What do you think?
Rate this book
Family Cycle Trilogy #3
Peščanik
Danilo Kis was one of the most artful and eloquent writers of postwar Europe. Of all his books, Hourglass, the account of the final months in one man's life before he is sent to a concentration camp, is generally considered to be his masterpiece.
289 pages, Unknown Binding
First published January 1, 1972
29 people are currently reading
1556 people want to read
About the author
Danilo Kiš
85 books533 followersDanilo Kiš was born in Subotica, Danube Banovina, Kingdom of Yugoslavia, the son of Eduard Kiš (Kis Ede), a Hungarian Jewish railway inspector, and Milica Kiš (born Dragićević) from Cetinje, Montenegro. During the Second World War, he lost his father and several other family members, who died in various Nazi camps. His mother took him and his older sister Danica to Hungary for the duration of the war. After the end of the war, the family moved to Cetinje, Montenegro, Yugoslavia, where Kiš graduated from high school in 1954.
Kiš studied literature at the University of Belgrade, and graduated in 1958 as the first student to complete a course in comparative literature. He was a prominent member of the Vidici magazine, where he worked until 1960. In 1962 he published his first two novels, Mansarda and Psalam 44. Kiš received the prestigious NIN Award for his Peščanik ("Hourglass") in 1973, which he returned a few years later, due to a political dispute.
During the following years, Kiš received a great number of national and international awards for his prose and poetry.
He spent most of his life in Paris and working as a lecturer elsewhere in France.
Kiš was married to Mirjana Miočinović from 1962 to 1981. After their separation, he lived with Pascale Delpech until his early death from lung cancer in Paris.
A film based on Peščanik (Fövenyóra) directed by the Hungarian Szabolcs Tolnai is currently in post-production.
Kiš was nominated for the Nobel Prize in Literature and was due to win it, were it not for his untimely death in 1989.
Kiš studied literature at the University of Belgrade, and graduated in 1958 as the first student to complete a course in comparative literature. He was a prominent member of the Vidici magazine, where he worked until 1960. In 1962 he published his first two novels, Mansarda and Psalam 44. Kiš received the prestigious NIN Award for his Peščanik ("Hourglass") in 1973, which he returned a few years later, due to a political dispute.
During the following years, Kiš received a great number of national and international awards for his prose and poetry.
He spent most of his life in Paris and working as a lecturer elsewhere in France.
Kiš was married to Mirjana Miočinović from 1962 to 1981. After their separation, he lived with Pascale Delpech until his early death from lung cancer in Paris.
A film based on Peščanik (Fövenyóra) directed by the Hungarian Szabolcs Tolnai is currently in post-production.
Kiš was nominated for the Nobel Prize in Literature and was due to win it, were it not for his untimely death in 1989.
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 30 of 47 reviews
July 13, 2017
Second read of this. Incredible.
http://www.dalkeyarchive.com/a-conver...
BL: As the story progresses, it’s the father who becomes more and more important.
DK: The father became more idealized because I knew him so little; he was often away. My own father died at Auschwitz in 1944. He became mythical to me when I realized that he had an exceptional destiny and that my own destiny was marked by his Jewishness. I kept my father’s documents during the war with an idea—a very clear idea, I would say now—that one day these documents and these letters would become part of my literature. The long letter which is reproduced at the end of Hourglass showed me that my father was something of a writer manque. I knew my father so vaguely that I was able to use certain facts to transform an ordinary Central-European man into a mythical character; I could assign him certain of my own ideas.
........
BL: What authors were important for you in writing Hourglass?
DK: Joyce. Without knowing Ulysses, I don’t know how I could have given form to that novel.
BL: The “question and answer” sections of Hourglass are a sort of Joycean catechism.
DK: I studied Catholic catechism at school in Hungary during the war, and then I found catechism again in Joyce. When I was writing the novel, I would jot down certain questions and then find answers for them; I realized that this was a matter not only of literary technique but of mental process: catechism is the photograph of a mental process.
BL: E. S. in both Hourglass and Garden, Ashes reminds me of Leopold Bloom.
DK: Absolutely. I was aiming for that. There’s something eerie about that because my father studied in Bloom’s hometown. Obviously, I played around with this similarity a lot. The opening sentence of the autobiographical sketch I wrote is [he pulls this book from a shelf, opens it to the first page, and begins translating from the Serbo-Croatian]: “My father first saw the light of day in the western part of Hungary. He completed trade school in the hometown of a certain Mr. Viraga who, thanks to Mr. Joyce, would become the famous Leopold Bloom.”
http://www.dalkeyarchive.com/a-conver...
BL: As the story progresses, it’s the father who becomes more and more important.
DK: The father became more idealized because I knew him so little; he was often away. My own father died at Auschwitz in 1944. He became mythical to me when I realized that he had an exceptional destiny and that my own destiny was marked by his Jewishness. I kept my father’s documents during the war with an idea—a very clear idea, I would say now—that one day these documents and these letters would become part of my literature. The long letter which is reproduced at the end of Hourglass showed me that my father was something of a writer manque. I knew my father so vaguely that I was able to use certain facts to transform an ordinary Central-European man into a mythical character; I could assign him certain of my own ideas.
........
BL: What authors were important for you in writing Hourglass?
DK: Joyce. Without knowing Ulysses, I don’t know how I could have given form to that novel.
BL: The “question and answer” sections of Hourglass are a sort of Joycean catechism.
DK: I studied Catholic catechism at school in Hungary during the war, and then I found catechism again in Joyce. When I was writing the novel, I would jot down certain questions and then find answers for them; I realized that this was a matter not only of literary technique but of mental process: catechism is the photograph of a mental process.
BL: E. S. in both Hourglass and Garden, Ashes reminds me of Leopold Bloom.
DK: Absolutely. I was aiming for that. There’s something eerie about that because my father studied in Bloom’s hometown. Obviously, I played around with this similarity a lot. The opening sentence of the autobiographical sketch I wrote is [he pulls this book from a shelf, opens it to the first page, and begins translating from the Serbo-Croatian]: “My father first saw the light of day in the western part of Hungary. He completed trade school in the hometown of a certain Mr. Viraga who, thanks to Mr. Joyce, would become the famous Leopold Bloom.”
April 29, 2013
(A postscripted prologue, for want of capturing the essence of a brilliant novel. While staying in New Belgrade I have assumed a Calvinoean posture, I've become a Baron of the Balcony, reading out on the terrace while life and family matters are debated down below. Last night wine was flowing swiftly and I broached the topic of Danilo Kis, who apparently is no longer regarded at the zenith of Serbian Letters. The fate of Belgrade's Jews was discussed at length, as were their Sephardic origins. There is a memorial at the camp of Sajmište, which is less than three miles from where I'm typing this. It does make one think. Now on to my inchoate efforts.)
One doesn't breeze through Hourglass. You have to creep along. You lose yourself. This doesn't make sense. Whose voice is this again? The reader retraces, finds clues. One starts again. Hourglass wasn't a novel I just could slash into whenever time allowed such.
Like most of Kis' work, Hourglass doesn't pulse with Balkan references. The sleepy plane it terrorizes owes its origins to the Dark Times of last Century. Freud's myths were made manifest in the growling barbarity of ideology and the technocratic novelty of Kafka's Penal Colony.
While being very demanding, Hourglass deserves my highest endporsement.
One doesn't breeze through Hourglass. You have to creep along. You lose yourself. This doesn't make sense. Whose voice is this again? The reader retraces, finds clues. One starts again. Hourglass wasn't a novel I just could slash into whenever time allowed such.
Like most of Kis' work, Hourglass doesn't pulse with Balkan references. The sleepy plane it terrorizes owes its origins to the Dark Times of last Century. Freud's myths were made manifest in the growling barbarity of ideology and the technocratic novelty of Kafka's Penal Colony.
While being very demanding, Hourglass deserves my highest endporsement.
January 28, 2020
Northwestern University Press has a really intriguing lineup of titles in the Writings from an Unbound Europe collection. Recently, I acquired 7 of them and this is the first I've read.
This book was easy to slip into, but it was not easy to grasp. Half of the novel took the form of an interrogation. So the reader feels a pressure as these questions are fired at them. The tension mounts toward the end of the book, and luckily, is broken up throughout by a few humorous asides. The observations are all startlingly intelligent, and the details are exquisitely rendered.
I couldn't help but picture the shape of the hourglass in visualizing the novel. It feels like too much information is being forced through a constriction point. That constriction point is our narrator, and the ones feeding him the info are the interrogators. And since we never really move outside this relation, except by virtue of our narrator's descriptions, we are treated to vivid memories contained within the trickle of his recounting.
I was captivated by the entire book, though it did not rely on conventional storytelling, character development or plot. It offers a rich look at a slice of history from a quirky, but brilliant perspective. Definitely rereadable.
This book was easy to slip into, but it was not easy to grasp. Half of the novel took the form of an interrogation. So the reader feels a pressure as these questions are fired at them. The tension mounts toward the end of the book, and luckily, is broken up throughout by a few humorous asides. The observations are all startlingly intelligent, and the details are exquisitely rendered.
I couldn't help but picture the shape of the hourglass in visualizing the novel. It feels like too much information is being forced through a constriction point. That constriction point is our narrator, and the ones feeding him the info are the interrogators. And since we never really move outside this relation, except by virtue of our narrator's descriptions, we are treated to vivid memories contained within the trickle of his recounting.
I was captivated by the entire book, though it did not rely on conventional storytelling, character development or plot. It offers a rich look at a slice of history from a quirky, but brilliant perspective. Definitely rereadable.
April 11, 2021
One expects holocaust literature to be explicit: to lay bare the suffering and humiliation of the Nazi concentration camps. Instead, Hourglass is cryptic; often impenetrable, especially at first. You are never quite certain of what is going on, of the significance of people and events, of where it is all leading. Only when the story is nearing completion do the elements begin to fall into focus and the picture become clear.
It is impossible not to draw parallels between this experience of uncertainty, and that of European Jews of this time. Hourglass portrays the minor humiliations, which pass almost unnoticed; the subtle, creeping systemic dehumanisation; and the powerful human denial that made it possible to live such a confused and subdued existence, not realising what it was all leading to, until it was too late.
It is impossible not to draw parallels between this experience of uncertainty, and that of European Jews of this time. Hourglass portrays the minor humiliations, which pass almost unnoticed; the subtle, creeping systemic dehumanisation; and the powerful human denial that made it possible to live such a confused and subdued existence, not realising what it was all leading to, until it was too late.
