What do you think?
Rate this book
Uit de shit
Het de stikstofcrisis oplossen én boeren perspectief geven. In een glasheldere en hoopgevende analyse laat bioloog en journalist Thomas Oudman zien hoe we het stikstofprobleem samen hebben veroorzaakt, en hoe we er samen weer uit kunnen komen.
Thomas Oudman schrijft voor De Correspondent over voedsel. Zijn vorige boek, De ontsnapping van de natuur met Theunis Piersma, stond op de shortlist van de Jan Wolkers Prijs voor beste natuurboek.
‘Manifest en encyclopedie wie Uit de shit leest weet alles.’
- Tommy Wieringa, schrijver
'Thomas Oudman vertelt pakkend en onderbouwd hoe we ‘in de shit’ terecht zijn gekomen. Zijn visie over hoe we daar weer uit komen, biedt uitkomst. Hopelijk leest de politiek mee.'
- Barbara Baarsma, hoogleraar Toegepaste Economie
'Thomas Oudman biedt wat we missen in de een visie op landbouw en natuur. Wie eenmaal ziet hoe aantrekkelijk zijn vooruitzicht is, zal geen minuut langer willen neuzelen over de deadline en zo snel mogelijk aan de slag willen.'
- Roos Vonk, hoogleraar Sociale Psychologie
'Zonder kunstmest en geïmporteerd krachtvoer zijn we snel uit de shit. Dit geweldige boek is een aanrader, ook voor mensen die meer willen weten hoe we in de shit zijn gekomen.'
- Jan Willem Erisman, hoogleraar Milieu en Duurzaamheid
Thomas Oudman schrijft voor De Correspondent over voedsel. Zijn vorige boek, De ontsnapping van de natuur met Theunis Piersma, stond op de shortlist van de Jan Wolkers Prijs voor beste natuurboek.
‘Manifest en encyclopedie wie Uit de shit leest weet alles.’
- Tommy Wieringa, schrijver
'Thomas Oudman vertelt pakkend en onderbouwd hoe we ‘in de shit’ terecht zijn gekomen. Zijn visie over hoe we daar weer uit komen, biedt uitkomst. Hopelijk leest de politiek mee.'
- Barbara Baarsma, hoogleraar Toegepaste Economie
'Thomas Oudman biedt wat we missen in de een visie op landbouw en natuur. Wie eenmaal ziet hoe aantrekkelijk zijn vooruitzicht is, zal geen minuut langer willen neuzelen over de deadline en zo snel mogelijk aan de slag willen.'
- Roos Vonk, hoogleraar Sociale Psychologie
'Zonder kunstmest en geïmporteerd krachtvoer zijn we snel uit de shit. Dit geweldige boek is een aanrader, ook voor mensen die meer willen weten hoe we in de shit zijn gekomen.'
- Jan Willem Erisman, hoogleraar Milieu en Duurzaamheid
130 pages, Kindle Edition
Published June 10, 2023
21 people are currently reading
388 people want to read
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 30 of 97 reviews
June 18, 2023
Opnieuw een Interessant vonkje van de Correspondent. Zoals elk boek/vonkje is deze ook ingedeeld op de volgende manier: probleemomschrijving, geschiedenis, verdere uitwerking problemen, ideale oplossing volgens desbetreffende auteur, nieuw wereldbeeld.
Oudman gaat dieper in om wat de stikstofcrisis precies inhoudt. Fijn, want hoewel overal wordt geroepen dat we een stikstofcrisis hebben en dat het gaat om de uitstoot, wordt zelden uitgelegd wat het precies omvat. Dat kunstmest en krachtvoer de grote veroorzakers zijn, legt Oudman helder uit. Zijn achtergrond als bioloog schittert hier enorm.
Ook de geschiedenis van de landbouw, of beter, de geschiedenis van de scheiding tussen landbouw en natuur, is interessant om te lezen. Oudman schetst echter wel een geromantiseerd beeld over het boeren van vroeger. Door het gebrek aan kunstmest en krachtvoer moesten de boeren wel samenwerken met de bestaande ecosystemen en dat was, voor het bodemleven, veel beter dan de huidige productieprocessen. En dat is natuurlijk prima om te stellen, maar er is reden waarom er druk was om effectiever te produceren. Daarnaast was het vroeger niet alleen rozengeur en maneschijn. Er heersten net zo goed veeplagen (in 1866 was er bijvoorbeeld een plaag), droogtes, en slechte oogsten. Het was hard werken als boer en de knechten verdienden niet veel.
