Dagboken 1953-1958

Gombrowicz - Diary #1 of 2 (2 volumes edition)

by Witold Gombrowicz, Agnes Banach (Translator)

Witold Gombrowicz (1904-1969) begynte å skrive dagbok da han var 49 år gammel. Fjorten år tidligere var han ankommet Buenos Aires om bord på en atlanterhavsdamper. Planen var å returnere etter et par uker. Men så brøt krigen ut, og det skulle gå 24 år før Gombrowicz igjen satte føttene på europeisk jord. Sitt hjemland Polen så han aldri igjen. Dagboken ble opprinnelig publisert som månedlige bidrag til det Paris-baserte emigranttidsskriftet Kultura. Den er ingen loggbok over forfatterens gjøren og laden, men en 16 år lang eksistensiell og kunstfilosofisk undersøkelse, skrevet av en forfatter som bevisst går inn for å bli «[s]in egen kommentator, rettere sagt [s]in egen iscenesetter». I Dagboken skaper han sitt eget diskusjonsforum, en «blogg» lenge før internett. Witold Gombrowicz skrev fem romaner, fire skuespill og én novellesamling. Dagboken regnes som hans mesterverk. Forfatterskapet har vært retningsgivende for flere generasjoner av norske litterater - fra Dag Solstad til Karl Ove Knausgård. Den norske utgaven av Dagboken er delt i to. Første bind omfatter årene 1953-1958, og er utstyrt med introduserende essays av Tor Eystein Øverås og Geir Gulliksen. Rita Gombrowicz, forfatterens enke, bidrar med et helt nytt forord.

Genres: Polish Literature, Diary, Biography, Poland

590 pages, Paperback

First published January 1, 1971

About the author

Gombrowicz was born in Małoszyce, in Congress Poland, Russian Empire to a wealthy gentry family. He was the youngest of four children of Jan and Antonina (née Kotkowska.) In 1911 his family moved to Warsaw. After completing his education at Saint Stanislaus Kostka's Gymnasium in 1922, he studied law at Warsaw University (in 1927 he obtained a master’s degree in law.) Gombrowicz spent a year in Paris where he studied at the Institut des Hautes Etudes Internationales; although he was less than diligent in his studies his time in France brought him in constant contact with other young intellectuals. He also visited the Mediterranean.

When he returned to Poland he began applying for legal positions with little success. In the 1920s he started writing, but soon rejected the legendary novel, whose form and subject matter were supposed to manifest his 'worse' and darker side of nature. Similarly, his attempt to write a popular novel in collaboration with Tadeusz Kępiński turned out to be a failure. At the turn of the 20's and 30's he started to write short stories, which were later printed under the title Memoirs Of A Time Of Immaturity. From the moment of this literary debut, his reviews and columns started appearing in the press, mainly in the Kurier Poranny (Morning Courier). He met with other young writers and intellectuals forming an artistic café society in Zodiak and Ziemiańska, both in Warsaw. The publication of Ferdydurke, his first novel, brought him acclaim in literary circles.

Just before the outbreak of the Second World War, Gombrowicz took part in the maiden voyage of the Polish cruise liner, Chrobry, to South America. When he found out about the outbreak of war in Europe, he decided to wait in Buenos Aires till the war was over, but was actually to stay there until 1963 — often, especially during the war, in great poverty.

At the end of the 1940s Gombrowicz was trying to gain a position among Argentine literary circles by publishing articles, giving lectures in Fray Mocho café, and finally, by publishing in 1947 a Spanish translation of Ferdydurke written with the help of Gombrowicz’s friends, among them Virgilio Piñera. Today, this version of the novel is considered to be a significant literary event in the history of Argentine literature; however, when published it did not bring any great renown to the author, nor did the publication of Gombrowicz’s drama Ślub in Spanish (The Wedding, El Casamiento) in 1948. From December 1947 to May 1955 Gombrowicz worked as a bank clerk in Banco Polaco, the Argentine branch of PeKaO SA Bank. In 1950 he started exchanging letters with Jerzy Giedroyc and from 1951 he started having works published in the Parisian journal Culture, where, in 1953, fragments of Dziennik (Diaries) appeared. In the same year he published a volume of work which included the drama Ślub (The Wedding) and the novel Trans-Atlantyk, where the subject of national identity on emigration was controversially raised. After October 1956 four books written by Gombrowicz appeared in Poland and they brought him great renown despite the fact that the authorities did not allow the publication of Dziennik (Diaries), and later organized

Reviews

[Jolanta (knygupė) · Rating 5 out of 5]

"Rimtoji literatura yra ne tam, kad gyvenima palengvintu, o tam, kad ji apsunkintu".

