzelf, dat werkelijk is, dan eer ik het door "onbeschrijflijk" en "onbetaalbaar" te zeggen en aldus bij wijze van spreken mijn mond te houden".
Drie mooie passages over schoonheid, en over het verlangen ernaar: voor mij een genot op zich, net als veel andere zinnen in het boek. En bovendien gaan ze volgens mij ook over de INZET van dit boek, over Kellendonks EIGEN streven naar schoonheid. Want ook "Mystiek lichaam" laat zich niet "omkletsen" of "omrekenen" in een of andere eenduidige boodschap: daar is het boek veel te dubbelzinnig voor. Ook "Mystiek lichaam" heeft door al zijn paradoxale tegenstellingen een bepaalde wanorde die "boeiender is dan welke conventionele schoonheid ook", net als een scheel oog. Naar mijn gevoel zit "Mystiek lichaam" vol met schele schoonheid. En daarom gaf het mij veel gefascineerd leesplezier, ondanks of wellicht deels juist dankzij alle wanhopige ironie.
March 17, 2020
Een fonkelende roman over een vrek genaamd Gijselhart en zijn disfunctionele kinderen. Dat klinkt niet per se als een interessant verhaal, maar laat het aan een woordtovenaar als Kellendonk over om er magistrale literatuur van te maken. Kellendonks taalgebruik is ongeëvenaard, banaal en poëtisch tegelijk, zeer zintuiglijk bovendien. Een korte passage (van de eerste pagina nota bene!): "Hij begreep niet helemaal waarom hij zich door dat woord gestreeld voelde en sloop nogmaals naar het raam. Het gras leek wel ijzervijlsel, zo heiig was het in de tuin, het jonge boomblad blikkerde metaalachtig, de perebomen [sic] met hun stijf gebalde knoppen leken van gietijzer." In een paar zinnen weet Kellendonk de tuin zó treffend te omschrijven dat het lijkt alsof ik daar door dat ijzervijlsel dwaal. Het maakt dat ik zin krijg om zo'n gietijzeren knop van een tak te plukken, gewoon om te kijken of de knop écht zo zwaar is als hij omschreven wordt. En dan heb je nog 186 pagina's van dit moois te gaan. Ik las het in een zucht uit, sloeg de laatste bladzijde om en dacht: zó moet literatuur zijn.
April 28, 2019
"Mystiek Lichaam" veroorzaakte in 1986 een kleine rel nadat een Nederlands recensent er verkeerdelijk een antisemitisch pamflet in zag. Toen het stof ging liggen, werd de roman vooral om zijn literaire kwaliteiten geprezen. Maar 30 jaar later lijkt het werk in de vergetelheid beland. Ten onrechte.
"Mystiek lichaam" is in de eerste plaats een bezinning op de homoseksuele identiteit en op de toekomst ervan na het uitbreken van de Aids-epidemie. Het vierletterwoord wordt niet vermeld, maar het is duidelijk wat de auteur bedoelde met de "geheimzichtige ziekte". Kellendonk was zelf strijdbaar homoseksueel en geraakte besmet tijdens een verblijf in de Verenigde Staten; hij overleed uiteindelijk in 1990. Ongeveer halfweg de roman laat hij Broer Leendert, ook homo, een nogal navrant betoog afsteken tegen homofilie als een onvruchtbare erflater van de mensheid ("buiten de geschiedenis van het vlees", in tegenstelling tot zijn zus Magda die er ondanks haar domheid toch in geslaagd was een kind op de wereld te zetten en het leven dus door te geven), waarbij de "geheimzinnige ziekte" als een logisch bewijs wordt gezien (een soort van "immanente gerechtigheid", om de Belgische aartsbisschop Leonard te citeren); ook dat wekte destijds wel controverse, maar het is mijn indruk dat Kellendonk echt wel worstelde met die existentiële vraag, en in die zin is de uitval best beklijvend.
Voor het overige zijn alle personages in de roman zulke karikaturen (de vader-vrek; de psychotische zus; de sluwe jood), dat het moeilijk is te peilen wat de auteur zelf dacht.
Blijft de literaire kwaliteit van het boek, en daar kan ik heel kort over zijn: het is van Reve geleden dat ik nog zulk hilarisch literair spervuur in het Nederlands las! Aanbevolen lectuur dus.
"Mystiek lichaam" is in de eerste plaats een bezinning op de homoseksuele identiteit en op de toekomst ervan na het uitbreken van de Aids-epidemie. Het vierletterwoord wordt niet vermeld, maar het is duidelijk wat de auteur bedoelde met de "geheimzichtige ziekte". Kellendonk was zelf strijdbaar homoseksueel en geraakte besmet tijdens een verblijf in de Verenigde Staten; hij overleed uiteindelijk in 1990. Ongeveer halfweg de roman laat hij Broer Leendert, ook homo, een nogal navrant betoog afsteken tegen homofilie als een onvruchtbare erflater van de mensheid ("buiten de geschiedenis van het vlees", in tegenstelling tot zijn zus Magda die er ondanks haar domheid toch in geslaagd was een kind op de wereld te zetten en het leven dus door te geven), waarbij de "geheimzinnige ziekte" als een logisch bewijs wordt gezien (een soort van "immanente gerechtigheid", om de Belgische aartsbisschop Leonard te citeren); ook dat wekte destijds wel controverse, maar het is mijn indruk dat Kellendonk echt wel worstelde met die existentiële vraag, en in die zin is de uitval best beklijvend.
