Der Garten der Lüste: Roman über Leben und Werk des Hieronymus Bosch

by John Vermeulen

Im Mittelalter zurzeit von Karl dem Kühnen war der Teufel ein reales, wirkliches, die irdische Welt regierendes Wesen. Von den Kanzeln der gotischen Kirchen verbreiteten die Dominikaner diese Botschaft mit apokalyptischer Sprache, und waren dabei nicht weniger diabolisch. Überall, auch in 's-Hertogenbosch wütete die Inquisition, deren dunkles Tun das Lodern der Scheiterhaufen taghell erleuchtete. Wer nicht als Hexe enden wollte, der durfte sich nichts zuschulden kommen Jeder Nachbar war ein potenzieller Denunziant. "Die Hölle befand sich auf Erden und mußte nicht anderswo gesucht werden", heißt es in John Vermeulens Roman Der Garten der Lüste : Selbst Pasteten werden hier angeblich "mit dem Fett verbrannter Hexen und Ketzer zubereitet". In dieses in wortgewaltigen Bildern beschworene Szenario einer Atmosphäre der Angst hat Vermeulen sein Buch über das Leben des genialen Malers Hieronymus Bosch angesiedelt. Aus personaler Erzählperspektive schildert er die Jugend des ebenso sensiblen wie furchtsamen Künstlers mit ihrem allgegenwärtigen Grauen. Er beschreibt die enge Beziehung des 10-Jährigen zur nicht minder begabten (und nur ob ihres Geschlechts nicht geförderten) Schwester Herberta, seine Ausbildung bei Vater und Onkel und einen Werdegang, der bis zuletzt immer zwischen kirchlicher Anerkennung und peinlicher Befragung schwankte; die zahlreichen klugen Bildbeschreibungen deuten Boschs Kunst als idealen Ausdruck einer von Tod und Teufel beseelten Zeit. Viel ist nicht bekannt über die Biografie des Jeroen van Aken alias Hieronymus Bosch. Ob er ein kirchenkritischer Ketzer, ein kreativer Drogensüchtiger oder Vertreter des Katharismus war -- all dies hat man aus seinen dunkel-fantastischen Bildern herauszulesen gesucht --, ist bis heute unbekannt. Umso mehr Dichtung hat Vermeulen, der bereits mit dem Buch Die Elster auf dem Galgen über die Zeit Pieter Bruegels positiv auf sich aufmerksam machte, mit einfließen lassen in seine Romanbiografie. Dem Buch hat dies nicht geschadet, im Ist es dem Autor doch wieder einmal gelungen, anhand eines Malerlebens das Panorama einer ganzen Epoche anschaulich vor uns aufzumalen. --Thomas Köster

Genres: Historical Fiction, Art

591 pages, Paperback

First published January 1, 2001

About the author

John Vermeulen was een Vlaamse schrijver. Hij gebruikte ook de pseudoniemen Tessy Bénigne en John Linden.

John Vermeulen in de Nederlandstalige Wikipedia


John Vermeulen was a Flemish writer. He also used the pseudonyms Tessy Bénigne and John Linden.

Reviews

[Nick · Rating 2 out of 5]

het was goed, dacht ik met een half geforceerde glimlach toen ik drie sterren aanduidde. Het was goed, maar verdorie het is met half omgewrongen arm dat ik twee sterren geef. Laat ik met de deur in huis vallen, ik ben dol op het werk van Hieronymus Bosch. Het moge geen verrassing zijn dat iemand die houdt van fantasy en van meer duistere fictie, horror en het absurde zijn gading vindt in de tekeningen en schilderijen van Jeroen Bosch. In vergelijking met de andere grote namen van zijn tijd, was Bosch unieker, meer uitgesproken zichzelf en amper nagevolgd. Zijn werken kan ik lang aanstaren om alle details te zoeken, de kleine tafereeltjes die concurreren voor jouw aandacht in tegenstelling tot een zoveelste stijve hyperrealistische afbeelding van een zoveelste kruisiging of ander momentus Christi die mij oprecht tot vermoeidheid brengen. Het moge misschien godlasterend zijn, maar behalve Bosch lijkt de bijbel weinig tot geen interessante grote kunst opgeleverd te hebben (althans zo ervaar ik het).

Dit is echter geen boek over zijn kunst, maar een roman over zijn leven. Bosch is zo één van die gekende figuren waar we weinig van kennen. We zijn zelfs niet geheel zeker of we al zijn werken kennen en een heleboel tekeningen zijn verloren. Niet alleen dat, maar met duidelijke voeten in de middeleeuwen, Bosch had geen dagboek of memoires die zoveel populairder zouden worden in de komende decennia na zijn dood. Dit gecombineerd met perceptie van uniciteit van zijn werk maakt dat verbeelding en projectie enorm meespeelt bij de analyse van de kunst en het leven van de schilder. Was hij een ketter, een vrijdenker, een drugsgebruiker, een kathaar? Lid van geheime genootschappen, een alchemist, een bevreemdende geest of een regelrechte misantroop die zijn mensenhaat uitte door gruwelijke heltaferelen te schilderen?