Oudman erkent wel dat Mansholt, de boosdoener? In zijn betoog, de boeren een beter, luxer leven wilde bieden. Daar worden enkele zinnen aan gewijd en daar blijft het bij. Hoewel Oudman geen historicus is en ik het daarom best door de vingers wil zien, is het wel wat kort door de bocht en verdient het een kanttekening. Uiteindelijk is de meest waardevolle les die Oudman ons kan bieden na het lezen van zijn boekje, naar mijn mening, toch dat we de mens en natuur moeten respecteren voor wat zij is. Boeren moeten de ecologische systemen respecteren en waarderen (voor zover zij dit niet doen) en wij als consumenten, de boeren voor het zware werk wat zij leveren. Wat we elke dag op ons bord hebben, komt uit de natuur en niet de supermarkt. Als we daar de waardering en erkenning voor geven, dan wordt het leven toch een stuk mooier.
Tot slot. Meestal is mijn kritiek dat ze er niet bijzetten hoe ze iets willen bekostigen. Oudman stelt het huidige stikstoffonds of transitiefonds voor. Een aanrader als je meer wilt weten over de stikstofcrisis en mogelijke oplossingen die de natuur herstellen in plaats van verder beschadigen.
Oudman gaat dieper in om wat de stikstofcrisis precies inhoudt. Fijn, want hoewel overal wordt geroepen dat we een stikstofcrisis hebben en dat het gaat om de uitstoot, wordt zelden uitgelegd wat het precies omvat. Dat kunstmest en krachtvoer de grote veroorzakers zijn, legt Oudman helder uit. Zijn achtergrond als bioloog schittert hier enorm.
Ook de geschiedenis van de landbouw, of beter, de geschiedenis van de scheiding tussen landbouw en natuur, is interessant om te lezen. Oudman schetst echter wel een geromantiseerd beeld over het boeren van vroeger. Door het gebrek aan kunstmest en krachtvoer moesten de boeren wel samenwerken met de bestaande ecosystemen en dat was, voor het bodemleven, veel beter dan de huidige productieprocessen. En dat is natuurlijk prima om te stellen, maar er is reden waarom er druk was om effectiever te produceren. Daarnaast was het vroeger niet alleen rozengeur en maneschijn. Er heersten net zo goed veeplagen (in 1866 was er bijvoorbeeld een plaag), droogtes, en slechte oogsten. Het was hard werken als boer en de knechten verdienden niet veel.
Oudman erkent wel dat Mansholt, de boosdoener? In zijn betoog, de boeren een beter, luxer leven wilde bieden. Daar worden enkele zinnen aan gewijd en daar blijft het bij. Hoewel Oudman geen historicus is en ik het daarom best door de vingers wil zien, is het wel wat kort door de bocht en verdient het een kanttekening. Uiteindelijk is de meest waardevolle les die Oudman ons kan bieden na het lezen van zijn boekje, naar mijn mening, toch dat we de mens en natuur moeten respecteren voor wat zij is. Boeren moeten de ecologische systemen respecteren en waarderen (voor zover zij dit niet doen) en wij als consumenten, de boeren voor het zware werk wat zij leveren. Wat we elke dag op ons bord hebben, komt uit de natuur en niet de supermarkt. Als we daar de waardering en erkenning voor geven, dan wordt het leven toch een stuk mooier.
Tot slot. Meestal is mijn kritiek dat ze er niet bijzetten hoe ze iets willen bekostigen. Oudman stelt het huidige stikstoffonds of transitiefonds voor. Een aanrader als je meer wilt weten over de stikstofcrisis en mogelijke oplossingen die de natuur herstellen in plaats van verder beschadigen.
March 22, 2024
Goed gedaan. Kort boek, informatief en overzichtelijk (ook voor iemand die niets van stikstof weet), mooi idee, versimpeld, laatste hoofdstuk was t best. Het midden ietwat idealistisch.
This entire review has been hidden because of spoilers.
December 7, 2023
Een erg verhelderende uitleg van het stikstofprobleem en de oorzaken. Blij dat ik het gelezen heb. Ik ben wel benieuwd of de oplossing kan voldoen, ik hoop dat er een vervolg komt die dat gedeelte dieper analyseert. Maar ik kijk er reikhalzend naar uit dat we met de voorstellen gaan beginnen.
Uiteindelijk gaan er maar twee dingen mis. Er wordt krachtvoer en kunstmest gebruikt. Alles wat er verder mis gaat is een gevolg hiervan. Daarmee komen we op de input-throughput-output gedachte. Hoe duurzaam is de input van het systeem, en de throughout, en waar draagt de output aan bij?
Kunnen we stellen dat de input duurzamer kan? Jazeker, het krachtvoer en kunstmest is energie-intensief en nogal eenzijdig qua voedingswaarde.
Kan het proces (throughput) dan duurzamer? Ja natuurlijk, alle geforceerde bewerking van het land is ten eerste ook energie-intensief. Ten tweede is het debet aan het opsluiten van dieren. Ten derde wordt er door een enorm complex systeem van technologie op innovatie op technologie op meer (nodige) innovatie maximaal geïnvesteerd in marginale verbeteringen (lees The Technological System van Jacques Ellul). En dit zijn maar enkele voorbeelden.