August 20, 2018
„Bolje je ako se nalazimo među progonjenima nego među progoniteljima.”
Posle romana „Bašta, pepeo”, koji je pisan oko (odsutnosti) Eduarda Sama, „Peščanik” ključ za tumačenje ličnosti koja je osenčila i odredila čitavu porodicu daje njegovom „kukavnom, predvojenom Ja”, u oblicima bezličnog islednika i junaka i svedoka i različitih odraza u poznanicima za koje moramo da mu verujemo na reč i na legendarno besprekorno pamćenje.
Moje čitanje „Peščanika” bilo je potpomognuto mikrogeorgafijom susedstva čoveka na visokom postolju koji rukom upire u nebo ili katedralu. Kao da mi je bilo potrebno još razloga da zahvaljujem gradu koji me je dozvao.
Čitaću je ponovo i čitaću još Kiša.
Posle romana „Bašta, pepeo”, koji je pisan oko (odsutnosti) Eduarda Sama, „Peščanik” ključ za tumačenje ličnosti koja je osenčila i odredila čitavu porodicu daje njegovom „kukavnom, predvojenom Ja”, u oblicima bezličnog islednika i junaka i svedoka i različitih odraza u poznanicima za koje moramo da mu verujemo na reč i na legendarno besprekorno pamćenje.
Moje čitanje „Peščanika” bilo je potpomognuto mikrogeorgafijom susedstva čoveka na visokom postolju koji rukom upire u nebo ili katedralu. Kao da mi je bilo potrebno još razloga da zahvaljujem gradu koji me je dozvao.
Čitaću je ponovo i čitaću još Kiša.
April 7, 2016
Veoma je teško reći nešto o piscu kojeg volite, a kamoli o njegovom djelu.
Kiš je izuzetno elokventan pisac pa tako i teška tema i postupak njegovog stvaranja postaje avantura za sebe.
U Peščaniku pratimo E. S. kako se polako raspada kao ličnost. Kako se degradira, ako možemo tako reći. S obzirom na to da je Peščanik kraj porodičnog romana koji čine Rani jadi, Bašta pepeo i Peščanik. E. S. je zapravo Eduard Sam, otac porodice koji se nalazi u vihoru Drugog svjetskog rata, upravo pred odvođenje u logor.
Kompozicija knjige je unekoliko odraz samog duševnog stanja E. S. Ona je fragmentovana. Nema konkretne 'kičme' fabule. Sastoji se iz cijelina: Slike sa putovanja, Bilješke jednog ludaka, Istražni postupak, Ispitivanje svjedoka. I zapravo sve cijeline predstavljaju maleni dio kolaža koja se zove E. S. Njegovo duševno rastrojestvo, slike koje su mu urezane u sjećanje, ispitivanja u nedogled sva ukazuju na skori kraj E. S.
Na kraju knjige nalazi se Pismo ili Sadržaj u kojem se na hronološki način sve ono rečeno kroz kolažne dijelove stapa u jednu cijelinu: ispovijest E. S.
Kiš i ja imamo nekako čudnovat odnos. Od kada smo se upoznali u srednjoj bila je to ljubav na prvo čitanje. Kišov jezik je u isti mah i eteričan i opor, bolno groteskan. Način na koji Kiš barata sa motivom smrti je zaista *-*. Tamo nekad u Enciklopediji mrtvih ima jedna pričica o ljudima koji padaju u san pa se bude iz njega (ako se dobro sjećam). I šta je onda smrt? San u koji padamo ili je naš život zapravo smrt pa kada 'umremo' zapravo se rodimo? Isto je sa E. S. Njegov život se pretvorio u košmar slika, buđenja i spavanja, sna i jave a na kraju je samo jedan izlaz.
Zato sam uz Kiša uvijek voljela reći onaj Poov stih Is all the we see or seem but a dream within a dream?
Kiš je izuzetno elokventan pisac pa tako i teška tema i postupak njegovog stvaranja postaje avantura za sebe.
U Peščaniku pratimo E. S. kako se polako raspada kao ličnost. Kako se degradira, ako možemo tako reći. S obzirom na to da je Peščanik kraj porodičnog romana koji čine Rani jadi, Bašta pepeo i Peščanik. E. S. je zapravo Eduard Sam, otac porodice koji se nalazi u vihoru Drugog svjetskog rata, upravo pred odvođenje u logor.
Kompozicija knjige je unekoliko odraz samog duševnog stanja E. S. Ona je fragmentovana. Nema konkretne 'kičme' fabule. Sastoji se iz cijelina: Slike sa putovanja, Bilješke jednog ludaka, Istražni postupak, Ispitivanje svjedoka. I zapravo sve cijeline predstavljaju maleni dio kolaža koja se zove E. S. Njegovo duševno rastrojestvo, slike koje su mu urezane u sjećanje, ispitivanja u nedogled sva ukazuju na skori kraj E. S.
Na kraju knjige nalazi se Pismo ili Sadržaj u kojem se na hronološki način sve ono rečeno kroz kolažne dijelove stapa u jednu cijelinu: ispovijest E. S.
Kiš i ja imamo nekako čudnovat odnos. Od kada smo se upoznali u srednjoj bila je to ljubav na prvo čitanje. Kišov jezik je u isti mah i eteričan i opor, bolno groteskan. Način na koji Kiš barata sa motivom smrti je zaista *-*. Tamo nekad u Enciklopediji mrtvih ima jedna pričica o ljudima koji padaju u san pa se bude iz njega (ako se dobro sjećam). I šta je onda smrt? San u koji padamo ili je naš život zapravo smrt pa kada 'umremo' zapravo se rodimo? Isto je sa E. S. Njegov život se pretvorio u košmar slika, buđenja i spavanja, sna i jave a na kraju je samo jedan izlaz.
Zato sam uz Kiša uvijek voljela reći onaj Poov stih Is all the we see or seem but a dream within a dream?
June 30, 2022
HOURGLASS (1972) is a really, really challenging, experimental novel. Mark Thompson, in his wonderful biography of Danilo Kiš, states that "for many years, (Kiš's) main endeavor was to retrieve his father - and his own origins - in fiction." I haven't read all Kiš's books yet, but from what I've read, this statement feels so true.
HOURGLASS is considered a masterpiece but, in my opinion, it is not a good idea to tackle this book before EARLY SORROWS and GARDEN, ASHES (in that order). These texts are not really a trilogy but the subject matter is the same: his father and his deportation to Auschwitz in 1944. HOURGLASS is an account of Kiš's father's final months before he was sent to Auschwitz. However, the narrative is never straightforward. This novel is like a commentary, an exegesis on a letter that Kiš's father wrote to his sister Olga in 1942. It is an angry letter, a bitter and reproachful missive (which the reader will find at the end of the book), and rightly so. He and his family were living in penury and they are desperate for help.
HOURGLASS is a troubling novel about a father killed in the Holocaust, mental illness and the obscene persecution of the Jews and other victims. Kiš was afraid of lapsing into banality when writing about such an enormously tragic subject. For Kiš, true evil defies representation, he felt it was impossible to write a sequential, conventional novel about such a brutally irrational subject as the Holocaust. HOURGLASS blends fiction and reality, defies literary conventions and it both mystifies and terrifies the reader. It requires to be read twice, at least, but once you're smitten by Kiš's magic, you will not mind the effort.
HOURGLASS is considered a masterpiece but, in my opinion, it is not a good idea to tackle this book before EARLY SORROWS and GARDEN, ASHES (in that order). These texts are not really a trilogy but the subject matter is the same: his father and his deportation to Auschwitz in 1944. HOURGLASS is an account of Kiš's father's final months before he was sent to Auschwitz. However, the narrative is never straightforward. This novel is like a commentary, an exegesis on a letter that Kiš's father wrote to his sister Olga in 1942. It is an angry letter, a bitter and reproachful missive (which the reader will find at the end of the book), and rightly so. He and his family were living in penury and they are desperate for help.
HOURGLASS is a troubling novel about a father killed in the Holocaust, mental illness and the obscene persecution of the Jews and other victims. Kiš was afraid of lapsing into banality when writing about such an enormously tragic subject. For Kiš, true evil defies representation, he felt it was impossible to write a sequential, conventional novel about such a brutally irrational subject as the Holocaust. HOURGLASS blends fiction and reality, defies literary conventions and it both mystifies and terrifies the reader. It requires to be read twice, at least, but once you're smitten by Kiš's magic, you will not mind the effort.
June 2, 2020
Nešto božanstveno, nešto najbolje ikada napisano.
May 22, 2022
El reloj de arena no tiene una narración lineal sino que es un mosaico de distintos documentos aislados que de a poco le van dando forma a esta historia que cuenta las desventuras de Eduardo Sam (el padre de Kiš) y su familia.
Debo reconocer que al comienzo se me hizo algo ardua la lectura, pero una vez que le encontré un poco la vuelta, la disfrute muchísimo.
No creo que sea aconsejable comenzar a leer a Kiš por este libro, pero sin duda es un libro excelente.
Debo reconocer que al comienzo se me hizo algo ardua la lectura, pero una vez que le encontré un poco la vuelta, la disfrute muchísimo.
No creo que sea aconsejable comenzar a leer a Kiš por este libro, pero sin duda es un libro excelente.
December 3, 2017
Hourglass recounts the story of Danilo Kiš's father and his last months before being killed in Hitler's death camps. The book rigorously avoids sentiment and is slow to reveal itself, letting the main character come into focus so gradually that he becomes fully visible only in the last quarter of the text. The narrative continually delays and displaces the charged emotions that run through the story, reminding me of Richard Wright's definition of a successful protest novel as one that denies you access to easy tears.
This is also Kiš's take on the French Nouveau Roman, referencing Robbe Grillet's descriptive techniques in one recurring section and Pinget's Q&A structure from The Inquisitory in another, while putting his own unique stamp on the overall construction. As in the best novels, the form is inextricable from the content.
4.5 stars
This is also Kiš's take on the French Nouveau Roman, referencing Robbe Grillet's descriptive techniques in one recurring section and Pinget's Q&A structure from The Inquisitory in another, while putting his own unique stamp on the overall construction. As in the best novels, the form is inextricable from the content.
