Binnen de huid

by J.J. Voskuil

Bij leven publiceerde J.J. Voskuil twee romans: Bij nader inzien en Het Bureau, die tezamen de periode 1946-1989 omspannen. Hierin ontbraken echter de jaren 1954-1956. Nu is er dan Binnen de huid, de roman die beide andere romans met elkaar verbindt.
In Binnen de huid zijn van de vriendengroep die Voskuil in Bij nader inzien portretteerde vrijwel alleen nog Maarten en Nicolien Koning en Paul en Rosalie Dehoes overgebleven. In de loop der tijd zijn tussen beide paren emotionele spanningen ontstaan en deze komen in Binnen de huid aan de oppervlakte.
Als enige van de drie romans is Binnen de huid geschreven in de ik-vorm. Hierdoor wordt de lezer als nooit tevoren het gedachtenleven van Maarten Koning binnengetrokken. De roman toont een gevecht tussen zijn emoties en zijn ratio, en in dat gevecht 'binnen de huid' raakt Koning zelf het spoor af en toe bijster. Het is een intieme, genadeloos eerlijke en pijnlijke registratie van een schrijver die alleen door nauwkeurige verslaggeving kon hopen uit de put te klimmen waarin hij terechtgekomen was.

Genres: Dutch Literature, Fiction

429 pages, Hardcover

First published January 1, 2009

About the author

J.J. (Johan Jacob / Han) Voskuil (1926–2008) publiceerde in 1963 de 1207 pagina's tellende roman Bij nader inzien. Het boek, dat zowel een roman van een generatie als een psychologische roman is, gaat over een groep vrienden, studenten Nederlands in de periode 1946–1953, die een aantal jaren samen optrekken en in de traditie van Du Perron en Ter Braak discussiëren over leven, literatuur en politiek. Aan het eind van de roman moet de hoofdpersoon Maarten Koning, Voskuils alter ego, erkennen dat de vriendschap die er leek te zijn, niet meer dan een illusie was. Bij nader inzien werd in 1991 door Frans Weisz verfilmd voor de VPRO. De serie werd met drie gouden kalveren bekroond.

In 1996 keerden Voskuil en Maarten Koning terug in de kolossale roman Het Bureau die in totaal zeven delen telt: Meneer Beerta, Vuile handen, Plankton, Het A.P. Beerta-Instituut, En ook weemoedigheid, Afgang, De dood van Maarten Koning. De roman beschrijft het leven van Maarten Koning als medewerker van het Bureau: het Amsterdamse Instituut voor Dialectologie, Volkskunde en Naamkunde. Kern van de roman is de vraag hoe mensen die dag in dag uit met elkaar moeten samenwerken zich tot elkaar verhouden.

In 2002 verscheen Requiem voor een vriend, waarin Voskuil voor het eerst zijn alter ego Maarten Koning loslaat. De hoofdpersoon van het boek is niet de schrijver zelf, maar Jan Breugelman. Het boek is een geschiedenis van een vriendschap, die haar oorsprong vindt op de middelbare school, vorm krijgt op de universiteit en in de jaren daarna steeds hechter wordt. In februari 2004 verscheen het eerste deel van de Voettochten: Terloops. Het bevat tien verslagen in dagboekvorm van wandelingen door Frankrijk. Het tweede deel, Buiten schot verscheen in 2005, en het derde en laatste deel, Gaandeweg, is in de zomer van 2006 verschenen. In maart 2007 verscheen Onder andere, een verzameling portretten en herinneringen. Voskuil overleed op 1 mei 2008 na een kort ziekbed. Postuum verschenen zijn romans Binnen de huid en De buurman en de essaybundel Ik ben ik niet, ingeleid door Detlev van Heest.

