Augusto Mendes is een welgestelde dokter, die tijdens de dictatuur van Salazar de stad verlaat om in een ver en afgelegen dorp te gaan wonen, niemand weet waarom. Zijn zoon Antonio Mendes komt getraumatiseerd terug van de oorlog in Angola, waar hij twee keer naartoe is gestuurd. Dan komt diens zoon Duarte Mendes, de eigenlijke hoofdpersoon, een begenadigd pianist - die de muziek helemaal de rug toekeert. Hij beseft dat ook hij is aangeraakt door deze beladen familiegeschiedenis, en dat hij degene is die het een plek moet geven.
João Ricardo Pedro nasceu em 1973, na Reboleira, Amadora. Curioso acerca da força de Lorentz, licenciou-se em Engenharia Eletrotécnica pelo Instituto Superior Técnico. Durante mais de uma década, trabalhou em telecomunicações sem, no entanto, alguma vez ter aplicado as admiráveis equações de Maxwell. Na primavera de 2009, em consequência do carácter caprichoso dos mercados, achou-se com mais tempo do que aquele de que necessitava para cumprir as obrigações do quotidiano. Num acesso de pragmatismo, começou a escrever. O Teu Rosto Será o Último é o seu romance de estreia.
Εύκολο σαν αυτοκτονία. Απρόσμενο σαν την ζωή. Ακατάλυτο σαν τον θάνατο. Ανεξερεύνητα πολύπλοκο και υποκειμενικά κατανοητό σαν την ανθρώπινη υπόσταση.
«Αυτή η γαμημένη απόσταση». Μετρήσιμη και αμέτρητη πάνω σε μια μνήμη που δεν έμαθε να ποτέ να φωτίζει τον δρόμο που οδηγεί απο το όνειρο στον εφιάλτη. «Αυτή η γαμημένη υδρόγειος δεν λειτουργεί» . Δεν είναι αυτόφωτη απο χαρά ή απελπισία και χρειάζεται μεγατόνους αντοχής, προσπάθειας και πόνου για να φωταγωγηθεί. Μα και πάλι, κάτι θα λείπει. Μια υδρόγειος φωταγωγημένη απο ανθρώπινες οδύνες, θλίψεις, δάκρυα και γεωγραφικές συντεταγμένες που οριοθετούνται με αίμα είναι πάντα σκοτεινή σαν άβυσσος. Είναι πάντα μια γαμημένη, χαλασμένη υδρόγειος, με καμμένες τις ηλεκτρικές και τις ανθρώπινες αντιστάσεις. Με αντιστάσεις ματαίωσης, συντριβής, σφαγής, απελπισίας και απόγνωσης μέσα στους λαμπτήρες που βιδώνουν πάνω στην Ιστορία και βαθιά,αιματηρά, ενδοφλέβια ή υποδόρια, στην ατομική μνήμη και στο συλλογικό νεκροταφείο της χρονολογικής εκταφής.
Αληθινά, πρόκειται για έναν αφηγηματικό οίστρο, μια πονεμένη ηδονή αναδρομικής μνήμης, πάνω σε ένα αρχικά αταίριαστο μωσαϊκό. Ένα έργο τέχνης πολυσήμαντων λέξεων που δημιουργούνται απο προσωπογραφίες, μουσικές συνθέσεις, ζωγραφικούς καμβάδες και ένα παιχνίδι γρίφων με κλειδιά τα παραθεμένα συμβάντα των γεγονότων που σημάδεψαν τις ζωές των ηρώων μας.
Ο Ρικάρντο Πέντρο μπορεί να αποπλανήσει και να βιάσει με τον πιο γλυκό έρωτα πίκρας και λησμονιάς όλους τους στοχασμούς της τέχνης και τις αναλλοίωτες πτυχές της πραγματικής ιστορίας ενός λαού.
Παίζει θίγοντας πολιτικά και κοινωνικά καθεστώτα ανθρωπιάς, για να περισώσει περισσότερη μνήμη και να αποκαλύψει ο,τι κρύφτηκε εκούσια στην λησμονιά.
Μας μιλάει για την ιστορία της οικογένειας Μέντες, τουλάχιστον επιφανειακά έτσι φαίνεται. Χρονολογικά οι δικτατορίες και οι επαναστάσεις δημιουργούν φρικιαστικές συγκυρίες όπου φασιστικά τραύματα αιμορραγούν και θεραπεύονται μόνο με την απαξίωση και τον θάνατο διάσπαρτων στον χρόνο και τον τόπο ηρώων. Είναι αυτοί που συναντούν το πεπρωμένο τους σε μια λάθος στιγμούλα που διαρρηγνύει την ζωή τους και τον κοσμο τους με έναν ακόμη πόλεμο, σε έναν περιμετρικά και ανεπανόρθωτα κακό τόπο. Σε σταυροδρόμια που αναμειγνύονται και διαστέλλονται οι μικρόκοσμοι της ζωής σε μια γαμημένη υδρόγειο που δεν λειτουργεί. Αναδύεται τυχαία ίσως η νεότερη ιστορία της Πορτογαλίας. Η μυθοπλασία του συγγραφέα ξεκινά απο ένα απομονωμένο χωριό, με όνομα κάποιου θηλαστικού,μέσα στην τρύπα απο όπου εκκενώνει περιττώματα πολέμου και ακαθαρσίες σφαγής απο τα σπλάχνα της ματαίωσης κάποιο πορτογαλικό ξέφωτο μνήμης.
Καθοριστικά πολύσημος ως έργο τέχνης και στοιχείο επίλυσης νευραλγικών γρίφων της ιστορίας μας είναι ο πίνακας του Μπρέγκελ, στο μουσείο της Βιέννης. Αναπαριστά εικαστικά και απατηλά τους καθρέφτες που αντικατοπτρίζουν τα αινίγματα της ανθρώπινης φύσης όταν ζει, όταν πεθαίνει, όταν μεταστοιχειώνεται σε απτή και ασύλληπτη τέχνη. Πιο συγκεκριμένα εντοπίζει την αυτοπροσωπογραφία μίας ανάπηρης γυναίκας η οποία ξεπηδάει απο τον πίνακα και αναγνωρίζει μέσα σε αυτόν την ύπαρξη της.