Met het noemen van de verbeteringen komen we op de output. Waar leidt dit systeem toe? Daar wordt het wel spannend. Het leidt tot veel stikstofuitstoot, problemen met waterkwaliteit en een sterke terugval in natuurlijke diversiteit (verre van duurzaam allemaal). Maar het moge duidelijk dat die energie-intensieve en ziekmakende landbouw wel veel mensen van voedsel voorzien. En die kwestie vind ik eigenlijk onderbelicht in het boek. De vraag kan zijn of de uitgedeide wereldbevolking aan genoeg voedsel komt in een ander systeem. Hoezeer ik de auteur geloof dat dat kan (door meer plantaardig voedsel te eten), er ligt toch een argument op de loer dat stoppen met deze vorm van boeren in Nederland als resultaat heeft dat elders wellicht (waarschijnlijk) nóg vervuilender geboerd gaat worden dan hier gebeurt, ter compensatie. Uiteindelijk is het krachtvoer voor de natuur ook krachtvoer voor de mens.
Er wordt wel verteld dat we de wereld meer goed zullen doen door ons systeem te veranderen naar bio-boeren, en daar heeft de auteur in zekere zin gelijk in, ik zie alle voordelen. Bio-boeren, gemixt met nieuwe technieken (maar geen krachtvoer en kunstmest), onze export schrappen, sowieso minder vlees gaan eten, maar toch ook nog veel voedsel uit het buitenland halen. Dit zal een diverse natuur opleveren en een gezonde bodem. Echter, net zoals het stikstofprobleem complexer is dan Nederland alleen, is de oplossing dat ook.
Uiteindelijk gaan er maar twee dingen mis. Er wordt krachtvoer en kunstmest gebruikt. Alles wat er verder mis gaat is een gevolg hiervan. Daarmee komen we op de input-throughput-output gedachte. Hoe duurzaam is de input van het systeem, en de throughout, en waar draagt de output aan bij?
Kunnen we stellen dat de input duurzamer kan? Jazeker, het krachtvoer en kunstmest is energie-intensief en nogal eenzijdig qua voedingswaarde.
Kan het proces (throughput) dan duurzamer? Ja natuurlijk, alle geforceerde bewerking van het land is ten eerste ook energie-intensief. Ten tweede is het debet aan het opsluiten van dieren. Ten derde wordt er door een enorm complex systeem van technologie op innovatie op technologie op meer (nodige) innovatie maximaal geïnvesteerd in marginale verbeteringen (lees The Technological System van Jacques Ellul). En dit zijn maar enkele voorbeelden.
Met het noemen van de verbeteringen komen we op de output. Waar leidt dit systeem toe? Daar wordt het wel spannend. Het leidt tot veel stikstofuitstoot, problemen met waterkwaliteit en een sterke terugval in natuurlijke diversiteit (verre van duurzaam allemaal). Maar het moge duidelijk dat die energie-intensieve en ziekmakende landbouw wel veel mensen van voedsel voorzien. En die kwestie vind ik eigenlijk onderbelicht in het boek. De vraag kan zijn of de uitgedeide wereldbevolking aan genoeg voedsel komt in een ander systeem. Hoezeer ik de auteur geloof dat dat kan (door meer plantaardig voedsel te eten), er ligt toch een argument op de loer dat stoppen met deze vorm van boeren in Nederland als resultaat heeft dat elders wellicht (waarschijnlijk) nóg vervuilender geboerd gaat worden dan hier gebeurt, ter compensatie. Uiteindelijk is het krachtvoer voor de natuur ook krachtvoer voor de mens.
Er wordt wel verteld dat we de wereld meer goed zullen doen door ons systeem te veranderen naar bio-boeren, en daar heeft de auteur in zekere zin gelijk in, ik zie alle voordelen. Bio-boeren, gemixt met nieuwe technieken (maar geen krachtvoer en kunstmest), onze export schrappen, sowieso minder vlees gaan eten, maar toch ook nog veel voedsel uit het buitenland halen. Dit zal een diverse natuur opleveren en een gezonde bodem. Echter, net zoals het stikstofprobleem complexer is dan Nederland alleen, is de oplossing dat ook.
June 11, 2023
Mooi pleidooi, kan je het alleen maar eens mee zijn. Sommige stukken wel kort door de bocht en vergt meer uitleg. Ook over het stukje export had meer mogen instaan; doordat producten in NL zo veel gesubsidieerd worden zijn producten goedkoper dan lokale producten (in bijv Afrikaanse landen) waardoor er in die landen geen markt kan ontstaan en dus deze kansen afneemt van lokale ondernemers.
September 22, 2025
Een interessant boekje waarin Oudman een vlammend betoog houdt waarom het belangrijk is om van het stikstofprobleem af te komen en hoe je dat op een duurzame manier kan doen.