Reviews

[Frank · Rating 3 out of 5]

Wat een krankzinnig boek. Wie weg is van Het bureau en Bij nader inzien zal dit vast ook willen lezen. Maar ik kan het niet aanraden aan mensen die Voskuil nog niet kennen. Het gaat zoals al zijn boeken weer over dezelfde personages, maar ditmaal in de ik-vorm geschreven. Dat is schokkend. Alle ironische distantie is verdwenen, en we krijgen nu ineens dit soort ontboezemingen: 'Ze was uitdagend opgewekt. De manier waarop ze in haar stoel zat, maakte het moeilijk om niet naar haar benen te kijken.' (72) Waar je in de andere boeken maar moet raden naar de emoties die de sprekers van zijn wrange dialogen voelen, worden we hier in claustrofobisch detail deelgenoot gemaakt van in ieder geval de emotionele reacties van Maarten Koning.
Dat is fascinerend (en zoals bij al zijn werk ook irritant). Bijvoorbeeld omdat de personages in Voskuils dialogen altijd zo stellig klinken. Maar hier lezen we: 'Ik besefte dat wat ik hardop zei veel beslister en rechtlijniger was dan de verwarrende chaos van tegenstrijdige gedachten en motieven die daaronder lagen.' (260)
Maar naarmate je deze vierhoeksverhouding wordt in gesleept, krijg je wel steeds meer het gevoel dat je bent opgesloten in een gekkenhuis. En door de ik-vorm ontbeert dit boek de humor die Voskuils andere boeken zo amusant maakt.
Onmisbaar én onuitstaanbaar dus.

Een goede bespreking van het boek vind ik deze polemische recensie van Elsbeth Etty, waarin zij sterk stelling neemt voor Paul en Rosalie en tegen Maarten en Nicolien. Ze overdrijft daarin wel, ik vind het onzin om te zeggen: 'Paul en Rosalie blijven qua beschaving, stijl en levenskunst veruit superieur aan de bekrompen zelfzuchtige Koninkjes.' Beide koppels maken op mij een behoorlijk lullige indruk (en dat was al zo in Bij nader inzien). Maar verder bevat haar recensie veel goede inzichten.

Iets heel anders: vanuit mijn beroep vond ik de volgende dialoog ook interessant. Maarten Koning is met Henriette Fagel in gesprek over vertaalwerk voor Europese instellingen.

'Hoe doe je dat met die technische termen?' vroeg ik.
Haar gezicht was star. 'Uit het verband.'
'Heb je daar geen woordenboek voor?'
Ze schudde haar hoofd.
'Dat lijkt me verdomd moeilijk.'
Ze reageerde daar niet op.
Ik overwon een aarzeling en haalde het rapport van mijn bureau. Ze keek naar de passage die ik aanwees, zonder van houding te veranderen. Het gaf mij het gevoel dat ik haar een oneerbaar voorstel deed.
'Er staat dat de onderhandelingen over een doeltreffende subsidieregeling zijn vastgelopen,' zei ze achteloos.
Ik las de passage over. 'Er staat meer.'
'Dat is niet belangrijk.' (64-5)

[Gijs Zandbergen · Rating 1 out of 5]

Voskuil wilde dit boek niet tijdens zijn leven publiceren, omdat het te pijnlijk was voor de nog levende, herkenbare hoofdpersonen. Een verstandig besluit, maar dan vooral omdat hij zichzelf te kakken zet als een humorloze, fanatieke ouwehoer die iedereen de maat neemt. Ik heb het gered tot pagina 98 en kon niet opbrengen nog eens 300 pagina's te lezen tot hij, naar verluidt, eindelijk in bed belandt met Rosalie, die hij eigenlijk een domme trut vindt. Het Bureau vond ik fantastisch, maar dit is getyp van een zelfingenomen droogkloot.

