Завръщането на Филип Латинович

by Miroslav Krleža, Сийка Рачева (Translator)

„Завръщането на Филип Латинович“ е една от най-хубавите книги на забележителния хърватски писател със световна известност Мирослав Кърлежа.

На фона на прогнилия буржоазен строй авторът рисува хърватската действителност през време на Първата световна война, когато Хърватско влиза в състава на бивша Австро-Унгария, а също и в годините след войната. С голямо майсторство той създава редица класически образи като тоя на главния герой художника Филип Латинович, богата и талантлива натура, но похабена от тогавашните порядки. Посредством дълбок философски анализ на образа на Латинович и неговата трагедия М. Кърлежа разкрива целия фалш на едно залязващо общество и неговата душевна пустота.

Романът е претърпял пет издания в родината на автора и е преведен на няколко европейски езика.

Genres: Classics, Fiction, School, Literature, Novels, 20th Century, Literary Fiction

226 pages, Hardcover

First published January 1, 1932

About the author

A leading Croatian writer and figure in the cultural life of both Yugoslav states, the Kingdom (1918-1941) and the Republic (from 1945, until his death in 1981). He has been often proclaimed as the greatest Croatian writer of the 20th century.

Reviews

[Nataša]

Pročitah li negde da Krleža važi za ženomrsca?

Ovo mi je tek drugi susret s njim (Glembajevih se više i ne sećam), tako da neću donositi zaključke u korist ili protiv gorenavadene tvrdnje - reći ću samo da sam mišljenja da je u ovom delu muška priroda u mnogo većoj meri "ojađena" no ženska.

Iako su obe protagonistkinje okaraterisane kao promiskuitetne i žene sumnjivog morala, mizoginija ne može značajnije ni doći do izražaja, od čemera i patetike pripisane muškim likovima - barem su moje impresije takve..a možda sam samo još uvek pod utiskom Hamsunovog Nagela...

Da sumiram - beše ovo poprilično kilavo čitanje, bez nekog užitka....gubila sam se u dugim rečenicama, koncentracija nula bodova, mukotrpni monolozi...sve to me je dotuklo i jedva se "dovukoh" do poslednjih 20ak stranica, kada je nešto i počelo da se dešava...
...što opet ne znači da je roman loš, već samo da mi nije baš po ukusu. Toliko.

[Valentina Markasović · Rating 5 out of 5]

---2025---
Well, it obviously isn't very high-school friendly. I barely knew about Freud back then! This is clearly peak literature (don't ask me what he's yapping about, though).

---2016---
2016 reading challenge - a classic from the 20th century
Of Croatian literature, in this case

I lowered the rating from 4 to 3 stars because, despite it being a classic and the first Croatian modern novel blah blah blah, I remember how much I hated making myself read it. The plot isn't bad and it gets better towards the end, but the first part of the book is too dis-chronological and my head hurt.

Also I do not think dis-chronological is a legitimate word, but I'm too lazy to look up the alternative.

[Jovan Autonomašević · Rating 5 out of 5]

A curious but classic book, which I've read twice. An artist returns home after 20 years abroad, to face up to the personal demons that send him into exile in the first place. It's a trip into the stifling and stuffy world of provincial Habsburg aristocracy, their endless intrigues, backbiting, and attempts to move up the foodchain and avoid the fate worse than death - having to work for a living. How such a society is ultimately doomed to self-destruction, and how hard it is for anyone born into it to live a normal life without emigrating. We see this world through the artist's eye, as despite himself he is constantly inspired by the coarse world around him to create new paintings, that capture the rawness of country life and elevate it to the eternal. Interesting parallels with today's HDZ, the dominant political party in Croatia since the war, and a haven for the unscrupulously ambitious. Croatia is also undergoing a demographic crisis as young people leave in droves for the more established EU countries (as they are from the rest of the Balkans). Go west! Very well written, long and complex sentences ensnare and suffocate the reader in the moribund world described by the author.

[Φώτης Καραμπεσίνης · Rating 4 out of 5]

1η δημοσίευση, Book Press:
https://bookpress.gr/kritikes/xeni-pe...

Η έννοια του νόστου έχει διαποτίσει με την επαναληπτικότητά της τόσο τον ποιητικό όσο και τον πεζό λόγο από τον καιρό του Ομήρου και μετέπειτα. Ο ήρωας που επιστρέφει μετά από καιρό και βάσανα στον γενέθλιο τόπο είναι ένα τραγικό πρόσωπο. Η επιστροφή του στηρίζεται σε δύο πυλώνες: εκείνο της προσωπικότητας και το άλλο του τόπου. Το υποκείμενο που έφυγε δεν είναι ποτέ ίδιο με αυτό που επιστρέφει. Αλλά το αυτό ισχύει και για τον τόπο: εκείνος στον οποίο ο πρωταγωνιστής επιστρέφει διόλου δεν μοιάζει με αυτόν από τον οποίο αποχώρησε. Πρόσωπο και χώρος έχουν αλλάξει, το καθένα με τον δικό του τρόπο και ένταση. Και μεταξύ των δύο, το «κινούν αίτιο», η δαμόκλειος σπάθη του χρόνου. Διότι τελικά ο χρόνος είναι εκείνος που επέφερε τις αλλαγές τόσον στον άνθρωπο όσο και στον χώρο. Άρα, η επιστροφή είναι ο χρόνος και όσα περικλείονται σ’ αυτόν και στο πέρασμά του.

