Ο Λέανδρος

by Παναγιώτης Σούτσος

Ο Λέανδρος, το πρώτο νεοελληνικό μυθιστόρημα, αποτελεί την ελληνική εκδοχή του μυθιστορήματος του Goethe Οι οδύνες του νεαρού Βερθέρου (1774) και εντάσσεται στην παράδοση του ευρωπαϊκού βερθερισμού, που γονιμοποίησε τη φαντασία εκατοντάδων συγγραφέων επιστολικών και ημερολογιακών μυθιστορημάτων δημιουργώντας μια σειρά από ερωτευμένους αυτόχειρες. Λυρικός μονόλογος γεμάτος συναισθηματικές εκρήξεις, οι επιστολές του Λέανδρου ουσιαστικά δν αποσκοπούν στην επικοινωνία με τον παραλήπτη τους, αλλά αναπτύσσουν τα χαρακτηριστικά της ανεπίδοτης ημερολογιακής σελίδας.

Στο σημείο σύγκλισης του Διαφωτισμού με τον Ρομαντισμό, ο Σούτσος με το συγκεκριμένο πεζογράφημα, αλλά και με δύο ακόμα διηγήματα που περιλαμβάνονται σε αυτήν την έκδοση, διατυπώνει μια προωθημένη κοινωνικοπολιτική προβληματική, η οποία τα διαφοροποιεί ως ένα βαθμό από τα ευρωπαϊκά πρότυπά τους.

Genres: Classics

243 pages, Paperback

First published January 1, 1834

About the author

Η οικογένεια του Σούτσου ήταν επιφανής φαναριώτικη οικογένεια της Κωνσταντινούπολης και πολλοί συγγενείς τους ασχολήθηκαν με τα γράμματα: αδερφός της μητέρας του ήταν ο ποιητής Ιάκωβος Ρίζος Νερουλός, ενώ και η αδερφή του, Αικατερίνη Σούτσου, ήταν ποιήτρια. Στην Κωνσταντινούπολη έκανε κατ’ οίκον μαθήματα με αξιόλογους λόγιους της εποχής, ενώ το από 1818 ως το 1820 ο Παναγιώτης και ο Αλέξανδρος Σούτσος φοίτησαν στην Σχολή της Χίου, όπου είχαν φημισμένους δασκάλους όπως ο Νεόφυτος Βάμβας και ο Κωνσταντίνος Βαρδαλάχος. Το 1820, εξ αιτίας του θανάτου του πατέρα τους, Κωνσταντίνου Σούτσου, ο Αλέξανδρος και ο Παναγιώτης μετέβησαν στο Βουκουρέστι, όπου παρέμειναν για σύντομο χρονικό διάστημα κοντά στον θείο τους, Αλέξανδρο Σούτσο, ηγεμόνα της Βλαχίας. Τον Απρίλιο του 1820 αναχώρησαν για το Παρίσι, με συστατική επιστολή του θείου τους, για να συναντήσουν τον Κοραή. Στο Παρίσι τα δύο αδέρφια έμειναν περίπου για δύο χρόνια και πέρασαν άλλα τρία χρόνια στην Ιταλία, μέχρι την αναχώρησή τους για την Ελλάδα το 1825.
Μετά την άφιξή του στην Ελλάδα ο Παναγιώτης Σούτσος εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο. Εκεί ανέπτυξε πολιτική δράση, ενώ παράλληλα έγραφε και τα πρώτα του ποιήματα. Το 1830 διορίστηκε από τον Καποδίστρια Γραμματέας της Γερουσίας, αλλά σύντομα εναντιώθηκε στην πολιτική του κυβερνήτη και έχασε την θέση του. Χαιρέτησε με ενθουσιασμό τον ερχομό του Όθωνα, υποστήριξε το έργο της αντιβασιλείας στην εφημερίδα Ήλιος που εξέδιδε και ανέλαβε σημαντικές διοικητικές θέσεις, τις οποίες όμως έχασε το 1843 όταν ψηφίστηκε ο νόμος περί ετεροχθόνων, σύμφωνα με τον οποίον όσοι είχαν γεννηθεί σε υπόδουλες περιοχές θεωρούνταν ετερόχθονες και δεν είχαν δικαίωμα να διορίζονται στο δημόσιο. Από τότε οι πολιτικές του ιδέες μεταστράφηκαν σε ακραίο συντηρητισμό, κάτι που αντικατοπτρίζεται και στις γλωσσικές του απόψεις τις οποίες διατύπωσε στο δοκίμιό του Νέα σχολή του γραφομένου λόγου, το 1853.
Παράλληλα η ζωή του σημαδεύτηκε τα χρόνια εκείνα από αρκετά δυσάρεστα γεγονότα: η πρώτη σύζυγός του Φλωρεντία Κοπανίτσα πέθανε το 1841 σε ηλικία 25 ετών και η δεύτερη, Σεβαστή ή Σμαράγδα Σούτσου το 1845, ενώ η τρίτη σύζυγός του Μαρίνα Λογοθέτη τον εγκατέλειψε το 1861. Στο ίδιο διάστημα ο αδερφός του Αλέξανδρος αντιμετώπιζε διαρκείς διώξεις για τα αντικυβερνητικά του αισθήματα.
Πέθανε το 1868, μετά από μακροχρόνια προβλήματα υγείας, και ενώ είχε χάσει όλη την περιουσία του, και κηδεύτηκε δημοσία δαπάνη.