John Vermeulen plaatst zich duidelijk in het kamp van hen die veel achter de werken van de man zoeken. Hij presenteert een Jeroen Van Aken (ofwel Bosch) die melancholisch is, zwaarmoedig, dromerig en idealisme vervormd tot cynische misantropie. Nu, dat is een persoon waar ik bij momenten mijzelf in herken, inclusief een neiging tot fantasy en horror om die gevoelens een plaats en veilige uitklep te geven. Het probleem dat ik ermee heb echter, is dat de fout maakt om Bosch werk los te zien van de middeleeuwse traditie die bestond. Middeleeuwse manuscripten stonden vol en ik bedoel echt vol, van bizarre figuren en taferelen. Ridders die half mens half slakwezens bevechten, vossen in biscchopkleding, duivels die dames lastigvallen die scriptie lezen. Muziek makende apen of konijnen tot zelfs kont tuba's toe. Ter illustratie (met middeleeuwse muziek erbij ) https://www.youtube.com/watch?v=ZlipG...

Dus de hele premisse van het boek dat Bosch een zo unieke geest was dat die taferelen en figuren bedacht die ongezien waren? Wel nee. Wat Bosch uniek maakt, is dat hij een dankzij boekdrukkunst ter ziele gaande kunst en expressie vorm van de middeleeuwen als inspiratie nam voor zijn vroeg moderne kunst. Waar al zijn tijdgenoten voor realisme gingen en de Renaissance navolgden met natuurgetrouwe afbeeldingen keek Bosch terug naar de door deze nieuwe kunst verfoeide minderwaardige vorm van kunst en maakte dat tot zijn stijl. Het zou mij niet verbazen dat de meeste, zeker vroegere kunst analyses gewoon geen weet hadden van deze traditie van manuscripten versiering die zo schijnbaar absurd, bizar en bij tijden platvoers kan zijn, waardoor Bosch uit het niets lijkt te komen. https://ed.ted.com/lessons/what-is-a-...

Vandaar dat een deel van mijn mindere appreciatie van het werk komt, het is niet dat ik tegen het beeld van Jeroen Bosch ben dat John Vermeulen hier ophangt; maar wel dat hij de bron van zijn kunst volgens mij volledig verkeerd zag. Een weinig verscholen, ongekend genie verhaal dat ver zijn tijd voorbij was, terwijl ik net van mening ben dat het genie van Bosch was om een expressie vorm die alle andere kunstenaars van zijn tijd wegwoven net te versterken en haar ultieme vorm te geven. Dat lijkt mij een boeiender verhaal dan het grotendeels gefantaseerde verhaal over aanvaring met kerk en strijd voor vrijdenken dat John Vermeulen ervan maakte.

De hele premise van dat vrijdenken is gegrond in een wel ongewone keuze met name een incestueuze relatie met zijn zuster. Toegeven, ik wordt ongemakkelijk van het idee los van persoon, maar ik vind het een nogal doldriest beeld dat geschapen wordt hier. Dit vormt deel van een langer narratief over Jeroen Bosch vermeende aanvaringen met de inquisitie en opnieuw, dat is een doldriest beeld dat hier geschetst wordt. Natuurlijk als je Jeroen Bosch als een soort agnostisch persoon voorstelt dat drugs gebruikt, in een naakt commune vertoeft, vrije (taboeloze) liefde nastreeft en alchemie bedrijft en diens zuster een martelares voor vrijdenken maakt, tja dan moet je wel een dreiging van de inquisitie erbij halen toch alleen jammer dat die dreiging tot niets leidt

Het verhaal van John Vermeulen wil teveel motieven geven voor Jeroen Bosch, in plaats van één of twee van de theorieën uitwerken, krijgen we een amalgaam van allemaal maar in essentie komt Bosch meer over als een 18de eeuws persoon dan een 15de eeuws. Hij lijkt meer op zijn plaats in een café dan een taveerne met zijn bepijnzingen en quasi filosofisch gemijmer. Een ander probleem is dat er teveel kanten en zijden zijn aan zijn persoon en plotpunten niet voldoende uitgewerkt zijn. Met name Jasper en Sprengers. De eerste's band met Bosch is veel te stevig op een veel te losse grond gefundeerd terwijl Sprengers macht en invloed af en toeneemt naargelang het plot het uitkomt. De eerste is veel te weinig uitgewerkt, de andere is een karikatuur.