Ο ήρωας που επιστρέφει, έχει ταξιδέψει στον χρόνο, κυρίως, και δευτερευόντως στον χώρο. Ο χώρος που κάλυψε φεύγοντας και επιστρέφοντας είναι συγκριτικά μικρότερης σημασίας από τον χρόνο που πέρασε στο μεσοδιάστημα. Προφανώς δεν μπορούν να τεθούν ποιοτικά κριτήρια σύγκρισης, αλλά το άχθος του ενός είναι ξεκάθαρα μεγαλύτερο από του άλλου, αποδεικνύοντας τελικά ότι το ταξίδι εντός του πεπερασμένου χρονικού μας ορίζοντα είναι το σημαντικότερο όλων. Κι αυτό είναι που προσδίδει στα έργα του νόστου την αξία και το μεγαλείο τους, καθώς τελικά τοποθετούν τον άνθρωπο ενάντια στον βασικό του αντίπαλο : τον Χρόνο. Κι όλα από εκεί πηγάζουν κι όλα εκεί καταλήγουν.

Η «Επιστροφή του Φίλιπ Λατίνοβιτς» του Κροάτη συγγραφέα Μ. Κριλέζα αναφέρεται στην επάνοδο του πρωταγωνιστή στον τόπο καταγωγής του στην πεδιάδα της Παννονίας στην Κροατία όπου μένει η μητέρα του, μετά από 23 χρόνια απουσίας. Η βίαιη αποκόλλησή του από την εστία, έλαβε χώρα κάτω από ιδιαίτερες συνθήκες. Έχοντας καταχραστεί οικογενειακά χρήματα προκειμένου να απολαύσει την παρέα μιας πόρνης, εκδιώκεται ψυχρά από τη μητέρα για να ακολουθήσει τον δρόμο του. Πλέον, επιτυχημένος εμπορικά ζωγράφος επιστρέφει από το Λονδίνο στο Κοστάνιεβετς.

Η μετακίνηση στον χώρο συντελείται μέσω της επιστροφής από την πόλη στην επαρχία. Το πρώτο δίπολο του έργου κάνει την εμφάνισή του: πόλη/ χωριό. Τι είναι η πόλη για τον ζωγράφο και διανοούμενο Φίλιπ; Πολλά μαζί. Από τη μία, ο τόπος της ωριμότητας, εκείνος που δέχτηκε στην αγκαλιά του τον νεαρό φυγάδα για να τον μετατρέψει σε ώριμο καλλιτέχνη, έναν ενήλικο άνθρωπο. Από την άλλη, ένας χώρος που συσσωρεύονται μαζικά άνθρωποι, τους οποίους ο συγγραφέας περιγράφει άκρως σωματικά, με μισάνθρωπη οπτική. Ένας εσμός εκκρίσεων, λειτουργιών, με ζωώδη χαρακτηριστικά. Ταυτόχρονα, ο θόρυβος της πόλης παρεμβαίνει στον τρόπο με τον οποίο οπτικοποιεί μέσω της ζωγραφικής φόρμας την πραγματικότητα, καθιστώντας την τέχνη του άσφαιρη και γλίσχρα. Η καλλιτεχνική του πορεία βρίσκεται σε στασιμότητα, όπως και η ζωή του.

Απ’ αυτή την πόλη διαφεύγει ο ήρωάς για να επιστρέψει στην υποτιθέμενη αγνή αγκάλη του χωριού που τον ανέθρεψε. Η ένωσή του με τον φυσικό χώρο έχει σε αρχικό επίπεδο ευεργετικές ιδιότητες, καθώς αναζωογονεί την επαφή του με τα χρώματα και τη ζωγραφική. Ο συγγραφέας όταν δεν φιλοσοφεί, επιλέγει να ζωγραφίσει με λέξεις την ψυχολογική κατάσταση του ήρωά του, τοποθετώντας τον στο κάδρο και γύρω του να απαθανατίσει ανθρώπους, ζώα και τοπία. Είναι εκεί, στο επαρχιακό τοπίο, στην περιοχή της Παννονίας, όπου επιχειρείται ένας δευτερεύον αλλά εξίσου σημαντικός δεσμός: εκείνος του ατόμου με την ιστορία, της σύζευξης του ατομικού με το συλλογικό. Εικόνες του ηρωικού παρελθόντος της Αυστροουγγρικής Μοναρχίας, με έφιππους στρατιώτες να διασχίζουν σε ονειρική κατάσταση τους δρόμους του Κοστάνιεβετς συνυφαίνονται με την τρέχουσα μεταπολεμική κατάσταση (έχει προηγηθεί ο Α’ Π.Π.).

Ταυτόχρονα, όσο ο πρωταγωνιστής προσπαθεί να αποτινάξει το πρόσφατο παρλεθόν στην πόλη, εμβαπτιζόμενος στο βαθύ παρελθόν της ανήλικης ζωής του, διαλογίζεται: για τη σχέση του διανοούμενου/ ζωγράφου και της τέχνης με τον απλό και συνήθως αγράμματο άνθρωπο της επαρχίας των αρχών του 20ού αιώνα. Αλλά και για το ανέφικτο, το ατελέσφορο τελικά της ζωγραφικής αναπαράστασης, μιας τέχνης μονομερούς κατά τον συγγραφέα, καθότι της λείπουν βασικά στοιχεία που συγκροτούν το ολοκληρωμένο βίωμα, όπως οι ήχοι και οι μυρωδιές.
Διεσπαρμένοι στο βιβλίο βρίσκονται και πιο προσωπικοί στοχασμοί σχετικά με την ψυχολογική διαμόρφωση του νεαρού Φίλιπ σε σχέση με τη μητρική ψυχρότητα/ στοργή. Αναπόφευκτα επανέρχεται και το γεγονός που οδήγησε στον αποχωρισμό του, δηλαδή η σκηνή της σεξουαλικής αφύπνισης στον οίκο ανοχής όπου καταλήγει σε φιάσκο. Η εγγραφή του τραύματος στο υποσυνείδητό του με την εικόνα μιας πλαδαρής κοιλιάς («σάπια σάρκα»), υποδηλώνει την τραυματική εμπειρία, την αποτυχία, την απώλεια της αθωότητας που δεν έτυχε ομαλής μετάβασης στην ώριμη συνεύρεση, αλλά καθηλώθηκε δια παντός σε ένα πρωτόλειο στάδιο, με αρνητικά αποτελέσματα στη συναισθηματική ζωή του ήρωα.