Voor het overige zijn alle personages in de roman zulke karikaturen (de vader-vrek; de psychotische zus; de sluwe jood), dat het moeilijk is te peilen wat de auteur zelf dacht.
Blijft de literaire kwaliteit van het boek, en daar kan ik heel kort over zijn: het is van Reve geleden dat ik nog zulk hilarisch literair spervuur in het Nederlands las! Aanbevolen lectuur dus.
July 23, 2018
Deze komt af en toe voorbij in college dus ik dacht ook maar eens proberen, maar ik vond er weinig aan. Ik snap ook niet waarom het enige vrouwelijke personage in dialoog steeds zonder interpunctie werd weergegeven en de rest wel. Te hysterisch om af en toe adem te halen?
February 9, 2021
Het was alsof dit boek niet wilde dat ik ervan ging houden en juist dat vond ik er mooi aan.
April 19, 2022
“Ik keek naar dit lichaam van mij, probeerde me in te prenten dat ik ten dode opgeschreven was. Het lukte me niet, ik geloofde het niet. Ik probeerde boos te zijn op dit lichaam. Je leven lang heb je het te eten en te drinken gegeven, je vertroetelt het, neemt het elke dag mee uit wandelen, en dan flikt het je zoiets. Stiekem blijkt het een milt te bevatten, nieren, een alvleesklier, een lymfenstelsel, een heel leger muitende verstekelingen. Ondankbaar stuk vreten!”
Mystiek lichaam uit 1986 is een wonderlijk poëtisch verhaal waar geen enkel karakter in het gevlei probeert te komen bij de lezer. Het is ook geen verhaal om vrolijk van te worden. Maar deprimerend is het ook niet. Dat is heel kunstig gedaan. Het is een verhaal dat in de kern handelt over leven en dood. Het zijn de jaren tachtig. HIV. Dat dodelijke virus waar we tijdens deze pandemie nauwelijks nog bij stil staan. In West-Europa dan. Want wereldwijd sterven er elke dag nog zo’n 2700 mensen. Aids zou Kellendonk in 1990 vellen.
Het is een herlezing voor mij. Maar ik kon mij werkelijk niets herinneren. Misschien heb ik het destijds (ik heb de druk uit 2004) wel terzijde gelegd. Het is namelijk geen gemakkelijk boek. Dit keer de luisterversie via de bieb geleend. Niemand minder dan Ilja Leonard Pfeijffer leest het voor en hij geeft het verhaal zeker extra lading door zijn stem.
Nog een citaat over leven en dood (Prul is de zwangere zus van Leendert, de broer die besmet is met HIV. In het verhaal is Aids nog een onbekende ziekte):
“En mocht over een tijdje desalniettemin blijken dat hij de jongen met de dood had bezwangerd – zo meende hij, toen ze afscheid namen bij de houten tourniquet waar de brommer stond, toen de katterigheid toch was gekomen en hij toch niet genezen bleek van zijn ziekte – dan had die onbedoelde uitwerking tenminste de schoonheid van de symmetrie. Want tegenover de dynastie van het leven die Prul had gegrondvest zou hij dan een geheime dynastie van de dood hebben gesticht (‘Gaat heen en vermenigvuldigt u,’ riep hij de eventuele millimicronbeestjes in de jongen zwijgend na), een antischepping tegenover haar schepping.”
Mystiek lichaam uit 1986 is een wonderlijk poëtisch verhaal waar geen enkel karakter in het gevlei probeert te komen bij de lezer. Het is ook geen verhaal om vrolijk van te worden. Maar deprimerend is het ook niet. Dat is heel kunstig gedaan. Het is een verhaal dat in de kern handelt over leven en dood. Het zijn de jaren tachtig. HIV. Dat dodelijke virus waar we tijdens deze pandemie nauwelijks nog bij stil staan. In West-Europa dan. Want wereldwijd sterven er elke dag nog zo’n 2700 mensen. Aids zou Kellendonk in 1990 vellen.
Het is een herlezing voor mij. Maar ik kon mij werkelijk niets herinneren. Misschien heb ik het destijds (ik heb de druk uit 2004) wel terzijde gelegd. Het is namelijk geen gemakkelijk boek. Dit keer de luisterversie via de bieb geleend. Niemand minder dan Ilja Leonard Pfeijffer leest het voor en hij geeft het verhaal zeker extra lading door zijn stem.
Nog een citaat over leven en dood (Prul is de zwangere zus van Leendert, de broer die besmet is met HIV. In het verhaal is Aids nog een onbekende ziekte):
“En mocht over een tijdje desalniettemin blijken dat hij de jongen met de dood had bezwangerd – zo meende hij, toen ze afscheid namen bij de houten tourniquet waar de brommer stond, toen de katterigheid toch was gekomen en hij toch niet genezen bleek van zijn ziekte – dan had die onbedoelde uitwerking tenminste de schoonheid van de symmetrie. Want tegenover de dynastie van het leven die Prul had gegrondvest zou hij dan een geheime dynastie van de dood hebben gesticht (‘Gaat heen en vermenigvuldigt u,’ riep hij de eventuele millimicronbeestjes in de jongen zwijgend na), een antischepping tegenover haar schepping.”
December 27, 2020
Dit is een bijzonder boek.
Het verhaal is op het eerste gezicht heel eenvoudig.
