Θεωρίες συνωμοσίας: Ιστορία, θεωρία και πρακτική

by Δημήτρης Λένης

Οι Μασόνοι και οι εξωγήινοι, τα Νεφιλίµ και οι πιλότοι των αεροπλάνων που µας ψεκάζουν, οι δολοφόνοι του Κένεντι και οι εβραιοµπολσεβίκοι Σοφοί της Σιών, όλοι εφαρµόζουν πολλαπλές σκοτεινές συνωµοσίες εναντίον µας. Υπάρχει όµως επιπλέον µια ακόµα αµείλικτη παγκόσµια συνωµοσία, αυτή που µας επιβάλλει να µη σκεφτόµαστε τι ακριβώς σηµαίνει ο όρος Θεωρία Συνωµοσίας και ποιες οι πολιτικές και κοινωνικές συνέπειες της διάδοσης τέτοιων, ασαφώς ορισµένων, θεωριών.

Το βιβλίο επιχειρεί να διαβάσει την ιστορία της ανάδυσης διαφόρων µυστικών συνωµοσιών οι οποίες, υποτίθεται, «εξηγούσαν» τη Γαλλική Επανάσταση· εξετάζει την πολύ πιο πρόσφατη δηµιουργία του όρου Θεωρία Συνωµοσίας τον 20ό αιώνα· επιχειρεί να κατανοήσει τι ακριβώς σηµαίνει ο όρος και ποια φαινόµενα περιλαµβάνει.

Στόχος του είναι να αποκαλυφθεί το πώς οι θεωρίες συνωµοσίας, αντίθετα µε την κοινή αντίληψη, είναι στην πραγµατικότητα στοιχεία της κυρίαρχης ιδεολογίας. Απορρέουν αυθόρµητα από την ιδεολογική διάρθρωση του µοντέρνου κράτους και γίνονται εργαλεία, στα χέρια δυνάµεων που δεν συνωµοτούν µυστικά, για την ολοφάνερη –και όχι µυστική– διαχείριση της πολιτικής στα πλαίσια των κοινωνιών του ύστερου καπιταλισµού.


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Πρόλογος: Η καταγωγή ενός όρου

1. Συνωμοσίες και θεωρίες συνωμοσίας: Η προϊστορία
Η «μεγάλη αντικατάσταση» και οι Εβραίοι Ινδιάνοι

2. Θεωρίες θεωριών συνωμοσίας
Τι είναι θεωρία συνωμοσίας;
Ο Πόπερ και οι επιγονοί του
Το «παρανοϊκό στιλ» της πολιτικής
Κοινωνιοψυχολογικές προσεγγίσεις
Ασθένειες και εμβόλια
Σημείωση για το ρόλο του κράτους

3. Πολιτική και συνωμοσίες: Η ανάδυση της νεωτερικής δεξιάς
Η Γαλλική Επανάσταση και η γέννηση της εβραιομασωνικής συνωμοσίας
Οι συνωμοσίες του fin de siècle
Διανοούμενοι και αντισημιτισμός
Σημειώσεις για τα Πρωτόκολλα της Σιών
Αριστερές θεωρίες συνωμοσίας

4. Πολιτική και συνωμοσίες: Ο συνωμοσιολογικός 20ός αιώνας
Ο ρόλος του ναζισμού
Φιλελεύθερες συνωμοσίες
Για το «παρανοϊκό στιλ της πολιτικής» - ξανά
Η νεοφιλελεύθερη συνθήκη

5. Από την Ατλαντίδα στους εξωγήινους
Ατλαντίδα: Επιστήμη και καταστροφισμός
Τα Νέα Θρησκευτικά Κινήματα
Θεοσοφία, καταστροφές και εξωγήινοι
Οι κοσμικές συνωμοσίες των Γνωστικών
Οι χιλιαστές και η Νέα Τάξη Πραγμάτων
Θούλη, Βριλ, Νεφελίμ, υγιεινισμός εξωγήινοι
Συνωμοτικοί θεοί από το διάστημα

Επίλογος: Συνωμοσιολογίας εγκώμιο
Βιβλιογραφία
Ευρετήριο

Genres: Nonfiction

272 pages, Paperback

First published May 23, 2023

About the author

Ο Δημήτρης Λένης γεννήθηκε στο Αίγιο το 1967 και είναι αστροφυσικός. Πιθανόν λόγω των σπουδών του και της αφοσίωσής του στην επιστήμη της Φυσική, έχει αποκτήσει μια ορισμένη συμπάθεια για θεωρίες που πιστεύουν ότι εξηγούν τα ανεξήγητα, εξού και η ενασχόλησή του και µε θεωρίες συνωμοσίας. Κατά τα άλλα, κείμενά του περί παντός επιστητού κυκλοφορούν στο ίντερνετ. Κατοικεί στο Πόρτο Ράφτη.

