... καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς

by Sylvain Ricard (Adapter), Ντανιέλ Καζανάβ (Illustrator), Χρόνης Μίσσιος (Original Author)

1947. Mε το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου η Ελλάδα τυλίγεται στο χάος του Εμφυλίου. Ο τότε δεκαεξάχρονος Χρόνης Μίσσιος συλλαμβάνεται, βασανίζεται και καταδικάζεται σε θάνατο για τη συμμετοχή του στον Δημοκρατικό Στρατό. Αποφυλακίζεται με την αμνηστία του 1973, αφού έχει περάσει 21 χρόνια σε φυλακές και εξορίες.

Την περίοδο αυτή της ζωής του ο Μίσσιος τη διηγείται στο ...καλά, εσύ σκοτώθηκες νωρίς, βιβλίο που δεν χρειάζεται συστάσεις, τόσο που έχει διαβαστεί από την έκδοσή του το 1985 μέχρι σήμερα.
Καθηλωμένοι από τη ζωντάνια της γραφής, αλλά και από τη δύναμη των γεγονότων και των προσώπων, η Μυρτώ Ράις, ο Συλβαίν Ρικάρ και ο Ντανιέλ Καζανάβ αποφάσισαν να αποτολμήσουν τη διασκευή του βιβλίου σε εικονογραφημένο αφήγημα.

Δεν κατάφερα να αλλάξω το σύστημα, όμως δεν θα επιτρέψω ούτε σε αυτό να με αλλάξει, έλεγε ο Χρόνης Μίσσιος.

Τι ονομάζουμε "πράξη αντίστασης" σήμερα; Τι περιεχόμενο μπορεί να δώσει κανείς στη λέξη "στράτευση"; Ποια όπλα διαθέτει, για να εναντιωθεί σ' ένα σύστημα που έχει καταντήσει την ελευθερία επιχείρημα μάρκετινγκ; Ποια πρότυπα να τον εμπνεύσουν μέσα σ' αυτόν τον μετα-ιδεολογικό κόσμο, που μοιάζει να επιστρέφει στο πιο σκοτεινό του παρελθόν; Η μαρτυρία αυτή μας απαντά με τρόπο ξεκάθαρο και δυνατό.

Ο Χρόνης Μίσσιος πέθανε στις 20 Νοεμβρίου 2012 σε ηλικία 82 χρόνων, λίγο πριν την ολοκλήρωση αυτού του βιβλίου.

Του είναι αφιερωμένο.

Genres: Graphic Novels

187 pages, Hardcover

First published April 1, 2013

About the author

Né en 1969, Sylvain Ricard est titulaire d’un diplôme d’ingénieur en biologie moléculaire. Depuis 1990, il travaille dans la recherche médicale appliquée à la génétique humaine. En 2000, il co-fonde avec Frédéric Fejard un site internet consacré à la BD, http//Bdscope.org et devient également président d’une association de promotions de jeunes auteurs. En 2001, il rencontre Christophe Gaultier, avec lequel il écrit Banquise (2002) et Kuklos (2003). En 2005, il signe Les rêves de Milton, chez Dupuis, en collaboration avec Maël avec lequel il décidera de retravailler pour Dans la colonie pénitentiaire.

http://www.editions-delcourt.fr/catal...

Reviews

[Eternauta · Rating 4 out of 5]

"...κάθε βράδυ εκείνο το "γεια σας αδέλφια" σου'σφιγγε την καρδιά στη μέγγενη...και το πρωί στη θέση του συντρόφου σου έβλεπες ένα μπογαλάκι ρούχα. Τόσο έρημα, τόσο μόνα".

Τι να πεις εδώ? Μόνο σεβασμός. Το κείμενο διατηρεί απαράλλαχτα τα λόγια του πρωτότυπου. Η οπτικοποίηση και η αναγκαστική επιμέλεια που υφίσταται το έργο του Μίσσιου ίσως να ξενίσει κάποιους αλλά η δουλειά είναι εξαιρετική και θα εισάγει ένα πολύ ευρύτερο (και νεότερο) κοινό στο συγκλονιστικό μαρτυρολόγιο των πέτρινων χρόνων.

[Jenny Ko · Rating 4 out of 5]

Υπέροχο!!