Mano skaitytas senasis leidimas.

[Vítor Leal · Rating 5 out of 5]

“Apesar de todos os esforços, o espaço entre a carne e o espírito está cada vez mais pequeno, interpenetram-se e envolvem-se um no outro, estes mundos...
“E foi isto que ele trouxe da Santiago abençoada pelo sol.”

[Marijus Gailius · Rating 4 out of 5]

Jeigu tai būtų vien dienoraštis, tai būtų žiauriai neįdomu, kaip yra visiškai be ryšio skaityti Tomo Venclovos dienoraščius, spausdinamus „Literatūroje ar mene“, arba kaip buvo nepakenčiama skaityti Sigito Gedos dienoraščius „Šiaurės Atėnuose“. Ačiū šitiems lietuvių genijams, kad atpratino skaityti dienoraščius, tačiau W. Gombrowicziaus tekstai yra geriau negu dienoraščiai – dalis jų yra esė, laiškai ar šiaip aforistinė beletristika.

Dienoraštis, kaip ir anksčiau perleisti „Lenkiški prisiminimai“, yra tekstas, gyvai bylojantis kad ir apie esamą kultūrinę-politinę Lietuvos padėtį: ar neprimena dabartinio politinio štilio kad ir tokia W. Gombrowicziaus ištara: „Lenkijoje [Lietuvoje?] idėjoms visuomet pritrūkdavo žmonių... noriu pasakyti, kad žmonės neįstengdavo suteikti idėjoms ne tik pakankamos jėgos, bet ir to magnetinio patrauklumo, kuriuo disponuoja gerai „išspręsta“ siela“ (p. 43)?

Skaitysiu po vieną įrašą per dieną ir 2020 – įkvėpimui.

[diario_de_um_leitor_pjv · Rating 2 out of 5]

Terminado. Por vezes os diários são melhores que o diarista. Neste caso nem isso. Alguns pedaços de boa prosa, um homem desinteressante. (não espanta que tenha demorado quase 5 meses a o ler)

[Alisa Žarkova · Rating 5 out of 5]

Kur kas svarbesnis, drastiškesnis ir nepagydomas konfliktas kyla tarp dviejų pagrindinių mūsų siekių: vieno, kuris trokšta formos, pavidalo, apibrėžimo, ir kito, kuris ginasi nuo pavidalo, nenori jokios formos. Žmonija jau yra tokia, kad nuolatos turi save apibrėžti ir nuolatos savo apibrėžimus paminti. Realybė nėra daiktas, kurį visą visutėlį galima sutalpinti į formą. Forma nesutampa su gyvenimo esme. Tačiau kiekviena mintis, kuri norėtų apibrėžti tą formos nesutapimą, taip pat tampa forma ir tokiu būdu tik patvirtina formos siekį.

***

Literatūra turi dvigubą prasmę ir dvigubą šaknį: gimsta iš švarios meninės kontempliacijos, iš nesavanaudiško polinkio į meną; bet sykiu dienoraštis yra autoriaus kova su žmonėmis, jo kovos už dvasios būtį įrankis. Dienoraštis – tai, kas bręsta vienumoje, kūryba dėl kūrybos, bet taip pat tai visuomeninis dalykas, savęs primetimas žmonėms, netgi viešas savęs kūrimas padedamam žmonių.

***

Keista. Filosofija, raginanti mus būti autentiškus, nuveda į baisų netikrumą.

***

Kai su plunksna rankoje prieini prie milijoninių kančių kalno, apima baimė, pagarba, siaubas, plunksna ima virpėti, o iš tavo lupų liejasi vien aimanos. Bet aimanomis literatūros nesukursi.