Het gaat over een gezin. Vader Gijselhart is een zestiger, weduwnaar, die ergens in een groot huis woont. Zijn dochter, Magda (bijgenaamd Prul), is het huis uit maar komt telkens weer terug. Ze kunnen elkaar niet luchten, maar ze kunnen elkaar eigenlijk ook niet missen.
En dan is er Broer, Leendert, die naar Amerika is geëmigreerd en daar in het huwelijk trad met een mooie jongen. Ook die relatie was er een van aantrekken en afstoten, van uit elkaar gaan en toch weer niet zonder elkaar kunnen.
De levenslustige jongen wordt heel ziek en sterft, ... aan een toen nog onbekende ziekte (jaren '80), aids.
Broer komt terug naar het ouderlijk huis. Hij is niet erg welkom. Het vetgemeste kalf wordt niet voor hem geslacht.
Magda krijgt een kind, … en uiteindelijk duikt de vader van dat kind ook nog op, om in het huis te blijven wonen.
Dit lijkt een banaal verhaal, maar wat een humor zit er in dit boek, ... en vooral: wat een droefheid!
De taal van Kellendonk is dan ook nog eens zo prachtig, dat ik het boek, toen ik het uit had, meteen een tweede keer heb gelezen.
Het e-book telt nauwelijks 150 bladzijden, maar er zit meer in dan in sommige turven van 1000 bladzijden.
Bij een tweede lezing zie je ook nog beter de diepere lagen in het verhaal.
De verwijzingen naar de bijbel zijn legio. Alleen al de titel, mystiek lichaam. Er is al veel geschreven over dit boek. Bijna alle lezers hebben het gevoel dat ze het niet helemaal hebben begrepen. Maar ook al begrijp je er maar de helft van, je kan gewoon genieten van de prachtige taal van Kellendonk.
Ik herkende in zijn beschrijving van de herenliefde iets van Reve. Maar bij Kellendonk zit er nog meer wanhoop in. De tragische figuur, Leendert, vindt nergens troost.
Herman Stevens, in De Groene Amsterdammer:
Mystiek lichaam gaat pas op volle sterkte loeien wanneer Broer vertelt over de ziekte die zijn grote liefde, de 'rijpere jongen’, sloopt. Opeens gaat de taal glinsteren en het proza krijgt een zingende rijkdom. Dat is omdat de dood op de loer ligt.
Enkele citaten:
“Adam schilderde in die dagen ruimtevaartdoeken, geënt op de barokke en doodse stijl van Géricault, en in zijn vrije tijd was hij homo.”
“Ze zagen eruit, zo getweeën, als een paar overgebleven bijfiguren in een blijspel, die van de gewetenloze schrijver ook zo nodig nog lang en gelukkig moeten leven.”
“Ze leek met één oor te luisteren naar de vogels die, toen het klokgelui bedaard was, krassen maakten op de ochtendstilte.”
Het verhaal is op het eerste gezicht heel eenvoudig.
Het gaat over een gezin. Vader Gijselhart is een zestiger, weduwnaar, die ergens in een groot huis woont. Zijn dochter, Magda (bijgenaamd Prul), is het huis uit maar komt telkens weer terug. Ze kunnen elkaar niet luchten, maar ze kunnen elkaar eigenlijk ook niet missen.
En dan is er Broer, Leendert, die naar Amerika is geëmigreerd en daar in het huwelijk trad met een mooie jongen. Ook die relatie was er een van aantrekken en afstoten, van uit elkaar gaan en toch weer niet zonder elkaar kunnen.
De levenslustige jongen wordt heel ziek en sterft, ... aan een toen nog onbekende ziekte (jaren '80), aids.
Broer komt terug naar het ouderlijk huis. Hij is niet erg welkom. Het vetgemeste kalf wordt niet voor hem geslacht.
Magda krijgt een kind, … en uiteindelijk duikt de vader van dat kind ook nog op, om in het huis te blijven wonen.
Dit lijkt een banaal verhaal, maar wat een humor zit er in dit boek, ... en vooral: wat een droefheid!
De taal van Kellendonk is dan ook nog eens zo prachtig, dat ik het boek, toen ik het uit had, meteen een tweede keer heb gelezen.
Het e-book telt nauwelijks 150 bladzijden, maar er zit meer in dan in sommige turven van 1000 bladzijden.
Bij een tweede lezing zie je ook nog beter de diepere lagen in het verhaal.
De verwijzingen naar de bijbel zijn legio. Alleen al de titel, mystiek lichaam. Er is al veel geschreven over dit boek. Bijna alle lezers hebben het gevoel dat ze het niet helemaal hebben begrepen. Maar ook al begrijp je er maar de helft van, je kan gewoon genieten van de prachtige taal van Kellendonk.
Ik herkende in zijn beschrijving van de herenliefde iets van Reve. Maar bij Kellendonk zit er nog meer wanhoop in. De tragische figuur, Leendert, vindt nergens troost.
Herman Stevens, in De Groene Amsterdammer:
Mystiek lichaam gaat pas op volle sterkte loeien wanneer Broer vertelt over de ziekte die zijn grote liefde, de 'rijpere jongen’, sloopt. Opeens gaat de taal glinsteren en het proza krijgt een zingende rijkdom. Dat is omdat de dood op de loer ligt.
Enkele citaten:
“Adam schilderde in die dagen ruimtevaartdoeken, geënt op de barokke en doodse stijl van Géricault, en in zijn vrije tijd was hij homo.”
“Ze zagen eruit, zo getweeën, als een paar overgebleven bijfiguren in een blijspel, die van de gewetenloze schrijver ook zo nodig nog lang en gelukkig moeten leven.”