Wil ik daarmee zeggen dat het een slecht boek is? Nee niet echt; het probleem zit hem in van welke insteek je naar Bosch kijkt. Iemand als ik zie dit boek en denkt; kerel je hebt Bosch niet begrepen terwijl iemand die helemaal mee is met één van de theorieën over de man er zijn gading in zal vinden. Al kan het ook wel zijn dat die ook zal denken, waarom nu echt al de theorieën terzelfdertijd? Het leest wel vlot en mede omdat ik mezelf wel herken in een zekere zwartgalligheid, kon het boek mij wel nog bekoren, te nemen of te laten mijn andere bedenkingen over deze kunstenaar en of dit jou zou storen bij het lezen van dit boek.

[Lisa · Rating 5 out of 5]

I loved it and I was looking forward to reading more everyday. It was really interesting and the feelings were very well transported. Obviously, I knew one or two things about that time due to history lessons at school but this book gives you a really good look inside that era. It's really captivating and devastating at the same time. I was sharing especially the fear and hate of the main characters. This is a definite recommendation for me! (I read it in German)

[Luisa · Rating 3 out of 5]

Entertaining spin-off about the life of the painter Hieronymus Bosch

[Mikhail Belyaev · Rating 3 out of 5]

Один из множества скучных и поверхностных псевдо-биографических романов, представляющих известных деятелей прошлых эпох в образе современных "либералов" из "творческой интеллигенции".

[alexxx · Rating 2 out of 5]

Spoiler! ‼️
Gut geschrieben und gut und flüssig lesbar, allerdings hat mich der "Geschwisterliebe" Plottwist sichtlich überrascht wie auch etwas verstört.

Es ist wenig über den Künstler Hieronymus Bosch und sein Leben bekannt, man merkt in diesem Roman sehr deutlich die künstlerische Freiheit des Autors an. Im positiven Sinne! Ich habe bei dem Titel mehr Auseinandersetzung mit den Werken und der Biografie des Künstlers und des damaligen Zeitgeistes erwartet. Stattdessen war es eine fiktive Darstellung des Innenlebens von Bosch.
Sehr kreativ geschrieben, nur nicht das, was ich erwartet hatte :D

[gardienne_du_feu · Rating 5 out of 5]

Als viertes Kind von Anthonius van Aken wird im 15. Jahrhundert in 's-Hertogenbosch Jeroen geboren. Er ist ein wenig anders als seine Geschwister, ein nachdenkliches, stilles Kind, das von den anderen gehänselt wird und nur zu seiner ältesten Schwester, der rebellischen Herberta, einen "Draht" hat.

Herberta und sein Onkel Thomas bringen dem Jungen die Grundlagen des Malens und Zeichnens bei. Herberta hat großes Talent, doch als Mädchen nützt ihr das wenig.

Wegen ihrer scharfen Zunge gerät Herberta in Schwierigkeiten, ihre Kritik an Kirche und Gesellschaft ziehen die Aufmerksamkeit der Inquisition auf sich, und sie wird als vermeintliche Hexe eingesperrt.

Nur dem Einfluss des Vaters, der als Maler Aufträge für hohe Würdenträger ausführt, ist ihre Freilassung zu verdanken.

Jeroen fühlt sich von der Gesellschaft zunehmend abgestoßen und verarbeitet seine Gedanken in aufsehenerregenden Bildern, die manche aufgrund ihrer Symbolsprache für ketzerisch halten, andere sind fasziniert. Er nimmt den Künstlernamen an, unter dem er später bekannt wird: Hieronymus Bosch.

John Vermeulen hat einen farbenprächtigen, bildreichen Roman über diesen Maler geschrieben, über den ich sehr wenig wusste und um den sich viele Gerüchte ranken: war er ein Ketzer? Nahm er Drogen? War er ein Lüstling?

Vermeulen flicht diese Vermutungen glaubwürdig in den Roman ein und schafft das Bild eines Mannes, der nicht in seine Zeit und die herrschenden Moralvorstellungen passte und deshalb von seinen Zeitgenossen nicht verstanden wurde.

[Angel Serrano · Rating 4 out of 5]

Hyeronimus "el Bosco" es un maestro pintor de los Países Bajos en los siglos XV y XVI. Acosado por la Inquisición luchará por mantenerse libre en su expresión profundamente pesimista de la vida y, en cierto modo, sacrílega. Buen retrato de la época.

[Claudia · Rating 5 out of 5]

Eine schreckliche und düstere Zeit, die hier beschrieben wird. Ob sich Boschs Leben tatsächlich so abgespielt hat, bleibt dahingestellt, auf jeden Fall bekommt man einen lebendigen Zugang zu seinem Werk. Ein lohnendes Leseerlebnis, das mitunter aber an die Nieren geht.