4.5 stars
March 7, 2022
Door het recent uitgegeven "Homo Poëticus" kreeg ik weer veel zin in de prachtboeken van de Servo- Kroaat Danilo Kis (1935-1989), waarvan ik jaren geleden zo genoot. Dus herlas ik met veel plezier zijn imposante trilogie: "Tuin, as" en "Kinderleed", en nu dan "Zandloper". Een waardige en fraaie afsluiting, ook al is "Zandloper" wel verreweg het meest weerbarstige en taaie boek van deze drie.
Deze hele trilogie is biografisch en autobiografisch, omdat Kis vertelt over zijn in Auschwitz vermoorde vader en zichzelf als klein jongetje in de WO II- jaren. Tegelijk is de trilogie opvallend "defamiliariserend" (zoals wordt toegelicht in "Homo Poëticus") omdat Kis bewust kiest voor stijlfiguren, invalshoeken en procedés die zijn vertelling nadrukkelijk ongewoon en vreemd maken. Gemeenplaatsen, abstracties en al te routineuze perspectieven wilde Kis namelijk uit alle macht doorbreken, omdat die volgens hem in de weg staan van een heldere en lucide kijk op de dingen. Bovendien haatte hij de versimpelende labels van ideologen, en het zijns inziens al te makkelijke sentimentele pathos van de conventionele slachtofferverhalen. Zijn vader was, volgens Kis, niet zomaar te labelen als "een slachtoffer van de holocaust". Dat zou immers een reductie zijn: een persoon heeft wel honderden kenmerken, en is nooit alleen maar slachtoffer. Wat zijn vader deed, voelde en doormaakte wilde Kis dus niet vangen in transparante beelden of conventionele verhalen: dan immers zou hij het levensverhaal van zijn vader veel te simpel en gewoon maken, en ook veel te weinig recht doen aan de onvoorstelbaarheid, ongrijpbaarheid en raadselachtige ongewoonheid daarvan. Bovendien is die vader ook voor Kis zelf een raadsel, omdat diens levensloop ook voor Kis vol zit met open plekken, leemtes, gissingen, lacunes. De vader is dus een onbekende voor zijn zoon. En ook dat wilde Kis volgens mij nadrukkelijk voelbaar maken in deze trilogie.
Vandaar dat Kis in "Kinderleed" kiest voor korte, opmerkelijk poëtische verhalen, waarin alles alleen maar tussen de regels door wordt gezegd en waarin de vader vooral een afwezige is die alleen aan de horizon verschijnt. Vandaar dat Kis in "Tuin, as" kiest voor barokke, extreme fantasie, in Bruno Schulz- achtige stijl: een ketterse fantasie die door zijn radicaal fantastische karakter en zijn ongrijpbare meerduidigheid ook een protest is tegen alle conventies en tegen de realiteit zoals die zich aan ons voordoet. En vandaar dat Kis in "Zandloper" weer voor heel andere, maar minstens zo vervreemdende procedés kiest: procedés die meer inzoomen op de vader dan de vorige boeken, maar wel op een opmerkelijk distantiërende manier die het toch al niet geringe raadsel uit de vorige boeken nog verder vergroot. Want de barokke en ongeremde fantast Eduard Sam uit "Tuin, as" heet hier "E.S.": alsof hij geen naam meer heeft en alleen nog zijn initialen. En we zien hem vanuit verschillende, soms heel ongewone perspectieven: als een anonieme, contourloze en nauwelijks herkenbare figuur die vanuit een soort niet- wetend cameraoog vanuit de verte wordt bekeken; als een ik- figuur die reageert op de hem gestelde vragen in een vrij beklemmend getuigenverhoor; als een onnavolgbaar fabulerende en fantasievol filosoferende ik- figuur in hoofdstukken met als titel "Notities van een waanzinnige"; als een van buitenaf bekeken hij- figuur in vraag- antwoord verhalen in de stijl van de katholieke catechismus; enzovoort, enzoverder. Die vraag- antwoord stijl, die in nogal schril contrast staat met de soms navrante inhoud, doet tevens denken aan het voorlaatste hoofdstuk van James Joyce's "Ulysses". Zoals E.S. soms doet denken aan Leopold Bloom, ook door zijn Odyssee-achtige omzwervingen, maar dan zonder thuiskomst.
Aan het slot van "Zandloper" vind je verrassend genoeg ineens een brief, naar het schijnt van Eduard Kis zelf. Een naar het schijnt authentiek document dus, een letterlijke kopie van de laatste brief die Kis' vader ooit schreef, vlak door zijn fatale deportatie. Een brief die alleen al door zijn slotregel "Het is beter te behoren tot de vervolgden dan tot de vervolgers" voor behoorlijk wat kippenvel zorgt. Bovendien een brief waarin de briefschrijver in korte terzijdes beschrijft of zinspeelt op een flink aantal pijnlijke en onbevattelijke belevenissen. Veel van die belevenissen zijn, zo besef je als lezer, vanuit andere perspectieven belicht in de hoofdstukken daarvoor. Maar dan wel op "defamiliariserende", en dus ongewoon- makende manier: zodanig dus dat die belevenissen hun onbevattelijkheid nadrukkelijk behouden. En precies dat zorgt voor een mooie samenhang tussen de vervreemdende hoofdstukken van "Zandloper" en die zo ontroerende, authentieke brief aan het slot. Want de moeilijk te duiden open plekken in die brief blijven hun openheid behouden, en juist dat is zo mooi.
"Zandloper" start met een van de raadselachtigste prologen die ik ooit gezien heb: een proloog waarin een tastende en zoekende blik van een anonieme kijker heel geleidelijk aan vormen begint te herkennen in een maar nauwelijks verlichte kamer vol schaduwen. Wat dan leidt tot een lange, voor sommigen misschien ondraaglijk saaie en duistere beschrijving van optische effecten en drogbeelden, die dan weer worden vergeleken met een (in het boek ook afgebeeld) plaatje dat je op twee manieren bekijken kunt: kijk je naar de zwarte stukken, dan zie je de afbeelding van twee symmetrisch afgebeelde en elkaar aankijkende gezichten en profil; kijk je naar de witte stukken, dan zie je een vaas of een zandloper. Maar die vaas of zandloper kun je dan tegelijk opvatten als "een lege ruimte, een negatief, dus schijn".... Heel opmerkelijk, maar wel een fraaie metafoor voor hoe de roman "Zandloper" ook doordesemd is van schaduwen, lege ruimtes, scenes die aarzelen tussen zijn en schijn. Zoals de hele proloog de lezer goed in de stemming brengt voor een raadsel dat zich alleen zeer geleidelijk en zeer ten dele ontvouwt. Of voor het spel van onthulling en verhulling dat "Zandloper" op al zijn pagina's volhoudt.
Bovendien, in de eerder aangehaalde brief aan het slot zegt de briefschrijver dat hij stof genoeg heeft "voor een triviale roman vol gruwelen, die ik de volgende titels zou kunnen geven: 'Parade in de harem', of 'Viering van het paasfeest op een joods buitenverblijf', of 'Zandloper' (alles sijpelt weg, zusjelief)". Dat die zandloper zo nadrukkelijk geassocieerd wordt met het wegsijpelen van alles, past volgens mij naadloos bij dat beeld in de proloog van de zandloper als "een lege ruimte". Zeker als je bedenkt hoezeer "Zandloper" is gevuld met leegte, de dood, het niets, of - zoals de dood ook wel genoemd wordt- het Niet. "Zandloper" is zonder meer een passende titel voor dit boek, door het wegsijpelen dat in de afsluitende brief wordt genoemd. Maar Kis geeft nog extra lading daaraan door in de zo raadselachtige proloog te zinspelen op een zandloper als optisch effect, als leegte, als fotonegatief. Dat vind ik toch wel heel kunstig, en zelfs behoorlijk indringend.
Veel van de andere vervreemdende procedés vind ik echter minstens zo indringend en ontroerend. In een van de hoofdstukken getiteld "Gerechtelijk onderzoek", die allemaal bestaan uit vraag- antwoord passages die - zoals eerder gezegd- doen denken aan de katholieke catechismus, is E.S. te gast bij zijn vriend Gavanski. Op de laconieke en bijna onderkoelde vraag "Welke gemeenschappelijke kennissen kwamen nog ter sprake?" volgt dan een opsomming van maar liefst vijf bladzijden lang. Ik citeer een klein stuk daaruit: "De heer Adrián Fehér, bijgenaamd Fedya, die zich twee jaar geleden had verhangen vanwege ondraaglijke hoofdpijn; de heer Maxim Freud, geneesheerdirecteur, die op 24 januari 1942 werd gefusilleerd en wiens hersenen, buiten de schedel, een hele dag op de hoek van de Miletić- en de Grčolškolskastraat in de papperige sneeuw hadden gelegen; een zekere Sándor (achternaam onbekend) die drie liter rosé achter elkaar kon opdrinken; (...) de heer Béla Sternberg, hoofdinspecteur bij de spoorwegen, die zich in december 1941 onder een goederentrein had gegooid bij een tunnel en die in zijn afscheidsbrief had aangevoerd tot deze stap te zijn overgegaan vanwege de “algemene chaos”; (...) de heer Zarko Urcelac, bakker, wiens snor en oren ze hadden afgesneden, maar die het er levend afgebracht had; mevrouw König, onderwijzeres, die verkracht was door Hongaarse soldaten en daarna doodgestoken met bajonetten; (...) de heer Deszö Guttmann, ingenieur, die drie jaar geleden in de sneltrein Novi Sad - Boedapest aan de noodrem had getrokken, met als excuus dat de wind zijn zijden zakdoek, een dierbaar aandenken, had weggeblazen; (...) mejuffrouw Mariska Kenyeres, prostituée, geboren in Pecs, die zich in 1922 had vergiftigd met bijtende soda, twee dagen na haar bruiloft met een rijke man; (...)."
Een dergelijke opsomming is wel heel vervreemdend en ongewoon, zeker als je bedenkt hoe weinig overeenkomsten de opgesomde kennissen hebben. Maar juist al die verschillen en contrasten geven dan ook wel weer een ongewoon poëtisch effect, net als in de beroemde opsommingen van Borges (bijvoorbeeld in "De Aleph"). Juist de heterogeniteit maakt de opsomming dus ook onverwacht poëtisch. Wat nog wordt versterkt door onverwachte details als een zijden zakdoek, weggeblazen door de wind. Bovendien zijn veel van de opgesomde personages dood, verdwenen, vermoord, of anderszins in het ongeluk gestort, zij het iedereen op zijn of haar geheel eigen wijze. Daardoor is die opsomming, juist door zijn ongewone lengte en heterogeniteit, een wel heel passend beeld voor hoe dood en verderf om zich heen grepen in die hectische oorlogsjaren. Zeker in de Joodse milieus. Bovendien is het opsommen van al die namen, personen en lotgevallen ook een manier om de doden te gedenken: de opsomming getuigt als het ware van een onblusbaar verlangen alles op te tekenen, niets verloren te laten gaan, alle doden en alle details uit hun voorbije levens te bewaren. En dat is misschien nog wel het meest indringend en ontroerend.