Zeer leerzaam
Zeer leerzaam
April 6, 2024
deze moeten meer mensen lezen voordat ze gaan praten (nu moeten mensen sowieso meer lezen voordat ze gaan praten) x
June 30, 2023
Heel interessant om eens goed over te lezen. Behandelt mooi het verhaal omtrent de stikstofcrisis. Wat is het eigenlijk, hoe is het ontstaan, en hoe/wie gaan het oplossen? Mist een beetje diepgang maar zeker een aanrader om eens te lezen.
September 30, 2023
Als je precies wilt weten hoe we in de stikstofcrisis zijn beland is dit het boek om te lezen. Verteld van begin af aan hoe we naar deze manier van voedsel produceren zijn gekomen, en wat de gevolgen daarvan zijn. Het geeft een kritische blik over waar de maatregelen nog tekort schieten. En komt ook zelf met een perspectief, die niet alleen goed is voor onze natuur maar ook voor de boeren.
Read
July 12, 2025(Heel kort) luisterboek. Interessant.
July 25, 2024
Na het lezen van dit boek kijk je nooit meer op dezelfde manier naar een weiland. “Uit de shit” legt namelijk perfect uit hoe er onder dat schijnbaar gezonde groene gras een dode bodem schuilgaat. En hoe het unieke lokale ecosysteem dat Nederland had, met inheemse gras- en plantsoorten en vogels en insecten in overvloed, de laatste decennia vrijwel helemaal vernietigd is. De reden: de massale overstap op kunstmest en krachtvoer door Nederlandse boeren, niet omdat dat nodig was voor onze voedselzekerheid of voor het verdienvermogen van boeren, maar omdat er van hogerhand besloten werd dat Nederland een voedselexport powerhouse moest worden. Oudman traceert deze ontwikkelingen en komt met een goed onderbouwd alternatief dat niet alleen beter is voor de natuur, maar ook voor de boeren. Dat wil zeggen: stap af van het grootschalig gebruik van kunstmest en krachtvoer, maak de transitie naar biologische landbouw en geef boeren daarbij een centrale rol in natuurbeheer.
March 30, 2024
Interessant en inspirerend pamflet!
February 1, 2024
Interssant boek om te lezen als je net als ik wel elke keer ‘stikstof’ hoort, maar eigenlijk geen idee hebt van hoe en wat. Na dit boek snap je (bijna) alles, van oorzaak tot probleem.
De genoemde ‘uit de shit’ oplossingen zijn mij wat te ambitieus en rigoureus, maar ze zijn wel goed.
Wat mij het meest bijgebleven is; Het ecosysteem is mega belangrijk. Nederland wordt bijna voor de helft gebruikt door boeren. Ons (potentiële) ecosysteem is dus voor bijna de helft in beheer van boeren. De overheid zou boeren die het ecosysteem goed behandelen flink moeten belonen, in plaats van dat er nu heel veel geld wordt gepompt in het oplossen van de problemen die direct en indirect worden veroorzaakt.
De genoemde ‘uit de shit’ oplossingen zijn mij wat te ambitieus en rigoureus, maar ze zijn wel goed.
Wat mij het meest bijgebleven is; Het ecosysteem is mega belangrijk. Nederland wordt bijna voor de helft gebruikt door boeren. Ons (potentiële) ecosysteem is dus voor bijna de helft in beheer van boeren. De overheid zou boeren die het ecosysteem goed behandelen flink moeten belonen, in plaats van dat er nu heel veel geld wordt gepompt in het oplossen van de problemen die direct en indirect worden veroorzaakt.
August 16, 2023
Hoop open deuren en als je het hele gebeuren een beetje hebt bijgehouden is dit voornamelijk oud nieuws, heel oud nieuws. Alleen dan zonder de diepgang die eigenlijk nodig is.
Niet onaardig geschreven, maar dat zijn we van de correspondent ondertussen wel gewend.
Niet onaardig geschreven, maar dat zijn we van de correspondent ondertussen wel gewend.
May 15, 2024
Een klein boekje dat leest als een pamflet. Voor wie de discussie omtrent de stikstofcrisis heeft gevolgd, is dit grotendeels een fijne samenvatting van alles wat eerder geschreven is. Gelukkig krijgen we niet alleen misère, maar ook een duidelijke oplossing.
Helaas is na het verschijnen nog wel wat gebeurd, dat weinig hoopvol stemt: the green deal in de EU is flink afgezwakt en in NL is er een regering op komst die op de oude voet verder wil gaan.
Helaas is na het verschijnen nog wel wat gebeurd, dat weinig hoopvol stemt: the green deal in de EU is flink afgezwakt en in NL is er een regering op komst die op de oude voet verder wil gaan.