Ενα κάτοπτρο του Μπρέγκελ που οδηγεί επικίνδυνα πολλές ανθρώπινες φιγούρες σε αναγνώριση και εξορία απο τον ίδιο τους τον εαυτό. Ένα πρόσωπο ανάμεσα σε καθημερινά σκονισμένα αντικείμενα που οι φωτοσκιάσεις τα μετατρέπουν σε εύφλεκτα υλικά, απο αυτά που κατακαίνε το μυαλό και πυρπολούν ψυχές για να ζωντανέψουν στην μνήμη ή για να χαθούν στην απειλή. Όλα τα μυστικά που αφήνουν έκθαμβο και αποστομωτικά παράλυτο τον αναγνώστη αυτού του βιβλίου φανερώνονται μόνο μέσα απο τους κινδύνους της τέχνης. Ζωγραφική, μουσική, λεξιπλαστικό άρωμα απο σελίδες γεμάτες άχρωμο μελάνι, αποτελούν ειδικά και επίφοβα κάτοπτρα απατηλών και άκρως μολυσματικών ταυτίσεων με ανεξέλεγκτα συμπεράσματα και αμφίρροπα αποτελέσματα.
Οι λεπτομέρειες και οι παγίδες είναι τα πιο ευχάριστα εργαλεία του συγγραφέα ο οποίος μέσα απο μια ανάπηρη γυναίκα που σχεδον ανεπαίσθητα αναπαριστάται σε έναν θεόρατο πίνακα ζωγραφικής, ή μια συγκεκριμένη σονάτα απο μία επική μουσική σύνθεση σκορπάει τα σπασμένα κομμάτια απο τους καθρέφτες της τέχνης και ματώνει κάθε προσμονή ανύψωσης προς τον εαυτό μας. Αντίθετα με το βακτήριο της λεπτομέρειας στην αριστουργηματική ερμηνεία, κάθε μορφής τέχνης μας μεταδίδει την αρρώστεια της προσμονής για τον πολυπρισματικό εαυτό μας όταν παραμορφωμένος πια συμμετέχει στην απειλή του χαμού.
Η λεπτομέρεια που κάνει την διαφορά επικρατεί σε όλες τις εκφάνσεις του βιβλίου και γίνεται μια υπέροχη σύζευξη με την μυθοπλασία και την καταλυτική, επισφαλή και ηδονική επίδραση που φέρνουν τα σπουδαία έργα τέχνης σε κάθε ευάλωτη ύπαρξη που αναζητά παρηγοριά, ταύτιση, καθησυχαστική σιγουριά και δεος. Την ίδια στιγμή πολλές και διάφορες παρενέργειες, συσπάσεις, σπασμοί και πλανερές όψεις εφορμούν στους αδαείς μέσα απο τα κάτοπτρα της τέχνης που γεννάει ζωή και ανασταίνει τον θάνατο της ψυχής. Που φωτίζεται απο ατομικά αισθήματα οικειότητας και αναγνώρισης προσωπικών χαρακτηριστικών, μοναδικών μα και άπειρων, ομοίων αντήχησεων που εμφανίζονται πίσω μας στους καθρέφτες της ύπαρξης μας και βουλιάζουν την ευαισθησία του καλλιτέχνη ή του απλού θαυμαστή στα έγκατα των πολλαπλών τους εαυτών.
Είδωλα στο διηνεκές, πένθος, αυτοκτονίες, τέχνη, αγάπη, μίσος, τέχνη, άρνηση, απάθεια, τέχνη, ρεαλιστικά πλάνα, στιγμιότυπα με χρώμα και μελωδίες μεθεξης, τέχνη, γράμματα, περάσματα, ιστορίες απο όλον τον κόσμο κεντημένες με απόλυτη πραγματικότητα και αβέβαιη ψευτιά, τέχνη, όλο το βιβλιο μια αλληγορία, το δικό σου πρόσωπο θα ειναι το τελευταίο, τέχνη, πίνακας του Μπρέγκελ, λογοτεχνικό αραβούργημα του Ρικάρντο Πέντρο, τέχνη, στο πρόσωπο αυτό που όποιος το αντίκρισε αυτοκτόνησε.
Μυστικά, μυστηριακά, μαγικά οι λέξεις υφαίνουν το βιβλιο αυτό, τέχνη, που μας αποκρύπτει την αδήριτη ανάγκη της να ξεγελάσει, που μας φανερώνει τρανές, υπόκωφες, έντεχνες δονήσεις σε μια καρδιά που αρνείται να σταματήσει.
Ο Μπετόβεν «έζεχνε αρρωστίλα». «Άντε γαμήσου Βόλφγκανγκ. Ο Ντουάρτε, δόξα τω Θεώ, σταμάτησε ακριβώς εκείνη τη στιγμή: όταν ήταν έτοιμος να γίνει ίδιος με τη μουσική που έπαιζε. Όταν ήταν έτοιμος για όλα. Ακόμη και να ακρωτηριαστεί. Να σε τι κατάσταση βρισκόταν όταν εγκατέλειψε τον Μότσαρτ. Τον Μπετόβεν. Τον Μπαχ».
Ατόφιο μίσος προς την τέχνη λίγο πριν ταυτιστούν λίγο πριν τον ενδόμυχο αντικατοπτρισμό που επιφέρει ανάγκες ακρωτηριασμού, πτώσεις, θάνατο.
«Φανταστείτε πως η κοπέλα, αφού ανακάλυψε τον πίνακα του Μπρέγκελ, ακρωτηριάστηκε, έκοψε το πόδι της για να γίνει αδερφή ψυχή με την κοπέλα του πίνακα. Για να καταστεί, η ίδια, σύντροφος στη δυστυχία της εικονιζόμενης γυναίκας. Είναι τρομερό να διανοηθείτε κάτι τέτοιο, έτσι δεν είναι;»
Όταν σε κάθε μορφή τέχνης ανακαλύψεις το ομοίωμα σου, τον εαυτό σου, και αποπειραθείς να ανυψωθείς στην εσχατιά της προσομοίωσης.
«Λες και, έχοντας πλήρη συνείδηση του επερχόμενου θανάτου, το βλέμμα της καλύφθηκε με ανείπωτη ευδαιμονία. Αγνοώ αν αυτό πρέπει να το αποδώσουμε σε μια πολύ καλή ή σε μια πολύ κακή ζωή. Αγνοώ επίσης αν επρόκειτο για βλέμμα ευγνωμοσύνης ή ανακούφισης». 😈✔️ Καλή ανάγνωση. Πολλούς ασπασμούς.
O romance conta-nos a história de três gerações da família Mendes, e tem como pano de fundo alguns períodos importantes da nossa história.