Και την αρχική αισιοδοξία του νόστου (διπλής επιστροφής σε χώρο και χρόνο) διαδέχεται σταδιακά εκ νέου η στασιμότητα και η απογοήτευση, όπως θα ήταν λογικό. «Άνδρες γαρ πόλις» έλεγε σοφά ο Θουκυδίδης και οι άνθρωποι εκεί δεν είναι καλύτεροι από αλλού, οι θνητοί του παρόντος δεν είναι καλύτεροι από εκείνους του παρελθόντος. Οι προεστοί της πόλης με τους οποίους έρχεται σε επαφή, περιγράφονται με τα γκρίζα χρώματα της πλήξης από τον συγγραφέα, με τον Φίλιπ να κινείται ως παρατηρητής/ φάντασμα μεταξύ τους, αρκούμενος σε επιφανειακές επαφές. Ο ήρωας παραμένει αποσυνάγωγος, κινούμενος φασματικά, ωσεί παρών, αναζητώντας στον βιωμένο χρόνο του τον άλλον, τον χαμένο του παρελθόντος του. Όμως και ετούτη η ψευδαίσθηση πολύ γρήγορα θα ξεφτίσει.

Στο άλλο ανοιχτό πεδίο, τη σχέση με τη μητέρα του, η κατάσταση θα παραμείνει αρχικά εν αμφιβόλω, και στη συνέχεια ολοένα και πιο άστατη, με προσπάθειες προσέγγισης που καταλήγουν στο κενό. Ενδεικτική η σκηνή όπου ο γιός καλείται να ζωγραφίσει το πορτρέτο της μητέρας του. Η αρχική συγκίνηση της ρεαλιστικής αναπαράστασης που βρίσκει σύμφωνη την απεικονιζόμενη, διαδέχεται η αμηχανία και η οργή όταν ο ζωγράφος περνάει στη διαδικασία της αφαίρεσης, αποδομώντας το πρόσωπο/ προσωπείο της μητρικής φιγούρας. Το αποτέλεσμα τρομάζει τη γυναίκα με συνέπεια το σχέδιο να εγκαταλειφθεί πρόωρα, αναδεικνύοντας το χάσμα οπτικής και κοσμοθεωρίας μεταξύ του γεννήτορα και του τέκνου, το οποίο φυσικά δεν αποκαθίσταται ποτέ.

Κι αν η ευκταία ζεύξη με το παρελθόν χειμάζει και παροπλίζεται σε όλες τις εκφάνσεις της, το παρόν εισβάλει εορταστικά με τη μορφή θηλυκής παρουσίας. Μοναδική ελπίδα ωριμότητας και σανίδα σωτηρίας αποτελεί η γυναίκα με το όνομα Ξένια Ράνταγι, η οποία είναι η ταμίας σε τοπικό καπηλειό. Φυσικά κι αυτή έχει βεβαρυμμένο παρελθόν, αποτυχημένους γάμους, οικονομικές ατασθαλίες, τίποτα που να παραπέμπει σε ηθική υπόληψη. Εντούτοις, και γι’ αυτούς τους λόγους φαντάζει επιθυμητή και ποθητή από το αντρικό κοινό και τον Φίλιπ, ο οποίος θα επιχειρήσει να σχετιστεί μαζί της. Ταυτόχρονα εμφανίζεται και άντρας/ αντίπαλος/ αντεραστής, ονόματι Σεργκέι Κιριάλες, Ρώσσος ελληνικής καταγωγής. Ετούτος αντιπαρατίθεται σε όλα τα επίπεδα στον πρωταγωνιστή μας, ερίζοντας για την καρδιά της Ξένιας. Συγκρούεται στο θέμα της τέχνης, σε θέματα επιστήμης, δημιουργίας και έμπνευσης, αλλά και ως αρσενικό. Δεν θα ήταν υπερβολή να πω ότι η παρουσία του Κιριάλες και οι μεταξύ τους διάλογοι παραπέμπουν στο «Μαγικό Βουνό» του Τ. Μαν και στην καθηλωτική σύγκρουση Νάφτα και Σετεμπρίνι με τον Φίλιπ να είναι ταυτόχρονα ο Χ. Κάστορπ. Προφανώς οι σελίδες αυτές δεν είναι της ίδιας έκτασης και λογοτεχνικής σημασίας, πλην όμως προσδίδουν στο κείμενο βάθος και ενδιαφέρον, καθώς διακόπτουν την σχετικά υποτυπώδη και μάλλον προβλέψιμη πλοκή του βιβλίου από τη μέση και κάτω.