“Ze leek met één oor te luisteren naar de vogels die, toen het klokgelui bedaard was, krassen maakten op de ochtendstilte.”
January 13, 2025
Herlezing. Boek is heel goed, al zijn Kellendonks ideeën eigenlijk zo heftig en conservatief. Maar hedendaagse conservatieven slaan een armzalig figuur vergeleken met deze ideeënrijkdom, die ook nog eens uitgedrukt wordt in fantastische taal volkomen doordrongen van ironie. Daarom maakt het me niet uit welke standpunten de roman inneemt, als lezer word ik volkomen meegesleept. Kellendonk is bovendien ambiguer dan hij lijkt en zei zelf: ‘Ik ben ook wel zo wijs om niet alles te geloven wat ik zelf zeg.’
Hoogtepunt is het korte hoofdstuk waarin Broer bidt tot Prul/Magda. Het begin van het gebed:
‘Wees gegroet, zuster, vol van nijd, niemandsbruid. Je bent de gesjochtenste onder de vrouwen en gesjochten is ook de foet in je schoot. Maar je nijd is genade, je zelfzucht schepping, je buik wieg der geschiedenis. Daarom, nijdige Magda, moeder van een hoerenkind, wend ik me tot jou, nu, in dit uur van mijn levenslange dood. Moeder modder, mater materia, heerseres over het rijk van geboorte, copulatie en dood, gegroet! Tot jou roep ik, eens kind van een vrouw, toen deserteur uit de vrouwendienst, nu balling, tot jou zucht ik, klaag ik, ween ik, vanuit mijn barre mannenwereld. Kwaadspreekster, kromspreekster, wees mijn voorspreekster. Die schele ogen van jou, sla ze op mij neer. Dochter van de Doornenhof, toren van vlees, toren van het vlees dat altijd het laatste woord heeft, voor jou buig ik.’
Ook geestig: Gijselharts lofzang op de familie, waaruit hier twee zinnetjes:
‘Het was altijd gezellig in de familie, ondanks de schijn van het tegendeel. Je leerde er geven, zij het niet van harte, en je leerde er nemen, desnoods met geweld.’
Hoogtepunt is het korte hoofdstuk waarin Broer bidt tot Prul/Magda. Het begin van het gebed:
‘Wees gegroet, zuster, vol van nijd, niemandsbruid. Je bent de gesjochtenste onder de vrouwen en gesjochten is ook de foet in je schoot. Maar je nijd is genade, je zelfzucht schepping, je buik wieg der geschiedenis. Daarom, nijdige Magda, moeder van een hoerenkind, wend ik me tot jou, nu, in dit uur van mijn levenslange dood. Moeder modder, mater materia, heerseres over het rijk van geboorte, copulatie en dood, gegroet! Tot jou roep ik, eens kind van een vrouw, toen deserteur uit de vrouwendienst, nu balling, tot jou zucht ik, klaag ik, ween ik, vanuit mijn barre mannenwereld. Kwaadspreekster, kromspreekster, wees mijn voorspreekster. Die schele ogen van jou, sla ze op mij neer. Dochter van de Doornenhof, toren van vlees, toren van het vlees dat altijd het laatste woord heeft, voor jou buig ik.’
Ook geestig: Gijselharts lofzang op de familie, waaruit hier twee zinnetjes:
‘Het was altijd gezellig in de familie, ondanks de schijn van het tegendeel. Je leerde er geven, zij het niet van harte, en je leerde er nemen, desnoods met geweld.’
June 5, 2024
? Bij de bieb kwam ik een van de 2 delen van het verzameld werk van Kellendonk tegen. Na wat kleinere verhalen koos ik om zijn bekendste werk 'Mystiek lichaam' te lezen.
🤔 Lastig lezend boek... veel moeilijke woorden zoals smijdigen (=verzachten), lastig te lezen stijl... Het bewust doorgeven van aids aan een jongeman vond ik nogal schokkend toen ik het las, maar het geheel was toch zeker boeiend om te lezen.
MW 25/7/20
🤔 Lastig lezend boek... veel moeilijke woorden zoals smijdigen (=verzachten), lastig te lezen stijl... Het bewust doorgeven van aids aan een jongeman vond ik nogal schokkend toen ik het las, maar het geheel was toch zeker boeiend om te lezen.
MW 25/7/20
July 7, 2022
Dat dure leven van jou staat voor één gulden vijfentwintig bij iedere supermarkt in het rek.Mystiek lichaam was de laatste roman van Frans Kellendonk (1951-1990), die op 39-jarige leeftijd aan aids overleed. Het boek leverde hem de F. Bordewijkprijs en een hoop heibel op, omdat recensent Aad Nuis – de latere staatssecretaris van cultuur en media – de schrijver van antisemitisme beschuldigde. De hoofdpersonen van het boek hebben inderdaad een weinig liefdevolle kijk op het joodse geloof, al zijn zij überhaupt geen sympathieke figuren: Kellendonk schetst een vernietigend karikaturaal beeld van een disfunctioneel gezin in de jaren tachtig.
Vader A.W. Gijselhart - krachtige tors, het gezicht gerimpeld en verkreukt als een oud bankbiljet - is krenterig en een vertolking van de bekrompen handelsgeest. Onder het motto 'Ik weet het goed met je gemaakt' creëert hij de bizarste en vooral tenenkrommende situaties. Een hilarisch fragment is de scène waarin hij een restauranthouder tracht te overreden om in ruil voor een acculader onbeperkt van de kaart te mogen bestellen.