October 14, 2024
Aardig pleidooi, al komt het in feite neer op een veel bredere omslag in ons economische systeem. Dat wordt een beetje onderbelicht wat mij betreft en maakt dat de aangedragen oplossing in bredere zin eigenlijk niks nieuws is. Her en der slordig geschreven. Gelukkig ben ik ook voor eerlijke beloningen voor nuttig werk dus wel een voldoende.
June 22, 2023
Op basis van hoofdstuk 6/ epiloog!
June 29, 2023
Een belangrijk boek, dat iedereen en met name de politiek, moet lezen. Hoopvol!
July 7, 2023
Heel prettig geschreven en goed leesbaar boekje. De uitleg over het ontstaan van de stikstofcrisis was voor mij zeer welkom. Stof tot nadenken.
July 16, 2023
Goed boek, alleen de ondertitel is ietwat misleidend aangezien middels de oplossing voorgesteld door Oudman ook eerst 3.000 boeren zullen moeten stoppen. Aangezien dit echter ook de prognose is van partijen zoals Friesland Campina, ons kabinet en zelfs de BBB lijkt dit echter een nodig kwaad. De voorgestelde plannen van Oudman sluit ik mij echter volkomen bij aan!
This entire review has been hidden because of spoilers.
August 14, 2023
Heel duidelijk en goed onderbouwd voorstel over hoe natuur en de agrarische sector met elkaar kunnen leven.
December 2, 2023
Fan van de ‘vonkjes’ van de Correspondent. Deze was iets meer visionair en minder concreet ingestoken dan ik gewend was. Maar ik zeg wel: laten we het doen.
January 23, 2024
Helder en mooi pleidooi! Veel veranderen gaat de landbouwsector zeker de aankomende jaren. Ben benieuwd in hoeverre het de kant van dit boek opgaat.
March 9, 2024
Goed onderbouwd boekje met concrete voorstellen voor landbouwtransitie. Belangrijkste punten: minder kunstmest en minder (geïmporteerd) krachtvoer.
March 22, 2025
Een duidelijke en hoopvolgevende analyse van waar we het fout hebben gedaan (en blijven doen), en hoe we weer op het rechte pad kunnen komen.
March 28, 2024
Ik ben zo blij dat boeken zoals deze bestaan
April 21, 2024
Duidelijk en toegankelijk geschreven uitleg over hoe we in de stikstofcrisis terecht zijn gekomen, en hoe een omschakeling in manier van boeren dé oplossing hiervoor zou kunnen zijn. Hoopvol boek 🙏🏼
December 27, 2023
Goed compact boekje over het ontstaan van de 'shit' waarin de huidige landbouw zit en een optimistisch beschrijving van de weg uit de 'shit'. Met meer boeren, meer integratie van landbouw en natuurbeheer en een terugkeer naar een rijk bodemleven. Een pleidooi voor de aanpak van de stikstofproblematiek bij de bron: stoppen met stikstofinput via veevoer en kunstmest.
Read
June 22, 2023Ik heb niet genoeg ecologische/biologische/economische kennis om dit op waarde te kunnen schatten, maar Oudmans verklaring en oplossing voor het stikstofprobleem klinkt plausibel?
May 24, 2024
“Boeren hebben geen verdienmodel, ze zíj́n een verdienmodel.”
Thomas Oudman heeft met ‘In de shit’ een heldere visie geschreven voor de problemen in landbouw en natuurbeheer zoals we die nu ervaren. De kern van zijn betoog is om het onderscheid tussen landbouw en natuur op te heffen. Het is volgens zijn analyse per slot van rekening een kunstmatig onderscheid. Ook rekent hij af met die andere kunstmatigheden in deze discussie: kunstmest en krachtvoer.
Aantekeningen voor mezelf gemaakt. Eén grote spoiler.
Oudman betoogt overtuigend dat landbouw wezenlijk verschilt van industrie. Landbouw produceert niet, dat doet de natuur; landbouw faciliteert dat hooguit. Landbouw is hartstikke afhankelijk van de kwaliteit van de natuur waarmee zij werkt, vooral van het leven in de bodem. Van daaruit maakt Oudman de stap dat landbouw in de kern natuurbeheer is. Volgens hem is de ontdekking en grootschalige toepassing van kunstmest funest geweest voor de natuur waarmee landbouw werkt. Daarvóór bleef de hoeveelheid stikstof in de natuur gelijk omdat er niets van buitenaf bij kwam. Met kunstmest wordt telkens nieuwe stikstof aan het ecosysteem toegevoegd waardoor dat ecosysteem langzaam maar zeker vervuilt. Oudman stelt, volgens mij terecht, dat de stiktofwetgeving en -maatregelen symptomen zijn, niet een oorzaak. Hij stelt dat zijn zienswijze de oorzaak van het landbouw-natuurvraagstuk aanpakt an als uitvloeisel ook de stikstof controverse zal oplossen.