In "Notities van een waanzinnige (V)" zegt E.S. bovendien niet voor niets: "Mijn lijk zal mijn ark zijn, en mijn dood een langdurig drijven op de golven der eeuwigheid. Niets in het Niet. Wat kon ik anders tegenover het Niet stellen dan die ark, waarop ik alles wilde bijeenbrengen wat me na stond, mensen, vogels, wilde dieren en planten, alles wat ik in mijn oog en mijn hart droeg, op dat schip met drie dekken van mijn lichaam en mijn ziel. Ik wilde dat alles bij me hebben in de dood, zoals de farao's in de gewijde rust van hun graven, ik wilde dat alles zou blijven zoals het was: dat in de eeuwigheid de vogels voor mij zouden zingen. Ik wilde de boot van Charon vervangen door een andere, minder hopeloze en minder eenzame, de onvoorstelbare leegte van de eeuwigheid veredelen met bittere aardse kruiden, die voortkomen uit hart van de mens, de leegte van de eeuwigheid waarin geen geluid te horen is veredelen met het geroep van de koekoek en het gezang van de leeuwerik". De pagina's lange opsomming van dode en verdwenen kennissen is dan, naar mijn idee, onderdeel van de ark die E.S. na zijn dood wil zijn. Hij zegt immers ook: "mijn bewustzijn verzet zich [...] tegen het Niet met een egoïsme zonder weerga, verzet zich tegen het schandaal van de dood via die hartstochtelijke metafoor die dat handjevol mensen en dat beetje liefde bij elkaar wil brengen dat mijn leven maakte tot wat het was. Ik wilde dus, en dat wil ik nog steeds, scheiden uit het leven samen met specimina van mensen, van flora en fauna, dat alles een plaats geven in mijn hart als in een ark, ze opsluiten onder mijn oogleden als die voor de laatste maal dichtgaan. Ik wilde die zuiver abstractie het Niet binnensmokkelen, die in het geheim over de drempel zal kunnen worden gebracht [...]: de drempel van het Niet".
Ja, de dood is een schandaal volgens E.S., zo onbevattelijk bovendien dat hij het alleen kan aanduiden met termen als "het Niet" of elders met het "verschrikkelijke, schrikwekkende woord GROOT". In verband met dat laatste woord, dat volgens hem onvoorstelbare adjectief, spreekt hij bovendien van "het onvermogen van mijn geest en mijn bewustzijn om bij dat adjectief een substantief te voegen, want daarmee, met die verklaring van begrippen, zou de essentie van mijn nachtmerrie duidelijker zijn geworden, de verschrikking zou misschien menselijke contouren hebben gekregen, of althans de vorm van een duidelijke, gedefinieerde verschrikking hebben aangenomen". De dood en het Niet blijven voor E.S. dus een niet- gedefinieerde verschrikking die juist geen menselijke of anderszins begrijpelijke contouren aanneemt. Zijn droom om na zijn dood een ark te zijn, een ark die sporen van leven het grote Niet binnensmokkelt, is bovendien een onmogelijke droom: het Niet is even onvoorstelbaar als onmetelijk, even ongedefinieerd als onontkoombaar. Het Niets blijft het Niets, ook als een dode als een ark vele levens onder zijn oogleden bewaart. En dan is die ark nauwelijks een serieuze ark. Maar toch ben ik geneigd om het boek "Zandloper" als een serieuze ark te zien. Omdat daarin de brief van Eduard Kis is bewaard, zijn laatste levensteken. Omdat ook de vele open plekken in die brief als open plekken worden bewaard, of worden uitgewerkt in scenes vol openheid. Omdat in "Zandloper" vele verdwenen en gedode kennissen van E.S. en zijn vriend Gavanski worden bewaard, in een ellenlange opsomming. Omdat in "Zandloper" vele raadselachtige belevenissen en ervaringen van E.S. zijn bewaard, en dan ook echt als raadsels die hun geheim niet prijsgeven. En omdat "Zandloper", juist door zijn vele vervreemdende procedés en zijn zo vervreemdende en soms zelfs hermetische stijl, ook de onbevattelijke ongewoonheid bewaart van E.S. (en Eduard Kis) voorbije leven.
Kortom, wat een trilogie was dit. Ik was geïmponeerd door de poëtische en suggestieve stijl van "Kinderleed", en helemaal flabbergasted door de ketterse fantasie van "Tuin, as". Dat laatste, fenomenale boek vond ik het hoogtepunt van deze trilogie. Maar ook "Zandloper" vond ik imponerend, omdat Kis daarin nog weer een geheel andere stijl kiest die nog weer nieuwe vervreemdende perspectieven opent. En omdat "Zandloper", samen met de andere twee boeken, de raadsels niet oplost maar juist als onuitputtelijke raadsels laat zien. Kis schreef met deze trilogie een mooi grafmonument voor zijn vader, in de enigmatische gedaante of vermomming van Eduard Sam of E.S. En "Zandloper" is een prachtige sluitsteen van dat zo imposante grafmonument.
Deze hele trilogie is biografisch en autobiografisch, omdat Kis vertelt over zijn in Auschwitz vermoorde vader en zichzelf als klein jongetje in de WO II- jaren. Tegelijk is de trilogie opvallend "defamiliariserend" (zoals wordt toegelicht in "Homo Poëticus") omdat Kis bewust kiest voor stijlfiguren, invalshoeken en procedés die zijn vertelling nadrukkelijk ongewoon en vreemd maken. Gemeenplaatsen, abstracties en al te routineuze perspectieven wilde Kis namelijk uit alle macht doorbreken, omdat die volgens hem in de weg staan van een heldere en lucide kijk op de dingen. Bovendien haatte hij de versimpelende labels van ideologen, en het zijns inziens al te makkelijke sentimentele pathos van de conventionele slachtofferverhalen. Zijn vader was, volgens Kis, niet zomaar te labelen als "een slachtoffer van de holocaust". Dat zou immers een reductie zijn: een persoon heeft wel honderden kenmerken, en is nooit alleen maar slachtoffer. Wat zijn vader deed, voelde en doormaakte wilde Kis dus niet vangen in transparante beelden of conventionele verhalen: dan immers zou hij het levensverhaal van zijn vader veel te simpel en gewoon maken, en ook veel te weinig recht doen aan de onvoorstelbaarheid, ongrijpbaarheid en raadselachtige ongewoonheid daarvan. Bovendien is die vader ook voor Kis zelf een raadsel, omdat diens levensloop ook voor Kis vol zit met open plekken, leemtes, gissingen, lacunes. De vader is dus een onbekende voor zijn zoon. En ook dat wilde Kis volgens mij nadrukkelijk voelbaar maken in deze trilogie.
Vandaar dat Kis in "Kinderleed" kiest voor korte, opmerkelijk poëtische verhalen, waarin alles alleen maar tussen de regels door wordt gezegd en waarin de vader vooral een afwezige is die alleen aan de horizon verschijnt. Vandaar dat Kis in "Tuin, as" kiest voor barokke, extreme fantasie, in Bruno Schulz- achtige stijl: een ketterse fantasie die door zijn radicaal fantastische karakter en zijn ongrijpbare meerduidigheid ook een protest is tegen alle conventies en tegen de realiteit zoals die zich aan ons voordoet. En vandaar dat Kis in "Zandloper" weer voor heel andere, maar minstens zo vervreemdende procedés kiest: procedés die meer inzoomen op de vader dan de vorige boeken, maar wel op een opmerkelijk distantiërende manier die het toch al niet geringe raadsel uit de vorige boeken nog verder vergroot. Want de barokke en ongeremde fantast Eduard Sam uit "Tuin, as" heet hier "E.S.": alsof hij geen naam meer heeft en alleen nog zijn initialen. En we zien hem vanuit verschillende, soms heel ongewone perspectieven: als een anonieme, contourloze en nauwelijks herkenbare figuur die vanuit een soort niet- wetend cameraoog vanuit de verte wordt bekeken; als een ik- figuur die reageert op de hem gestelde vragen in een vrij beklemmend getuigenverhoor; als een onnavolgbaar fabulerende en fantasievol filosoferende ik- figuur in hoofdstukken met als titel "Notities van een waanzinnige"; als een van buitenaf bekeken hij- figuur in vraag- antwoord verhalen in de stijl van de katholieke catechismus; enzovoort, enzoverder. Die vraag- antwoord stijl, die in nogal schril contrast staat met de soms navrante inhoud, doet tevens denken aan het voorlaatste hoofdstuk van James Joyce's "Ulysses". Zoals E.S. soms doet denken aan Leopold Bloom, ook door zijn Odyssee-achtige omzwervingen, maar dan zonder thuiskomst.
Aan het slot van "Zandloper" vind je verrassend genoeg ineens een brief, naar het schijnt van Eduard Kis zelf. Een naar het schijnt authentiek document dus, een letterlijke kopie van de laatste brief die Kis' vader ooit schreef, vlak door zijn fatale deportatie. Een brief die alleen al door zijn slotregel "Het is beter te behoren tot de vervolgden dan tot de vervolgers" voor behoorlijk wat kippenvel zorgt. Bovendien een brief waarin de briefschrijver in korte terzijdes beschrijft of zinspeelt op een flink aantal pijnlijke en onbevattelijke belevenissen. Veel van die belevenissen zijn, zo besef je als lezer, vanuit andere perspectieven belicht in de hoofdstukken daarvoor. Maar dan wel op "defamiliariserende", en dus ongewoon- makende manier: zodanig dus dat die belevenissen hun onbevattelijkheid nadrukkelijk behouden. En precies dat zorgt voor een mooie samenhang tussen de vervreemdende hoofdstukken van "Zandloper" en die zo ontroerende, authentieke brief aan het slot. Want de moeilijk te duiden open plekken in die brief blijven hun openheid behouden, en juist dat is zo mooi.