Η παρουσία της ερωμένης (δικής του και άλλων αντρών) αλλά κι εκείνη του ανταγωνιστή λειτουργεί κατευναστικά σε αρχικό επίπεδο για τον Φίλιπ που βλέπει ταυτόχρονα να αναγεννιέται το ερωτικό ομού με το καλλιτεχνικό του ενδιαφέρον (ζωγραφίζει ξανά σε σταθερή βάση). Από την άλλη, ετούτο το ευχάριστο μεσοδιάστημα αποδεικνύεται εξαιρετικά βραχύ, καθώς αφενός ο Κιριάλες κατισχύει πνευματικά, δυναμιτίζοντας ταυτόχρονα την αυτοεκτίμησή τους ως ζωγράφου, αφετέρου η Ξένια μοιράζει ταυτόχρονα τον έρωτά της και την περιφρόνησή με μια ανεμελιά που φέρνει την εντροπία στην ψυχή του πρωταγωνιστή. Αίφνης, ο χώρος, η πόλη καταγωγής μετατρέπεται σε παγίδα, σε έλος, του οποίου τα θολά νερά επιχειρεί να διασχίσει αλώβητος ψυχολογικά. Τα ερείσματα έχουν αρχίσει πλέον να εξαφανίζονται, να αποδεικνύονται ανεπαρκή, ακόμα και εκείνο το έσχατο, του έρωτα. Συν τοις άλλοις, κάνει την εμφάνισή της και η βία με τη μορφή παράξενων φόνων, αλλά και μιας πιθανής και αδιευκρίνιστης αυτοκτονίας: εκείνης του ανταγωνιστή του Κιριάλες, ο οποίος βρίσκει το τέλος του κάτω κάτω από τους τροχούς ενός τραίνου, όπως ακριβώς είχε προείπει σε μια από τις θερμές συνομιλίες που είχε με τον Φίλιπ στο καπηλειό του χωριού. Το τέλος του βιβλίου θα έρθει με έναν ακόμα φόνο, διαλύοντας δια παντός οποιαδήποτε ψευδαίσθηση ειρήνης και ψυχικής γαλήνης του πρωταγωνιστή.


Μολονότι ένας πιο επιφυλακτικός αναγνώστης θα προτιμούσε ένα λιγότερο απότομο τέλος και μια υπόθεση που θα εξελισσόταν πιο ομαλά σε έκταση και βάθος, δεν είναι δύσκολο να αντιπαρέλθουμε τις δίκαιες αυτές επιφυλάξεις. Σίγουρα ο Κριλέζα έχει συγκεκριμένες λογοτεχνικές επιρροές στις οποίες αποδίδει τα δέοντα μέσα από τις σελίδες του βιβλίου αυτού, ομνύοντας στο όραμα του μοντερνισμού, κυρίαρχο την εποχή εκείνη. Η πιο χαλαρή πλοκή, τα χρονικά περάσματα, η ελλιπής συνεκτικότητα σε σημεία, η διακοπή της γραμμικής αφήγησης και η παράθεση φιλοσοφικών στοχασμών που εντάσσονται στη ροή, ενυπάρχουν στο έργο αυτό που θεωρείται το αριστούργημα του Κροάτη συγγραφέα (έχοντας αποδοθεί εξαιρετικά από την Ισμήνη Ραντούλοβιτς). Θα έλεγα ότι το δυνατό σημείο αυτού του μυθιστορήματος είναι ακριβώς αυτές οι εμβόλιμες σκέψεις συγγραφικής…αδολεσχίας όπου ο συγγραφέας αφήνει στην άκρη τις απαιτήσεις της πλοκής για να ασχοληθεί με τις παραφυάδες των στοχασμών του. Ο αναγνώστης θα απολαύσει εντυπωσιακής πυκνότητας σκέψεις περί τέχνης, ανθρωπίνων σχέσεων, αλλά και κοινωνικο-πολιτικού περιεχομένου. Διόλου τυχαία ο πρωταγωνιστής Φίλιπ είναι ζωγράφος. Ο συγγραφέας ζωγραφίζει σε κάθε ευκαιρία τη γλώσσα του, τη σκηνοθετεί ως εικόνα, σε σημεία με τέτοια μαεστρία που αφήνει άναυδο τον αναγνώστη με την εικονοπλαστική του ικανότητα. Και εκεί εδράζεται, κατά την άποψή μου, η δύναμη και η αντοχή στον χρόνο αυτού του βιβλίου.


Τελικά ο συγγραφέας, μέσω του πρωταγωνιστή του, συγκρούστηκε, όπως είπα και στην αρχή, με τον μόνο άξιου λόγου αντίπαλο - τον χρόνο. Και το παράδοξο είναι το εξής: ο μεν πρωταγωνιστής έχασε κατά κράτος τη μάχη, καθώς η επιστροφή του στον χώρο του παρελθόντος του όχι μόνο δεν τον επανένωσε με εκείνα που αναπόφευκτα απώλεσε μέσω της αποκοπής του από τον γενέθλιο τόπο (και τον ομφάλιο λώρο που τον συνέδεε με τη μητέρα του), αλλά του στέρησε τη μοναδική του προσδοκία ολοκλήρωσης και ειρήνευσης με το παρόν του. Ο δε συγγραφέας πέτυχε να κερδίσει το στοίχημα του χρόνου, βασιζόμενος σε έναν ήρωα του οποίου τον νόστο ναρκοθέτησε ήδη εξαρχής, επιτυγχάνοντας να αποδώσει την αποτυχία του με τρόπο καλλιτεχνικό, καθιστώντας τον βραχύ βίο του τελικά τόσο σπουδαίο και ενδιαφέροντα όσο τα όρια της τέχνης του.

https://fotiskblog.home.blog/2022/04/...

[Marina Horvat · Rating 5 out of 5]

Remek djelo, stilom i sintaksom. Nevjerojatno živ i plastičan opis likova. Slikarstvo riječima, glazba riječima. Čekat ćemo još jedno 400 godina da se takav bard jezika rodi na ovim prostorima. I nadam se da će biti prepoznat u navali jeftinih izdanja za jednokratnu upotrebu, nešto kao wc papir.

[Deva4eva · Rating 1 out of 5]

Užas. Puno nabacanih, besmislenih rečenica pisanih kvaziintelektualnim stilom. Praktički nema radnje, likovi su jednodimenzionalni, dosadni i do zla boga pričljivi, no svi zajedno ne mogu sročiti jednu inteligentnu rečenicu.

[Matea · Rating 3 out of 5]

I'm never, ever, ever reading this again.