Oudman beschrijft de ontwikkeling van het huidige landbouwbeleid na de tweede wereldoorlog onder leiding van Sikko Mansholt: industrialisering en schaalvergroting. Hij beschrijft hoe boeren al eerder een protestbeweging startten, alleen tegen de toenemende macht van industrie en groot geld - nu is het juist andersom en verdedigen de boze boeren de belangen van industrie en groot geld. Nederland specialiseerde in veeteelt, glastuinbouw en akkergewassen zoals pootaardappelen. De groei in veeteelt resulteerde in groei van teelt van veevoer; schaarse grond werd en wordt gebruikt voor veevoer in plaats van voor voedsel voor mensen: gras en snijmais, opgevoerd met kunstmest. En met de groei groeide ook de hoeveelheid mest. “Maar al die productie is maar één kant van het verhaal. Want de landbouw is en blijft onderdeel van de ecologische kringloop. Een ecosysteem waarin niet alleen dieren groeien en poep wordt geproduceerd, maar waarin alles ook weer moet worden afgebroken. Daarvoor zijn wormen nodig, schimmels en bacteriën - ook als het stikstofrijke krachtvoerpoep betreft. Wat betekent als die poep dáárvoor? En wat betekent het voor de bodem en voor de rest van het ecosysteem, dat door datzelfde bodemleven in stand wordt gehouden? Oftewel: blijft het ecosysteem zo op de lange termijn wel geschikt voor mensen? Het antwoord weten we nu: nee.”
De nadelen van kunstmest:
- De bodem verslechtert.
- Meer wateroverlast en droogte.
- Uitstoot van broeikasgassen: kunstmestfabrieken en methaan door koeien.
- Verarming van land buiten landbouwgrond: 18% van alle stikstof in de landbouw vervliegt als ammoniak en daalt elders neer. Landbouw veroorzaakt zo 46% van de totale stikstofneerslag in Nederland. Nb de industrie komt daarna met 12%, daarna verkeer met 9%; de rest komt aangewaaid uit het buitenland.
- Waterkwaliteit daalt: toename van blauwalg.
- Onze gezondheid neemt af: bestrijdingsmiddelen en zoönozen (ziekten die overdraagbaar zijn van dieren op mensen).
Wie verdient er aan landbouw?
- Boeren: 20% (in intensieve veehouderij 8%).
- Bedrijven: de rest. Yara (kunstmest), ForFarmers en Agrifirm (veevoer), Bayer (zaden en pesticiden), Rabobank (financier), Vion (slachtbedrijf), FrieslandCampina en Ausnustria (zuivelfabrikanten), Unilever en Ahold (handel).
“Boeren hebben geen verdienmodel, ze zíj́n een verdienmodel.”
Oudman pleit voor een transitie. Die begint met het stoppen met importeren van veevoer en gebruiken van kunstmest; wat niet in het systeem gaat, hoeft er ook niet meer uit. Vervolgens een overgang naar biodynamische landbouw: stoppen met ploegen, ruige mest (stevig mengsel van poep, urine vermengd met stalstro, red.) itt drijfmest (dun mengsel van poep en pies, red.), rassen koeien die beter gedijen bij ecologisch verantwoorde veeteelt, gericht kunstmest om de kringloop op gang te helpen, geld om de veehouders die zonder krachtvoer en kunstmest niet kunnen bestaan te compenseren en andere bedrijven te helpen om de transitie door te maken, vervuiling doorberekenen in de prijs van producten, geld om minima te compenseren voor duurdere producten, CSA-tuinderijen (community-supported agriculture, gefinancierd door consumenten met lidmaatschappen, red.).
Thomas Oudman heeft met ‘In de shit’ een heldere visie geschreven voor de problemen in landbouw en natuurbeheer zoals we die nu ervaren. De kern van zijn betoog is om het onderscheid tussen landbouw en natuur op te heffen. Het is volgens zijn analyse per slot van rekening een kunstmatig onderscheid. Ook rekent hij af met die andere kunstmatigheden in deze discussie: kunstmest en krachtvoer.
Aantekeningen voor mezelf gemaakt. Eén grote spoiler.
Oudman betoogt overtuigend dat landbouw wezenlijk verschilt van industrie. Landbouw produceert niet, dat doet de natuur; landbouw faciliteert dat hooguit. Landbouw is hartstikke afhankelijk van de kwaliteit van de natuur waarmee zij werkt, vooral van het leven in de bodem. Van daaruit maakt Oudman de stap dat landbouw in de kern natuurbeheer is. Volgens hem is de ontdekking en grootschalige toepassing van kunstmest funest geweest voor de natuur waarmee landbouw werkt. Daarvóór bleef de hoeveelheid stikstof in de natuur gelijk omdat er niets van buitenaf bij kwam. Met kunstmest wordt telkens nieuwe stikstof aan het ecosysteem toegevoegd waardoor dat ecosysteem langzaam maar zeker vervuilt. Oudman stelt, volgens mij terecht, dat de stiktofwetgeving en -maatregelen symptomen zijn, niet een oorzaak. Hij stelt dat zijn zienswijze de oorzaak van het landbouw-natuurvraagstuk aanpakt an als uitvloeisel ook de stikstof controverse zal oplossen.