Reviews

[foteini_dl · Rating 4 out of 5]

Το ατού του βιβλίου σίγουρα δεν είναι ούτε να ορίσει τι είναι οι θεωρίες συνωμοσίες ούτε η ιστορική αναδρομή σε πολύ γνωστές θεωρίες. Μάλλον είναι το ότι δείχνει πως ο κυρίαρχος λόγος τροφοδοτεί και προωθεί αφηγηματικά τις θεωρίες συνωμοσίας -και γενικότερα τον συνωμοσιολογικό λόγο (μήπως τότε δεν μιλάμε για θεωρίες συνωμοσίας αλλά για επίσημη θέση;). Ότι, δηλαδή, πολλές θεωρίες αναπαράγουν ένα αντιδραστικό αφήγημα που νομιμοποιεί το εκάστοτε σύστημα, ενώ, φυσικά, άλλες είναι πιο εύκολο να τις κατακρίνουμε αφού προωθούν την ακροδεξιά, τον φασισμό και τον ρατσισμό.

Ενδιαφέρον βιβλίο που φαίνεται να μην προσεγγίζει μονοδιάστατα το θέμα και να μην παίρνει ξεκάθαρη θέση, αφήνοντας τον αναγνώστη, ειδικά προς το τέλος, να δώσει τη δική του ερμηνεία.

[Χάρης Διονέλλης · Rating 5 out of 5]

Οι θεωρίες συνωμοσίας δεν είναι απλώς περίεργες ή περιθωριακές απόψεις· λειτουργούν ως μηχανισμοί που διαμορφώνουν τη σκέψη, την κουλτούρα και τις πολιτικές μας αντιλήψεις. Ο Δημήτρης Λένης τονίζει στο βιβλίο ότι οι θεωρίες αυτές αξιοποιούν ένα μείγμα από ιστορικές προκαταλήψεις, κοινωνικούς φόβους και πολιτικές στρατηγικές, που συχνά οδηγούν σε πόλωση, αποκλεισμό και εύκολες εξηγήσεις σε πολύπλοκα ζητήματα. Μέσα από την επίκληση σε αόρατους εχθρούς, είτε αυτοί είναι οι Μασόνοι, οι εξωγήινοι, ή οι «Σοφοί της Σιών», τέτοιες θεωρίες δημιουργούν έναν ανακυκλούμενο φόβο για τις προθέσεις των «άλλων», διαιωνίζοντας τον διχασμό και τη δυσπιστία.

Αυτό που προτείνει ο συγγραφέας, αν κατανοήσουμε την κριτική του, είναι ότι η διάδοση των συνωμοσιολογικών αφηγήσεων καταλήγει να λειτουργεί υπέρ της ενίσχυσης της κοινωνικής αδράνειας και της αποδοχής «παθητικής» πληροφόρησης. Η «συνωμοσία» που επιβάλλεται εδώ είναι η αποφυγή της βαθύτερης ανάλυσης: μας αποτρέπει από το να σκεφτούμε τις πολιτικές και κοινωνικές διαστάσεις των θεωριών συνωμοσίας και τον τρόπο που αυτές εργαλειοποιούνται σε καθημερινή βάση για να αποσπάσουν την προσοχή από τα πραγματικά, συχνά πολυεπίπεδα προβλήματα της κοινωνίας μας.

Συνεπώς, ο Λένης όχι μόνο αποκωδικοποιεί τα κίνητρα και τα μέσα των θεωριών συνωμοσίας, αλλά και επισημαίνει την ευθύνη της κοινωνίας να αναγνωρίσει αυτή τη «σκοτεινή συνωμοσία» της μη-σκέψης που συνδέεται με αυτές. Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα και τολμηρή θεώρηση, που αναδεικνύει την ανάγκη να αναπτύξουμε ανθεκτικότητα στην κριτική σκέψη και να αμφισβητούμε τις εύκολες αφηγήσεις που μας ταΐζει η εξουσία και τα ΜΜΕ της ολιγαρχίας με στόχο να προκαλέσουν φόβο, σύγχυση, να αλλοιώσουν συνειδήσεις και εντέλει να αποπροσανατολίσουν.