‘Soms denk ik dat je onmogelijk een dochter van mij kunt zijn. Ik vraag me ernstig af wie er aan de deur is geweest, in de winter van ’52. Je moeder heeft het geheim in haar graf meegenomen, maar volgens mij was het de duivel zelf.’Zijn dochter Magda - schimmig vrouwtje, het haar gebleekt met waterstofperoxyde, van voeten tot schouders stijf als een mummie - is al even onmogelijk. Ze is lelijk, verwend en van mening dat iedereen haar moet hebben, vooral haar vader. Kellendonk serveert haar genadeloos af, al getuigt Mystiek lichaam sowieso van een zekere mate van misogynie: de vrouwen zijn eigenlijk allemaal stompzinnig. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat de uitzonderlijkste hoofdstukken zijn gereserveerd voor passages over homoseksualiteit, of ‘seksuele ruimtevaart’, zoals Kellendonk het hier karakteriseert.
Wanneer Broer Leendert Gijselhart zich afvroeg waarom hij niet hield van zijn vader, dan hoefde hij slechts terug te denken aan hun enige gesprek van man tot man. De gloednieuwe ogen waren toen weerloos en koket naar hem opgeheven, de kameelhals was iets naar opzij gedraaid als viel er een suikerklontje te verwachten en uit de mond, die strak stond van sluwheid, waren de volgende woorden gekomen: ‘Jongen, zorg ervoor dat je nooit zo wordt als je vader!’Broer Leendert lijkt op het eerste gezicht nog de normaalste, maar ook hij is anderen weinig genegen en keert uiteindelijk met hange pootjes terug naar het ouderlijk huis.
Broer was toen twaalf geweest.
Dat zij een kind verdiende nopens de gelijkberechtiging van kansarme Magda’s, akkoord, maar waaraan had het kind zo’n moeder verdiend?Mystiek lichaam staat vol fraaie en rake opmerkingen. Enig cynisme is de schrijver niet vreemd, maar het boek is naar mijn idee vooral een kritiek op het conservatieve, zuinige gedrag van Nederlanders en een reflectie op homoseksualiteit en de gevolgen van aids. Het is hoe dan ook een plezier om te lezen.
April 14, 2023
echt cool dat Kellendonk literatuur heeft uitgevonden
August 9, 2025
Bijzonder gelaagd kunstwerk dat ik met een middelbare schoolblik las door de aantekeningen die mijn moeder er als tiener in 1986 of 1987 in heeft geschreven.
April 11, 2019
Gisteren was ik nog ietwat sceptisch, maar ik waardeer dit boek enorm om zijn rijke taalgebruik. Het verhaal laat me nog steeds koud (te veel constrast tussen de zwaarmoedigheid van het verhaal en de lichtzinnige stijl waarin het verteld is - naar mijn smaak), maar wel diep respect voor hoe Kellendonk kritieken wist te verwerpen en opkwam voor zijn werk.
February 27, 2024
(kwade geesten zullen zeggen: mats, waarom geef je alles zo veel sterren, maak je soms geen onderscheid? maar ik heb goede smaak, en kan dus voorspellen wat me zal bevallen)
October 27, 2021
'Prul, noemde de indringer haar, hij hoorde er al helemaal bij! En hij vatte al aardig de sfeer van de Doornenhof, waar de bewoners, zo ze van zichzelf niet vonden dat ze opgesloten zaten, van elkaar vonden dat ze nodig opgesloten moesten worden.'
May 7, 2020
Op het omslag van mijn uitgave van dit boek, een Rainbow Essentials uitgave uit 1999, staat dat Frans Kellendonk veel kritiek heeft gekregen over hoe er gesproken wordt over joden en homo's in dit boek. Ik ben het hier niet mee eens; geen van de personages in 'Mystiek lichaam' zijn sympathiek en als lezer ben je dan ook niet geacht het eens te zijn met de uitlatingen van deze personages. Door de onsympathieke Gijselhart negatieve dingen te laten zeggen over joden en 'homofielen' probeert het boek juist te zeggen dat deze uitspraken geen geaccepteerde waarheid zijn.
Ik zou daarentegen niet zeggen dat deze roman het ultieme schoolvoorbeeld is van een boek waarin homoseksualiteit op een niet-negatieve, misschien zelfs neutrale manier in beeld wordt gebracht. Het homoseksuele hoofdkarakter Leendert 'Broer' Gijselhart heeft ook zo zijn gebreken en lijkt eigenlijk heel erg op zijn vader. Daarnaast heeft hij een heel negatief beeld van vrouwen en joden, én draait een groot deel van zijn leven om the elephant in the room: AIDS. Er wordt telkens maar gesproken over een ziekte waarmee een jongen hem mogelijk 'bevrucht' heeft, maar die ziekte wordt nooit echt benoemd.
Ernstige zaken daargelaten, heb ik keihard gelachen om de eerste helft van dit boek. De dynamiek tussen Gijselhart en zijn dochter is zo absurd, zo verkeerd dat ik als lezer niet anders kan dan lachen, omdat het alternatief een stuk onaangenamer zou zijn. Het is zo ongemakkelijk, zo haatvol dat het aanvoelt als een parodie.