[Bruno · Rating 3 out of 5]

CRO/ENG
Kada sam ju pročitao prvi put (četvrti razred srednje, nap.), bio sam iscrpljen i zbunjen, jer su većinu sadržaja činila opisivanja te rijetki i ''ispraznuti'' dijalozi. Tek sam kod posljednjih poglavlja probudio interes (scena u kojoj se Filip verbalno sukobljava sa majkom), ali tada je priča došla k kraju, bez ikakvog osjećaja zadvoljstva. Nakon što sam ponovno pročitao cijelu knjigu ove godine, moj se dojam promijenio na bolje, iako ne dovoljno da bi dobilo veću ocjenu. Ključni razlozi leže u antipatičnosti glavnog protagonista (kroz cijeli roman je nezadovoljan sa svime i svačime i smatra se žrtvom odgoja), nedostatku prave kulminacije na sve, što se dešava u radnji (izgleda kao gradnja pruge, bez jasne destinacije) i prekasnog uvođenja suprotstavljenih stavova u dijalozima, koji su interesantni, ali samo ako je čitatelj voljan proći preko 60% sadržaja od onoga što sam naveo u prvoj rečenici. Točno je da se roman bavi izražavanjem podsvijesti svih emotivnih reakcija koje su se u Filipu nakupljale godinama, ali kada se tomu pridoda povratak (kao glavna tema), identitet (nedostatak očinske figure), društveni status i mjesto među ljudima, stvara se dojam da je previše kuhara u jednoj kuhinji. Jedino što mogu savjetovati čitatelju jest da bude strpljiv (strpljenje je vrlina vladara), ukoliko se odluči pročitati ju.

When I've read it for the first time (back in the last grade of high school), I was exhausted and confused, because the majority of the plot consisted of description and empty conversations. Only at the last chapter did I woke (scene where Philip verbally confronts his mother), but by then the story has been finished, without the feeling of satisfaction. After I've read the entire book this year, my opinion has changed towards positive, although not enough to give it a higher rating. The main reason lays in antiphaty towards the main proatagonist (throught the the entire novel he's unsatisfied with everyone and everything and considers himself the victim of ubringing), the lack of real culmination of everything, that transpires in the plot (like building a railroad, without a clear destination) and too late introduction of conflicting stands in dialogues, which are interesting, but only if reader is willing to go through 60% of contents which I mentioned in the first sentence. It's true that the novel deals with the expression of subconscious of all emotional reactions which boiled inside Philip throughout years, but when it adds ''the return'' (as a main theme), the identity (due to lack of a father figure), social status and place among people, it leaves an impression that there are too many cooks in the kitchen. The only thing I can advise to reader is to be patient (patience is the virtue of a ruler), if (s)he decides to read it.

[Ourania Topa · Rating 5 out of 5]

Μοντερνιστικής αφηγηματικής τεχνικής ψυχολογικό μυθιστόρημα με βαθύ φιλοσοφικό υπόβαθρο και ιψενική ατμόσφαιρα στην κορύφωση του. Χαρακτηριστικά μεσοπολεμικό το υπαρξιακό και καλλιτεχνικό αδιέξοδο του κεντρικού ήρωα, οποίος ενσαρκώνει και τη φιλοσοφική θέση του συγγραφέα για τη ζωή: "a poetry without a point" (σε κάποιο ξενόγλωσσο άρθρο αναφέρεται ως το βασικό μόττο του Κρλέζα) Ανάγνωσμα για "πεπειραμένους" βιβλιοφάγους... Και 4.5 αστεράκια το λιγότερο!!!

[June · Rating 2 out of 5]

I read this because it was a favorite of Sartre. I don't think we have the same taste in literature...

[Carlos B. · Rating 5 out of 5]

Qué importante es leer una novela en el momento adecuado. La primera lectura de El retorno de Filip Latinovicz me dejó bastante frío, sin embargo, esta segunda lectura cuatro años después me ha encandilado.

En mi opinión no es una novela fácil de leer y entiendo que para mucho lectores, incluido yo mismo hace años, el libro se pueda hacer duro ya que Krleža es muy pesimista con la condición humana. En ningún momento hay un resquicio para la felicidad de los personajes. No obstante, a mí me gusta este tipo de filosofía existencialista pesimista por lo que en mi caso he disfrutado con estas reflexiones.

Los personajes son grotescos, todos tienen algún conflicto no resuelto que lastra su felicidad en el presente, incapaces de hacer las paces con ellos mismos. La historia personal del viejo Liepach es fabulosa, siendo el arquetipo de noble de rango medio de Austria-Hungría que se encuentra totalmente perdido en el nuevo Reino de Yugoslavia. El autor croata no da muchas pistas por lo que creo que para entender bien a algunos personajes es bueno tener cierto conocimiento de la historia de la región.

En definitiva, recomiendo la lectura, aunque es un libro peculiar, que no a todos les va a gustar.

[Elena · Rating 3 out of 5]

De Miroslav Krleža decía Claudio Magris en El Danubio:

"Es un escritor poderoso y excesivo, desbordante de vitalidad elemental y de una vastísima cultura plurilingüística y supranacional. Es el poeta del encuentro y del enfrentamiento entre croatas, húngaros, alemanes y demás gentes del mundo danubiano; es un escritor sobrecargado de cultura y de furor, un intelectual y un poeta expresionista que ama la discusión ensayística pero también los saltos y las fracturas, los desgarros agresivos y la invectiva sarcástica."

La novela, publicada en 1932, narra las vicisitudes de Filip, un pintor que regresa a su país tras largos años de ausencia. Después de pasar unos días en Zagreb se dirige al norte de Croacia, a la llanura de Panonia, donde todavía vive su madre. Allí inicia una atormentada relación con una mujer y se relaciona con un variopinto grupo de personas. Por momentos brillante, por momentos repetitiva, por momentos desconcertante, he alargado demasiado la lectura y no he acabado de conectar como me habría gustado.

"Filip se sentía mucho más próximo a las brumas, los peces, las colinas y las manzanas rojas en los huertos que a cualquier cosa humana que hubiera dentro de él y en torno a él."