Oudman beschrijft de ontwikkeling van het huidige landbouwbeleid na de tweede wereldoorlog onder leiding van Sikko Mansholt: industrialisering en schaalvergroting. Hij beschrijft hoe boeren al eerder een protestbeweging startten, alleen tegen de toenemende macht van industrie en groot geld - nu is het juist andersom en verdedigen de boze boeren de belangen van industrie en groot geld. Nederland specialiseerde in veeteelt, glastuinbouw en akkergewassen zoals pootaardappelen. De groei in veeteelt resulteerde in groei van teelt van veevoer; schaarse grond werd en wordt gebruikt voor veevoer in plaats van voor voedsel voor mensen: gras en snijmais, opgevoerd met kunstmest. En met de groei groeide ook de hoeveelheid mest. “Maar al die productie is maar één kant van het verhaal. Want de landbouw is en blijft onderdeel van de ecologische kringloop. Een ecosysteem waarin niet alleen dieren groeien en poep wordt geproduceerd, maar waarin alles ook weer moet worden afgebroken. Daarvoor zijn wormen nodig, schimmels en bacteriën - ook als het stikstofrijke krachtvoerpoep betreft. Wat betekent als die poep dáárvoor? En wat betekent het voor de bodem en voor de rest van het ecosysteem, dat door datzelfde bodemleven in stand wordt gehouden? Oftewel: blijft het ecosysteem zo op de lange termijn wel geschikt voor mensen? Het antwoord weten we nu: nee.”
De nadelen van kunstmest:
- De bodem verslechtert.
- Meer wateroverlast en droogte.
- Uitstoot van broeikasgassen: kunstmestfabrieken en methaan door koeien.
- Verarming van land buiten landbouwgrond: 18% van alle stikstof in de landbouw vervliegt als ammoniak en daalt elders neer. Landbouw veroorzaakt zo 46% van de totale stikstofneerslag in Nederland. Nb de industrie komt daarna met 12%, daarna verkeer met 9%; de rest komt aangewaaid uit het buitenland.
- Waterkwaliteit daalt: toename van blauwalg.
- Onze gezondheid neemt af: bestrijdingsmiddelen en zoönozen (ziekten die overdraagbaar zijn van dieren op mensen).
Wie verdient er aan landbouw?
- Boeren: 20% (in intensieve veehouderij 8%).
- Bedrijven: de rest. Yara (kunstmest), ForFarmers en Agrifirm (veevoer), Bayer (zaden en pesticiden), Rabobank (financier), Vion (slachtbedrijf), FrieslandCampina en Ausnustria (zuivelfabrikanten), Unilever en Ahold (handel).
“Boeren hebben geen verdienmodel, ze zíj́n een verdienmodel.”
Oudman pleit voor een transitie. Die begint met het stoppen met importeren van veevoer en gebruiken van kunstmest; wat niet in het systeem gaat, hoeft er ook niet meer uit. Vervolgens een overgang naar biodynamische landbouw: stoppen met ploegen, ruige mest (stevig mengsel van poep, urine vermengd met stalstro, red.) itt drijfmest (dun mengsel van poep en pies, red.), rassen koeien die beter gedijen bij ecologisch verantwoorde veeteelt, gericht kunstmest om de kringloop op gang te helpen, geld om de veehouders die zonder krachtvoer en kunstmest niet kunnen bestaan te compenseren en andere bedrijven te helpen om de transitie door te maken, vervuiling doorberekenen in de prijs van producten, geld om minima te compenseren voor duurdere producten, CSA-tuinderijen (community-supported agriculture, gefinancierd door consumenten met lidmaatschappen, red.).
January 29, 2024
Al met al beschrijft het boek wel kort en krachtig wat het resultaat is van een politiek dat problemen voor zich uit blijft schuiven. De stikstofcrisis komt niet uit de lucht vallen, en is een product van meer dan 50 jaar politieke keuzes. Hoe de landbouw in relatie staat tot Nederland, de economie en Europa: het hangt uiteraard allemaal samen. Welke rol nemen overheden in in dit verweven netwerk? Dat wordt in een vogelvlucht best netjes uiteen gezet. Sterk ook dat Oudman benadrukt dat het huidige landbouwsysteem herzien voor iedereen beter zou zijn: voor de ecologie, maar ook voor de boeren.
Alle actoren zijn erbij gebaat om te veranderen. Veranderen betekent meer boeren, in plaats van minder zoals voor het huidige systeem geldt. De enige winnaars zijn de kapitalistische veevoerbedrijven, stallenbouwers en ontwikkelaars van technologische innovatie. - Bedrijven die nota bene de boeren als verdienmodel zien. Winst maken over de rug van boeren en de natuur. Opschalen en uitbuiten is de enige optie om staande te blijven.