***

Nesiginčiju, individas tikrai priklauso nuo aplinkos, bet man daug svarbiau, meniniu požiūriu daug kūrybiškiau, psichologiškai daug giliau, filosofiškai daug nerimastingiau yra tai, kad žmogų kuria ir pavienis žmogus, kita asmenybė. Atsitiktinai susitikus. Kiekvieną valandėlę. Mat aš visuomet esu skirtas „kitam“, sukurtas svetimiems žvilgsniams, tam tikru būdu galintis egzistuoti tik kam nors ir per ką nors, egzistuojantis – kaip forma – per kitą.

[Aurimas Nausėda · Rating 3 out of 5]

Provokuojantys rašytojo sampratavimai, mintys apie rašymo laisvę, kūrybiškumo patirtis ir pamąstymai apie komunistinės Lenkijos ir Vakarų pasaulio vertybinius skirtumus. Verta skaityti, jei norite geriau suprasti išeivio patirtį, įžvalgas apie kūrybiškumą

[Burak · Rating 3 out of 5]

Yazarın hiçbir edebi yapıtını okumadan Günlük'üne başladım. Bu kitabı okumamın sebebi ise açıkçası bu yaz gitmeye düşündüğüm Polonya'nın edebi ruhuna biraz daha hakim olma isteğiydi. Yazarın Polonya'yla olan bağları düşünüldüğünde, kitabın Arjantin'de yazılması, günlüğe konu fiili olayların Arjantin'de geçiyor olması da bir sorun değildi. Günlük, yazarı tarafından ciddiye alınmış, içi epeyce dolu metinlerden oluşuyor. Bu açıdan, okunmayı hak ediyor da. Fakat Gombrowicz'in belli meseleler hakkındaki görüşlerinin pek çoğuna katılmadığımı, hatta kimine karşı düpedüz tavır alma ihtiyacı hissettiğimi söylemeliyim. Problem olarak, bir defa, yazarın kimi yerlerde altını daha ince, kimi yerlerde de barizce ve çok kalın çizdiği ciddi bir seksistliği var. Kadının önemli olan kısmının bedeni olduğunu, beyninden zaten pek bir şey çıkmayacağını, bütün kadınların kendini erkeklere pazarlamakla yükümlü metavari şeyler olduğu, hatta böyle olmasının da doğru olduğunu sezdiren düşünceleri, kimi fikirlerini çok özgün ve yerinde bulduğum yazara karşı neredeyse beni tiksindirtti. İkinci problem de Batı-Polonya, Batı-Latin eksenindeki fikirlerindeydi. Bu denklemde Polonya ve Arjantin'e atfettiği aşağılık kompleksli yüklü ezici tutumlar da doğrusu hiç hoşuma gitmedi. Kafede siyaset, sosyalizm tartışan gençlerle alay etmesi, bir masada tanıştığı Borges ve benzerleri hakkında öne sürdüğü, "Avrupa taklidi orijinal, oyunlu, büyük edebiyat yapmaya çalışacaklarına yerel sorunları anlatmaları gerek, onların gücü ancak buna yeter"vari düşüncelerin, tarihin de aksini ispat ettiği acınası yanlışlığı karşısında ben de ne düşüneceğimi bilemedim.

[Paulo Bugalho · Rating 4 out of 5]

Quem me dera pensar como este senhor. Talvez não haja maior elogio a um escritor, sobretudo a um escritor deste género. Não digo pensar o que ele pensava (ele era um escritor polaco desterrado na Argentina, eu sou um português desterrado no goodreads) mas pensar com a mesma força de análise: usar aquela pá para cavar os meus próprios buracos. Não há como não admirar a natureza citável dos seus parágrafos (para os mais novos, citável significa para a escrita algo parecido ao instagramável hodierno). A capacidade para pôr em causa o lugar comum e desconstruir peça a peça as premissas mais básicas. É admirável, também, o irredutível autocentramento, a ideia da arte como subjectivização obstinada, como luta do eu contra a uniformização. Claro e supremamente articulado, este Gombrowicz, mesmo quando desliza para o tom algo alienado que conduz o seus romances, um tom quase psicótico, auto-referenciado e quase receoso do mundo normal, em cujas brechas se avista um reverso assustador, totalmente absurdo. Este quase delirante estranhamento, que é o centro de Cosmos (o meu preferido), é bem mais interessante que o surrealismo juvenil de Fredydurke, mas aparece menos. Pornografia já é mencionada em 58, último ano do diário, e Cosmos ainda não foi inventado. Não fosse isso, certos laivos misóginos e um excesso de temática polaca (expectável, mas menos interessante para um leitor português), e seria um diário perfeito.