Tudo tem início (…) no dia vinte e cinco de abril de mil novecentos e setenta e quatro, faltaria ainda um bom bocado para as sete da manhã, Celestino apertou a cartucheira à cintura, enfiou a Browning a tiracolo, verificou o tabaco e as mortalhas, esqueceu-se do relógio pendurado num prego que também segurava um calendário e saiu porta fora.
Celestino não é a personagem principal, mas sim Duarte, neto de Augusto Mendes (médico) e filho de António (ex-combatente da guerra colonial)
É através de fragmentos de histórias, que se cruzam e interligam, que tentamos compor o mosaico.
O Policarpo, que se recusa a ficar num Portugal dominado por Salazar, prefere viajar, e envia cartas todos os anos, no mês de Agosto, para o amigo Augusto a comunicar em que lugar do mundo se encontra.
A amizade de Duarte com Índio, e o fim da mesma.
Duarte um excelente pianista cuja genialidade será bruscamente interrompida por razões misteriosas.
Luísa, a mãe de Duarte, cuja história também é trágica. O pai assassinado pelo regime, e a mãe vitima de um acidente bizarro.
Ser órfão é ficar para sempre à espera numa mesa de café
O episódio do quadro de Bruegel, e todas as suas derivações foi o que mais gostei.
E no fim, quando as personagens e nós leitores estamos quase a colocar a última peça do puzzle, a descobrir uma das últimas relações, a página que iria revelar o segredo não está lá…e o livro não se fecha.
Ένα απολαυστικό βιβλίο, χωρίς να το περιμένεις. Το σκληρό αποτύπωμα της ζωής όπως πάει και "κάθεται" πάνω σε όλους τους ανθρώπους. Η μοίρα των ανθρώπων μπλέκεται, από δικτατορίες και πολέμους, επαναστάσεις και αρρώστιες. Τους μετανάστες σε άλλες χώρες και τους στρατώνες.
Αλλά και από αυτά που τα θεωρούμε πιο ευγενή.
Αυτά που θεωρεί ο άνθρωπος ως τα ωραιότερα στοιχεία της ανθρώπινης ύπαρξης, δηλαδή η μουσική και η ζωγραφική, με λίγα λόγια η τέχνη, είναι και αυτά που ταυτόχρονα γίνονται λόγοι απομόνωσης, πόνου, (αυτό)καταστροφής και μοναχικότητας. Και όχι μόνο για τον δημιουργό τους, αλλά και για τον θεατή τους. Ο ίδιος πάντως επιλέγει να σώσει τον πρωταγωνιστή του από μια τέτοια μοίρα.
Η σύγχρονη ιστορία της Πορτογαλίας, επηρεάζει μια οικογένεια και τον μικρόκοσμό της, χωρίς λεπτομέρειες σε ημερομηνίες και ιστορικά γεγονότα, αλλά σαν δεδομένα τα οποία όλοι γνωρίζουν και δεν χρειάζεται να ειπωθούν ξανά και ξανά. Αυτό που χρειάζεται είναι η ματιά σε μια και μόνο οικογένεια και στον αντίκτυπο των γεγονότων αυτών πάνω της, για να σε κάνει να φανταστείς με τη σειρά σου τον αντίκτυπο που είχαν σε χιλιάδες άλλες.
Πρόκειται για ένα αφηγηματικό παιχνίδι, με εναλλαγές ρόλων και φωνών, οι οποίες λένε την ιστορία τους και καθώς αφήνουν το αποτύπωμα τους, δίνουν πάσα στον επόμενο για να συνεχίσει μέχρι να καταλήξει στο τέλος. Έτσι μαθαίνεις την ιστορία της οικογένειας Μέντες. Ξεκινάει από τον παππού της οικογένειας, και περνάει στον εγγονό Ντουάρτε ο οποίος στηρίζει το όλο οικοδόμημα της αφήγησης, με ποικίλους τρόπους. Όλοι έχουν τον αφηγηματικό χρόνο που τους αναλογεί, τόσο όσο χρειάζεται για να ζήσουν ξανά τη ζωή τους με τον αναγνώστη. Και παρόλο που δεν τηρείται κάποια ιδιαίτερη χρονολογική σειρά, ο χρόνος είναι παρών, τον καταλαβαίνεις ότι περνάει και αλλάζει μέσα από τα κομμάτια της αφήγησης. Μια ιστορία "αληθινή" με "αληθινούς χαρακτήρες" που σου θυμίζουν τους δικούς σου ανθρώπους. Γιατί δεν είναι κακό καμιά φορά να θυμόμαστε και τους πιο κοντινούς. Οι χαρακτήρες άψογα γραμμένοι, με αρχή, μέση και τέλος. Κανείς τους δεν μένει μετέωρος. Είτε ανήκουν στην οικογένεια Μέντες είτε όχι, αυτό που θέλουν να πουν το λένε. Και πιστέψτε με, έχουν να πουν πολλά. Μας θυμίζει τον πατέρα και τη μάνα μας, τον παππού και τη γιαγιά, τον φίλο που είχαμε στο σχολείο, που "χάθηκε" μετά. Ακόμα και τα ταλέντα και τις κλίσεις μας που κάπως μας διαμόρφωσαν και μας έκαναν να είμαστε αυτό που είμαστε όταν κλείνουμε το φως το βράδυ στα σπίτια μας.
Ένα πολύπλοκο μυθιστόρημα, γραμμένο αριστοτεχνικά, μικρό μεν σε έκταση, μεγάλο δε σε νοήματα. Κάποιες παραγράφους γυρίζεις να τις δεις ξανά, όχι γιατι δεν θυμάσαι ονόματα και χρόνους, ή γιατι δεν κατάλαβες τι ειπώθηκε, αλλά γιατι αυτό που διάβασες είναι τόσο βαθύ, που δεν θέλεις να το ξεχάσεις τόσο γρήγορα.
Ler este livro é como fazer um puzzle de 1000 peças da Educa e no fim dar conta que nos faltam 10 peças. O puzzle foi-se construindo aos poucos, começámos por bocados de ali e de acolá, no fim vemos que é bonito, o que está feito encaixa bem, mas...faltam peças. As personagens são como as peças do puzzle, bem "encaixadas" (isto é, construídas), o romance tem cenas marcantes (a fotografia geral do puzzle), mas depois ficam tantas pontas soltas que a desilusão é difícil de colmatar. No geral, gostei, mas queria saber onde andam as 10 peças....