Toch had ik gemengde gevoelens bij het lezen van dit boek. Het boek tracht oplossingen te definiëren voor de huidige stikstofcrisis, maar wel geredeneerd vanuit marktwerking en het geloof dat dit het probleem zal oplossen. Hierbij gaat Oudman volledig voorbij aan een belangrijk vraagstuk: moeten we überhaupt wel dieren eten? Als we daarmee zouden stoppen, dan zal de huidige stikstofcrisis verleden tijd zijn. Het boek neigt voor mij daardoor naar een narratief dat stelt dat het houden van dieren an sich prima is, mits we de stikstof niet aanvoeren in de vorm van kunstmest/krachtvoer.
Wat mij betreft gaat Oudman daarmee voorbij aan het morele vraagstuk of de exploitatie van dieren in zijn algemeenheid nog wel van deze tijd is. Zeker als er o.a. ook wordt aangegeven dat het houden van dieren zeker niet méér bijdraagt aan voedselzekerheid t.o.v. plantaardige landbouw. Ja, Oudman zegt: minder dieren houden. Maar niet: we hoeven in principe geen dieren te houden.
- Daardoor voelt het alsof ik een essay in handen heb van iemand die kritisch is over het huidig systeem, maar niet in de spiegel kijkt en zichzelf met de zelfde kritische houding afvraagt: "en hoe zit het met mijn aandeel?"
Het hebben van een appetite rechtvaardigt de impact van de bio-industrie niet. De impact op de economie, de gezondheid van mensen en hun leefomgeving, de ecologische impact, en bovenal het dierenwelzijn. (Dit boek beschrijft wel kort en krachtig hoe de huidige industrie er voor zorgt dat we de Nederlandse natuur volledig dreigen kwijt te raken.) Zolang we onze sensorische impulsen (smaak) in relatie tot wat de impact hiervan is op de planeet niet ter discussie stellen, zullen we nooit ingebed raken met de wereld en bijbehorende ecologie die ons omgeeft. Tot slot: geen levend wezen dat een onnatuurlijke dood wenst te sterven.
Alle actoren zijn erbij gebaat om te veranderen. Veranderen betekent meer boeren, in plaats van minder zoals voor het huidige systeem geldt. De enige winnaars zijn de kapitalistische veevoerbedrijven, stallenbouwers en ontwikkelaars van technologische innovatie. - Bedrijven die nota bene de boeren als verdienmodel zien. Winst maken over de rug van boeren en de natuur. Opschalen en uitbuiten is de enige optie om staande te blijven.
Toch had ik gemengde gevoelens bij het lezen van dit boek. Het boek tracht oplossingen te definiëren voor de huidige stikstofcrisis, maar wel geredeneerd vanuit marktwerking en het geloof dat dit het probleem zal oplossen. Hierbij gaat Oudman volledig voorbij aan een belangrijk vraagstuk: moeten we überhaupt wel dieren eten? Als we daarmee zouden stoppen, dan zal de huidige stikstofcrisis verleden tijd zijn. Het boek neigt voor mij daardoor naar een narratief dat stelt dat het houden van dieren an sich prima is, mits we de stikstof niet aanvoeren in de vorm van kunstmest/krachtvoer.
Wat mij betreft gaat Oudman daarmee voorbij aan het morele vraagstuk of de exploitatie van dieren in zijn algemeenheid nog wel van deze tijd is. Zeker als er o.a. ook wordt aangegeven dat het houden van dieren zeker niet méér bijdraagt aan voedselzekerheid t.o.v. plantaardige landbouw. Ja, Oudman zegt: minder dieren houden. Maar niet: we hoeven in principe geen dieren te houden.
- Daardoor voelt het alsof ik een essay in handen heb van iemand die kritisch is over het huidig systeem, maar niet in de spiegel kijkt en zichzelf met de zelfde kritische houding afvraagt: "en hoe zit het met mijn aandeel?"
Het hebben van een appetite rechtvaardigt de impact van de bio-industrie niet. De impact op de economie, de gezondheid van mensen en hun leefomgeving, de ecologische impact, en bovenal het dierenwelzijn. (Dit boek beschrijft wel kort en krachtig hoe de huidige industrie er voor zorgt dat we de Nederlandse natuur volledig dreigen kwijt te raken.) Zolang we onze sensorische impulsen (smaak) in relatie tot wat de impact hiervan is op de planeet niet ter discussie stellen, zullen we nooit ingebed raken met de wereld en bijbehorende ecologie die ons omgeeft. Tot slot: geen levend wezen dat een onnatuurlijke dood wenst te sterven.
Displaying 1 - 30 of 97 reviews