[Carrie · Rating 1 out of 5]

This is, unfortunately, a necessary read in Croatian high schools and probably the worst book I have ever read.

The plot is boring because the writer often makes digressions from the main story. There are also a lot of unnecessary details, and even whole chapters are just kind of redundant. The main character is a self pretentious "intellectual" among ordinary masses. He doesn't fit anywhere and is always depressed about everything. Because nobody understands him, he doesn't care about others too. His thoughts annoyed me, it was like listening to a spoiled child.

The only thing I could conclude is that I'm not surprised at all that pupils nowadays aren't excited about reading when you give them this kind of stuff. It's hard to read even for adults. There are no clear conclusions to draw from the story, meaningful lessons to learn or, for God's sake, any other reasons to simply enjoy the book.

[Ⰰⱃⰿⰰⱀⰴ Ⱆⰾⰴⰵⱃⰻⰽⱁ Ⱅⰵⱄⰾⰰ · Rating 4 out of 5]

Ovo mi je drugi osvrt ove knjige.
Pročitah ju moguće i skoro deset puta (sigurno bar pet puta).
Mislim da sam u prvom osvrtu na ovoj mreži bio previše kritičan te sam općenito bio lošiji osvrtaš u odnosi na ovo sadašnje čitanje (veljača 2021.).
Jezično govoreći tipična krležijanština.
Paradigmatski primjer krležijanštine.
Dugačke bubreće rečenica, pupanje misli, trzaji asocijacija, spone intertekstualnosti i interdisciplinarnosti.
Izrazito puno esejističkih elemenata koji su poput vezivnog tkiva metalnih šipki u armiranom betonu ovog teksta.
Dijalozi su nabrekli intelektualnostima, razmišljanjima, emocijama i sjećanjima.
Unutarnji monolozi su cigle zidova Kostanjevca i stanice njegovih žitelja.
Zanimljiv spoj jugoslavizama i germanizama te kajkavštine. Kajkavštinu bih čak odvojio od zanimljivosti jer ona u ovom romanu služi samo kao sociolingvistička odrednica nižih i neobrazovanih slojeva. Nižih i neobrazovanih u kontekstu ovog romana, meni je kajkavština naš najljepši dijalekt, više vrijedi jedna kajkavska riječ nego cjelokupna štokavština, i to govorim kao urbanim štokavac Zagreba koji vuče porijeklo podno Biokova i s Korčule.
Amalgam jugoslavizama i germanizama dolazi u govoru sveznajućeg pripovjedača koji se proteže kroz tekst često bivajući prekidan unutarnjim monolozima (koji su pak izneseni u trećem dokumentarističkom licu).
Koliko se ovaj roman može smatrati govorom zagrebačkog vernakulara u Kraljevini Jugoslaviji?
Ne znam.
No, ostaje utisak da je djelo nezavršeno. Primjerice prebrzo se odvija zbližavanje Bobočke i Filipa.
Lik rastrganog intelektualca i njegovu životnu sudbinu daleko bolje stvaraju, psihološki karakteriziraju Ulderiko Donadini ili Ivo Kozarčanin.
Krleža je radi svog trabanstva prošao u književnoj galaksiji sjajniji nego što je uistinu bio.
Krleža je u odnosu na Donadinija više analitik, Donadini je ta čista neiskvarena dionizijska bujica, napeta snaga, mišičava gromada osjećaja.
Donadini je jači u unutarnjim monolozima, Krleža u dijalozima.
Panonsko blato je povuklo obojicu u sebe, i trojicu ako ne zaboravimo Kozarčanina, Krleža se izvukao, Donadini nažalost nije.
Pročitajte svakako nešto od Donadinija!
¡Hasta luego mis murcielagos!

[Konstantinos · Rating 4 out of 5]

Εδώ και δεκαοχτώ εκατομμύρια χρόνια περπατάμε στα πίσω πόδια μας, βασικά όμως είμαστε όλοι τετράποδα. Και τι σημαίνουν η γραφή και η ανάγνωση, αφού χρησιμοποιούμε τη γραφή εδώ και πενήντα χιλιάδες χρόνια και μόλις κάθε εκατό χρόνια γεννιέται ένας άνθρωπος που ξέρει να γράφει αλλά κανείς δεν τον γνωρίζει ούτε τον διαβάζει;

— Μιροσλάβ Κρλέζα, Η επιστροφή του Φίλιπ Λατίνοβιτς

[WillemC · Rating 4 out of 5]

Wanneer de kunstschilder Filip Latinovicz na jaren afwezigheid in zijn landelijke geboortestreek zijn moeder weer opzoekt, hoopt hij daar de rust en inspiratie te vinden die hij dringend nodig heeft. Het stadsleven werd op den duur namelijk te vervreemdend en hij slaagde er daardoor niet meer in degelijk werk af te leveren. De werkelijkheid vertoont voor hem geen eenheid meer, alles valt uiteen in losse elementen zonder samenhang, die slechts parallel naast elkaar bestaan. In de hoop daar verandering in te brengen, reist hij dus af naar het Kroatische platteland. In Kostanjevac, de huidige residentie van zijn moeder, staan hem echter een hele hoop verrassingen en confrontaties te wachten... "De terugkeer..." houdt door de filosofisch-artistieke gesprekken en de fascinatie voor aftakeling, stank en verderf ergens het midden tussen een modernistische kunstenaarsroman en 19de-eeuwse decadentie. Verrassend ouderwetser dan de verhalen waarmee hij een jaar of tien eerder debuteerde. De eerste driekwart zijn zeer sterk, naar het einde toe zwakt het wat af door een gevoel van "overdosis". Extra punten voor de lugubere fysieke beeldtaal en - zoals in "Op de rand van het verstand" - een zeer goede kapelscène. 3.75/5!

"Rembrandt is een tegennatuurlijk verschijnsel en heeft niets uit te staan met dat lichamelijke van u!"