Waar ik niet heb gelachen, heb ik vooral veel bewondering gehad voor de beeldspraak in dit boek. Het is zo raak, soms poëtisch en soms gewoon heel erg 'on the nose'. De beschrijvingen worden ingezet op een manier die niet zorgt voor (storende) vertraging van het verhaal, maar die juist bijdraagt aan de kwaliteit ervan. Het geeft een verhaal dat niet per se mooi is, toch wat schoonheid mee. Ik vind dat dat heel goed gedaan is.
Waarom dan toch vier sterren en niet vijf? Omdat het gebrek aan een sympathiek karakter ervoor zorgt dat er weinig meeleven mogelijk is. Ik weet niet wat dit boek mij probeert te vertellen, of er een boodschap was en of ik medelijden moet hebben met Magda, Gijselhart, of Leendert. Eigenlijk maakt het me helemaal niet uit hoe het ze vergaat. Ik hoopte misschien ook op een iets dramatischer einde, ook al kon ik Leenderts hersenspinsels over de dood wel waarderen.
Ik zou daarentegen niet zeggen dat deze roman het ultieme schoolvoorbeeld is van een boek waarin homoseksualiteit op een niet-negatieve, misschien zelfs neutrale manier in beeld wordt gebracht. Het homoseksuele hoofdkarakter Leendert 'Broer' Gijselhart heeft ook zo zijn gebreken en lijkt eigenlijk heel erg op zijn vader. Daarnaast heeft hij een heel negatief beeld van vrouwen en joden, én draait een groot deel van zijn leven om the elephant in the room: AIDS. Er wordt telkens maar gesproken over een ziekte waarmee een jongen hem mogelijk 'bevrucht' heeft, maar die ziekte wordt nooit echt benoemd.
Ernstige zaken daargelaten, heb ik keihard gelachen om de eerste helft van dit boek. De dynamiek tussen Gijselhart en zijn dochter is zo absurd, zo verkeerd dat ik als lezer niet anders kan dan lachen, omdat het alternatief een stuk onaangenamer zou zijn. Het is zo ongemakkelijk, zo haatvol dat het aanvoelt als een parodie.
Waar ik niet heb gelachen, heb ik vooral veel bewondering gehad voor de beeldspraak in dit boek. Het is zo raak, soms poëtisch en soms gewoon heel erg 'on the nose'. De beschrijvingen worden ingezet op een manier die niet zorgt voor (storende) vertraging van het verhaal, maar die juist bijdraagt aan de kwaliteit ervan. Het geeft een verhaal dat niet per se mooi is, toch wat schoonheid mee. Ik vind dat dat heel goed gedaan is.
Waarom dan toch vier sterren en niet vijf? Omdat het gebrek aan een sympathiek karakter ervoor zorgt dat er weinig meeleven mogelijk is. Ik weet niet wat dit boek mij probeert te vertellen, of er een boodschap was en of ik medelijden moet hebben met Magda, Gijselhart, of Leendert. Eigenlijk maakt het me helemaal niet uit hoe het ze vergaat. Ik hoopte misschien ook op een iets dramatischer einde, ook al kon ik Leenderts hersenspinsels over de dood wel waarderen.
This entire review has been hidden because of spoilers.
November 29, 2024
Mooi boek, vlot geschreven en goed te volgen
April 4, 2022
Fascinerend en onbevredigend tegelijk. De inhoud vreemd, de mensen onuitstaanbaar maar in ieder geval: prachtige taal.
May 26, 2024
2 ★
Pls don’t ask, I don’t remember.
Pls don’t ask, I don’t remember.
January 31, 2025
"Die schele ogen van jou, sla ze op mij neer".
Poëtisch geschreven problematisch boek, maar door een rijke variëteit aan beledigingen aan ieders adres ook vrij grappig.
Poëtisch geschreven problematisch boek, maar door een rijke variëteit aan beledigingen aan ieders adres ook vrij grappig.
November 6, 2021
Waanzinnig. Dat je zo kan schrijven. Het lijkt alsof deze vrij intellectualistische stijl hem geen enkele moeite kost. Je knalt er doorheen. Daarnaast lekker cynisch: wat is er meer in het leven dan je voortplanten en geld verdienen?
April 18, 2024
Beste wat ik in tijden heb gelezen.
May 12, 2023
een boek als geen ander. niet per se om het verhaal (in het kort: disfunctionele familie bestaande uit een huisjesmelker-vader, homo-met-internalized-homophobia-zoon en irritante-vrouwonvriendelijk-geschreven-dochter), maar vooral om de woorden. kellendonk is een tovenaar met tekst. dit boek leest niet als proza, maar als poëzie en daar moet je wel van houden, maar i ate it up!!!
ik ging eigenlijk de laatste pagina citeren, maar wil niet alles spoilen, dus daarom een ander stukje:
“zou hij het echt over zijn hart kunnen verkrijgen om één vlees te worden met deze droom van een blonde jongen, zoals hij nu metterdaad werd, indien hij werkelijk de dood in zijn lijf zou dragen? hij was toch geen onmens. en mocht over een tijdje desalniettemin blijken dat hij de jongen met de dood had bezwangerd […] dan had die onbedoelde uitwerking tenminste de schoonheid van de symmetrie. want tegenover de dynastie van het leven die prul had gegrondvest zou hij dan een geheime dynastie van de dood hebben gesticht.”
ik ging eigenlijk de laatste pagina citeren, maar wil niet alles spoilen, dus daarom een ander stukje:
“zou hij het echt over zijn hart kunnen verkrijgen om één vlees te worden met deze droom van een blonde jongen, zoals hij nu metterdaad werd, indien hij werkelijk de dood in zijn lijf zou dragen? hij was toch geen onmens. en mocht over een tijdje desalniettemin blijken dat hij de jongen met de dood had bezwangerd […] dan had die onbedoelde uitwerking tenminste de schoonheid van de symmetrie. want tegenover de dynastie van het leven die prul had gegrondvest zou hij dan een geheime dynastie van de dood hebben gesticht.”
