Heidegger and the Thinking of Place

by Jeff E. Malpas

The philosophical significance of place--in Heidegger's work and as the focus of a distinctive mode of philosophical thinking.

Genres: Philosophy

389 pages, Kindle Edition

First published January 27, 2012

About the author

Jeff Malpas is Distinguished Professor at the University of Tasmania and Distinguished Visiting Professor at Latrobe University. He is the author of Heidegger's Topology: Being, Place, World and Heidegger and the Thinking of Place: Explorations in the Topology of Being, both published by the MIT Press.

Reviews

[Attasit Sittidumrong · Rating 5 out of 5]

ผู้เขียนหนังสือเล่มนี้ชื่อเจฟ มัลปัส(Jeff Malpas) เป็นศาสตราจารย์ด้านปรัชญาจากมหาวิทยาลัยทัสมาเนียประเทศออสเตรเลีย มีความเชี่ยวชาญในปรัชญาสายปรากฏการณ์วิทยาและศาสตร์การตีความโดยเฉพาะปรัชญาของไฮเด็กเกอร์, เดวิดสัน, และกาดาเมอร์ หนังสือเล่มนี้เป็นรวมบทความของผู้เขียนที่เกี่ยวข้องกับปรัชญาของมาร์ติน ไฮเด็กเกอร์หนึ่งในนักปรัชญาที่ยิ่งใหญ่ที่สุดเมื่อศตวรรษที่แล้ว เนื้อหาหลักจะรวมศูนย์อยู่ที่ความสำคัญของแนวคิดเรื่องสถานที่(place) หรือ topos ในโครงการทางปรัชญาของไฮเด็กเกอร์ภายใต้ข้อเสนอว่าแนวคิดเรื่องสถานที่นั้นมิเพียงแต่เป็นหัวใจสำคัญในการคลี่คลายโจทย์ทางปรัชญาของไฮเด็กเกอร์ แต่ยังเป็นแกนหลักสำหรับทำความเข้าใจพลวัตรและพัฒนาการทางความคิดของตัวไฮเด็กเกอร์ตั้งแต่งานยุคต้นล่วงมาถึงผลงานในยุคหลัง

สำหรับจุดเริ่มต้นในการจัดวางความสำคัญของแนวคิดเรื่องสถานที่ลงไปในโครงการทางปรัชญาของไฮเด็กเกอร์นั้น อาจเริ่มจากการเข้าใจเสียก่อนว่าโครงการทางปรัชญาดังกล่าวคือโครงการที่มุ่งตอบคำถามหรือเข้าใจโครงสร้างที่จัดวางเงื่อนไขให้กับการตระหนักรู้ถึงการดำรงอยู่ในตนเองของมนุษย์ซึ่งการตระหนักรู้ตรงนี้จะเป็นสิ่งที่ไฮเด็กเกอร์เรียกว่า Being of being โดยคำว่า Being of being เป็นคำแปลภาษาอังกฤษจากคำในภาษาเยอรมันคือ Dasein ซึ่งสามารถแปลเป็นภาษาอังกฤษได้อีกคำว่า Being there (Da=there และ Sein=being) ในแง่นี้ โครงการทางปรัชญาของไฮเด็กเกอร์ที่มุ่งทำความเข้าใจโครงสร้างที่จัดวางเงื่อนไขให้กับการตระหนักรู้ถึงการดำรงอยู่ในตนเองของมนุษย์ จึงเป็นโครงการที่สัมพันธ์โดยตรงกับแนวคิดเรื่องสถานที่หรือ topology เพราะคำว่า Da ใน Dasein (ซึ่งสามารถแปลเป็นภาษาอังกฤษว่า there นั้น) จะมีนัยเชื่อมโยงไปถึงความเข้าใจเรื่องสถานที่โดยตรง ยิ่งกว่านั้น หากพิจารณาลักษณะพื้นฐานของสิ่งที่เรียกว่าการตระหนักรู้ถึงการดำรงอยู่ในตนเองของมนุษย์—ตามคำอธิบายของไฮเด็กเกอร์—ก็จะพบว่าหนึ่งในลักษณะพื้นฐานที่สำคัญมากก็คือการดำรงอยู่ภายในโลก เพราะ “ตนเอง” ที่ดำรงอยู่และได้รับการตระหนักรู้ก็คือตนเองที่ดำรงอยู่ภายในโลกเสมอ ดังนั้น Dasein จึงไม่ใช่อะไรเลยนอกจากสิ่งที่ไฮเด็กเกอร์เรียกว่า Being-in-the-world หรือการดำรงอยู่ภายในโลก(Being-in) การทำความเข้าใจโครงสร้างที่จัดวางเงื่อนไขการตระหนักรู้ถึงการดำรงอยู่ในตนเองของมนุษย์ จึงเป็นการทำความเข้าใจที่แยกไม่ขาดจากความเข้าใจเรื่องโลกหรือหากพูดให้ถึงที่สุด “สถานที่” ในฐานะหัวใจสำคัญสำหรับการคลี่คลายโจทย์ทางปรัชญาของไฮเด็กเกอร์นั้นจะไม่ใช่อะไรเลยนอกจากตัว “โลก” นั่นเอง