"Zandloper" start met een van de raadselachtigste prologen die ik ooit gezien heb: een proloog waarin een tastende en zoekende blik van een anonieme kijker heel geleidelijk aan vormen begint te herkennen in een maar nauwelijks verlichte kamer vol schaduwen. Wat dan leidt tot een lange, voor sommigen misschien ondraaglijk saaie en duistere beschrijving van optische effecten en drogbeelden, die dan weer worden vergeleken met een (in het boek ook afgebeeld) plaatje dat je op twee manieren bekijken kunt: kijk je naar de zwarte stukken, dan zie je de afbeelding van twee symmetrisch afgebeelde en elkaar aankijkende gezichten en profil; kijk je naar de witte stukken, dan zie je een vaas of een zandloper. Maar die vaas of zandloper kun je dan tegelijk opvatten als "een lege ruimte, een negatief, dus schijn".... Heel opmerkelijk, maar wel een fraaie metafoor voor hoe de roman "Zandloper" ook doordesemd is van schaduwen, lege ruimtes, scenes die aarzelen tussen zijn en schijn. Zoals de hele proloog de lezer goed in de stemming brengt voor een raadsel dat zich alleen zeer geleidelijk en zeer ten dele ontvouwt. Of voor het spel van onthulling en verhulling dat "Zandloper" op al zijn pagina's volhoudt.
Bovendien, in de eerder aangehaalde brief aan het slot zegt de briefschrijver dat hij stof genoeg heeft "voor een triviale roman vol gruwelen, die ik de volgende titels zou kunnen geven: 'Parade in de harem', of 'Viering van het paasfeest op een joods buitenverblijf', of 'Zandloper' (alles sijpelt weg, zusjelief)". Dat die zandloper zo nadrukkelijk geassocieerd wordt met het wegsijpelen van alles, past volgens mij naadloos bij dat beeld in de proloog van de zandloper als "een lege ruimte". Zeker als je bedenkt hoezeer "Zandloper" is gevuld met leegte, de dood, het niets, of - zoals de dood ook wel genoemd wordt- het Niet. "Zandloper" is zonder meer een passende titel voor dit boek, door het wegsijpelen dat in de afsluitende brief wordt genoemd. Maar Kis geeft nog extra lading daaraan door in de zo raadselachtige proloog te zinspelen op een zandloper als optisch effect, als leegte, als fotonegatief. Dat vind ik toch wel heel kunstig, en zelfs behoorlijk indringend.
Veel van de andere vervreemdende procedés vind ik echter minstens zo indringend en ontroerend. In een van de hoofdstukken getiteld "Gerechtelijk onderzoek", die allemaal bestaan uit vraag- antwoord passages die - zoals eerder gezegd- doen denken aan de katholieke catechismus, is E.S. te gast bij zijn vriend Gavanski. Op de laconieke en bijna onderkoelde vraag "Welke gemeenschappelijke kennissen kwamen nog ter sprake?" volgt dan een opsomming van maar liefst vijf bladzijden lang. Ik citeer een klein stuk daaruit: "De heer Adrián Fehér, bijgenaamd Fedya, die zich twee jaar geleden had verhangen vanwege ondraaglijke hoofdpijn; de heer Maxim Freud, geneesheerdirecteur, die op 24 januari 1942 werd gefusilleerd en wiens hersenen, buiten de schedel, een hele dag op de hoek van de Miletić- en de Grčolškolskastraat in de papperige sneeuw hadden gelegen; een zekere Sándor (achternaam onbekend) die drie liter rosé achter elkaar kon opdrinken; (...) de heer Béla Sternberg, hoofdinspecteur bij de spoorwegen, die zich in december 1941 onder een goederentrein had gegooid bij een tunnel en die in zijn afscheidsbrief had aangevoerd tot deze stap te zijn overgegaan vanwege de “algemene chaos”; (...) de heer Zarko Urcelac, bakker, wiens snor en oren ze hadden afgesneden, maar die het er levend afgebracht had; mevrouw König, onderwijzeres, die verkracht was door Hongaarse soldaten en daarna doodgestoken met bajonetten; (...) de heer Deszö Guttmann, ingenieur, die drie jaar geleden in de sneltrein Novi Sad - Boedapest aan de noodrem had getrokken, met als excuus dat de wind zijn zijden zakdoek, een dierbaar aandenken, had weggeblazen; (...) mejuffrouw Mariska Kenyeres, prostituée, geboren in Pecs, die zich in 1922 had vergiftigd met bijtende soda, twee dagen na haar bruiloft met een rijke man; (...)."
Een dergelijke opsomming is wel heel vervreemdend en ongewoon, zeker als je bedenkt hoe weinig overeenkomsten de opgesomde kennissen hebben. Maar juist al die verschillen en contrasten geven dan ook wel weer een ongewoon poëtisch effect, net als in de beroemde opsommingen van Borges (bijvoorbeeld in "De Aleph"). Juist de heterogeniteit maakt de opsomming dus ook onverwacht poëtisch. Wat nog wordt versterkt door onverwachte details als een zijden zakdoek, weggeblazen door de wind. Bovendien zijn veel van de opgesomde personages dood, verdwenen, vermoord, of anderszins in het ongeluk gestort, zij het iedereen op zijn of haar geheel eigen wijze. Daardoor is die opsomming, juist door zijn ongewone lengte en heterogeniteit, een wel heel passend beeld voor hoe dood en verderf om zich heen grepen in die hectische oorlogsjaren. Zeker in de Joodse milieus. Bovendien is het opsommen van al die namen, personen en lotgevallen ook een manier om de doden te gedenken: de opsomming getuigt als het ware van een onblusbaar verlangen alles op te tekenen, niets verloren te laten gaan, alle doden en alle details uit hun voorbije levens te bewaren. En dat is misschien nog wel het meest indringend en ontroerend.
In "Notities van een waanzinnige (V)" zegt E.S. bovendien niet voor niets: "Mijn lijk zal mijn ark zijn, en mijn dood een langdurig drijven op de golven der eeuwigheid. Niets in het Niet. Wat kon ik anders tegenover het Niet stellen dan die ark, waarop ik alles wilde bijeenbrengen wat me na stond, mensen, vogels, wilde dieren en planten, alles wat ik in mijn oog en mijn hart droeg, op dat schip met drie dekken van mijn lichaam en mijn ziel. Ik wilde dat alles bij me hebben in de dood, zoals de farao's in de gewijde rust van hun graven, ik wilde dat alles zou blijven zoals het was: dat in de eeuwigheid de vogels voor mij zouden zingen. Ik wilde de boot van Charon vervangen door een andere, minder hopeloze en minder eenzame, de onvoorstelbare leegte van de eeuwigheid veredelen met bittere aardse kruiden, die voortkomen uit hart van de mens, de leegte van de eeuwigheid waarin geen geluid te horen is veredelen met het geroep van de koekoek en het gezang van de leeuwerik". De pagina's lange opsomming van dode en verdwenen kennissen is dan, naar mijn idee, onderdeel van de ark die E.S. na zijn dood wil zijn. Hij zegt immers ook: "mijn bewustzijn verzet zich [...] tegen het Niet met een egoïsme zonder weerga, verzet zich tegen het schandaal van de dood via die hartstochtelijke metafoor die dat handjevol mensen en dat beetje liefde bij elkaar wil brengen dat mijn leven maakte tot wat het was. Ik wilde dus, en dat wil ik nog steeds, scheiden uit het leven samen met specimina van mensen, van flora en fauna, dat alles een plaats geven in mijn hart als in een ark, ze opsluiten onder mijn oogleden als die voor de laatste maal dichtgaan. Ik wilde die zuiver abstractie het Niet binnensmokkelen, die in het geheim over de drempel zal kunnen worden gebracht [...]: de drempel van het Niet".
Ja, de dood is een schandaal volgens E.S., zo onbevattelijk bovendien dat hij het alleen kan aanduiden met termen als "het Niet" of elders met het "verschrikkelijke, schrikwekkende woord GROOT". In verband met dat laatste woord, dat volgens hem onvoorstelbare adjectief, spreekt hij bovendien van "het onvermogen van mijn geest en mijn bewustzijn om bij dat adjectief een substantief te voegen, want daarmee, met die verklaring van begrippen, zou de essentie van mijn nachtmerrie duidelijker zijn geworden, de verschrikking zou misschien menselijke contouren hebben gekregen, of althans de vorm van een duidelijke, gedefinieerde verschrikking hebben aangenomen". De dood en het Niet blijven voor E.S. dus een niet- gedefinieerde verschrikking die juist geen menselijke of anderszins begrijpelijke contouren aanneemt. Zijn droom om na zijn dood een ark te zijn, een ark die sporen van leven het grote Niet binnensmokkelt, is bovendien een onmogelijke droom: het Niet is even onvoorstelbaar als onmetelijk, even ongedefinieerd als onontkoombaar. Het Niets blijft het Niets, ook als een dode als een ark vele levens onder zijn oogleden bewaart. En dan is die ark nauwelijks een serieuze ark. Maar toch ben ik geneigd om het boek "Zandloper" als een serieuze ark te zien. Omdat daarin de brief van Eduard Kis is bewaard, zijn laatste levensteken. Omdat ook de vele open plekken in die brief als open plekken worden bewaard, of worden uitgewerkt in scenes vol openheid. Omdat in "Zandloper" vele verdwenen en gedode kennissen van E.S. en zijn vriend Gavanski worden bewaard, in een ellenlange opsomming. Omdat in "Zandloper" vele raadselachtige belevenissen en ervaringen van E.S. zijn bewaard, en dan ook echt als raadsels die hun geheim niet prijsgeven. En omdat "Zandloper", juist door zijn vele vervreemdende procedés en zijn zo vervreemdende en soms zelfs hermetische stijl, ook de onbevattelijke ongewoonheid bewaart van E.S. (en Eduard Kis) voorbije leven.
Kortom, wat een trilogie was dit. Ik was geïmponeerd door de poëtische en suggestieve stijl van "Kinderleed", en helemaal flabbergasted door de ketterse fantasie van "Tuin, as". Dat laatste, fenomenale boek vond ik het hoogtepunt van deze trilogie. Maar ook "Zandloper" vond ik imponerend, omdat Kis daarin nog weer een geheel andere stijl kiest die nog weer nieuwe vervreemdende perspectieven opent. En omdat "Zandloper", samen met de andere twee boeken, de raadsels niet oplost maar juist als onuitputtelijke raadsels laat zien. Kis schreef met deze trilogie een mooi grafmonument voor zijn vader, in de enigmatische gedaante of vermomming van Eduard Sam of E.S. En "Zandloper" is een prachtige sluitsteen van dat zo imposante grafmonument.
