What do you think?
Rate this book
Het Europese Nihilisme: Friedrich Nietzsche Over Een Dreiging Die Niemand Schijnt Te Deren
Friedrich Nietzsche voorspelde aan het eind van de negentiende eeuw een catastrofe die onvermijdelijk zou plaatsvinden en die verschrikkelijke gevolgen zou hebben: de opkomst van het nihilisme. Als hij gelijk had, voltrekt deze ramp zich dus onder onze ogen. Toch lijken wij niet verontrust te zijn over deze onheilspellendste gebeurtenis aller tijden. Heeft Nietzsche zich vergist? Of zijn wij blind en doof voor wat er aan het gebeuren is?
Paul van Tongeren schetst in zijn nieuwste boek Het Europese nihilisme de filosofische, culturele en politieke geschiedenis van dit onheilspellende fenomeen. Tevens presenteert hij de belangrijkste teksten van Nietzsche over het nihilisme en toont hij overtuigend aan dat de Europese cultuur tot in haar diepste wezen beïnvloed is door het nihilistische denken.
Paul van Tongeren is hoogleraar wijsgerige ethiek aan de Radboud Universiteit Nijmegen en bijzonder hoogleraar aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte van de ku Leuven. Onder zijn redactie verscheen het eerste deel van het Nietzsche Wörterbuch (2005). Kortgeleden kwam zijn reeks colleges over Nietzsches nihilisme uit op cd. Eerder verscheen van zijn hand Reinterpreting Modern Culture. An Introduction to Friedrich Nietzsche’s Philosophy (2000).
Paul van Tongeren schetst in zijn nieuwste boek Het Europese nihilisme de filosofische, culturele en politieke geschiedenis van dit onheilspellende fenomeen. Tevens presenteert hij de belangrijkste teksten van Nietzsche over het nihilisme en toont hij overtuigend aan dat de Europese cultuur tot in haar diepste wezen beïnvloed is door het nihilistische denken.
Paul van Tongeren is hoogleraar wijsgerige ethiek aan de Radboud Universiteit Nijmegen en bijzonder hoogleraar aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte van de ku Leuven. Onder zijn redactie verscheen het eerste deel van het Nietzsche Wörterbuch (2005). Kortgeleden kwam zijn reeks colleges over Nietzsches nihilisme uit op cd. Eerder verscheen van zijn hand Reinterpreting Modern Culture. An Introduction to Friedrich Nietzsche’s Philosophy (2000).
- GenresPhilosophyNonfiction
232 pages, Unknown Binding
First published March 1, 2012
8 people are currently reading
117 people want to read
About the author
Paul van Tongeren
34 books12 followersPaul van Tongeren (Deventer, 1950) studeerde theologie in Utrecht en filosofie in Leuven. Hij promoveerde in Leuven op een proefschrift over Nietzsches moraalkritiek. Hij was bijzonder hoogleraar wijsbegeerte namens de Radboud Stichting aan de Universiteit Leiden (1985-1991), gewoon hoogleraar wijsgerige ethiek van de Radboud Universiteit in Nijmegen (1988-2015) en buitengewoon hoogleraar ethiek aan de KU Leuven (België, 2002-2016). Tevens was hij als geassocieerd onderzoeker verbonden aan de Universiteit van Pretoria (Zuid-Afrika). Van Tongeren was tweemaal fellow aan het NIAS (Netherlands Institute for Advanced Study) en ontving ook tweemaal een fellowship aan het STIAS (Stellenbosch Institute for Advanced Study). In 2002 werd hij koninklijk onderscheiden en benoemd tot ridder in de orde van de Nederlandse leeuw.
Zijn werk heeft steeds twee kernpunten gekend: enerzijds de filosofie van Nietzsche en anderzijds de wijsgerige ethiek, met een voorliefde voor de klassieke traditie van de deugdethiek. Hij nam (met Gerd Schank en Herman Siemens) het initiatief voor een Nietzsche Wörterbuch, gaf lezingen en gastcolleges over Nietzsche in tal van landen en publiceerde in vele talen over het werk van de beroemde 19de eeuwse denker. Op het gebied van de wijsgerige ethiek publiceerde hij over de traditie van de klassieke, Aristotelische deugdethiek, over ethische aspecten van maatschappelijke en persoonlijke thema’s als genetische manipulatie, tolerantie, zorg voor ons natuurlijk milieu, voltooid leven, vergeving, dankbaarheid en vriendschap, en over de hermeneutiek als methode van een ethiek, die zich erop toelegt morele aspecten van de ervaring te beschrijven en te duiden.