[Ο σιδεράς · Rating 3 out of 5]

Καλό ειναι ως εισαγωγή σ αυτή την "ταραγμένη" περίοδο, ομως σαν κάτι να λείπει, ή κάτι να περισσεύει. Μπορεί να μην βρέθηκα σε ευνοϊκή συναστρία για Μακρονήσια και Άη Στράτηδες, όπως και να ‘χει όμως το κόμικς βασίζεται στο κείμενο του Μίσσιου, οπότε.. 

 

[Zizeloni · Rating 4 out of 5]

Δεν έχω διαβασει το βιβλίο του Χρόνη Μίσσιου, αλλά θα το κάνω οπωσδηποτε.
Το graphic novel ειναι σιγουρα μια πολύ καλή δουλεία, καλό σχέδιο.
Αν και δεν εχω διαβάσει το αρχικό βιβλίο πιστεύω ότι θα μου αρέσει περισσότερο, ενιωσα ότι οι ιστορίες είχαν περισσότερα από αυτά που διάβαζα. Φυσικά δεν φταίνε οι δημιουργοί, δεν μπορείς να αποδώσεις όλο το κείμενο και τα συναισθήματα που προκαλεί στον μειωμένο χώρο που σου αφήνει η μορφή κομικ.

Οσον αφορά αυτό που διάβασα... τόσες ζωές σπαταλημένες.... να περνουν όλη τους τη ζωή στη φυλακή (οι πιο τυχεροι? ή οι πιο άτυχοι?) γιατί έχουν κάποια συγκεκριμένα πιστεύω. Δεκαέξι χρονών μπήκε φυλακή, βγήκε μετά από 20 χρόνια... Θέλω να πιστεύω ότι πλέον δεν υπάρχει τόση βλακεία, ας πούμε τουλάχιστον στην Ευρώπη ή στο δημοκρατικό δυτικό κόσμο. Αλλά πολύ φοβάμαι ότι αν δυσκολέψουν τα πράγματα και ξεβολευτούμε, θα δούμε ότι αυτή η βλακεία ακόμα υπάρχει...

[Manos Vasileiou Aronis · Rating 5 out of 5]

Το ασπρόμαυρο σχέδιο του Daniel Casavane είναι ιδιαίτερα καρτουνίστικο ελαφρύνοντας κάπως την βιαιότητα των όσων διηγείται ο Μίσσιος. Ο Casavane δεν σχεδιάζει με ρεαλισμό τους πρωταγωνιστές του έργου του, αλλά, όπως έχει παρατηρήσει εύστοχα ο Δημοσθένης Παπαμάρκος, προσπαθεί να αποδώσει μέσα απ’ τη μορφή τους τον ψυχικό τους κόσμο, έτσι όπως τον φαντάζεται ο αφηγητής. Έτσι είναι χαρακτηριστική η αποτύπωση των προέδρων των στρατοδικείων και των βασανιστών του Σαλονικιού και των συντρόφων του, με μορφές απωθητικές, σκληρές, τερατώδεις. Αντίθετα για τους υπόλοιπους (ακόμα και για δεσμοφύλακες που τους φέρθηκαν πιο ανθρώπινα) το σχέδιο του Casavane είναι πιο αγνό, πιο αθώο και πιο ανθρώπινο.

Στο «…καλά εσύ σκοτώθηκες νωρίς», όπως και στα επόμενα έργα του, ο Μίσσιος πέρα απ’ τη διήγηση των αγώνων και των βασάνων που πέρασε απ’ το μετεμφυλιακό κράτος, ασκεί σκληρή κριτική και στο ΚΚΕ, για τον τρόπο λειτουργίας του και τις πολιτικές αποφάσεις του σε κρίσιμες στιγμές. Είτε συμφωνεί, είτε διαφωνεί κανείς με την κριτική του Μίσσιου, είναι δεδομένο ότι αυτή είναι συγκεκριμένη και βασισμένη σε εμπειρικά δεδομένα της ζωής ενός αλύγιστου αγωνιστή και γι’ αυτό η άποψή του θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με σεβασμό. Οι δημιουργοί του graphic novel μπόρεσαν να διαλεχθούν εύστοχα και με αυτή την πλευρά της αφήγησης του Μίσσιου. Δίνοντας βέβαια λιγότερο χώρο στην κριτική στο ΚΚΕ, από όσο έδωσε ο ίδιος ο Μίσσιος στο πρωτότυπο έργο, κατάφεραν να εστιάσουν στις ουσιώδεις πλευρές της κριτικής του συγγραφέα, παρουσιάζοντας μια ολοκληρωμένη διήγηση στο ευρωπαϊκό κοινό, χωρίς απ’ την άλλη να αλλοιώσουν την ηρωική ιστορία των αγωνιστών της Αντίστασης και του Εμφυλίου, παρουσιάζοντας τον αγώνα τους ως μάταιο ή λανθασμένο. Το «…καλά εσύ σκοτώθηκες νωρίς» είναι σίγουρα ένα έργο με πίκρα για την ήττα και την έκβαση της ιστορίας, αλλά ξεχειλίζει από το αλύγιστο πάθος του συγγραφέα του για αγώνα και ζωή, σε αντίθεση με μεταγενέστερα απολογητικά κείμενα – πραγματικές δηλώσεις μετανοίας – με γνωστότερο το «Ευτυχώς ηττηθήκαμε».