Estou um bocado confusa. Serei eu que ando a perder capacidades de leitura? Concentração, talvez? Ou talvez seja o meu cérebro que começa a ficar exausto destas viagens a preto e branco pelas páginas de múltiplos livros.
Antes de mais, sem dúvida que o autor tem um talento inato para a escrita. Não me parece que o que ele articula - toda esta orquestra de palavrões ou associações espontâneas ao longo de uma mesma frase - seja menos do que isso; espontânea. Não é possível ensaiar tal desembaraçado na hora de criar uma ideia escrita, isto é-lhe certamente natural. Vi muita matemática, e até alguma engenharia, pelo meio do discurso - e isso agradou-me, porque os homens de números geralmente não são homens de letras, e o João Ricardo Pedro parece conseguir dividir-se por estes dois campos tão distintos do raciocínio humano.
A história em si é uma teia intrincada, um puzzle que se vai juntando aos poucos e, quando faz sentido, é de uma lógica deliciosa vê-lo formar imagens. Gostei da narrativa, apesar das asneiras e da crueldade. Acho que a vida é um pouco assim: uma série de desastres e culpas involuntárias que, a pouco e pouco, vão compondo quem os comete e quem deles é vítima. Ao contrário do que esperava de uma obra tão falada e tão aclamada e com tanto Marketing, não há sexo (ou praticamente não há sexo), e uma coisa assim seria em tudo compatível com a linguagem crua do autor e o tom irónico e um pouco fatalista do livro. Se é para expôr a natureza das pessoas, porque não expo-la na sua maior fraqueza? Gabo isso ao autor, manteve-se longe daquilo que é sabido vender tanto e atrair tanto o público português (basta pensar nos telefilmes/cinema nacionais/nacional).
Acho que tanto as questões políticas quanto existenciais coexistem nesta obra na medida certa. Gostei das personagens; entendi as personagens, entendi, sobretudo, a falta de nexo da vida das personagens. E se, no final, esperam resposta a todas as dúvidas... desenganem-se! Na vida, muitas portas ficarão por fechar e muitos enigmas por solucionar.
Se ele voltar a escrever, eu lerei. Mas o livro é de um cariz muito português, muito mergulhado na minha própria natureza de portuguesa, no nosso passado de portugueses, e eu não sei se voltarei algum dia a estas páginas, se as recomendarei. É como lidar com o mal que é nosso diariamente, que é inatamente nosso. Custa a encarar que tanto do ser português esteja aqui.
Espero fazer-me entender e garanto que compreendo, na totalidade, o prémio com que foi galardoado. Uma vez mais, atribuo 3,5.
A emoção de um simples minuto das nossas vidas pode acompanhar-nos para sempre. Um médico da cidade pode ficar fascinado por uma varanda de uma casa perdida numa aldeia com nome de mamífero. Um pequeno e insignificante ponto de um quadro de um museu poderá tornar-se mais importante do que o próprio quadro. Um soldado, algures no mato e envolvido na guerra do Ultramar, não poderá ser o mesmo que partiu. Um pianista talentoso poderá odiar a sua arte. Uma mulher poderá mudar a cor do seu cabelo por despojamento.
Ao ler-se este livro, percebe-se que a vida é uma soma de tempos e que todas as famílias são uma consequência dos sonhos e desgotos das gerações que os antecederam. Que formamos, sem que o saibamos, um puzzle com as nossas memórias e com as nossas vivências. E que, para percebermos como chegámos até aqui, talvez tenhamos que resolver esse puzzle, saber em que pontos encontrámos encruzilhadas, e descobrir a memória do(s) momento(s) em que optámos por este ou por aquele caminho. E este é um livro de encruzilhadas, um livro sobre a origem de destinos.
Com o decorrer da leitura, percebemos que tudo se vai conjugando e que o enredo se torna melancólicamente belo. Queremos saber mais, sempre mais. No final, sente-se que cada frase, cada trecho que poderia até parecer desnecessário, foi importante e pleno de sentido. Que a história foi respondendo às perguntas que fomos formulando, sem contudo dar todas as respostas, relegando para nós as últimas palavras, para que as escrevamos como as sentimos.
Sim, este livro falou-me. Talvez por isso, e no fim de o ler, fui rever fotografias antigas e senti que também elas me falavam. Pois João Ricardo Pedro consegue reinventar-nos os afectos. E tem uma forma única de escrita: escreve da forma que todos pensamos. Mas com uma beleza própria, muito sentida e por vezes irónica, mas sempre cativante e com trechos sublimes. É uma escrita tão inovadora que, arrisco mesmo dizer, se tornará intemporal.
Questo romanzo racconta la storia di tre generazioni di una famiglia portoghese: di Augusto Mendes, medico; del figlio Antonio, che la guerra in Angola ha segnato profondamente; del nipote Duarte, pianista di grande talento che improvvisamente smette di suonare senza dare spiegazioni. Tutto prende l’avvio dalla morte di Celestino, un uomo dal passato misterioso, giunto in paese 40 anni prima ferito e senza un occhio, che Augusto cura, regalandogli anche un occhio di vetro.
“Oh, dottore, mi sembra anche di vederci già meglio”, non era perché grazie all’occhio finto era passato a vederci meglio, ma perché l’immagine che lo specchio gli restituiva assomigliava al ricordo che aveva di sé. Per questo, era un’illusione. Un’illusione che, da un lato, era in grado di restituirgli l’identità, ma allo stesso tempo era in grado di nascondergliela”.
Da questa morte rimandata per tanti anni, si snodano le vicende dei Mendes, insieme a quelle di donne e uomini e di un paesino sperduto dal nome di mammifero. La Storia del Portogallo resta sullo sfondo, accennata in poche frasi qua e là, in una serie di capitoli che dalla fine della rivoluzione dei Garofani abbracciano tre periodi storici diversi, procedendo avanti e indietro nel tempo senza preavviso. Ci si abitua presto ai salti temporali e a uno stile che alterna un periodare lungo a frasi brevissime, secche, che si susseguono per pagine in un elenco quasi ossessivo di azioni compiute da uno dei protagonisti. Il tempo rallenta o si fa spasmodico nel seguire i gesti meccanici di Duarte o della madre Paula, scandendo i momenti che precedono la fine di qualcosa o la morte. Conosciamo episodi della vita dei Mendes, intuiamo segreti di cui vorremmo essere messi a parte, vediamo il mondo esterno entrare in quel paesino attraverso le lettere di Policarpo, amico di Augusto da tempo espatriato.