Naast zijn academische werk houdt Van Tongeren zich al ruim twintig jaar intensief bezig met publieksfilosofie. Hij publiceerde meerdere boeken voor een breder publiek. In 2013 won hij met Leven is een kunst de Socratesbeker voor het urgentste en oorspronkelijkste Nederlandstalige filosofieboek. Ook maakte hij drie luisterboeken met colleges (over de grote ethische theorieën, over de praktische filosofie van Aristoteles en over Nietzsche en het nihilisme).
Van Tongeren werd en wordt door tal van media geïnterviewd, schrijft columns voor De Boekenkrant en voor Filosofie Magazine en is sinds 2005 lid van het Filosofisch Elftal van Trouw.
Zijn werk heeft steeds twee kernpunten gekend: enerzijds de filosofie van Nietzsche en anderzijds de wijsgerige ethiek, met een voorliefde voor de klassieke traditie van de deugdethiek. Hij nam (met Gerd Schank en Herman Siemens) het initiatief voor een Nietzsche Wörterbuch, gaf lezingen en gastcolleges over Nietzsche in tal van landen en publiceerde in vele talen over het werk van de beroemde 19de eeuwse denker. Op het gebied van de wijsgerige ethiek publiceerde hij over de traditie van de klassieke, Aristotelische deugdethiek, over ethische aspecten van maatschappelijke en persoonlijke thema’s als genetische manipulatie, tolerantie, zorg voor ons natuurlijk milieu, voltooid leven, vergeving, dankbaarheid en vriendschap, en over de hermeneutiek als methode van een ethiek, die zich erop toelegt morele aspecten van de ervaring te beschrijven en te duiden.
Naast zijn academische werk houdt Van Tongeren zich al ruim twintig jaar intensief bezig met publieksfilosofie. Hij publiceerde meerdere boeken voor een breder publiek. In 2013 won hij met Leven is een kunst de Socratesbeker voor het urgentste en oorspronkelijkste Nederlandstalige filosofieboek. Ook maakte hij drie luisterboeken met colleges (over de grote ethische theorieën, over de praktische filosofie van Aristoteles en over Nietzsche en het nihilisme).
Van Tongeren werd en wordt door tal van media geïnterviewd, schrijft columns voor De Boekenkrant en voor Filosofie Magazine en is sinds 2005 lid van het Filosofisch Elftal van Trouw.
Ratings & Reviews
Friends & Following
Create a free account to discover what your friends think of this book!
Community Reviews
Displaying 1 - 10 of 10 reviews
November 19, 2025
Niet voor niets ´Denker des Vaderlands´
September 15, 2022
Paul van Tongeren, wie ik heb mogen ontmoeten, heeft een niet onaangename schrijfstijl. Hij schrijft evenals hij spreekt; zowel tekst als gesproken woord dragen een zekere kalmte. Een grappig contrast: de kalme, oudere filosoof die over een denker schrijft die niet oud werd en van zichzelf zeide, dat hij dynamiet was, waarmede hij blijk gaf van een zeer vurig karakter.
Dit boek was echter minder informatief dan ik gehoopt had - ik ben erop gewezen dat ik al wel wat wist aangaande dit onderwerp. Wanneer u een 'beginnende' Nietzsche-lezer bent, zult u meer uit dit boek halen dan ik deed. Niettemin blijft het interessante materie, de moeite waard om eens kennis van te nemen.
Wel geviel het mij wederom op, hoe scherp Nietsche was. Zijn teksten, die worden geciteerd in dit boek, blijven blijkbaar nog wel even relevant.
Dit boek was echter minder informatief dan ik gehoopt had - ik ben erop gewezen dat ik al wel wat wist aangaande dit onderwerp. Wanneer u een 'beginnende' Nietzsche-lezer bent, zult u meer uit dit boek halen dan ik deed. Niettemin blijft het interessante materie, de moeite waard om eens kennis van te nemen.
Wel geviel het mij wederom op, hoe scherp Nietsche was. Zijn teksten, die worden geciteerd in dit boek, blijven blijkbaar nog wel even relevant.
June 14, 2014
Although Van Tongeren's writing is not particularly captivating, he does manage to convey the complex meaning of Nietzsche's nihilism in a small amount of pages. It is a thought-provoking work, which leaves the reader with more questions than answers, but nonetheless provides him/her with some sense of the devestating consequences of the nihilism Nietzsche was worried about.
November 2, 2014
The concept of nihilism becomes easier to grasp when one knows the history before and after Nietzsche. This book, written by my professor, helped me understand Nietzsche's philosophy a bit better. Key word: bit.
April 24, 2024
Centraal in Van Tongerens grondige analyse van Nietzsches nihilisme staat de vraag waarom bijna niemand in zijn maag zit met de dood van God en de, daarmee samenhangende, contingentie van de geschapen werkelijkheid. Er is toch niets mis met de diagnose?