Ολόκληρη η κριτική στο Smassing Culture

[Fay · Rating 4 out of 5]

Το ότι διάβασα το συγκεκριμένο βιβλίο ήταν κυρίως θέμα τύχης, μιας και το κέρδισα σε διαγωνισμό. Κατά τ' άλλα ομολογώ πως δεν το γνώριζα...
Πρόκειται για ένα αυτοβιογραφικό έργο και αυτό είναι από μόνο του συγκλονιστικό. Είναι απίστευτο (όσες φορές και εάν έχουμε ακούσει παρόμοιες ιστορίες) το πόσα πολλά μπορεί να υπομείνει ένας άνθρωπος απλά και μόνο για τις ιδέες του, όπως απίστευτη είναι και η κτηνωδία που υπάρχει εκ μέρους κάποιων άλλων ανθρώπων.
Αυτό πάντως που αδυνατεί να συλλάβει το μυαλό μου είναι η ανθρώπινη... βλακεία. Σε στιγμές που οι λαοί θα έπρεπε να ενωθούν και να συγκροτήσουν τις δυνάμεις τους, τελικά αυτό που επιλέγουν να κάνουν είναι να ''τρώγονται'' μεταξύ τους.

[Smassing Culture · Rating 5 out of 5]

Ολόκληρη η κριτική στο Smassing Culture

Γροθιά στο στομάχι η comic μεταφορά του «…καλά εσύ σκοτώθηκες νωρίς»

Το «…καλά εσύ σκοτώθηκες νωρίς» είναι ένα απ’ τα πιο πολυδιαβασμένα λογοτεχνικά έργα της μεταδικτατορικής εποχής. Ο χειμαρρώδης λόγος του Μίσσιου και η αμεσότητα της προφορικότητας του λόγου του μέσα από έργα όπως το «…καλά εσύ σκοτώθηκες νωρίς» ή το «Χαμογέλα ρε, τι σου ζητάνε» μας γνωρίζει την σκληρή ιστορική πραγματικότητα της μεταπολεμικής Ελλάδας, μέσα απ’ τη ματιά ενός κομμουνιστή, αγωνιστή της Αντίστασης και του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος, ο οποίος πέρασε πολλές δεκαετίες της ζωής του στις φυλακές, τις εξορίες και τα ψυχιατρεία που έχτισαν οι νικητές του Εμφυλίου.

Μέσα απ’ τα βιώματα του Χρόνη Μίσσιου αναβιώνει ολόκληρη η ιστορία της μεταπολεμικής Ελλάδας. Στην ιστορία του Σαλονικιού ζωντανεύει ξανά το πάθος του αγώνα για μια καλύτερη ζωή των αγωνιστών της Αντίστασης και του Εμφυλίου, που μέσα απ’ τις γραμμές του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ και μετά του ΔΣΕ, πολέμησαν τους κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους και έφτασαν να κάνουν το δικό τους άλμα προς τον ουρανό. Η ήττα του Εμφυλίου θα βρει τους περισσότερους στις φυλακές και τις εξορίες να αντιμετωπίζουν καθημερινά τον θάνατο των εκτελεστικών αποσπασμάτων και την ασύλληπτη βιαιότητα των βασανιστηρίων και των άθλιων συνθηκών διαβίωσης. Ο Σαλονικιός, ως βαρυποινίτης, περνάει δεκαετίες τις φυλακές, τις εξορίες και τα ψυχιατρεία του μετεμφυλιακού κράτους, αλλά και της μετέπειτα δικτατορίας των Συνταγματαρχών. Όπως λέει ο ίδιος «όταν για να είσαι κομμουνιστής έπρεπε να έχεις το κεφάλι σου στο ντρουβά, δεν κουράστηκα, και αυτό κράτησε χρόνια και χρόνια».