“Per molti anni, le lettere di Policarpo furono la finestra dalla quale i nonni di Duarte assistevano al mondo. [...] Per la nonna di Duarte, quelle storie appartenevano a un mondo lontano a cui non era mai appartenuta, un mondo che aveva difficoltà a comprendere. [...] Per il nonno, invece, erano storie di un mondo che lui aveva abbandonato. Un mondo che era stato il suo mondo e che, per quanti anni fossero passati, sarebbe sempre stato il suo mondo”.
Ma in questa storia di ossessioni, di sogni, di vita quotidiana non tutto viene rivelato. La scrittura a tratti malinconica dell’autore ci lascia con un finale aperto, in cui solo alcuni pezzi del puzzle sono tornati a posto.
De roman bestaat uit kriskras door elkaar vertelde verhalen over drie generaties. Op het eerste gezicht hebben die verhalen niet veel met elkaar te maken, maar dat is slechts schijn. Op een nagenoeg geniale manier komen uiteindelijk alle piepkleine details samen. Toen het boek uit was, zat ik enige tijd met spijt in het hart naar de wereld te staren. Ik wou het boek meteen herlezen om alle details nog beter te plaatsen. Wat me zo bekoort? Dat je de hoofdstukken als het ware als losse kortverhalen kunt lezen. En dat die kortverhalen je bovendien gewoon van je sokken blazen. In een heel gewone taal slaagt de schrijver erin de roman te vullen met krachtige, zelfs mokerslagende scènes die je verbluft en ondersteboven achterlaten. Een grandioos mooi en goed boek. Ik heb er geen andere woorden voor.
Πορτογαλία κ τα πέτρινα χρόνια της δικτατορίας του Σαλαζάρ. Ένα μυθιστόρημα σε μορφή διηγημάτων. Λόγος έντονα ποιητικός. Λέξεις με σάρκα και οστά. Ένα σπάνιο λογοτέχνημα και μια αξιοσημείωτη καινοτόμος δομή.
Desde que o livro saiu para o mercado tive uma certa curiosidade para o ler. Não só por ser a primeira vez que um autor português ganha o prémio Leya, mas pelo titulo que me conquistou! Assim, quando me foi dada a oportunidade de escolher o livro para o clube de leitura da Bertrand a minha escolha recaiu neste "O Teu rosto será o último". Foi uma boa surpresa, uma vez que se trata de um primeiro romance escrito por autor que não fez (ou não fazia) da escrita a sua vida profissional.
A história das personagens deste livro, que representam três gerações de homens, não é contada de forma linear, ou seja, vamos saltando do passado para o presente sem haver a informação no capitulo, mas isto não torna o livro confuso. Dá para acompanhar perfeitamente. E achei piada aos capítulos não serem numerado mas descritos com uma palavra ou uma pequena frase. É uma escrita floreada, onde o autor usa muitas vezes a repetição, mas penso que isso até dá uma certa beleza à história, que é de si, um pouco bruta e um pouca fria. Adorei um capitulo, que a meu ver, dá uma viragem na história, que parece tão mas tão banal e ridículo mas que no fundo é profundo e vistas bem as coisas é brilhante! Estarei à espera de um novo livro do autor!
4,5 Το διάβασα σ'ενα πρωινό.. Κλείνοντας το βιβλίο έμεινα με ένα χαμόγελο καρφιτσωμένο στο πρόσωπο και μια αίσθηση γλυκιάς μελαγχολίας... Ένα αφήγημα που εξιστορεί τη διαδρομή μιας οικογένειας στα ταραχωδη χρόνια της δικτατορίας του Σαλαζάρ στη Πορτογαλία, με έναν τρόπο σχεδόν μαγικό... Φαινομενικά ασύνδετες ιστορίες, αποκτούν συνοχή όσο προχωράει η αφήγηση. Κομμάτια ενός παζλ το κάθε κεφάλαιο, μιας εικόνας που δεν φαντάζεσαι μέχρι να βάλεις και το τελευταίο κομμάτι... Ένα στολιδάκι...
Uma curiosa conjunção de coincidências levou-me a uma sessão na biblioteca de Lagos, dinamizada pelo autor, que desconhecia, pese embora tenha recebido o Prémio Leya em 2011 e tenha sido a obra premiada mais vendida até hoje. O livro é excelente, cheio de ritmo, com uma escrita de grande qualidade, agradável, nunca maçadora. Trata-se de uma história complexa, densa, fascinante, que se desenvolve em vários níveis e com diferentes linhas temporais. Muito bem estruturada, as diferentes partes do enredo imbricam-se com elegância deixando espaço quanto baste para a imaginação do leitor. ***** 09.06.2024 Hoje assisti ao filme homónimo (Luís Filipe Rocha), que me levou a voltar a mergulhar na estória do João Ricardo Pedro. Regressei a casa e voltei ao livro. Um universo maravilhoso de contenção, de sentimentos, de palavras que não chegam a ser ditas, por desnecessárias, e que, no entanto, estão lá. O filme faz jus à poesia do livro. Tenho de dizer aqui que muito raramente isso ocorre, normalmente os filmes pós livro são como as refeições para microondas: banais, insonsas, poucochinhas, mas aspergidas generosamente com efeitos especiais e fartura de lugares-comuns (estou talvez a ser injusto com os filmes, mas eu sou do team-livros; reconheço, porém, que abundam os livros que seguem a mesma estratégia). Em suma: a ler o livro quem ainda não leu (😳) e a ver o filme antes que desapareça das salas.