De historische achtergrond (Griekse tragedies, joods-christelijke façade), Nietzsches voorlopers (Descartes, Kant, Fichte, Schopenhauer) en de ongeloofwaardigheid van een ‘extern anker’ voor het gronden van geloof, moraal en wetenschap worden overtuigend neergezet. Van Tongeren onderscheidt vier periodes in Nietzsches nihilistische denken, met de Lenzer Heide-tekst als de doorslaggevende factor in zijn synthese.
In het kort. Periode 1 is de periode van de onduidelijkheid. Er wordt geprobeerd om het oude denksysteem te redden door onder andere de moraal pluralistisch te maken, de religie minder dogmatisch en de filosofie kritischer. Dat werkt vertragend in de ontmanteling. Het nihilisme breekt nog niet echt door. Volgens Van Tongeren lijkt het dat wij, “in de eenentwintigste eeuw, nog steeds in deze fase verkeren” (p. 151).
Periode 2: De afwezigheid van eenheid van moraal, religie, cultuur en politiek wordt duidelijk. Het geheel is geen geheel meer. De cultuur krijgt de veelheid niet meer onder een noemer (is decadent geworden). Men begint massaal te verzamelen in musea en op internet.
Periode 3 is de tijd van verachting, medelijden en vernietiging. Centraal staat het gevoel dat alles zinloos is.
De vierde en laatste periode is die van de catastrofe. De mens wordt uitgezift in een ‘eeuwige terugkeer van hetzelfde’. De werkelijkheid is een doelloos proces omdat alles ofwel volstrekt zinloos ofwel volmaakt is. Het nihilisme keert zich ook tegen zichzelf, als een slang die in eigen staart bijt, maar blijft als probleem bestaan.
In nauwgezette lezing van vele aforismen én de Lenzer Heide-tekst werkt Van Tongeren systematisch toe naar de conclusie die suggereert dat het nihilisme niet is op te lossen. En wat betreft de centrale vraag: Wie het nihilisme nog als een bedreiging ziet, is zelf nog niet diep genoeg in het nihilisme verzeild geraakt. Wie de dood van God daadwerkelijk realiseert, kan deze dood niet meer als bedreiging ervaren.
Van Tongeren verzet zich expliciet tegen Martin Heideggers (1889–1976) nihilisme-interpretatie (die volgens hem de onheilspellende dreiging weghaalt door het nihilisme te plaatsen in het vergeten Zijn en het daarmee zo groot maakt dat ze niet meer te voelen is; 181). Ook wil hij niets hebben van Gianni Vattimo’s (1936–2023) nihilisme-interpretatie, want ze wordt een heilsgeschiedenis (‘secularisatie’ als een hoopvolle belofte omdat God als ‘zwakke kracht’ mens is geworden; 188).
Hoe te leven in het nihilisme? Van Tongeren ziet slechts de literatuur (boeken als laboratoria; 223) als niche waar we het kunnen uithouden met het niet op te lossen probleem. Hij wijst naar Kafka, Beckett, Houellebecq. Uiteindelijk is spelen het enige wat overblijft in een periode-4-nihilisme-wereld. Spel heeft weliswaar regels, maar geen hogere zin of bedoeling. Het is wel een spel zoals dieren het spelen, zoals roofdieren spelen met hun prooi. (221).
De discussie tussen de verschillende interpretaties (Heidegger, Vattimo en Van Tongeren) is te beknopt om als lezer goed te kunnen wegen. Het maakt nieuwsgierig naar andere opvattingen. Dit boek biedt in elk geval een zeer heldere introductie van Nietzsches nihilisme en een grondig overzicht van alle gerelateerde primaire teksten.
De historische achtergrond (Griekse tragedies, joods-christelijke façade), Nietzsches voorlopers (Descartes, Kant, Fichte, Schopenhauer) en de ongeloofwaardigheid van een ‘extern anker’ voor het gronden van geloof, moraal en wetenschap worden overtuigend neergezet. Van Tongeren onderscheidt vier periodes in Nietzsches nihilistische denken, met de Lenzer Heide-tekst als de doorslaggevende factor in zijn synthese.
In het kort. Periode 1 is de periode van de onduidelijkheid. Er wordt geprobeerd om het oude denksysteem te redden door onder andere de moraal pluralistisch te maken, de religie minder dogmatisch en de filosofie kritischer. Dat werkt vertragend in de ontmanteling. Het nihilisme breekt nog niet echt door. Volgens Van Tongeren lijkt het dat wij, “in de eenentwintigste eeuw, nog steeds in deze fase verkeren” (p. 151).
Periode 2: De afwezigheid van eenheid van moraal, religie, cultuur en politiek wordt duidelijk. Het geheel is geen geheel meer. De cultuur krijgt de veelheid niet meer onder een noemer (is decadent geworden). Men begint massaal te verzamelen in musea en op internet.