Η μεταφορά σε comic του «…καλά εσύ σκοτώθηκες νωρίς», που εκδόθηκε πρώτη φορά στη Γαλλία και έπειτα μεταφράστηκε και κυκλοφόρησε στα ελληνικά απ’ τις εκδόσεις Polaris, σίγουρα αποτελεί ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα, λόγω του τρόπου γραφής του Μίσσιου, ο οποίος υπάρχει ο κίνδυνος να χαθεί μέσα απ’ την απλή αποτύπωση σε comic των ιστοριών του. Όμως το σενάριο του Sylvain Ricard και της Μυρτούς Ράις μεταφέρει με ιδιαίτερο σεβασμό το έργο στην comic μορφή του. Παρά το γεγονός, ότι – αναγκαστικά – οι σεναριογράφοι του comic θα έπρεπε να επιλέξουν ποιες ιστορίες θα αφηγηθούν στη δική τους – πλέον – ιστορία και ποιες θα αφήσουν έξω (όπως συμβαίνει εξάλλου σε κάθε μεταφορά καλλιτεχνικού έργου σε άλλο είδος), αυτή η επιλογή έγινε με ιδιαίτερη προσοχή και με σεβασμό στο πρωτότυπο έργο, απ’ το οποίο μάλιστα προέρχεται αυτούσια και κάθε φράση του comic, όπως σημειώνει η Μυρτώ Ράις στην εισαγωγή της.

Το ασπρόμαυρο σχέδιο του Daniel Casavane είναι ιδιαίτερα καρτουνίστικο ελαφρύνοντας κάπως την βιαιότητα των όσων διηγείται ο Μίσσιος. Ο Casavane δεν σχεδιάζει με ρεαλισμό τους πρωταγωνιστές του έργου του, αλλά, όπως έχει παρατηρήσει εύστοχα ο Δημοσθένης Παπαμάρκος, προσπαθεί να αποδώσει μέσα απ’ τη μορφή τους τον ψυχικό τους κόσμο, έτσι όπως τον φαντάζεται ο αφηγητής. Έτσι είναι χαρακτηριστική η αποτύπωση των προέδρων των στρατοδικείων και των βασανιστών του Σαλονικιού και των συντρόφων του, με μορφές απωθητικές, σκληρές, τερατώδεις. Αντίθετα για τους υπόλοιπους (ακόμα και για δεσμοφύλακες που τους φέρθηκαν πιο ανθρώπινα) το σχέδιο του Casavane είναι πιο αγνό, πιο αθώο και πιο ανθρώπινο.

Στο «…καλά εσύ σκοτώθηκες νωρίς», όπως και στα επόμενα έργα του, ο Μίσσιος πέρα απ’ τη διήγηση των αγώνων και των βασάνων που πέρασε απ’ το μετεμφυλιακό κράτος, ασκεί σκληρή κριτική και στο ΚΚΕ, για τον τρόπο λειτουργίας του και τις πολιτικές αποφάσεις του σε κρίσιμες στιγμές. Είτε συμφωνεί, είτε διαφωνεί κανείς με την κριτική του Μίσσιου, είναι δεδομένο ότι αυτή είναι συγκεκριμένη και βασισμένη σε εμπειρικά δεδομένα της ζωής ενός αλύγιστου αγωνιστή και γι’ αυτό η άποψή του θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με σεβασμό. Οι δημιουργοί του graphic novel μπόρεσαν να διαλεχθούν εύστοχα και με αυτή την πλευρά της αφήγησης του Μίσσιου. Δίνοντας βέβαια λιγότερο χώρο στην κριτική στο ΚΚΕ, από όσο έδωσε ο ίδιος ο Μίσσιος στο πρωτότυπο έργο, κατάφεραν να εστιάσουν στις ουσιώδεις πλευρές της κριτικής του συγγραφέα, παρουσιάζοντας μια ολοκληρωμένη διήγηση στο ευρωπαϊκό κοινό, χωρίς απ’ την άλλη να αλλοιώσουν την ηρωική ιστορία των αγωνιστών της Αντίστασης και του Εμφυλίου, παρουσιάζοντας τον αγώνα τους ως μάταιο ή λανθασμένο. Το «…καλά εσύ σκοτώθηκες νωρίς» είναι σίγουρα ένα έργο με πίκρα για την ήττα και την έκβαση της ιστορίας, αλλά ξεχειλίζει από το αλύγιστο πάθος του συγγραφέα του για αγώνα και ζωή, σε αντίθεση με μεταγενέστερα απολογητικά κείμενα – πραγματικές δηλώσεις μετανοίας – με γνωστότερο το «Ευτυχώς ηττηθήκαμε».