[JBN · Rating 5 out of 5]

"A humanidade foi criada de tal maneira que tem de se definir constantemente e de escapar constantemente às suas definições. A realidade não é algo que se possa encerrar numa forma definitivamente. A forma não é compatível com a essência da vida. Mas todo o pensamento que deseje definir a imperfeição da forma também se torna forma e, portanto, apenas confirma a nossa aspiração a ela."

"Em minha opinião, apenas a literatura que não pode ser levada a sério tenta solucionar os problemas da existência. A literatura séria formula-os. Nenhum homem solucionará os problemas da existência - eles resolvem-se; se se resolverem, será na humanidade.
A literatura séria não existe para facilitar a vida, mas para a dificultar."

[Jelena Jonis · Rating 4 out of 5]

Kaip turime kalbėtis su tuo, kuris tiki, nori tikėti ir nepriima jokių kitų minčių, išskyrus tas, kurias dogmatika įtraukė į leidžiamųjų sąrašą? Ar galima rasti kokią nors kalbą, bendrą man, Montaigne’io ir Rabelais sekėjui, ir tai užkietėjusiai tikinčiajai, parašiusiai laišką? Kad ir ką sakyčiau, pirmiausia mano žodžius ji sulygins su savo doktrina. Jai nekyla jokių klausimų, nes ji jau žino galutinę tiesą apie visą pasaulį, - kaip tik todėl jos humaniškumas visiškai kitoks ir, mano supratimu, neapsakomai keistas. Kad galėčiau įrodyti jai savo teisybę, reikia sutrumpinti tas jos galutines tiesas - tačiau kuo labiau ją įtikinėsiu, tuo šėtoniškesnis jai atrodysiu ir tuo smarkiau ji užsikimš ausis. Jai nevalia net suabejoti, mano argumentai bus tik penas jos credo quia absurdum. Bet čia kyla grėsminga analogija. Kai bendrauji su komunistu - argi nesusidaro įspūdis, kad kalbiesi su “tikinčiuoju”? Komunistui irgi viskas aišku, bent jau šioje dialektinio vystymosi pakopoje, teisybė yra jo rankose, jis žino. Dar daugiau, jis tiki, ir, dar daugiau, nori tikėti. Įtikinėk jį kiek nori, įtikinamas jis nesileis, nes yra atsidavęs Partijai: Partija žino geriau, Partija žino už jį. Ar niekad, kai tavo žodžiai atšokdavo nuo jo hermetiško apvalkalo kaip žirniai nuo sienos, nesi pagalvojęs, kad tikroji skirties linija eina tarp tikinčiųjų ir netikinčiųjų ir kad tasai tikėjimo žemynas apima tokias susipykusias religijas kaip katalikybė, komunizmas, nacizmas, fašizmas?
***
Netiesa, kad visi esame lygūs ir kad kiekvienas galime komentuoti bet kurį asmenį. Simona Weill pateko į tų mažiau išlavėjusių protų, į tų, matyt, mažiau subrendusių sielų krumpliaračius, ir štai taip bejėgiškai buvo pradėtas kočioti kur kas aukštesnis, pranokstantis jų išmanymą reiškinys. Susirinkimo dalyviai kalbėjo kukliai ir nepretenzingai, bet nė vienas neišdrįso prisipažinti, kad nieko nesuprato ir kad apskritai neturi teisės apie tai kalbėti.

Random pirkinys Vasaros knygyne, prie kurio skaitymo priėjau tik po kelerių metų, pasirodė labai vykęs. Apie lenkų rašytoją Witold Gombrowicz nežinojau nieko, todėl ir didesnių lūkesčių šiai knygai neturėjau. Šis kūrinys nėra tipinis dienoraštis, bet veikiau autoriaus pastangos atrasti ir suprasti save ir savo rašymą per patį rašymo procesą. Todėl ir temos, kurios dominuoja šioje knygoje, yra gana skirtingos: nuo komunizmo, religijos, emigracijos iki lenkų literatūros kritikos, vietomis aštrių, bet nuo to tik įdomesnių autoriaus nuomonių dėl jo paties kūrinių apžvalgų, jam siunčiamų skaitytojų laiškų santraukų ir panašios beletristikos. Intelektualo užrašai, geriausiu savo pavidalu.