"Kortom, ik ben dus een misantroop geworden, en nog wel een tamelijk nerveuze misantroop!"

"Terwijl hij weifelde als een lelie in de wind, was Filip in zijn dromen bang voor vissen, gebitten van doden en vooral: voor de doffe glans van het hazehaar op hoge hoeden."

[Sid · Rating 3 out of 5]

"ostao je dalje mrk i neraspoložen." to je to. to je cijeli roman.
filip ne govori, filipu je dosadno, filip je anksiozan, filip je melankoličan, filip ne spava, filip samo puši. bitch me too, the fuck. nisi tak poseban.
ne znam kak mi je uspjelo ne pročitati latinovicza tijekom srednje i faksa ( a to studiram), al drago mi je, jer da mi je ovo prvo krležino djelo koje čitam vjerojatno bi bilo jedino krležino djelo koje sam pročitala. nije to tak loše, al definitivno nije najbolji krležin roman. ak hoćete pročitat najbolji krležin roman, odite čitat na rubu pameti.

[krumpirov_rođak · Rating 3 out of 5]

Strašno monotona knjiga. Cijela knjiga je u jednoličnom tempu koji se tek pred kraj malo ubrza. Zanimljivo zbog Krležinog načina pisanja koje je toliko bogato, poetsko, rječito. Međutim, za shvaćanje istog tog pisanja potrebno je toliko energije i koncentracije. Sve djeluje poput nekog opisa koji se može "preletjeti". Na koncu preletiš pola radnje pa ideš na lektire.hr da skužiš u čemu je uopće riječ. Nisam razvila simpatije prema nijednom liku, kraj knjige, koji je bio pomqlo predvidljiv, pročitala sam s potpunom rezignacijom. Neloša knjiga, ali i nedobra. Ne znam zašto je na maturi.

[Jelmer]

Moeilijkste boek dat ik ooit heb gelezen

[Bojana · Rating 5 out of 5]

Svitalo je, kada je Filip stigao na kaptolski kolodvor. Dvadeset i tri godine nije ga zapravo bilo u ovom zakutku...
Priča o povratku... povratku „kući“, u panonsko blato i gnjilu stvarnost tog podneblja, povratku detinjstvu i korenima, povratku majci i sebi...
Godine između, ostaće za nas, čitaoce, kao progutane, u skoro potpunom mraku, tek nagoveštene...
Filip Latinović, slikar, sada već u četrdesetim godinama, vraća se u svoj rodni kraj. Rastrzan, mučen pitanjima, u jeku krize sopstvenog stvaralaštva i identiteta, on kreće putem sećanja i prvodoživljenih slika (koje su po pravilu traumatične). Nejasan, skoro nikakav odnos sa majkom, nad kojim je neprestano visilo neizgovoreno pitanje ko mu je zapravo otac, obeležiće skoro čitav njegov život.
Rastočen kao i boje oko njega, nemoćan da u svoje slike utka i miris i zvuk doživljenog, izgubljen i otuđen, Filip hoda alejama sećanja u nadi da će tu pronaći odgovore kako pripadati, kako se povezati.
Kako je samo Krleža maestralnom strukturom romana, neobičnim uglovima naracije, dočarao ovo odisejsko putovanje, ovu potragu za smislom i inspiracijom. Razvio je on pred nas svoje platno i slikao, oštro povlačio poteze kistom ostavljajući nas bez daha. Kao da boravite u neverovatnoj galeriji, u kojoj umetnici pred publikom stvaraju svoja dela.
Ta nikad naslikana slika iz rane Filipove mladosti, koja je tragično formirala njegov tuluzlotrekovski odnos prema ženama, progoniće ga čitavog života. Pokrenut nejasnim, podsvesnim motivima i žudnjama mladog tela Filip odlazi u posetu frajlama, tim, za njega, mističnim bićima. Susret sa jednom od njih, u maloj, memljivoj sobi rodio je tu grotesknu sliku, sliku trbuha.
...ležala je žena, a trbuh joj je bio raskriven, ogroman i sasvim bjel kao svježi hljeb, kada leži na pekarskoj lopati.
Taj trbuh bi trebalo da se prelije preko platna u sasvim gnjilom, žitkom stanju... Jedno bijelo golo telo trebalo bi naslikati, morbidno, suludo, perverzno, kao torzo zamočen u rasvjetu straha, nemira, groznice, malodobne strave, tmine, smrada, bordelskog vonja kiselih perina...
Ali kako naslikati taj promukli ženski alt, koji je doznavši čiji je on mali, o njegovoj majci govorio kao da se radi o nekoj osobi koja se ne razlikuje od ostalih koje može naći u tim mračnim sobama? Kako dočarati da je pod tim golim trbuhom ostala oskvrnuta i zaklana jedna dečja duša?
*
Kako naslikati tu grotesknu simultanost koju je doživeo nakon povratka, na dan svetog Roka? Ispred crkve svetina ždere, pije, neki momci tuku staru grbavu prosjakinju, pijane žene podvriskuju, svi u orkestraciji razvratnog i đavolskog, a iznad oltara bleda, neupečatljiva slika Isusa.
Te ruke, te božanske, nadzemaljske pesnice treba da se uzdignu nad sve zemaljsko u nama, uzvitlane gnjevnim furiozom, kakav se javlja u mračnim oblačinama za ljetnjih predvečerja, kada se čuje daleka grmljavina pred potopom, kada se trese tlo pod nogama, i kada je to titansko, astralno, mramorno golo Kristovo tijelo jedini most po kome se može spasiti čovjek iz blata i smrada.
Hrist u visinama, a ispod ljudi u svom glibu i tavorenju, gnjili i krvavi, a između žene, golih trbuha, belih, presnih i naduvenih, koje su okrenule stražnjicu svemu što je zvezdano nad nama.
Ovo je samo delić ovog fenomenalnog romana. Bogat simbolima, pitanjima, slojevima, nemoguće ga je preneti, moguće je samo iskreno ga preporučiti.
Čitajte Krležu, veliki je!