Periode 3 is de tijd van verachting, medelijden en vernietiging. Centraal staat het gevoel dat alles zinloos is.
De vierde en laatste periode is die van de catastrofe. De mens wordt uitgezift in een ‘eeuwige terugkeer van hetzelfde’. De werkelijkheid is een doelloos proces omdat alles ofwel volstrekt zinloos ofwel volmaakt is. Het nihilisme keert zich ook tegen zichzelf, als een slang die in eigen staart bijt, maar blijft als probleem bestaan.
In nauwgezette lezing van vele aforismen én de Lenzer Heide-tekst werkt Van Tongeren systematisch toe naar de conclusie die suggereert dat het nihilisme niet is op te lossen. En wat betreft de centrale vraag: Wie het nihilisme nog als een bedreiging ziet, is zelf nog niet diep genoeg in het nihilisme verzeild geraakt. Wie de dood van God daadwerkelijk realiseert, kan deze dood niet meer als bedreiging ervaren.
Van Tongeren verzet zich expliciet tegen Martin Heideggers (1889–1976) nihilisme-interpretatie (die volgens hem de onheilspellende dreiging weghaalt door het nihilisme te plaatsen in het vergeten Zijn en het daarmee zo groot maakt dat ze niet meer te voelen is; 181). Ook wil hij niets hebben van Gianni Vattimo’s (1936–2023) nihilisme-interpretatie, want ze wordt een heilsgeschiedenis (‘secularisatie’ als een hoopvolle belofte omdat God als ‘zwakke kracht’ mens is geworden; 188).
Hoe te leven in het nihilisme? Van Tongeren ziet slechts de literatuur (boeken als laboratoria; 223) als niche waar we het kunnen uithouden met het niet op te lossen probleem. Hij wijst naar Kafka, Beckett, Houellebecq. Uiteindelijk is spelen het enige wat overblijft in een periode-4-nihilisme-wereld. Spel heeft weliswaar regels, maar geen hogere zin of bedoeling. Het is wel een spel zoals dieren het spelen, zoals roofdieren spelen met hun prooi. (221).
De discussie tussen de verschillende interpretaties (Heidegger, Vattimo en Van Tongeren) is te beknopt om als lezer goed te kunnen wegen. Het maakt nieuwsgierig naar andere opvattingen. Dit boek biedt in elk geval een zeer heldere introductie van Nietzsches nihilisme en een grondig overzicht van alle gerelateerde primaire teksten.
June 11, 2023
Als Paul van Tongeren over Nietzsche schrijft of spreekt, weet je dat je een voorzichtig en genuanceerd betoog voorgeschoteld krijgt. Zo ook in dit boek.
De dreiging van nihilisme (en ook het nihilisme zelf) zwerft door Nietzsches filosofie, zonder dat Nietzsche hier een overzichtelijke theorie over heeft opgesteld. Van Tongeren probeert (en slaagt erin) dit thema aan de hand van teksten van Nietzsche uit te leggen. Van Tongeren blijft heel dicht bij de bron, maar kan het toch heel toegankelijk uitleggen. Een heel knappe balanceeract.
Het boek geeft aanzet om na te denken over een dreiging die niemand schijnt te deren. Het stelt daarin meer vragen dan dat het antwoorden geeft: de lezer is aan zet!
De dreiging van nihilisme (en ook het nihilisme zelf) zwerft door Nietzsches filosofie, zonder dat Nietzsche hier een overzichtelijke theorie over heeft opgesteld. Van Tongeren probeert (en slaagt erin) dit thema aan de hand van teksten van Nietzsche uit te leggen. Van Tongeren blijft heel dicht bij de bron, maar kan het toch heel toegankelijk uitleggen. Een heel knappe balanceeract.
Het boek geeft aanzet om na te denken over een dreiging die niemand schijnt te deren. Het stelt daarin meer vragen dan dat het antwoorden geeft: de lezer is aan zet!
January 14, 2020
De schrijfstijl van Van Tongeren is essayistisch en daarom soms wat lastiger in te komen. Logisch ook, omdat het een overzichtswerk is. Hij zet vrij helder uiteen wat hij wil bespreken over Nietzsches denkproces omtrent nihilisme en werpt een blik op gerelateerde werken en denkwijzen. Voor een coherente begrip van de context moet je wel meer van Nietzsche gelezen hebben, maar als naslagwerk of introducerend boek voor een themabespreking zeker nuttig!
January 20, 2022
Lees en je zult niet meer hetzelfde denken. Een wereld gaat voor je open.
February 5, 2022
Schitterend betoog over de interpretatie van het nihilisme bij Nietzsche door en door gekend en doorleefd.
Displaying 1 - 10 of 10 reviews