Πολύ ενδιαφέρον και κάπως ιδιόρρυθμα γραμμένο μυθιστόρημα, όπου ο συγγραφέας σκιαγραφεί το πορτρέτο μιας οικογένειας, με φόντο τη σύγχρονη ιστορία της Πορτογαλίας, και πιο συγκεκριμένα από τη Δικτατορία του Σαλαζάρ μέχρι την Επανάσταση των Γαρυφάλλων, με κάποιες αναφορές και στον αποικιακό πόλεμο. Γινόμαστε μάρτυρες διαφόρων γεγονότων και στιγμών που σημάδεψαν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο τα μέλη της οικογένειας, με όλα τα μυστήρια, τις χαρές και τις λύπες. Η όλη δομή της ιστορίας είναι σαν παζλ, με τον αναγνώστη να καλείται να ενώσει τα κομμάτια για να δει στο τέλος τη συνολική εικόνα. Δεν υπάρχει κάποια συγκεκριμένη χρονολογική σειρά, μιας και ο συγγραφέας πηγαίνει συνεχώς μπρος-πίσω στον χρόνο και αλλάζει συχνά το επίκεντρο της αφήγησης. Αυτό μπορεί να αποσυντονίσει μερικούς αναγνώστες, προσωπικά όμως μου άρεσε πάρα πολύ, ήταν σαν ο συγγραφέας να με έβαλε να λύσω ένα μυστήριο, και όχι απλά να διαβάσω μια δραματική ιστορία. Η γραφή είναι πολύ όμορφη, πότε ρεαλιστική και πότε λυρική, με τις κατάλληλες δόσεις χιούμορ και δράματος. Γενικά πρόκειται για ένα πολύ ωραίο και καλογραμμένο μυθιστόρημα, αν και ίσως να μην είναι για όλα τα γούστα.
Estava à espera de algo bom... muito bom, contudo o autor parece-me ter querido imitar uma espécie de cruzamento entre José Luis Peixoto e Saramago e o resultado é uma obra feita de episódios desconexos, sem fio condutor, com alguns momentos de prosa desnecessários (como quando o autor repete até à exaustão certas frases ou até palavras num curto espaço de tempo, ou então quando decide, sabe-se-lá porquê escrever tudo o que a mulher comprou no supermercado durante duas páginas). Durante a leitura pensei "Meu deus ando eu a apregoar que devemos fazer show em vez de tell... mas isto quase que nem tem diálogos!" Os diálogos dão vivacidade ao texto. O pior da história foi quando o médico se apaixonou por Laura pasmem-se em uma linha. "Laura vamos casar. Laura vamos ter um filho. Laura, é menino." erm ok? Should I care? Do I care? Enfim um livro que tinha potencial para algo genial (and I am not joking), falha por lapsos de estrutura e por personagens que supostamente são trágicas, mas que não são verdadeiramente exploradas. Ás vezes mais vale poucas, mas devidamente cuidadas.
No seu romance de estreia, João Ricardo Pedro conta-nos a história de uma família, através de três gerações de homens: o doutor Augusto Mendes, o seu filho António e o neto Duarte. Tomando como ponto de partida o 25 de Abril de 1974 e narrada em episódios desfasados, a história avança e recua no tempo, de forma a evidenciar os acontecimentos mais relevantes no seio da família Mendes, particularmente para Duarte, que revela ter um enorme talento como pianista.
Após ter levado menos de 24h a ler O Teu Rosto Será o Último, encontro-me muito bem sem saber que classificação lhe hei de dar. É um livro que se lê muito rapidamente, mas a verdade é que são apenas duzentas e poucas páginas. Cada capítulo também é relativamente pequeno. O desfasamento temporal confere alguma estranheza à história, faz lembrar o filme 'Pulp Fiction', mas não lhe retira a compreensão. Ou, pelo menos, aquilo que me pareceu que o autor queriam que fosse compreendido. Porque nem tudo é explicado e isso, a mim, provocou uma sensação de insatisfação. Por exemplo, qual é a história de Celestino, afinal? Ainda por cima, é com ele que o autor começa a história. É que, depois de ter o livro lido, as peças do puzzle todas juntas, por assim dizer, não consigo achar que tenha gostado da história assim por aí além. Na verdade, até cerca de metade do livro, estava disposta a dar-lhe quatro estrelas porque estava a gostar. Mas depois o interesse morreu um bocado. Quando cheguei ao final, fiquei convencidíssima que aí é que ia ser, que ia perceber tudo e iam ser mesmo quatro estrelas, mas aquele final não me convenceu. Pior ainda, não me esclareceu todas as dúvidas. E eu não posso ir a Buenos Aires, não é?
'Jouw gezicht zal het laatste zijn' zoomt in op drie generaties van een Portugese familie: Augusto Mendes, zijn zoon Antonio en zijn kleinzoon Duarte. Het verhaal begint op 25 april 1974 in een afgelegen Portugees dorp aan de voet van het Gardunhagebergte. Het is de dag van de Anjerrevolutie, de geweldloze staatsgreep die een eind zal maken aan de dictatuur van António de Oliveira Salazar.
In het dorp hebben de notabelen zich verzameld in het huis van doutor Augusto Mendes om het nieuws uit Lissabon op de radio te volgen. Op diezelfde dag wordt de oude Celestino op een afgelegen terrein vermoord teruggevonden. Celestino woont al ongeveer veertig jaar in het dorp, maar hij is altijd een mysterie gebleven. Indertijd kwam hij uit het niets opdagen, haveloos, zwijgzaam en met een kapot oog. Augusto, die zelf nog relatief nieuw was in het dorp, had de wonde verzorgd en Celestino onder zijn vleugels genomen. Wat is nu gaande? Heeft het verleden Celestino ingehaald? Werd hij gezocht en is hij na veertig jaar uiteindelijk door zijn belagers gevonden? Of is de datum van zijn dood – de val van de dictatuur – geen toeval?
De open vragen zetten de verbeelding van de lezer aan het werk, maar wie snel een antwoord hoopt te vinden, blijft op zijn honger zitten. In het volgende hoofdstuk wordt de focus verlegd naar Duarte die van zijn vader Antonio een verhaal krijgt te horen over diens legertijd in Angola. En in hoofdstuk drie gaat het over het elektrisch orgel dat Duarte met kerst krijgt en dat ruzie uitlokt tussen de volwassenen, waarna Duarte verdwijnt en wordt teruggevonden met bloedende vingers, wat opnieuw vragen bij de lezer oproept.
ron = Cobra/Canvas
Sommige hoofdstukken lijken geschreven op het ritme van een adagio. Sommige hoofdstukken zijn geweldig en zeer poetisch. Ik blijf alleen met veel vragen zitten en dat vind ik jammer. Maar wel genoten van het schrijfsel.
É entusiasmante saber que este é o primeiro romance de João Ricardo Pedro, permite-nos sonhar com um futuro risonho para a literatura portuguesa. "O Teu Rosto Será o Último" é um livro maduro, pensado ao detalhe, enraizado num cenário muito português e que conta a história de Duarte e da família através de pequenos contos que se vão ligando como uma manta de retalhos. A leitura é envolvente mas requer a atenção do leitor. Precisaria de relê-lo para perceber algumas coisas e fico com a ideia que a porta ficou aberta para uma continuação. A existir, João, agora que elevaste a fasquia, como te safas desta?