[Ana · Rating 1 out of 5]

Gledano u retrospekciji, ovaj roman se ne čini kao da bi bio loš. Naprotiv- povratak umjetnika kod kojeg je manjak volje i inspiracije doveo do preispitivanja identiteta i smisla života- čini se kao zanimljivo djelo. Pogrešno. Prateći vizualne, olfaktivne, taktilne i auditivne pjesničke slike koje nam je Krleža svojom prebogatom tehnikom deskripcije pokušao dočarati (moglo bi se reći da graniči s intelektualnim hvalisanjem), razvukao je radnju do te mjere da mi je među silnim, raskošnim opisima sama potencijalna kvaliteta priče izgubila vrijednost. Uzmimo u obzir da je to prvi moderni hrvatski roman, no, čita se kao sporo-tempirani, pametno-pisani, povijesni roman koji većini današnjih čitatelja (čast časnim iznimkama) brzo dosadi.

[Lucija · Rating 3 out of 5]

Zapravo nisam procitala knjigu do kraja ali ako se napravi poseban shelf za to ne moze se napisato review, tako da sad lažem sustav.
Uglavnom, procitala sam vise od 150 stranica, nisam stigla procitati do kraja s obzirom da smo danas trebali vratiti knjigu u skolu

Ovih +150 stranica knjige bilo je veoma zbunjujuce i komplicirano za razumjeti s obzirom da gospodin Krleza pise veoma opsirne recenice, uz to raspleplice stvarnost i sjecanje ili neko misljenje da sam puno puta izgubila smisao ovoga sto citam jer ne bi znala sta se desava

Procitala sam skracenu verziju na internetu jutros, prica sama po sebi je pomalo mid i iskreno ne vidim kako je ovaj pisac "najutjecajniji hrvatski pisac 20og stoljeca" rijecima moje profesorice, ali dbr svako uziva u drugacijim stvarima ig

[Stephen Rowland · Rating 4 out of 5]

An sloppy and scattered book, often maddening with excessive detail, but more often brilliant. I had to read this after being floored by Krleža's "On the Edge of Reason," but "Return" is a very different book; it could have been written by someone else completely. I found it very valuable philosophically, but it is definitely a challenge.

[Aleksandar Šegrt · Rating 5 out of 5]

“Već osamnaest milijuna godina hodamo na stražnjim nogama a još smo četveronošci uglavnom svi I što to znači znati čitati i pisati kada pišemo već sigurno dulje od pedeset hiljada godina a svakih se stotinu godina rodi po jedan čovjek koji umije doista pisati a njega ne čita nitko.”
malo jeste anahrono ali neka neko progovori.

[Leon · Rating 5 out of 5]

Muka i propast svih srednjoskolaca. Prije cete ih zateci s uzetom oko vrata nego da citaju ovo opet. Dobivaju nocne more od Kyrialesa. I koji se vrag dogodi na kraju? pitaju se onih 15% koji dospiju do tamo.

Ovaj roman preporucam depresivcima koji vole skalpirati po psihologiji ljudi a ne boje se onoga sto ce pronaci. Takodjer svima koji mrze ovu nasu blatnjavu balkansku nazadnost.

[Veronika · Rating 5 out of 5]

Apsolutno savršen spoj nježnog romantičarskog opisa prirode, sela, vremena i "gnjile" ljudske naravi. Omjer unutarnjih borbi i same radnje je takav da ti taman bude zanimljivo čitati, iščekivati što će se dalje dogoditi, a opet postoje trenutci kada pratiš tuđe svjetonazore, diviš im se ili ih negiraš s doslovnim gađenjem.
Opisi prostora i likova sasvim su dovoljni i specifični tako da ih je lako uprizoriti. Jako sam se povezala s likovima i neki od njih su me uspjeli isprovocirati do te mjere da sam se radosno složila sa njihovom smrću. Ali kasnije vidim da to, naravno nikada nije način rješavanja problema!
Žao mi je što je gotovo, što nemam ni vremna ni osoba za uživanje u atmosferi koju mi je Povratak .. pružio.
Krleži ljubim ruke i pozz :⁠,⁠-⁠)

P.s.
Dakle, mnogi odustanu nakon mučenja s prvih 20-40 stranica.. dok se ukapira što se uopće događa! ali.. brate samo nastavi čitati i shvatit ćeš da je dobro

[keiths · Rating 5 out of 5]

5 zvjezdica samo zbog posljednjeg poglavlja. Inače, "Gospoda Glemabajevi" mnogo mi je draže Krležino djelo zbog karakterizacije sporednih likova. U "Povratku Filipa Latinovciza" više je pažnje posvećeno introspekciji u službi karakterizacije protagonista, što mi se čini dobrodošlim, ali nedostatnim za razvoj daljnje radnje, koja je vrlo kompleksna. Tragičan rasplet dolazi iznenada kao i kod "Glembajevih", ali ovdje je očitiji i uz to jeziviji.

[_anastrophe]

da razgovori o filozofiji i umjetnosti nisu bili toliko mutavi i pretenciozni te da je radnja bila razvijenija, knjiga bi mi se dopala
ovak, jebiga blaž, pročitala sam ju samo da morem reći da jesam

[Erno Taipale · Rating 4 out of 5]

Itellä välillä tapana sivuuttaa kauniit tunteiden kuvailut ja hyvät hahmot keskittymällä vaan kirjan pääteesiin ja sanomaan. Tää on hyvä kirja siitä että rakennetta tai pääteesiä ei oikeestaan ole. Rakenteen puute tekee tilaa Krlezan kauniin ekspressionismin fiilistelylle.

[Klara · Rating 5 out of 5]

Miroslave vrati se.