จากตรงนี้ สิ่งที่ต้องทำความเข้าใจต่อมาก็คือสถานะของความเข้าใจเรื่อง “โลก” ในปรัชญาของไฮเด็กเกอร์ สำหรับไฮเด็กเกอร์แล้ว “โลก” จะไม่ใช่เรื่องของข้อเท็จจริงทางกายภาพแต่จะหมายถึงโลกทัศน์ที่รายล้อมการดำรงอยู่ตลอดจนกำหนดขอบฟ้า ความคิด ความรับรู้รวมทั้งเป็นเงื่อนไขรองรับความสนใจในกิจกรรมต่างๆของมนุษย์แต่ละคน โลกและการดำรงอยู่ของมนุษย์จึงเป็นสองสิ่งที่สัมพันธ์และไม่อาจแยกขาดจากกัน การทำความเข้าใจ Being หรือการดำรงอยู่จึงจำเป็นต้องเข้าใจโลกขณะที่การทำความเข้าใจโลกก็จะนำมาซึ่งการเข้าใจ Being ตามไปด้วย

ถึงตรงนี้ ผู้เขียนก็ได้ชี้ให้เห็นว่าไฮเด็กเกอร์นั้นพยายามอย่างยิ่งยวดที่จะแก้โจทย์ทางปรัชญาของตนด้วยการให้น้ำหนักกับการทำความเข้าใจสถานที่ที่เรียกว่าโลกดังที่กล่าวไป โดยเฉพาะที่ปรากฏในงานเขียนทางปรัชญาของเขาซึ่งได้รับการยกย่องกันว่ายิ่งใหญ่ที่สุดในศตวรรษก่อนอย่าง Being and Time ที่ตัวไฮเด็กเกอร์จะให้ชี้ให้เห็นถึงสถานะที่กำหนดความเป็นโลก (Worldhood of the world) ว่าคือเงื่อนไขที่จัดวางความคุ้นชินต่อวัตถุ (ready-to-hand) ก่อนที่มนุษย์จะใช้วัตถุทำกิจกรรมต่างๆในชีวิตประจำวันเช่นการไปไหนมาไหนด้วยการใส่รองเท้า ประเด็นไม่ได้อยู่ที่ว่ารองเท้าที่เราใส่เป็นแบบไหนหรือวัตถุแบบไหนที่เรียกว่ารองเท้า แต่จะอยู่ที่ว่าทุกครั้งที่เราออกนอกบ้าน being ของเราจะมองหาวัตถุเพื่อมารองรับไม่ให้เท้าของเราต้องสัมผัสกับผืนดินโดยตรง ซึ่งการที่ต้องหารองเท้ามาใส่นั้นก็เพราะ being ดังกล่าวอยู่ในโลกที่กำหนดไปแล้วตั้งแต่ต้น ว่าผืนดินสกปรก มีเชื้อโรค ไม่เหมาะให้เราเดินเท้าเปล่า จึงต้องมีวัตถุมารองรับเท้าของเราเวลาเดินไปในที่ต่างๆ โดยสถานะของความรู้ว่าผืนดินสกปรก ไม่เหมาะแก่การเดินเท้าเปล่านั้นจะไม่ได้ดำรงอยู่ในฐานะของความรู้ที่พิสูจน์ได้ทางวิทยาศาสตร์แต่จะดำรงอยู่เป็นส่วนหนึ่งของโลกทัศน์ หรือเส้นขอบฟ้าที่เราแต่ละคนต่างก็ยึดถือก่อนที่จะสำนึกรู้ “โลก” ในที่นี้จึงสัมพันธ์กับ being ภายใต้เงื่อนไขที่ไฮเด็กเกอร์เรียกว่า equipmentality (หรือ Zeug ในภาษาเยอรมัน) ซึ่งก็คือการสำนึกที่ถือและยอมรับสิ่งต่างๆตามที่สิ่งเหล่านั้นถูกหยิบยื่นหน้าที่มาให้ (เช่นการรู้ว่ารองเท้ามีหน้าที่รองรับเท้า จานมีหน้าที่รองรับอาหาร เสื้อผ้ามีหน้าที่ให้ถูกสวมใส่ ฯลฯ) ดังนั้น เพื่อที่จะเข้าใจถึงเงื่อนไขความเป็นโลก ไฮเด็กเกอร์จึงเสนอให้ใช้การคิดแบบถอนตัว (withdrawal) หรือการคิดถึงช่วงเวลาก่อนที่โลกดังกล่าวจะเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของ being ซึ่งในทางปฏิบัติแล้วการคิดแบบถอนตัวนั้นจะกระทำได้ผ่านการครุ่นคิดถึงสถานการณ์ในชีวิตประจำวันที่ปราศจากวัตถุที่ตนเคยใช้ตามความคุ้นชินทั่วไป (เช่นคิดถึงการออกนอกบ้านโดยไม่ใส่รองเท้า กินข้าวโดยไม่ใส่ภาชนะรองรับ ฯลฯ) เนื่องจากการคิดถึงโลกที่ปราศจากวัตถุที่ถูกจัดวางหน้าที่ไว้ตามที่คุ้นชิ้นนั้นย่อมเปิดโอกาสให้ being สามารถมองเห็นเงื่อนไขความเป็นโลกที่จัดวางโลกทัศน์และหยิบยื่นหน้าที่ให้กับสิ่งของต่างๆในสถานการณ์ต่างๆ อันจะเป็นจุดเริ่มต้นของการไต่สวนเพื่อเข้าถึง Being of being ในท้ายที่สุด