January 6, 2024
Eigenlijk wil je het jaar niet beginnen met een boek dat je achterlaat in een gevoel van leegte. Mislukt.
Door hoge waarderingen nieuwsgierig geworden en door het voornemen wat ‘leeslijst klassiekers’ een nieuwe kans te geven, nu ik - volgens mij - niet meer puber, heb ik dit boek opgepakt. Getroost door het ironische karakter heb ik doorgezet. Maar de vrouwonvriendelijkheid maakte het onuitstaanbaar.
Het taalgebruik stootte af en trok me aan. De woordendiarree van Prul (die naam alleen al) was ongekend hinderlijk. De vindingrijke en intelligente woordkeuzes die deze interpunctiearme stroom omsingelden maakte weer wat goed.
De emotionele armoede in de “familie” (zo voelde dat) deed mij hopen dat in de rol van moeder, grootmoeder, tante of zus toch nog enig licht van liefde zou schijnen. Jammer genoeg van moederliefde niets dan woordspel. Als dit de bedoeling was, dan is het zeer krachtig neergezet.
Door hoge waarderingen nieuwsgierig geworden en door het voornemen wat ‘leeslijst klassiekers’ een nieuwe kans te geven, nu ik - volgens mij - niet meer puber, heb ik dit boek opgepakt. Getroost door het ironische karakter heb ik doorgezet. Maar de vrouwonvriendelijkheid maakte het onuitstaanbaar.
Het taalgebruik stootte af en trok me aan. De woordendiarree van Prul (die naam alleen al) was ongekend hinderlijk. De vindingrijke en intelligente woordkeuzes die deze interpunctiearme stroom omsingelden maakte weer wat goed.
De emotionele armoede in de “familie” (zo voelde dat) deed mij hopen dat in de rol van moeder, grootmoeder, tante of zus toch nog enig licht van liefde zou schijnen. Jammer genoeg van moederliefde niets dan woordspel. Als dit de bedoeling was, dan is het zeer krachtig neergezet.
November 3, 2024
Het is een raar boek vol ironie en humor, misschien heb ik de helft niet begrepen maar ik heb erg genoten van de schrijfstijl.
May 7, 2024
op t einde is ie me een beetje verloren, maar: ‘Omdat ze scheel was heette ze lelijk, en toch was haar lelijkheid boeiender dan welke conventionele schoonheid ook. De wanorde der lelijkheid verveelt nooit’ (44) dit was wel leuk
September 10, 2017
Wat ik qua betekenis (inhoud) moet maken van Mystiek lichaam, is mij na een eerste lezing niet direct duidelijk. Maar misschien is dat ook de bedoeling van deze postmodernistische roman. Hij brengt geen orde aan in de verwarring, biedt geen oplossingen, geen verlossing. De personages, A.W. Gijselhart, de vader, Magda alias Prul, dochter, en Leendert alias Broer, de zoon, en Bruno Pechman, jood en vader van het kind van Magda, worden zo vreemd getypeerd, gedragen zich zo buitenissig, dat je als lezer je er niet mee kunt identificeren. De werkelijkheid die de schrijver opvoert, is duidelijk geen ‘echte’ werkelijkheid, maar een artefact, een prisma waar van alle kanten reflecties vanaf knetteren, waar je dan als lezer maar wat van moet zien te maken. Wat te denken van de diverse fel antisemitische passages in dit boek? Zou de auteur daadwerkelijk een antisemitische roman hebben willen schrijven? Of wil hij ons oproepen tot nadenken over onze vooroordelen? Bijvoorbeeld over homoseksualiteit (Broer is homoseksueel, en leidt aan de ‘big disease with the little name')?
In een reactie op de kritiek die Mystiek lichaam kreeg bij verschijning, schreef Kellendonk het volgende: ‘Wanneer je, zoals ik, in je naaste omgeving met racisme te maken krijgt, dan ontdek je dat je het probleem niet de wereld uit helpt door heel hard foei! te roepen. Dat werkt meestal averechts. Veel belangrijker is het om de psychische en sociale mechanismen bloot te leggen die tot racisme leiden, om de mensen iets meer van zichzelf te laten begrijpen.’
Kellendonk doet dat blootleggen van de psychische en sociale mechanismen met een soms bijtend sarcasme, en uitvergrote parodieën, waarin hij niets en niemand - en dus evenmin de homo’s - ontziet. Dat is geen simpelweg foei roepen, inderdaad.
Qua stijl (vorm) is er voor mij geen twijfel: Mystiek lichaam is een briljant geschreven roman, vol met fijnzinnige humor. De taal is rijk, soms overdreven geornamenteerd (er wordt gesproken van een ‘morganistische zoon’, van een ‘metonymische zoon’, van ‘smijdigen, van ‘geplogenheid’, van cothurnen’). Hier en daar doet het aan Gerard Reve denken (zeker als sprake is van typeringen als ‘de Vreemde Man’, de ‘rijpere jongen’ (de vriend van Broer) of ‘ze waren samen het Ding aan het bouwen’ als er sprake is van geslachtsgemeenschap). En ik moet me sterk vergissen, of een auteur als Arnon Grunberg heeft veel opgestoken bij Kellendonk.