(PT) No dia 25 de abril de 1974, algures na serra da Gardunha, Celestino sai de casa para, aparentemente, caçar. Mas no final do dia, acaba por ser encontrado de cabeça para baixo, com o seu rosto desfeito. A única coisa que existe e que permite identificá-lo é o seu olho de vidro, que fora colocado pelo doutor Augusto Mendes, que achou isso um prodígio.
Tendo como referência o período da Revolução dos Cravos, este romance desvia-se irremediavelmente na triste vida da família Mendes e do calvário que a ditadura e o golpe militar lhe infligiu. Duarte, a personagem principal, é uma das muitas crianças que nasceram durante a guerra colonial do ultramar.
A obra é-nos contada em sete partes divididas por vários capítulos curtos, aparentemente concisos e interligados, mas autónomos entre si. A narrativa orienta-se em volta dos passos de Duarte Mendes, ainda que por vezes haja capítulos dedicados ao pai e avó, por quem a personagem principal sente especial carinho. Todas estas personagens estão intimamente ligadas ao 25 de Abril: o antes e o após; um depois que se verifica não ter mudado muito na mentalidade e organização da vida portuguesa. Até aqui, tudo parece estar em conformidade para tornar este romance num bom livro.
Vencedor do Prémio LeYa 2011, concurso prestigiadíssimo de Literatura, o jovem autor Ricardo João Pedro promete ao leitor uma obra fascinante com uma estrutura exemplar. A escrita é marcada pelo excesso de palavrões, pelas vírgulas abusivas e por uma frieza e quasi-objectividade que acaba por tornar a leitura aborrecida, previsível, pré-fabricada. Os palavrões funcionam bem tanto num livro como no quotidiano quando bem empregues, tudo na vida tem hora e lugar; no entanto, se a verborreia é feita a torto e a direito e sem pedir licença, certamente que cairá no ridículo. Veja-se o caso exemplar de Irvine Welsh: as personagens de Leith até que violam os bons costumes britânicos com frequência, mas o autor escocês faz questão de lhes emprestar a sujidade linguística nos momentos acertados. Aqui, numa «aldeia com nome de mamífero», não só as personagens mas também o narrador se perdem em discursos desconexos e listagens de impropérios.
As vírgulas e os pontos matam por completo a acção. Ao tentar tornar a sua escrita sóbria e aproximando-se em demasia no choque e tragédia, o autor pausa em excesso o nível da aparente calma, assassinando assim a narrativa. Outro dos aspectos negativos e mal trabalhados é a repetição dos termos: «Embrulhado (…) numa camisola de lã, num casaco de lã, num sobretudo de lã, num cachecol de lã, num par de luvas de lã, num gorro de lã (…).».
A estória, essa, inicialmente prometida a algo grande em torno do 25 de Abril, rapidamente se perde numa novela televisiva portuguesa, enfadonha, repetitiva e tristemente previsível. Duarte entra num consultório e o médico faz-lhe as habituais perguntas sobre os seus hábitos alimentares, se fuma, se bebe e… acaba por também lhe perguntar pela preferência futebolística. A referência ao futebol é tanta que Ricardo João Pedro tenta mesmo igualar a estética do mítico comentador Gabriel Alves: «Até que o Van Basten, do bico da pequena área, a cruzamento de Mühren, remata de primeira, e a bola, numa trajectória improvável – que, como o filho, perspicazmente, observou, não era compatível com a velocidade do remate e das duas uma: ou, por breves momentos, a força gravítica exercida pela Terra aumentara, ou então o fenómeno não podia ser descrito pelas três leis fundamentais de Newton e tinha de ser entendido à luz da mecânica quântica -, passa por cima de Sasayev e entra na baliza.».
«Duarte não se mexeu, nem quando o Índio soltou um breve gemido e dois esguichos de esperma se ergueram no ar. O primeiro caiu sobre a alcatifa. O segundo, sobre o sofá. Algumas gotas caíram, ainda, sobre as folhas que haveriam de ficar para sempre em branco.». Isto acontece numa das vezes que Duarte leva a casa um amigo para lhe tocar Beethoven no piano. A acção tem tragicamente mais peripécias desconexas e estéreis como esta. O autor, licenciado em Engenharia Electrotécnica e um homem da Matemática, dá explicações pertinentes e em tudo indispensáveis. «Por isso, durante os onze dias, fumou, no máximo, oito cigarros. Ou talvez até nem tenha fumado nenhum, depende. No maço, sobraram doze cigarros. Vinte menos doze: oito. O que quer dizer que, naqueles onze dias, houve, pelo menos, três em que não fumou um único cigarro. E tinha-os ali à mão de semear, o que não deixa de ser relevante. Vinte menos doze: oito. As contas eram fáceis de fazer. E foram feitas.». Certo.
Aquando da recente apresentação de Caligrafia dos Sonhos do espanhol Juan Marsé, António Lobo Antunes desabafou que estava nas mãos dos grandes grupos editoriais para quem só o dinheiro e as vendas contam - «Olhem à vossa volta, se houver cinco livros bons na livraria já não é mau. Esta é a verdade». O Teu Rosto Será o Último não é um livro mediano, muito longe disso. É francamente péssimo em todos os aspectos.