[Klaas · Rating 5 out of 5]

Zo pijnliiiiiiijjjjjjk.
Pijnlijkste boek aller tijden

[Lisa Havinga · Rating 5 out of 5]

Ongekend

[José · Rating 4 out of 5]

De onbarmhartige inkijk in Maarten's emotionele worsteling met de verliefdheid op Rosalie vond ik prachtig. Het geeft weer een heel ander beeld van het innerlijk leven van Maarten en van de dynamiek van het (voor mij soms moeilijk te duiden) huwelijk met Nicolien.
Gesitueerd in de jaren '50 met de moraal en de normen van toen maar qua emotionele lading van alle tijden. Dit boek zal mij nog een tijd bijblijven.

[Reinier Heutink · Rating 2 out of 5]

Binnen de Huid (3e druk, 2009) heeft me opnieuw gefascineerd — ik las het voor de tweede keer — maar ik werd deze keer nog sterker geirriteerd door het negativisme, door Nicolien en door de absurde opvattingen die er in het boek geëtaleerd worden. De schrijver heeft het vast anders bedoeld maar de roman gaat over het verlangen, over de in de mens ingebakken neiging om van tijd tot tijd verliefd te worden. Voskuil relateert dat intensief aan concepten als trouw, vrijheid en gebondenheid, maar het gaat gewoon over de wil om eens met iemand te neuken die je erg leuk vindt.

Ongestructureerd, in flarden, wat me opgevallen is:

De onbegrijpelijk dogmatische opvattingen over ‘onmaatschappelijk zijn’, niet deelnemen aan de samenleving (die blijkbaar niet deugt) maar er naast te willen staan. Geen baan willen ‘nemen’, iemand die leraar wordt vervloeken vanwege zoveel slapheid. Wat nog erger is:
een betere baan nemen, bijvoorbeeld bij de Universiteit.

Die starheid (een enorm gebrek aan vrijheid) leidt tot, zoals Paul het ergens zegt “een reinheidsideaal’ waar niet aan getornd mag worden, en waarmee geen compromissen gesloten mogen worden. Nu ja het mag wel, maar dan moet je erkennen dat het een compromis was en moet je het ‘rot’ vinden. Het doet denken aan de kleinbehuisde opvattingen van gereformeerden, rigide religiositeit.

Nog zo’n merkwaardig dogma: het hoogst bereikbare is een vertrek naar Parijs, bij voorkeur zonder enige vorm van bestaanszekerheid. Dat is pas moedig! Maar wat is er tegen om je zaken geregeld te hebben, en waarom zou in Godsnaam Parijs de hemel op aarde zijn voor de onmaatschappelijken? Het tekent een soort volgzaamheid, want iedereen wilde in die tijd naar Parijs, kunstenaars, schrijvers, bohemiens. Naar Parijs willen wordt gepercipieerd als een teken van authenticiteit, maar het is gewoon immitatiegedrag.

Het gebruik van Franse woorden: dupe en cocu, op een merkwaardige manier (‘ik was dupe’) en vreemd gespreid. Soms heel vaak achter elkaar in een allinea, soms bladzijden lang niet. De woorden die wel al kenden: rot en mieters, die waarschijnlijk op elke bladzijde wel voorkomen. De eenkennigheid waarmee gevoelens omschreven worden illustreert de oppervlakkigheid ervan. Net zo als ‘leuk’ en ‘gezellig’ heden ten dage. Depit.

De negativiteit: als je alle woorden met een negatieve lading op een bladzijde zou highlighten krijg je een gekleurde bladzijde. Het houdt niet op met woede, bevuilen, gescheld, smerige rotstreek. Voortdurend worden we geconfronteerd met ingehouden woede, driftaanvallen, frustratie, gevoelens die intellectueel geduid en ontleed worden maar die gewoon samenhangen met minachting, gevolgd door houden van, en andersom, binnen een paar seconden