Τέλος, έχει αξία να επισημανθεί η εύστοχη πρωτοβουλία των δημιουργών του comic να παραθέσουν στο τέλος του graphic novel και ένα εκτεταμένο βιογραφικό του Χρόνη Μίσσιου και ένα Χρονολόγιο των σημαντικότερων γεγονότων στην Ελλάδα απ’ τα τέλη του Μεσοπολέμου μέχρι την πτώση της Δικτατορίας. Το «…καλά εσύ σκοτώθηκες νωρίς» δεν συνομιλεί απλώς με την ελληνική ιστορία απ’ τη δεκαετία του ’40 και μετά, αλλά πολύ περισσότερο είναι πλέον κομμάτι της. Γι’ αυτό ο αναγνώστης – είτε εδώ, είτε στο εξωτερικό – θα πρέπει να έχει όσο το δυνατόν καλύτερη ιστορική γνώση της εποχής, προκειμένου να καταλάβει τους ανθρώπους της εποχής και τις ιστορίες τους. Και μέσα απ’ τις σελίδες αυτού του graphic novel όλοι παίρνουμε ένα σκληρό μάθημα για το πραγματικό πρόσωπο των νικητών του εμφυλίου.

[Panagiota Apergi · Rating 5 out of 5]

«Δεν κατάφερα να αλλάξω το σύστημα, όμως δεν θα επιτρέψω ούτε σε αυτό να με αλλάξει».

Λίγο καιρό μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ελλάδα παραδίνεται στο χάος του Εμφυλίου και ο 16χρονος τότε Χρόνης φυλακίζεται, βασανίζεται (πολλές φορές) και καταδικάζεται σε θάνατο. Έχοντας περάσει τα πάνδεινα δυο δεκαετίες στη φυλακή, έγκλειστος σε Μακρόνησο, Άη Στράτη, αλλά και στις φυλακές Κέρκυρας, Αβέρωφ και Κορυδαλλού, ο Μίσσιος μάς αφηγείται την ιστορία του.

Το graphic novel των Σιλβαίν Ρικάρ και Ντανιέλ Καζανάβ, σε επιμέλεια Μυρτούς Ράις, που κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Polaris, ακολουθεί τη γνήσια λαϊκή και αυτοβιογραφική αφήγηση του Μίσσιου, μεταφέροντας τον αναγνώστη στο «μαρτυρολόγιο» ενός παιδιού, που βίωσε από νωρίς την κτηνωδία και τα βασανιστήρια απλώς και μόνο για τις ιδέες του.

Η πένα του Καζανάβ, ο οποίος διακρίνεται για τον μη ρεαλιστικό – πλην όμως βαθιά ανθρώπινο - τρόπο απόδοσης των μορφών, προσομοιάζει επακριβώς τον ψυχικό κόσμο των πρωταγωνιστών, τον χαρακτήρα των βασανιστών και των προέδρων των στρατοδικείων, αλλά και όσων δεσμοφυλάκων φέρθηκαν με μια κάποια ανθρωπιά στους φυλακισμένους.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει η επιμελήτρια του graphic novel, Μυρτώ Ράις, η οποία γνώριζε προσωπικά τον Μίσσιο, το έργο ακολουθεί την αφηγηματική δομή του πρωτοτύπου, παραθέτοντας, μάλιστα αυτούσια τα κειμενικά του μέρη, αν και ένα σημαντικό τμήμα του βιβλίου, εκείνο που εστιάζει στην κριτική του αντιστασιακού συγγραφέα στο ΚΚΕ, απουσιάζει, διατηρώντας, ωστόσο, ακέραιο του χιούμορ και τον δηκτικό του λόγο απέναντι στα όσα βίωσε.

«Κοντεύει να ξημερώσει κι έχω ακόμα τόσα να σου πω, αλλά είμαι κουρασμένος. Σκέφτομαι τον Μιχάλη, τον Στέφανο, εσένα, όλους σας… Αυτό το ποτηράκι είναι για πάρτη σας.»

Περισσότερες βιβλιοκριτικές στο www.newstrip.gr