Na minha opinião a circunstância de os factos não serem contados por ordem cronológica, as personagem "apresentadas" aos poucos, constantemente intercaladas umas nas outras faz com que a história seja um pouco confusa. Obviamente que parte da mestria do livro reside aí, na forma como o autor permite que o leitor vá desenrolando o novelo da história, não obstante ficarem algumas coisas por contar, nomeadamente o crime cometido por Celestino. Julgo que o autor se apoiou bastante nos pormenores, frequentemente somos embalados por eles, nomeadamente no capítulo (A mãe e o fim da União Soviética) em que no final uma personagem revela à família que tem um cancro e que vai ser internada no dia seguinte. Esse capítulo consiste um relato dos pequenos actos daquela personagem naquele dia, designadamente da descrição do que comprou no supermercado, quantas gramas de feijão encarnado, de fiambre, de queijo flamengo, de café... E é o próprio autor que nas palavras de uma personagem diz que "os pormenores são uma espécie de vírus. De bactéria. Altamente contagiosos". Encontrei neste blogue uma apresentação muito bem arrumada das personagens, o que deverá ter implicado a leitura do livro pelo menos uma segunda vez. http://alegriabreve47.blogspot.pt/201... Considerei que toda a história estava dominada pelas infelicidades da vida, parece que todas as personagens vivem dominadas pela empatia, resultado de acontecimentos maus que lhes aconteceram. Os avós maternos de Duarte que morreram de forma trágica, o pai que se suicida com a arma do avó, Duarte que vê o seu dom para o piano como algo que o vai consumir e dominar, Duarte que disfarça uma mancha de esperma no sofá com sangue! Julgo que uma das maiores virtudes do livro é nos deixar a todos ansiosos a olhar para os quadros de Brueghel em busca da "mulher que caminhava sobre duas muletas e cuja perna direita terminava numa ligadura, um pouco abaixo do joelho." (pág. 157) que ao que consta pertence ao quadro "Luta entre o carnaval e a quaresma". Pela descrição de outras personagens do quadro que é feita no livro, julgo que é mesmo este o quadro referido no livro. Para finalizar, julgo que na 1ª metade do livro o autor abusou do uso de asneiras, na maioria dos casos de forma desnecessária. Em jeito de resumo, julgo que o livro é interessante, com algumas cenas marcantes, um pouco confuso mas também é aí que reside o desafio. Recomendo, apesar de julgar que não é uma narrativa que agrade à maioria. 4º romance lido no âmbito do Festival do Primeiro Romance.
Péssimo. Não conheço nenhum dos outros livros que foram a concurso do prémio Leya2011, mas, das duas uma: ou as outras obras eram todas piores e este o menos mau, ou o júri (?) esteve distraído e cometeu uma grande injustiça. Por exemplo, para fundamentar a minha opinião, quem tiver a oportunidade de abrir o livro na página 130, encontrará uma interminável e autêntica "lista de compras de supermercado" - lamentável. Teria mil e uma razões mais para apontar outros infelizes exemplos, mas, acreditem, não é minha intenção criticar para desmotivar o autor (que não conheço pessoalmente). Aliás, quero até felicitá-lo pelo montante pecuniário que arrecadou com o prémio, uma vez que se encontrava desempregado. Desejo-lhe toda a sorte, muita saúde e que faça bom proveito. Desejo-lhe também que consiga rapidamente um emprego, na sua área de formação. O melhor do livro: o titulo e a capa (lindíssima). Editora: excelente marketing, sem dúvida. Júri: sem comentários.
João Ricardo Pedro foi uma revelação em 2011, quando lançou o seu primeiro livro, "O teu Rosto será o último", título lindíssimo. Esta é a história da família de Augusto Mendes, uma história influenciada pela Revolução de 1974, pelas repressões políticas e pela Guerra Colonial. A obra vai contando pedaços da história de diferentes personagens, até que o tempo vai passando e as coisas começam a fazer sentido. Para a ler requer muita atenção aos pormenores para que mais tarde se possa encaixar os pedaços de história e para que tudo faça sentido. A história é interessante mas o que me fez apreciá-la verdadeiramente foi os sentimentos que ela me proporcionou, alegria, tristeza ... muitos momentos com um sorriso nos lábios, que me fizeram pensar que apenas livros de autores portugueses me conseguiram fazer ler a sorrir. E isso é tão bom.
Storia di una famiglia portoghese che si incrocia indissolubilmente con l'ultimo secolo di storia del proprio paese. Il filo narrativo è unito dalle tre generazioni prese in considerazione dall'autore, perciò sorge spontaneo il paragone con "Cent'anni di solitudine" di Garcia Marquez, dal quale però si discosta soprattutto per lo stile chirurgico e concreto, alieno dell'ariosità tipica del realismo magico. Pedro possiede il tratto dei grandi scrittori: descrive ma non spiega, demandando al lettore il compito di scegliere il proprio percorso tra le molte emozioni offerte. Una grande opera prima che è valsa all'autore il premio Leya per il miglior esordio, riconoscimento decisamente meritato.
O melhor de 'O Teu Rosto Será o Último', para mim, é a sinceridade da escrita, a naturalidade com que cada pensamento nos é transmitido através do discurso indirecto livre, da prosa cuidada. Um autor 'desconhecido' que, através do prémio LeYa'11, se dá a conhecer, e muito bem, aos portugueses. E que, sem saber, nos oferece uma nova forma de ver os livros e a literatura :)
João Ricardo Pedro, prémio Leya 2011, teve a sua estreia com “O teu rosto será o último”. A sinopse do livro, rigorosa, é um ótimo ponto de partida para o que se segue: estórias de vida de três gerações, na sequência do 25 de abril de 1974. Avô, pai e neto têm as suas próprias realidades, em contextos diferentes: o avô num mundo rural, onde exerce medicina e a figura do médico é fundamental, tanto mais num contexto pré-25 de abril, em que os cuidados de saúde estavam pouco desenvolvidos; o pai, com os demónios que trouxe dos combates coloniais em África; o filho, além da herança, com o seu talento ímpar de pianista.
Ao mesmo tempo, a avó, menina da terra, com a 3.ª classe, e a mãe, órfã (pelo combate político do pai numa altura em que este não era permitido e por acidente da mãe), carregam também os seus fardos.
Há passagens interessantes e reflexões potenciadas: Leva a arte à loucura? É possível abdicar dela para garantir a salvação? Como lidar com estas decisões e traumas? A personagem de Duarte e de Joseph Castorp ajudam nesta reflexão.
Ao mesmo tempo, as referências musicais e de compositores são uma ótima oportunidade para aprender diferenças de géneros para poder apreciar (qual diálogo entre escritor, leitor e personagens) peças como a Fuga de Bach 867.
Como pontos menos conseguidos, penso que as estórias nem sempre são escritas no andamento que melhor as poderia potenciar. Por vezes, parecem ser dados destaques a aspetos que não são, depois, desenvolvidos e o narrador segue, também, personagens que pareceriam desnecessárias. Outras vezes, penso que poderia ter sido dada uma maior densidade (incluindo do ponto de vista emocional) a aspetos que se afiguram marcantes para a história. Paralelamente, apesar do muito que intuímos, nem sempre temos respostas, fruto quer de elipses temporais, quer da pura ausência. Por último, fazendo sentido, para certas personagens, utilizar calões, em dados trechos, parece-me que o seu uso pode ser excessivo (porque, aparentemente, incoerente com o narrador ou as personagens que as proferem).
Estes aspetos, contudo, não desmerecem a obra que, com os seus episódios, ajudam a retratar um contexto tão próximo.