อย่างไรก็ตาม ผู้เขียนก็ได้ชี้ให้เห็นว่าคำอธิบายเรื่องความเป็นโลกของไฮเด็กเกอร์ที่ปรากฏใน Being and Time ข้างตนกลับเป็นคำอธิบายที่ล้มเหลวในการเข้าใจตัวโลกอย่างแท้จริง เพราะคำอธิบายดังกล่าวเป็นคำอธิบายที่อาศัยเงื่อนไขของเวลามาเป็นฐานสำคัญในการแจกแจงเนื้อหาของความเป็นโลกราวกับว่าความเป็นโลกคือแนวคิดเชิงเวลา(temporality) หาใช่แนวคิดเชิงพื้นที่ การสร้างคำอธิบายถึงตัวความเป็นโลกใน Being and Time ของไฮเด็กเกอร์จึงเป็นการลดทอนแนวคิดซึ่งโดยพื้นฐานแล้วมีลักษณะเชิงพื้นที่ให้กลายเป็นแนวคิดในเชิงเวลา คำอธิบายเรื่องความเป็นโลกใน Being and Time จึงเป็นคำอธิบายที่ติดอยู่ภายในการรับรู้โลกของมนุษย์แต่ละคนโดยไม่สามารถหาโครงสร้างที่จัดวางการรับรู้ดังกล่าวได้อย่างเป็นสากล พูดง่ายๆก็คือเนื่องจากการเข้าใจ “ความเป็นโลก” ของมนุษย์จะเป็นไปได้เมื่อมนุษย์แต่ละคนคิดแบบถอนตัวหรือคิดถึงช่วงเวลาของโลกก่อนที่ตนเองจะคุ้นชิน ความเป็นโลกที่ปรากฏจึงเป็นความเป็นโลกที่ตั้งอยู่บนการรับรู้และประสบการณ์ภายในของมนุษย์ผู้นั้น ซึ่งมิอาจแชร์ร่วมกับบุคคลอื่นจนทำ���ห้ไม่สามารถยกระดับไปสู่โครงสร้างที่กำกับความเป็นโลกและการตระหนักรู้ถึงการดำรงอยู่ในตนเองของมนุษย์ได้อย่างเป็นสากลแท้จริง ด้วยตระหนักถึงปัญหาดังกล่าว ไฮเด็กเกอร์—ตามการตีความของผู้เขียน—จึงขยับทิศทางภายในโครงการทางปรัชญาของเขาโดยกลับมาสร้างคำอธิบายถึงความเป็นโลกผ่านการให้น้ำหนักกับลักษณะเชิงพื้นที่มากขึ้น ซึ่งทิศทางดังกล่าวนี้จะเริ่มปรากฏให้เห็นผ่านงานเขียนในช่วงกลางทศวรรษที่ 1930 อย่าง “The Origin of the Work of Art” หรือ Contribution to Philosophy ก่อนที่จะพัฒนาจนสมบูรณ์ในงานเขียนช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่สอง นั่นก็คือบทความเรื่อง “Building Dwelling Thinking”