Ter illustratie:
‘Ze had niets van de truttigheid van haar moeder zaliger die zich, als over een rotte balk boven een moddersloot, voetje voor voetje en bange kreetjes slakend door het leven had bewogen.’
Gijselhart over zijn dochter: ‘Ofschoon hij heel goed tegen haar buien bestand was. Ze stelden hem gerust, in zekere zin, die nukken van haar. Een ander zou ze niet kunnen lijden, dus hoe lelijker ze deed, des te meer was ze van hem. Geen betere oudedagsreserve dan een lelijke dochter.’
Broer over de dag dat hij de ‘rijpere jongen’ ontmoet: ’Op de keistenen van de binnenplaats sprong de witgekielde en gepofbroekte bruidegom het ene gat na het andere in de lucht en daar ontdekte Broer, met de homoseksuele radar die zo’n diep geheimenis is voor andersbegaafden, tussen de omstanders een lange jongen met rechte schouders, sjofel gekleed in een te krap colbertje, ongestreken wit overhemd, een witte katoenen broek met te korte pijpen, net op het ogenblik dat de jongen nadrukkelijk werd overgeslagen door een ober in jacquet die verversingen rondbracht. Voor het eerst zag Broer een verschijnsel dat hem nog veel vaker zou verwonderen: hoe de vooralsnog onbekende jongen al het daglicht naar zich toetrok. Het was alsof er een wolk voor de zon schoof en speciaal voor hem een reepje onbedekt liet.’
In een reactie op de kritiek die Mystiek lichaam kreeg bij verschijning, schreef Kellendonk het volgende: ‘Wanneer je, zoals ik, in je naaste omgeving met racisme te maken krijgt, dan ontdek je dat je het probleem niet de wereld uit helpt door heel hard foei! te roepen. Dat werkt meestal averechts. Veel belangrijker is het om de psychische en sociale mechanismen bloot te leggen die tot racisme leiden, om de mensen iets meer van zichzelf te laten begrijpen.’
Kellendonk doet dat blootleggen van de psychische en sociale mechanismen met een soms bijtend sarcasme, en uitvergrote parodieën, waarin hij niets en niemand - en dus evenmin de homo’s - ontziet. Dat is geen simpelweg foei roepen, inderdaad.
Qua stijl (vorm) is er voor mij geen twijfel: Mystiek lichaam is een briljant geschreven roman, vol met fijnzinnige humor. De taal is rijk, soms overdreven geornamenteerd (er wordt gesproken van een ‘morganistische zoon’, van een ‘metonymische zoon’, van ‘smijdigen, van ‘geplogenheid’, van cothurnen’). Hier en daar doet het aan Gerard Reve denken (zeker als sprake is van typeringen als ‘de Vreemde Man’, de ‘rijpere jongen’ (de vriend van Broer) of ‘ze waren samen het Ding aan het bouwen’ als er sprake is van geslachtsgemeenschap). En ik moet me sterk vergissen, of een auteur als Arnon Grunberg heeft veel opgestoken bij Kellendonk.
Ter illustratie:
‘Ze had niets van de truttigheid van haar moeder zaliger die zich, als over een rotte balk boven een moddersloot, voetje voor voetje en bange kreetjes slakend door het leven had bewogen.’
Gijselhart over zijn dochter: ‘Ofschoon hij heel goed tegen haar buien bestand was. Ze stelden hem gerust, in zekere zin, die nukken van haar. Een ander zou ze niet kunnen lijden, dus hoe lelijker ze deed, des te meer was ze van hem. Geen betere oudedagsreserve dan een lelijke dochter.’
Broer over de dag dat hij de ‘rijpere jongen’ ontmoet: ’Op de keistenen van de binnenplaats sprong de witgekielde en gepofbroekte bruidegom het ene gat na het andere in de lucht en daar ontdekte Broer, met de homoseksuele radar die zo’n diep geheimenis is voor andersbegaafden, tussen de omstanders een lange jongen met rechte schouders, sjofel gekleed in een te krap colbertje, ongestreken wit overhemd, een witte katoenen broek met te korte pijpen, net op het ogenblik dat de jongen nadrukkelijk werd overgeslagen door een ober in jacquet die verversingen rondbracht. Voor het eerst zag Broer een verschijnsel dat hem nog veel vaker zou verwonderen: hoe de vooralsnog onbekende jongen al het daglicht naar zich toetrok. Het was alsof er een wolk voor de zon schoof en speciaal voor hem een reepje onbedekt liet.’
March 24, 2023
''dazzling''
March 19, 2017
Ik vond het echt een schitterend en rijk boek, misschien ook wel omdat de personages totaal niet op zoek zijn naar een band met de lezer. Nog lekker lang over nadenken en het dan nog steeds niet helemaal begrijpen, zo'n boek. En het was gelukkig ook dun, daar houd ik van, dat ik er niet drie weken over hoef te doen. Geen oeverloosheid hier!
April 9, 2020
*2,5 voor enkele stilistische pareltjes die enigszins verspild zijn aan de rest van deze roman
Ik weet niet wat er allemaal in het water zat in '86, ik weet wel dat ik dit boek een stuk of 6 keer naast me neer heb willen leggen.
Ik weet niet wat er allemaal in het water zat in '86, ik weet wel dat ik dit boek een stuk of 6 keer naast me neer heb willen leggen.
Displaying 1 - 30 of 112 reviews