[Teo Nik · Rating 5 out of 5]

Μελετώντας την ιστορία της ανάδυσης των βασικών θεωριών συνωμοσίας ο συγγραφέας επισημαίνει ότι αποτέλεσαν κατά βάση μια αντιδραστική θεώρηση. Οι αρχετυπικές θεωρίες συνωμοσίας, αυτές που ακόμη και σήμερα αναπαράγονται και κυκλοφορούν σε διάφορες μορφές στα ΜΜΕ ή στο ίντερνετ, αφετηρία είχαν τη συντηρητική αντίδραση απέναντι στην κοσμογονία της Γαλλικής Επανάστασης. Το ίδιο ίσχυσε και για τη παγκόσμια επανάσταση του 1848, αλλά και αργότερα με την πρωτοφανή εμπειρία της Κομμούνας του Παρισιού στα 1871. Μεγάλα γεγονότα του 19ου αιώνα τα οποία με τη δημοκρατική και ριζοσπαστική δυναμική που απελευθέρωσαν, δημιούργησαν έναν φόβο για τον «όχλο» στις ανώτερες τάξεις και ταυτόχρονα μια νέα ώθηση στις θεωρίες συνωμοσίας, που μπορούσαν να έχουν απήχηση σε διάφορα στρώματα της ευρωπαϊκής κοινωνίας.

Οι θεωρίες συνωμοσίας είναι παράλογες, αβάσιμες και παρότι προσφέρουν την ψευδαίσθηση ότι αποκαλύπτουν «την εξουσία», στον πυρήνα τους αναπαράγουν μια καθεστωτική και αντιδραστική λογική. Αφετηρία τους έχουν το πώς οι κυρίαρχες κοινωνικές και πολιτικές ελίτ αντιμετώπισαν τις πολιτικές επιδιώξεις των υποτελών τάξεων ως αποτελέσματα υποτιθέμενων «συνωμοσιών». Ακυρώνουν έτσι κάθε δυνατότητα κριτικής αντιμετώπισης των παγιωμένων κοινωνικών δομών και ενισχύοντας ιδεολογίες ή πρακτικές βαναυσότητας (ακροδεξιά, φασισμό, ναζισμό), στο τέλος καταλήγουν να ενισχύουν το πλέγμα εξουσίας που υποτίθεται ότι αντιστρατεύονται.

[Eirini Zazani · Rating 4 out of 5]

Ο συγγραφέας έχει κάνει εξαιρετική δουλειά στην ανάλυση διαφόρων θεωριών συνωμοσίας και στην ίδια την έννοια της συνωμοσίας. Είναι πολύ διαφωτιστικές και η βιβλιογραφία που παραθέτει και οι υποσελίδιες σημειώσεις. Θέλει όμως καθαρό μυαλό για να παρακολουθήσεις τα γραφόμενα. Ίσως μάλιστα χρειαστεί κάποιες φορές να ανατρέχεις και στο διαδίκτυο για στοιχειώδη έρευνα ή διασταύρωση, και να κρατάς σημειώσεις. Έχει στο μεγαλύτερο μέρος του πυκνά νοήματα κι ορολογία, κάτι που με κούραζε κάποιες φορές. Τέλος, ήθελε καλύτερη επιμέλεια, ώστε να αποφευχθούν κάποια λαθάκια. Γενικά, όμως, η όλη δουλειά είναι σχεδόν εξαιρετική.

[Thomas · Rating 4 out of 5]

Πολλά συγχαρητήρια στον συγγραφέα για την εμπεριστατωμένη του ερευνά και αποτύπωση στο χαρτί.
Το περιεχόμενο πολύ ενδιαφέρον, ωστόσο η γραφή του σε πολλά σημεία ήταν τόσο πυκνή που γινόταν κουραστική. Αυτό αποτελεί προσωπική εκτίμηση, καθώς το παρόν διαβαζόταν πάντα βραδινές ώρες, πριν τον ύπνο.
Κράτησα σημειώσεις σε αρκετά σημεία και ανέτρεξα στη βιβλιογραφία που τόσο αναλυτικά προσθέτει.
Αναμένουμε επόμενα έργα του!

[Theodosis Pyrovolisianos · Rating 4 out of 5]

Πυκνογραμμενο με απαιτητική θεματολογία. Απαιτει παράλληλο ψάξιμο όρων και ιστορικών γεγονότων αν δεν είναι ήδη γνωστά. Περιέχει πολλή πληροφορία με εκτενή βιβλιογραφία, φαίνεται ότι έχει γίνει καλή δουλειά. Ο συγγραφέας φαίνεται να ωθεί τον αναγνώστη να σκεφτεί τις αιτίες που οδηγούν τον κόσμο στις θεωριες συνομωσιας αλλά ωθεί και στην αναγκη εύρεσης εναλλακτικής.

[DimitrisK · Rating 5 out of 5]

Μια αξιόλογη προσπάθεια να εξηγηθούν τόσο η κοινωνική-πολιτική επιτυχία όσο και η γνωσιολογική-ψυχολογική λειτουργία των αμέτρητων σεναρίων συνωμοσίας που ακούμε καθημερινά. Ο συγγραφέας έχει κάνει τρομερή δουλειά με τεράστια βιβλιογραφία και εμπεριστατωμένη επιχειρηματολογία.