Nicolien is een merkwaardig vlak figuur, ze roept bij mij als lezer geweldige irritaties op. Ze wordt voortdurend afgeschilderd als iemand die veel intelligenter is dan Rosalie — en dat vindt ze vooral ook zelf — maar werkelijk nergens krijgen we ook maar een glimp van die intelligentie te zien. Integendeel, ze is iemand die nauwelijks met gevoelens overweg kan, ze is verkrampt en jaloers, kan niet tot de kern van een gesprek over de situatie komen maar repeteert voortdurend oppervlakkige vragen over het gedrag van Maarten (“Wat ga je doen? Je gaat toch niet opstaan? .... Je denkt toch zeker niet dat ik zo nog slapen kan? .... Waarom geef je geen antwoord?” p307). Ze ontleent haar zelfvertrouwen vooral aan het feit dat Paul gek op haar is, en vertaalt dat in een onbegrijpelijk dedain jegens Rosalie, die dom, een hoer, en van alles en nog wat is.

Van hoefijzer naar kruis. De vriendschap tussen Paul en Maarten evolueert tot twee relaties vol verlangen. Paul en Nicolien, en Maarten en Rosalie. Het boek speelt zich voortdurend af op het snijpunt van die twee relaties.

Maarten is in de kern enorm inconsequent. “Trouw is een compromis waarmee je rust en zekerheid koopt en voor mijn part kan het nog een reden zijn dat je een ander geen verdriet wilt doen. Maar het is een leugen!” (p221) Trouw beperkt je vrijheid, en belemmert je om je verlangens te volgen. Maar trouw aan de principes van onmaatschappelijkheid moet absoluut zijn, daar is geen ruimte voor andere opvattingen of gegroeide inzichten.

Paul is de held.

Krom Nederlands. Lelijke zinnen. Dialogen die verwarren. Wie is er aan het woord?

Als er een boek geschikt is om namens de NS eens cadeau te doen aan de reizigers is het wel Binnen de Huid: Amsterdam-Deventer en vice versa is de meest gemaakte treinreis, maar ook het traject tussen Deventer en Den Haag wordt geregeld bereisd. Er wordt uit treinen gesprongen, op perrons gelopen, getelefoneerd vanuit een telefooncel tot het laatste fluitsignaal klinkt en koffie gedronken in ‘het wachtlokaal’. Coupes zitten vol en hangen vol rook.

[J M-B · Rating 5 out of 5]

Removed from the student milieu of 'Bi Nader Inzien', the competitive posturing that characterized the relationship of Maarten and Paul in that novel now plays out with only their partners, Nicolien and Rosalie, to serve as audience. Even the enigmatic presence of Henriette, whose silences each man had interpreted as endorsement in 'Bij Nader Inzien', is largely absent, although her moral authority still pervades - her move to Paris and, even more, her decision to survive on the precarious security of translation work rather than take an establishment job offering reproof s to both Maarten’s chronic inaction and Paul’s compromise with the maatschappij by taking working as a teacher. In one of Henriette's infrequent visits, Maarten feels himself excluded by her mumbled and oblique conversation. He remarks, later, to Nicolien, “Als je zo een gesprek met Henriette moest opschrijven, zou dat verdomd moeilijk zijn” (70). This leads to Maarten’s thoughts about one of the central themes of the novel - frienship: "Ik begreep dat vrienschap een verfijnde vorm van vijandschap is. Je draait om elkaar heen tot je kunt toeslaan" (p. 70). Other than Henriette’s infrequent visits, the reduced social circle has left the two couples in a repetitive cycle of visits to their respective homes, claustrophobic, drunken encounters where the men dispute over blurry principles and the women offer or withhold approval while doing the domestic tasks of hospitality. The intimacy and intensity of these get-togethers conduce towards unconsummated, parallel love affairs that vacillate between common infidelity and the more complex feelings of rivalry and attraction that the male protagonists have for each other.