สำหรับเนื้อหาของสิ่งที่เรียกว่าโลกหรือความเป็นโลกซึ่งปรากฏในผลงานของไฮเด็กเกอร์ตั้งแต่ช่วงกลางทศวรรษที่ 1930 เป็นต้นมานั้นจะให้ความสำคัญกับสิ่งที่เรียกว่า “เอกภาพ” ผ่านการดำรงอยู่ร่วมกันภายในหน่วยทางสังคม/กายภาพชุดหนึ่งซึ่งการให้ความสำคัญกับเอกภาพตรงนี้ย่อมแสดงให้เห็นถึงการเคลื่อนคำอธิบายเรื่องโลกหรือความเป็นโลกของไฮเด็กเกอร์จากที่เน้นมิติของเวลามาเน้นมิติเรื่องพื้นที่ เพราะหัวใจสำคัญของการคิดสิ่งต่างๆในเชิงพื้นที่นั้นที่สุดแล้วก็คือการคิดผ่านเส้นแบ่งที่ชัดเจนระหว่างสิ่งที่ขึ้นกับ(และอยู่ภายใน) สถานที่กับสิ่งที่ไม่ขึ้นหรืออยู่ภายนอกสถานที่ ในแง่นี้การดำรงอยู่ของความเป็นโลกและการดำรงอยู่ของมนุษย์(ภายในโลก) จึงเป็นการดำรงอยู่ภายใต้ finitude หรือพรมแดนทางภววิทยาที่แม้ด้านหนึ่งอาจเป็นเพดานปิดกั้นไม่ให้มนุษย์ล่วงรู้ทุกสิ่งทุกอย่าง แต่ขณะเดียวกันก็กลายเป็นเงื่อนไขที่ช่วยสะท้อนเนื้อหาความมีตัวตน การดำรงอยู่ ตลอดจนความหมายและความสัมพันธ์ระหว่างการดำรงอยู่ของแต่ละคนกับการดำรงอยู่ของบุคคลอื่นซึ่งอยู่ภายใต้พรมแดน ภววิทยาชุดเดียวกันนี้ จนเป็นการเน้นย้ำถึงการดำรงอยู่ร่วมกันระหว่างสิ่งต่างๆ(coconstitution) ทั้งยังตระหนักถึงมิติเชิงเวลาของแต่ละองค์ประกอบที่จะต้องเปลี่ยนแปลงไม่อาจคงอยู่ภายใต้รูปลักษณ์เดิมตลอดกาล

ด้วยเหตุนี้ โลกและความเป็นโลกในงานเขียนยุคหลังของไฮเด็กเกอร์จึงเป็นเรื่องของการอยู่ร่วมกันภายใต้ topos หรือสถานที่ที่เชื่อมโยงองค์ประกอบอันหลากหลายต่างๆเข้าไว้ด้วยกัน นั่นจึงไม่แปลกที่สุดท้ายแล้วโครงการทางปรัชญาของไฮเด็กเกอร์จะเป็นโครงการที่ให้ความสำคัญกับชุมชนหรือสังคมการเมือง เพราะทั้งชุมชนและสังคมการเมืองต่างก็เป็นแบบแผนการดำรงอยู่ภายใต้เส้นแบ่งที่กำหนดขอบเขตพื้นที่อันชัดเจนจนนำไปสู่การจัดวางตำแหน่งแห่งที่และความหมายให้กับการดำรงอยู่ของมนุษย์ การตระหนักถึงการดำรงอยู่ในตนเองของมนุษย์ จึงเป็นการตระหนักถึงตำแหน่งแห่งที่ของตนท่ามกลางความสัมพันธ์กับองค์ประกอบต่างๆในชุมชนหรือสังคมการเมืองที่ตนมีชีวิตอยู่โดยมิอาจแยกขาดจากกันได้ มนุษย์สำหรับไฮเด็กเกอร์จึงมิใช่ปัจเจกภาพที่สามารถแยกขาดตนเองจากบุคคลอื่นๆในสังคมการเมืองที่รองรับการดำรงอยู่ของตน ตรงกันข้าม ที่สุดแล้วการดำรงอยู่ของมนุษย์ก็คือการดำรงอยู่ภายในโลกท่ามกลางความสัมพันธ์กับผู้อื่นภายใต้พรมแดนหรือ finitude ร่วมกันต่างหาก

หนังสือค่อนข้างยาก อาจเหมาะสำหรับคนที่สนใจปรัชญาของไฮเด็กเกอร์เป็นหลัก แต่ถ้าใครมีความรู้พื้นฐานเกี่ยวกับไฮเด็กเกอร์มาบ้าง ก็น่าจะชอบเล่มนี้กัน