May 14, 2016
Just like the mind considers a silhouette of an hourglass only to suddenly discover at once an image of two human faces opposing each other, so does this book employ many different narrating techniques, telling over an over the same events, in the hope it will reveal in the end something hidden. An "objective", simple, detailed description (which actually manages to touch upon the sad and morbid nature of the story); an interrogation (presumably of the main character) by the police? The Hungarian occupation forces? The obsessive and haunted mind of the protagonist himself? Trying to clarify the story but endlessly finding new connections and possibilities between events; Series of obscure questions and answers (clearly reminiscing the seventeenth chapter of Joyce's Ulysses) which adds a comic or rather an ironic aspect to this tragic story.
Is this a book the main character was advised to write by a psychiatrist, (a book whose plot is not necessarily the most important thing about it)? Is this an experiment in trying to reconstruct a chain of events based on a (true) surviving letter the author's father have written at the time? Is this the story of a mad man trying to recover from a traumatic experience (surviving a massacre of Jews and Serbs by the occupying Hungarian and Nazi Forces and having to work as force labor subject to brutal treatment), an experience after which life doesn't seem just the same as it used to be? Is this the result of a weak mind subject to the hardships of a collapsing society, of life becoming more and more impossible for the Jews of Serbia and Hungary? Is the subject , which is only indirectly hinted by the story, really is the author's fathers deportation to Auschwitz a year later and his death there in 1944?
This is an excellent work of literature, written by a gifted author. A superb and polished technique and a story that has depth to it. Tragic yet at times funny and ironic.
Is this a book the main character was advised to write by a psychiatrist, (a book whose plot is not necessarily the most important thing about it)? Is this an experiment in trying to reconstruct a chain of events based on a (true) surviving letter the author's father have written at the time? Is this the story of a mad man trying to recover from a traumatic experience (surviving a massacre of Jews and Serbs by the occupying Hungarian and Nazi Forces and having to work as force labor subject to brutal treatment), an experience after which life doesn't seem just the same as it used to be? Is this the result of a weak mind subject to the hardships of a collapsing society, of life becoming more and more impossible for the Jews of Serbia and Hungary? Is the subject , which is only indirectly hinted by the story, really is the author's fathers deportation to Auschwitz a year later and his death there in 1944?
This is an excellent work of literature, written by a gifted author. A superb and polished technique and a story that has depth to it. Tragic yet at times funny and ironic.
February 19, 2018
Now, it's all starting to make sense... Early Sorrows: For Children and Sensitive Readers and Garden, Ashes were part of the warm up, with Hourglass as the main event. An extraordinary novel, slow to reveal itself and one I still need to ponder... A demanding and harrowing read, but certainly worth your time if you're willing to take it slow.
Full review to come (hopefully soon).
Full review to come (hopefully soon).
January 24, 2021
«Clessidra rappresenta il mio tentativo di liberarmi dalla fatale prima persona singolare e di parlare di cose e di eventi attraverso l'oggettivazione della realtà. Il tentativo di superare la lirica con l'epica. Gli eventi in Clessidra iniziano, come nella creazione del mondo, da tenebre bibliche, e l'intero romanzo è, in effetti, una sorta di parabola della creazione. E in fondo è anche il tentativo di rappresentare, attraverso un unico frammento, un'unica testimonianza, ciò che si potrebbe chiamare la condizione umana»
Così si legge in Homo poeticus, una dichiarazione di intenti niente male con la quale Kiš pone subito un'asticella ben alta per un romanzo che partendo da certi stilemi vicini al Nouveau roman si propone di costruire qualcosa di simile a un'opera-mondo per il più difficile dei suoi libri che chiude la trilogia "della memoria" iniziata con Dolori precoci e proseguita con Giardino, cenere.
Clessidra è un libro che meriterebbe almeno un paio di letture o almeno l'ausilio del riassunto che ne fa Scaruffi (https://scaruffi.com/writers/kis.html), tanto la trama risulta complicata da ricostruire. La storia di Eduard Sam, E.S., l'alter ego del padre dell'autore è narrata attraverso episodi della sua vita, pezzi di interrogatori, sogni, riflessioni, brani del "diario di un pazzo", scene di viaggio ed una lettera, il tutto saltando avanti e indietro sulla scala del tempo disorientando non poco il lettore.
Si deve resistere, perché il romanzo merita tutta l'attenzione che richiede. Si deve resistere perché è lo stesso Kiš, sempre il Homo Poeticus, a invogliarci a tener desta l'attenzione e proseguire nella lettura:
«Personalmente preferisco che il mio romanzo, Clessidra, venga letto da un centinaio di veri lettori piuttosto che da alcune migliaia di persone alle quali è piaciuto lo sceneggiato televisivo e che, giocando a carte, sorseggiando un caffè e chiacchierando, davanti a un bicchiere o a un piatto, sono costrette a vedere i mio lavoro sullo schermo, mentre preferirebbero guardarsi uno spaghetti-western o uno dei cosiddetti serial "umoristici", per riposarsi e svagarsi, come si suol dire…»
Un libro di frammenti, una storia che si fa durante il percorso, una narrazione che procede cambiando in continuazione la messa a fuoco, avvicinando e allontanando la cinepresa, con particolari minimi che improvvisamente diventano protagonisti e poi, altrettanto rapidamente, sfumano rendendo difficile la comprensione dell'immagine.
I fili che Kiš muove sono difficili da seguire, creano collegamenti sotterranei e imprevedibili tra gli oggetti e le persone, si fanno e disfano in continuazione tessendo uno strano legame tra causalità e casualità, ma sono perfettamente funzionali a rappresentare non solo l'idea di romanzo dell'autore ma anche la sua idea di mondo. Attraverso Eduard Sam, Kiš ci parla dell'uomo, della complessità dell'esistenza, delle sfaccettature dell'anima e delle difficoltà della vita che possono essere rappresentate solo attraverso frammenti, evitando le scorciatoie di una sintesi semplicistica quanto fallace perché i frammenti della vita di Eduard Sam sono i pezzi di una personalità complessa e contradditoria, che è quella del protagonista ma anche la nostra.
Links
https://www.doppiozero.com/materiali/...
https://culturificio.org/frammenti-di...
August 22, 2011
This is my original review published in the San Francisco Chronicle in September 1990:
This almost annoyingly virtuoso novel, available in English for the first time just weeks before the reunification of Germany, provides a bracing reminder of how mundane the encroachment of terror can be.
Most of the book is written in a numbing question-and-answer format that trivializes anything and everything. Through it, the life of E.S., a 53-year-old Jewish man living in Hungary in 1942, comes across with chilling authority, though never sympathetically.
E.S. fancies himself a madman, with a madman's lucidity, but in his finer moments he remains ordinary. Even his short stay in a mental hospital seems a conventional detail.
An inspector for the Hungarian State Railways, now retired, E.S. tries to discover why his pension has been reduced. He journeys from the village where he lives with his wife and two children and makes inquiries, only to be told by the office worker that he must wait a week and make a written request.
Nothing much happens to E.S. Instead, Danilo Kis turns the book into an extended exploration of what, if any, guilt might be discovered from a look at E.S.' everyday thoughts and actions. The haphazard progression might shake readers were it not for our growing certainty, as the book grinds on, that E.S. is headed for the death camps.
Kis' inventiveness shows up in the odd fact that most of the question-and-answer fragments of the narrative represent not a conversation with E.S. but an ongoing monologue about him.
''How do you interpret 'reported missing' ?'' an unseen, unidentified questioner asks E.S. ''I suppose he was drowned in the Danube or deported,'' E.S. replies. What is moving and eerie about these sections is that they appear to be concocted out of E.S.' thoughts, as he comes to terms with the approach of his own death.
Kis, a Serbian writer who died in Paris last year, was born in 1935 and pulls images from his youth with great force. The book opens with a sensuous, masterly description of a darkened room illuminated only by the throbbing, wavering light of a candle. The small world of this prologue is beautiful but mystifying, and soon it is left behind.
Kis uses skillful language as a metaphor for the glimmer of life, a glimmer being steadily snuffed out all around E.S. The few portions of the book that are stunning in their beauty and richness clash unmistakably with the sterility, the soul death, of the question-and-answer portions.
Kis offers the clearest look at what he's up to in one of the question-and-answer portions dealing with a disturbing dream E.S. wakes up remembering. In this dream, a pack of angry dogs closes in on E.S., ready to devour him. To keep them away, he pulls out scraps of bloody meat from his briefcase. The meat, wrapped in old newspaper, represents E.S.' guilt; in the dream he has stolen the meat from a butcher.
This frightening, haunting imagery inescapably makes its point, but Kis holds back the power of the images by cloaking them in abstract, stodgy language and by following them up with some patently bogus thoughts from E.S. on what the dream represents: ''The chase was the sexual act . . .''
Kis is not much interested in making comparisons that are obvious or easy. On the one hand, he never refers to the death camps directly, never refers to what lies ahead for E.S. On the other hand, he does not present E.S. as a figure even remotely heroic.
E.S. is neither a very happy man nor a man with much love in his life. He takes his thoughts very seriously but never seems to have anything that compelling on his mind. Some thoughts on porters lead to a listing of the ''great companions of death,'' which drones on from firefighters and grave diggers to 120 other groups including ''kings, volcanologists, banana pickers . . . ''
The baroque quality of some of the narrative is not really surprising in a writer working in the European classical tradition, but a reader can be forgiven occasional restlessness. To some extent our anxiety corresponds to that of E.S., a man preparing for an exit, if not from life, from life as he knows it.
This almost annoyingly virtuoso novel, available in English for the first time just weeks before the reunification of Germany, provides a bracing reminder of how mundane the encroachment of terror can be.
Most of the book is written in a numbing question-and-answer format that trivializes anything and everything. Through it, the life of E.S., a 53-year-old Jewish man living in Hungary in 1942, comes across with chilling authority, though never sympathetically.
E.S. fancies himself a madman, with a madman's lucidity, but in his finer moments he remains ordinary. Even his short stay in a mental hospital seems a conventional detail.
An inspector for the Hungarian State Railways, now retired, E.S. tries to discover why his pension has been reduced. He journeys from the village where he lives with his wife and two children and makes inquiries, only to be told by the office worker that he must wait a week and make a written request.