While the book reflects the domestic subordination of women in the 1950s it also does much to subvert its representations of established gender roles. Maarten has a preposterous and pathetic fight with David, one of Rosalie’s former lovers. He tells Nicolien of the fight, but cannot be wholly honest about his motives. He cannot mention his jealousy and says he did it simply, “’omdat hij met Rosalie naar bed is geweest”’ (p. 296). Nicolien poses the question: “’En ga je nu dan Rosalie op haar gezicht slaan? Want die heeft het net zo goed gedaan natuurlijk”’ (p. 296). Maarten is shifty and hypocritical. Nicolien mounts a triumphantly conclusive argument against his behaviour: “’Als ik met iemand naar bed ga, dan ben ik verantwoordelijk voor! En als je dan wilt slaan, dan mag je mij slaan! [...] Maar dan ben ik verantwoordelijk!”’ (298). Maarten cannot answer this crushing expression of female agency but, also, will not divulge to Nicolien his agreement with her argument. His dishonesty fuels the domestic tension and there is a shocking explosion of domestic violence: “Ik vloog op haar af, sloeg haar links en rechts in haar gezicht, gooide haar op bed en kneep haar keel dicht” (p. 309). He flees the house intending not to return but is unable to overcome the social anxiety that prevents him from the engaging with the landlords or house agents who can provide alternative accommodation. He wanders the streets unable to act and finally returns home to Nicolien; again, the impression is of impotence.

Maarten reflects on the excuses he has created to avoid having sex with Rosalie and also how he has used his relationship with Nicolien as a reason for not going to Paris. He strengthens his resolve: “’Ik had er genoeg van. Ik ging naar Parijs of ik ging met haar naar bed”’ (p. 379). He visits Rosalie when she is alone, they go to bed, but she is menstruating and he gives up before anything happens.

There are interesting, humorous and brilliant touches throughout the book. For those who have read Frida Vogels’ “De Harde Kern”, there is confirmation of the intense erotic relationship with her brother - Paul and Rosalie have a visit from Henriette (FV) and both speculate that her move to Paris was in order to pursue a sexual relationship with her brother (p. 72 and 79). For all the darkness of this period and, in particular, Maarten’s relationship with Niolien, he responds to her assertion of her right to take responsibility for her own infidelity with humour: rather than fight, he would lift his hat to the man who sleeps with Nicolien, “het zou ongetwijfeld een respectabel mens zijn” (p. 376). Finally, there is the brilliant ending to this novel. In a matter of fact telephone call while staying at his father’s house, Maarten learns that Nicolien has not slept with Paul and there own relationship will, accordingly, continue. He agrees to meet her at the station, but goes an hour earlier than needed for reasons that perfectly express his ambivalent response to friendship. Prachtig.

[Martijn Schackmann · Rating 4 out of 5]

Ik vond het aardig. Het is mooi geschreven. Neem bijvoorbeeld de titel: Voskuil maakt onderscheid tussen wat er binnen de huid gebeurt, je gevoelens en gedachten; en daarbuiten. (Maar hij legt het zelf mooier uit, uiteraard.) Of hoe hij het weer beschrijft, waar je dan als vanzelf emoties over wat er gebeurt op projecteert. Het hele boek is sfeervol wat dat betreft, hoewel Voskuil ook altijd minimalistisch schrijft (weinig, of geen?, bijvoeglijk naamwoorden.)

Maar waarom alles draait in het boek stelt niet veel voor, vind ik. De hoofdpersoon (Voskuil zelf, als 'Maarten') wil vreemd gaan omdat hij onmaatschappelijk is en naar instincten wil leven. Ik vind dat nogal kinderachtig. En wat stelt al het gefilosofeer daarover dan voor? Ook bij lange na (nog) niet zo grappig als het bureau. Ik denk omdat hij daarvoor zichzelf eerst nog moest leren relativeren.