[Hakan · Rating 4 out of 5]

Gombrowicz’in iki ciltlik günlüklerini iki sene kadar önce YKY’nin bir mağazasında indirime girenler kitaplar bölümünde yok pahasına görmeseydim herhalde almayı pek düşünmezdim. Üstelik şimdiye kadar sadece bir romanını (Pornografi) okumuş ve biraz hayalkırıklığına uğramıştım.

1904 doğumlu Gombrowicz, Polonya-Arjantin arasında 1939’da vapur seferleri başlatılması vesilesiyle gittiği bu Güney Amerika ülkesinde, Avrupa’da savaşın patlak vermesi üzerine kalmış (hatta dönüş gemisine binip son anda inmiş) ve bu kalış, önce savaş, ardından ülkesinde komünist bir yönetimin kurulması sebebiyle 24 yıl sürmüş. 1963-1969 yıllarını ise, yani hayatının son dönemini Avrupa’da (Almanya ve Fransa) geçirmiş. 1953’de Arjantin’de yazmaya başladığı ve Polonyalı sürgün aydınlarca çıkarılan bir dergide aylık olarak yayınlattığı günlüklerini ölene kadar yazmış.

Bir Fransız yazarca “bilinmeyen yazarların en büyüğü” nitelemesi de yakıştırılmış olan Gombrowicz’in günlüklerinde entelektüel dozu yüksek düşünceler, tespitler ağırlıkta. Sürgündeki aykırı bir Polonyalı yazarın günlüklerini okuma fikri pek cazip gelmeyebilir, ama kitabın okudukça saran bir özelliği var. Polonya kimliğinin dokularına sızdığı anlaşılan Katoliklikle, sonra da Komünizm tecrübesinin yarattığı durumla hesaplaşması, Polonya sanat/entelektüel çevrelerinin Batı/Avrupa karşısında ezikliğine, bir çeşit taklit kolaycılığına dikkat çekmesi, buna benzer bir durumda Arjantin’de de şahit olması (“onlara kendi kültürlerine uygun, kendi gerçeklerine , Arjantin’in gerçeklerine yakışan çalışmalar yapmadıkları için kızgındım”), sanat ve edebiyatta özgünlük kavramını ciddi anlamda mesele etmesi, boyun eğmeyen bir sanatın, bireyselliğin önemini vurgulaması (“Kültürümüze en kötü şeyin, ya zorla ya kendi isteğimizle ruhumuzu sınırlamamız olduğunu düşünüyorum. Tüm edebiyat, tüm sanat işte bunun belirtisidir.”), edebiyatın işlevini tartışması, sürgün psikolojisini deşmesi (“vatan haritada bulunan bir şey değildir, insanın özünde yaşar”), düşünce ve tespitlerini Polonya bağlamının ötesinde evrensel bir çerçeveye oturtuyor, özellikle kendi tarihimizde benzer tecrübeler yaşamış ve belli ölçüde hala yaşamakta olan bizler için de kayda değer perspektifler sunuyor.

İlk cildin sonuna doğru günlükler biraz daha “eğlenceli” bir nitelik de kazanıyor, seyahat ettiği küçük taşra şehirlerine ilişkin hoş gözlemlerini, buralarda temas ettiği taşralı aydınlara ilişkin izlenimlerini paylaşıyor, yaşlılık meselesine de giriyor, ama sanat, edebiyat, estetik, özgünlük odağını kaybetmiyor. Şöyle pasajlara da rastlayabiliyorsunuz:

“Eğer bir tren seni uzak... kıyıda köşede kalmış... bilinmeyen... renkli bir kasabaya götürse ne olurdu?
O, direnç göstermeyen... temiz ruhlu... ama ürkek... biraz saf kasabada ne olurdu sana?
Hiçbir şeyin sana karşı koymadığı ve senin sınırında durmadığı o kasabada sana ne olurdu”

Son söz, Neşe Taluy Yüce’nin çok iyi çevirisi de kitabın artılarından.

[Paulina · Rating 5 out of 5]

amazing.