Nothing much happens to E.S. Instead, Danilo Kis turns the book into an extended exploration of what, if any, guilt might be discovered from a look at E.S.' everyday thoughts and actions. The haphazard progression might shake readers were it not for our growing certainty, as the book grinds on, that E.S. is headed for the death camps.
Kis' inventiveness shows up in the odd fact that most of the question-and-answer fragments of the narrative represent not a conversation with E.S. but an ongoing monologue about him.
''How do you interpret 'reported missing' ?'' an unseen, unidentified questioner asks E.S. ''I suppose he was drowned in the Danube or deported,'' E.S. replies. What is moving and eerie about these sections is that they appear to be concocted out of E.S.' thoughts, as he comes to terms with the approach of his own death.
Kis, a Serbian writer who died in Paris last year, was born in 1935 and pulls images from his youth with great force. The book opens with a sensuous, masterly description of a darkened room illuminated only by the throbbing, wavering light of a candle. The small world of this prologue is beautiful but mystifying, and soon it is left behind.
Kis uses skillful language as a metaphor for the glimmer of life, a glimmer being steadily snuffed out all around E.S. The few portions of the book that are stunning in their beauty and richness clash unmistakably with the sterility, the soul death, of the question-and-answer portions.
Kis offers the clearest look at what he's up to in one of the question-and-answer portions dealing with a disturbing dream E.S. wakes up remembering. In this dream, a pack of angry dogs closes in on E.S., ready to devour him. To keep them away, he pulls out scraps of bloody meat from his briefcase. The meat, wrapped in old newspaper, represents E.S.' guilt; in the dream he has stolen the meat from a butcher.
This frightening, haunting imagery inescapably makes its point, but Kis holds back the power of the images by cloaking them in abstract, stodgy language and by following them up with some patently bogus thoughts from E.S. on what the dream represents: ''The chase was the sexual act . . .''
Kis is not much interested in making comparisons that are obvious or easy. On the one hand, he never refers to the death camps directly, never refers to what lies ahead for E.S. On the other hand, he does not present E.S. as a figure even remotely heroic.
E.S. is neither a very happy man nor a man with much love in his life. He takes his thoughts very seriously but never seems to have anything that compelling on his mind. Some thoughts on porters lead to a listing of the ''great companions of death,'' which drones on from firefighters and grave diggers to 120 other groups including ''kings, volcanologists, banana pickers . . . ''
The baroque quality of some of the narrative is not really surprising in a writer working in the European classical tradition, but a reader can be forgiven occasional restlessness. To some extent our anxiety corresponds to that of E.S., a man preparing for an exit, if not from life, from life as he knows it.
February 7, 2020
5/5. Kišev (paradoksalno) samotarsko obarvani opis svetovljanstva je obvezno branje za razumevanje neizbrisljive večkulturne srednje-vzhodnega evropejstva. Navidez suhoparni popisi inventarjev, zamaščena železniška vozovnica ali strgani kavarniški račun skrivajo svojevrstno zgodbo Kiševega očeta, madžarskega Juda v kleščah gestapovskega zasliševanja. Kišu se je dozdevalo, da očetovo življenje polzi med prsti kot pesek v peščeni uri.
March 20, 2022
Jebote, koliko dosadan i loš pisac ume Kiš da bude. Pročitao sam stotinak strana i morao sam da stanem. Nakon Trećeg policajca koji je pisan (i preveden) vrhunskim stilom, čitao sam ove samodovoljne rečenice.
Još uvek ne mogu da verujem da ljudi kad god pričaju o stilu i stilistici govore: "Dobar stilista kao Kiš. Ima rečenicu tačnu kao Kiš." Pa bre, čovek svako malo u rečenicama ima zagrade u kojima objašnjava koja se reč na koju odnosi (šta je subjekat, šta objekat rečenice i slično). Daj, bre!
Mislim da su više ti neki skandali i rana smrt doprineli njegovoj slavi - mnogo više nego što to zaslužuje njegov književni rad.
Knjige koje sam pročitao ocenio bih ovako:
Lauta i ožijci: 2 (jako slabe priče)
Bašta, pepeo: 3 (opet dosadan jbt - poor man's bruno schultz)
Eniklopedija mrtvih: jedva 3 (preveliki uticaj borhesa, plus je Kiš dosadan)
Grobnica za Borisa Davidoviča: 5 (dobar borhes/babelj) remek delo. Tu ima konačno precizan jezik i odlične priče i ta knjiga je jedina preživela hajp.
Čas Anatomije: čitao sam ga tri puta. U to vreme od Kišovih knjiga bio sam pročitao samo Enciklopediju i Grobnicu. Mnogo zanimljiva i dobra knjiga koju sam ovde ocenio sa peticom, ali u isto vreme i jedna tako tašta knjiga puna ad hominem uvreda na račun njegovih kolega/suparnika da to postaje jadno u nekom trenutku. Razumem da je bio ogorčen čovek, ali tako kako je on secirao Šćepanovića i Golužu može isto da bude secirano i njegovo delo i da prođe i gore. Plus, Kiš nema nijednu knjigu u rangu sa Usta puna zemlje. Ima tu lepih primedbi kao što je: knjiga-protivknjiga iz Tlen, Ukbar, Orbis tertius na osnovu koje je Kiš zapravo pisao protivknjigu Borhesovoj Opštoj istoriji beščašća, ali ima i dosta samozadovoljavanja jbg.
Ne znam otkud taj hajp - lik jednostavno nije svetski kalibar. Jasno, pokušavo je da bude svetski a ne domaći pisac i to nije ništa loše, ali to ne znači nužno i da je to što piše bilo vrhunskog kvaliteta.
Po mom mišljenju, uz Pavića verovatno naš najprecenjeniji pisac. (A i na Pavićev uspeh i upotrebu reči "kao" imao je toliko primedbi da je navodno ceo jedan primerak Hazarskog rečnika ispodvlačio tamo gde je "kao" (navodno) nepravilno upotrebljavano - bar tako kaže Mirko Kovač. Pritom on u Peščaniku koristi kao kako stigne. Rečenice su mu nezgrapne i stvarno, ali stvarno, ako nam je to najbolji stilista daj da gasimo književnost odma).
Šezdesetih i sedamdesetih su od njega, po mom sudu i onome što sam čitao, bolje pisali: Bulatović, Pekić, Crnjanski, Selimović, Šćepanović, Vidosav Stevanović, Aleksandar Tišma, Bora Ćosić a opet eto priče o Kišu kao poslednjem klasiku.
Još uvek ne mogu da verujem da ljudi kad god pričaju o stilu i stilistici govore: "Dobar stilista kao Kiš. Ima rečenicu tačnu kao Kiš." Pa bre, čovek svako malo u rečenicama ima zagrade u kojima objašnjava koja se reč na koju odnosi (šta je subjekat, šta objekat rečenice i slično). Daj, bre!
Mislim da su više ti neki skandali i rana smrt doprineli njegovoj slavi - mnogo više nego što to zaslužuje njegov književni rad.
Knjige koje sam pročitao ocenio bih ovako:
Lauta i ožijci: 2 (jako slabe priče)
Bašta, pepeo: 3 (opet dosadan jbt - poor man's bruno schultz)
Eniklopedija mrtvih: jedva 3 (preveliki uticaj borhesa, plus je Kiš dosadan)
Grobnica za Borisa Davidoviča: 5 (dobar borhes/babelj) remek delo. Tu ima konačno precizan jezik i odlične priče i ta knjiga je jedina preživela hajp.
Čas Anatomije: čitao sam ga tri puta. U to vreme od Kišovih knjiga bio sam pročitao samo Enciklopediju i Grobnicu. Mnogo zanimljiva i dobra knjiga koju sam ovde ocenio sa peticom, ali u isto vreme i jedna tako tašta knjiga puna ad hominem uvreda na račun njegovih kolega/suparnika da to postaje jadno u nekom trenutku. Razumem da je bio ogorčen čovek, ali tako kako je on secirao Šćepanovića i Golužu može isto da bude secirano i njegovo delo i da prođe i gore. Plus, Kiš nema nijednu knjigu u rangu sa Usta puna zemlje. Ima tu lepih primedbi kao što je: knjiga-protivknjiga iz Tlen, Ukbar, Orbis tertius na osnovu koje je Kiš zapravo pisao protivknjigu Borhesovoj Opštoj istoriji beščašća, ali ima i dosta samozadovoljavanja jbg.
Ne znam otkud taj hajp - lik jednostavno nije svetski kalibar. Jasno, pokušavo je da bude svetski a ne domaći pisac i to nije ništa loše, ali to ne znači nužno i da je to što piše bilo vrhunskog kvaliteta.
Po mom mišljenju, uz Pavića verovatno naš najprecenjeniji pisac. (A i na Pavićev uspeh i upotrebu reči "kao" imao je toliko primedbi da je navodno ceo jedan primerak Hazarskog rečnika ispodvlačio tamo gde je "kao" (navodno) nepravilno upotrebljavano - bar tako kaže Mirko Kovač. Pritom on u Peščaniku koristi kao kako stigne. Rečenice su mu nezgrapne i stvarno, ali stvarno, ako nam je to najbolji stilista daj da gasimo književnost odma).
Šezdesetih i sedamdesetih su od njega, po mom sudu i onome što sam čitao, bolje pisali: Bulatović, Pekić, Crnjanski, Selimović, Šćepanović, Vidosav Stevanović, Aleksandar Tišma, Bora Ćosić a opet eto priče o Kišu kao poslednjem klasiku.
January 22, 2015
En primera instancia El reloj de arena (Peščanik, 1972) más que una novela parece un espejismo: como si Danilo Kiš hubiese buscado desarrollar, a través de la fragmentación, un experimento formal agrupando diferentes estilos de narrativa sin un tema subyacente de fondo con el que pudiera sospecharse una unidad. Así tenemos que las secciones “Cuadros de viaje”, “Notas de un loco", "Instrucción” y “Audiencia del testigo” guardan una personalidad singular que el lector tardará varias decenas de páginas en asociar con la oscura y pesadillesca historia de E. S., un inspector ferroviario judío ya en el retiro (personaje muy probablemente inspirado en la figura de su padre) que no se explica la reducción en su pensión, y cuyo fatal destino será un campo de concentración en donde sólo le aguardará la muerte, o al menos eso es lo que el lector infiere al final de la novela sin que haya habido necesidad de que Kiš lo dejara totalmente claro.
Aquí mi reseña completa.