[Kees Paalvast · Rating 4 out of 5]

4,5 ⭐️ voor deze verbindende roman tussen Bij nader inzien en Het Bureau. Met bekende hoofdpersonen Maarten Koning, Nicolien, Rosalie, Paul en Henriëtte.
De flaptekst karakteriseert het boek precies als genadeloos eerlijk en een pijnlijke registratie van een vierhoeksrelatie, waarin de hoofdpersoon de grip op zichzelf geheel kwijtraakt.
Naar beneden afgerond, omdat het iets teveel herhaling bevat. En omdat het toenmalige denken in die kringen je soms tegen de borst stuit (een baan is burgerlijk, laat staan het onderhouden van een gezin).

[Marvin Vingerhoed · Rating 2 out of 5]

Ik ben grote fan van Voskuil. Serie Het Bureau met veel plezier gelezen, maar Binnen de Huid kwam ik niet doorheen. Te langdradig. Misschien had ik eerst Bij Nader Inzien mieten lezen, dat is de voorloper, maar ook daar heb ik niet het geduld voor.

[Hedwig · Rating 4 out of 5]

Hoe een vriendschap uit de studententijd uiteindelijk ten einde komt als de schrijver verliefd wordt op de vrouw van zijn vriend. Een ongenadig eerlijk boek waarin de hoofdpersoon alle gedachten, hoe onredelijk of onnavolgbaar ook, op een rij zet… uiteindelijk is er nog maar 1 uitweg.

[Harma Alting · Rating 3 out of 5]

Het gaat over vriendschap maar het lijkt wel of Maarten en Nicolien gebruikt worden door Paul en Rosalie.

[Marcel Uljee · Rating 3 out of 5]

‘Ik vroeg me af of deze verliefdheid misschien alleen een symptoom van onvrede was. Was ik voor mijn leven op de vlucht?’ (p. 198)

[Bram · Rating 3 out of 5]

Maarten Koning rommelt op vermoeiende wijze met de vrouw van zijn vriend Paul. Iedereen maakt er een potje van. Een moeizaam en pijnlijk boek, met af en toe een stiekeme omhelzing tijdens de afwas.

[Annemarie · Rating 5 out of 5]

"Er heeft nog nooit iemand eerlijk over een driehoeksverhouding geschreven," zo stelt Maarten Koning in de roman Binnen de huid. Dit boek verbindt de eerder uitgegeven romans Bij nader inzien en Het Bureau met elkaar. In de loop van de jaren zijn er emotionele spanningen ontstaan tussen de echtparen Koning en Dehoes.

Voskuil gebruikt in Binnen de huid voor het eerst de ik-vorm. Dit zorgt ervoor dat het verhaal hard bij mij binnen kwam Af en toe werd de innerlijke strijd tussen de begeerte en de rede zelfs zo pijnlijk om te lezen dat ik het boek een aantal dagen terzijde heb geschoven. Aan het einde van de roman had ik hier geen last meer van, dan wordt het verhaal jammer genoeg redelijk eentoning. Moet Maarten nu wel of niet toegeven aan zijn verlangens om met Rosalie het bed te willen delen? Wanneer Maarten niet bij Rosalie is, heeft hij steeds het voornemen om 'haar te vernietigen' en de affaire met haar te beëindigen. Als hij eenmaal weer in haar buurt is, vervalt hij weer in slap verliefd geneuzel en raakt hij 'duizelig' van begeerte.

Desalniettemin bevat dit boek de nodige pareltjes. De rationele Maarten slaat in het begin van de roman regelmatig de spijker op zijn kop als het gaat om menselijke verhoudingen. Op naar Het Bureau!

[Huub · Rating 3 out of 5]

Pijnlijk boek. Ook raar, als je het Bureau in gedachten houdt. Is dit dezelfde man?
In het algemeen is , naar mijn mening, de houding ten op zichte van de onderlinge relaties bij alle 4 de hoofdpersonen wat verknipt.
En , bij nader inzien (pun intended) is het ook opvallend dat P en R in de hele Bureau cyclus niet meer voorkomen.