Aquí mi reseña completa.
August 21, 2021
4.5
Kiša je uvek zadovoljstvo čitati. U ovom slučaju mi je trebalo skoro pola knjige da "uđem" u priču, da se kockice slože, ali kad se to desilo dogodila se magija. Ipak, uprkos težem povezivanju s knjigom na prvu loptu, Kišov stil je toliko divan da stranice klize jedna za drugom bez da sam i na momenat pomislila da možda ova knjiga nije za mene. Već sam rekla i reći ću opet, Kiš može da piše o bilo čemu i ja ću to sa pažnjom slušati.
Kiša je uvek zadovoljstvo čitati. U ovom slučaju mi je trebalo skoro pola knjige da "uđem" u priču, da se kockice slože, ali kad se to desilo dogodila se magija. Ipak, uprkos težem povezivanju s knjigom na prvu loptu, Kišov stil je toliko divan da stranice klize jedna za drugom bez da sam i na momenat pomislila da možda ova knjiga nije za mene. Već sam rekla i reći ću opet, Kiš može da piše o bilo čemu i ja ću to sa pažnjom slušati.
October 4, 2017
"La solitudine totale è irraggiungibile, perché conseguirla vorrebbe dire conseguire la perfezione, e questa non è altro che l’idea pura o Dio." (p. 38)
February 13, 2025
savrseno na svaki moguci nacin
January 5, 2024
First of all, I want to say that this is a very challenging read that requires some interpretation by the reader. So, the following is my interpretation of the book. The story follows E.S. who is a 53 year-old Serbian Jew living a very desperate life in the very perilous time of 1942 with the ominous prospect of concentration camp a very likely possibility. His only income appears to be borrowed money and he relies on relatives who have a very low opinion of him. The book has a rather disorganized and puzzling aspect to it but as the reader goes on in the book things start to come together and the writing has an ominous feeling to it that progresses as the story builds. The book is broken into distinct chapters that follow four different narrations. They are:
Notes of a Madman - These seem to be random observations and speculations.
Travel Scenes - These are mostly observations E.S. has looking out the window of a shack.
A Witness Interrogation - An interrogator questioning E.S. in a Q & A format.
Criminal Investigation - Also written in a Q & A format but seem to be Kis asking and answering the questions himself.
The book is apparently based on a letter that Kis's father had written a couple of years before his death in Auschwitz. It's an extraordinary book that has exceptional descriptive prose but set in a very puzzling format. This was my first book by Kis but I will definitely be reading more.
Notes of a Madman - These seem to be random observations and speculations.
Travel Scenes - These are mostly observations E.S. has looking out the window of a shack.
A Witness Interrogation - An interrogator questioning E.S. in a Q & A format.
Criminal Investigation - Also written in a Q & A format but seem to be Kis asking and answering the questions himself.
The book is apparently based on a letter that Kis's father had written a couple of years before his death in Auschwitz. It's an extraordinary book that has exceptional descriptive prose but set in a very puzzling format. This was my first book by Kis but I will definitely be reading more.
March 4, 2024
More intricate than Faulkner, and, if I may venture to say, more enigmatic than Joyce, this novel presents an exceptionally vexing and demanding read.
Each paragraph within the narrative serves as a tessera in a larger mosaic, gradually unveiling its intricacies as the pages unfold. Danilo Kis's "Hourglass" eschews traditional plotting, yet it unfolds a haunting tale. Rather than a conventional narrator, readers are granted intimate access to the grieving psyche of an orphaned son endeavoring to reconstruct the memory of his slain father by assembling fragments from the final weeks of his life. The atrocities of the Shoah emerge unexpectedly, casting an ever-present, chilling shadow over the narrative.
A work of sheer brilliance, perhaps bordering on excess brilliance.
Each paragraph within the narrative serves as a tessera in a larger mosaic, gradually unveiling its intricacies as the pages unfold. Danilo Kis's "Hourglass" eschews traditional plotting, yet it unfolds a haunting tale. Rather than a conventional narrator, readers are granted intimate access to the grieving psyche of an orphaned son endeavoring to reconstruct the memory of his slain father by assembling fragments from the final weeks of his life. The atrocities of the Shoah emerge unexpectedly, casting an ever-present, chilling shadow over the narrative.
A work of sheer brilliance, perhaps bordering on excess brilliance.
July 16, 2022
no-es-lo-mismo-sufrir-por-voluntad-que-con-resignación
y en cualquier caso, inesperada maravilla
y en cualquier caso, inesperada maravilla
August 21, 2022
previse intelektualno za mene
July 28, 2021
Veoma teška knjiga za čitanje. Zahtijeva mnooogo koncentracije i tek u nekom trenutku na sredini knjige sam uspio da kliknem i shvatim šta se ustvari dešava, vjerovatno zbog fragmentiranosti samog djela. Stil je šarolik, od jednostavnosti dijaloga u Ispitivanju svedoka do rečenica od pola strane koje su jedva razumljive i koje se moraju čitati mnogo puta kako bi se razumjele u Beleškama jednog ludaka. Mada, to su beleške jednog ludaka pa i ima smisla da su takve. Peščanik se čini kao djelo koje ću morati pročitati još koji put kako bih ga bolje svario. Zasad, zbog pojedinih dijelova koji su briljantni, bila bi sramota dati tri zvjezdice.
November 11, 2013
I felt like I was reading a less polished version of Nabokov as I worked my way through this. It's beautifully written. The prose is delicate and the metaphors just sort of blossom in among themselves. That said, it's a very glum story. Nothing written in Eastern Europe and set during the Holocaust ever ends well.
September 4, 2024
More an exegesis on a letter than a novel in the traditional sense. And in terms of form, it is an accretion and collation of different documents, real and imagined. If Garden, ashes is a meditation on his father's persecution, singularity, then Hourglass is the final confrontation between a person so singular, and the total conformity of Death. In truth I do not yet have much to say about this novel, other than that it was beautiful and strange and urgent, like novels should be. Instead I leave here in totality the father's meditation on his own death, which he already sees coming around the corner:
Thanks to suffering and madness, I have had a finer, richer life than any of you, and I wish to go to my death with dignity, as befits the great moment after which all dignity and majesty cease. Let my body be my ark and my death a long floating on the waves of eternity. A nothing amid nothingness. What defense have I against nothingness but this ark in which I have tried to gather everything that was dear to me, people, birds, animals, and plants, everything that I carry in my eye and in my heart, inthe triple-decked ark of my body and soul. Like the pharoahs in the majestic peave of their tombs, I wanted everything to be as it was before; I wanted the birds to sing for me forever, I wanted to exchange Charon's bark for another, less desolate and less empty; I wanted to ennoble eternity's unconscionable void with the bitter herbs that spring from the heart of man, to ennoble the soundless emptiness of eternity with the cry of the cuckoo and the song of the lark. All I have done is to develop thatt bitter poetic metaphor, carry it with passionate logic to its ultimate consequence, which transforms sleep into waking (and the converse); lucidity into madness (and the converse); life into death, as though there were no borderline, and the converse; death into eternity, as if they were not one and the same thing. Thus my egoism is only the egoism of human existence, the egoism of life, counterweight to the egoism of death, and, appearances to the contrary, my consciousness resists nothingness with an egoism that has no equal, resists the outrage of death with the passionate metaphor of the wish to reunite the few people and the bit of love that made up my life. I have wanted and still want to depart this life with specimens of people, flora and fauna, to lodge them all in my heart as in an ark, to shut them up behind my eyelids when they close for the last time. I wanted to smuggle this pure abstraction into nothingness, to sneak it acros the threshold of that other abstraction, so crushing in its immensity: the threshold of nothingness. I have therefore tried to condense this abstraction, to condense it by force of will, faith, intelligence, madness, and love (self-love), to condense it so drastically that its specific weight will be such as to lift it like a balloon and carry it beyond the reach of darkness and oblivion. If nothing else survives, perhaps my material herbarium or my notes or my letters will live on, and what are they but condensed, materialized idea; materialized life: a paltry, pathetic. human victory over immense, eternal, divine nothingness/ Or perhaps--if all else is drowned in the great flood--my madness and my dream will remain like a northern light and a distant echo. Perhaps someone will see that light or hear that distant echo, the shadow of a sound that was once, will grasp the meaning of that light, that echo. Perhaps it will be my son who will someday publish my notes and my herbarium of Pannonian plants (unfinished and incomplete, like all things human). But anything that survivs death is a paltry, pathetic victory over the eternity of nothingness--a proof of man's greatness and Yahweh's mercy.Nom omnis moriar
July 4, 2024
Kišovu trilogija zvanu Porodični ciklus, nekada nazivanom i Porodični cirkus, čine Rani jadi u kojima pratimo perspektivu mladog Andreasa(polusvesni, dečački alter ego autora) koji svet proživljava iz perspektive deteta, drugi deo trilogije čine Bašta, pepeo(meni lično najmanje dopadljiv deo trilogije) gde se Andreasov svet proširuje, jasno vidimo pripovedača na njemu i upliv u "svet odraslih" dok je Peščanik klimaks cele trilogije gde se persepktiva skoro i gubi i poprima oblik "svevidećeg oka", roman ima fragmentarnu formu asocira na mozaik čiji segmenti deluju naizgled nepovezano(početak knjige) ali tek gledanjem cele slike(kraj knjige i pismo koje je epilog) shvatamo kompleksnost romana. Peščanik je potraga za izgubljenim ocem, suočavanje sa stradanjem i pokušaj rekonstrukcije večno izgubljenog na osnovu onoga što su nam vreme i sećanje ostavili u amanet.
Preporuka za čitanje cele trilogije i to sledećim redom: Rani Jadi > Bašta, pepeo > Peščanik!
Preporuka za čitanje cele trilogije i to sledećim redom: Rani Jadi > Bašta, pepeo > Peščanik!
December 17, 2023
This is a mysterious book that climbs like a vine engulfing the reader. At times focusing on the minute fleeting moment, at times meditating on eternity, Danilo Kiš has woven a different kind of novel, going past nouveau roman into something that I had yet to encounter. The life and times of E.S. are projected onto the page by a waving light that highlights the quotidian and the meaningful details of life cut short by the always unmentioned holocaust that lurks in the shadows. The narrators gaze (poetic, ironic, sometimes both and sometimes unemotional) is mesmerizing and the reader wades in the snow in search of a traditional plot only to find life and loss emerging gradually.
Displaying 1 - 30 of 47 reviews