Reviews

[Ρένα Λούνα · Rating 2 out of 5]

Το ταξίδι με τις επιστολές με έφερε στον Λέανδρο. Λίγες επιστολές εντός του και όλοι με ρωτούσαν εάν έχω διαβάσει τις οδύνες του νεαρού Βερθέρου του Γκαίτε κι έτσι έβαλα μια άνω τελεία, ευτυχώς.

Επέστρεψα στον Λέανδρο και καταλήγω πως θα μπορούσε κανείς να το αντιμετωπίσει με διαφορετικούς τρόπους. Υποθέτω, πως η τίμια, η σωστή ακαδημαϊκή ανάγνωση, τονίζει την επιτακτική ανάγκη της Φαναριώτικης ελίτ να φέρει τη συνειδητοποίηση της ελληνικής ταυτότητας, τον φωτισµό και την ιδεολογία του Ελληνισµού. Αναλύσεις επί αναλύσεων, που οδηγούν στο ότι η εξέλιξη της πλοκής συνδέεται µε το µέλλον του νεοσύστατου ελληνικού κράτους.

Η αιρετική ανάγνωση, θα έλεγε πως ο πρώτος μυθιστοριογράφος του ελληνικού κράτους είναι ο Γκαίτε, μιας και ενώ η έμπνευση που έφερε μια σειρά από ερωτευμένους αυτόχειρες σε όλη την Ευρώπη του δίνουν όλα τα εύσημα, κατ’ εμέ, της αιρετικής.

Η γλώσσα του Σούτσου έχει αρκετά ευχάριστα σημεία, όπως την περιγραφή του φεγγαριού και της φύσης γενικότερα, αλλά τα διάσπαρτα αποσιωπητικά και θαυμαστικά, η μελαγχολία, η ροπή προς την αυτοκτονία και η περιπλάνηση, είναι ικανά να ζωντανέψουν στον αναγνώστη τον Βέρθερο. Η ευχάριστη έκπληξη του Σούτσου ήταν το ότι έδωσε φωνή στην Κοραλία, το δυσάρεστο αλλά καμία έκπληξη εδώ, είναι πως ο Λέανδρος δεν χάνει ευκαιρία να συγκρίνει την Κοραλία του με τις άλλες, των ελευθέρων ηθών που δεν αξίζουν ούτε χαστούκι. Και ο Γκαίτε είχε πολλά θρησκευτικά στοιχεία, άλλωστε.

Η κορύφωση έρχεται στην απολύτως πανομοιότυπη περιγραφή της Λόττε / Κοραλίας / Μαντόνας που η νεαρή γυναίκα κρατάει ένα μικρό παιδί και το φροντίζει. Κι ένα όνειρο του Τόνι Σοπράνο νομίζω ήταν ακριβώς έτσι. Δεν θα συμπληρώσω κάτι, αλλά η ψυχολόγος του Τόνι ερμήνευσε πως αυτός ο ίδιος είναι το μωρό που θέλει να φροντιστεί.

Καταλήγω, πως ίσως είναι ένα εξαντλητικό παλάτι από άμμο, το να χτίζει κανείς μια γυναίκα που είναι δεσμευμένη με άλλον και να τη θέλει εξαιτίας της θρησκευτικής ηθικής της, η οποία δεν της επιτρέπει να αφήσει τον άλλον.

[Kyriakos Sorokkou]

Πριν προχωρήσουμε στα του βιβλίου ας κάνουμε μια ανακεφαλαίωση:
Πέρσι αποφάσισα να κάνω ένα πρότζεκτ όπου θα διάβαζα ελληνικά μυθιστορήματα του 20ου και 21ου αιώνα, διαβάζοντας ένα βιβλίο ανά μήνα, ένα βιβλίο από κάθε δεκαετία.
Ξεκίνησα με τη Φόνισσα του Παπαδιαμάντη (1903) και τέλειωσα με την Πικρία Χώρα (2019) της Κ. Σωτηρίου.

Φέτος το δυσκόλεψα το πράγμα διαβάζοντας ελληνική λογοτεχνία του 19ου αιώνα.
Πάλι μια δεκαετία ανά μήνα.
Και επειδή δεν βρήκα βιβλίο από την δεκαετία 1800-1809 έκανα την εξαίρεση ξεκινώντας με βιβλίο του 18ου αιώνα.
Και επειδή το πρώτο ελληνικό μυθιστόρημα, Ο Λέανδρος του Παναγιώτη Σούτσου εκδόθηκε το 1834, από τις 3εις προηγούμενες δεκαετίες βρήκα διηγήματα:
1) Έρωτος Αποτελέσματα: Ιστορίαι Ηθικοερωτικαί 1792
2) Ο Παπατρέχας 1811/20
3) Διονυσίου Σολωμού Η Γυναίκα της Ζάκυθος 1826/29



Και έτσι μετά το Σολωμό παίρνει σειρά ο Λέανδρος το πρώτο νεοελληνικό μυθιστόρημα. Ένα μυθιστόρημα που είναι ουσιαστικά η ελληνική διασκευή του μυθιστορήματος του Γκαίτε Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου (1774).

Ευχαριστήθηκα που διάβασα το πρώτο νεοελληνικό μυθιστόρημα και έμαθα από πρώτο χέρι περί τίνος πρόκειται, και αναγνωρίζω την μεγάλη του λογοτεχνική και πολιτιστική αξία, αλλά μέχρι εκεί.

Διότι όπως είπε και η μοναδική άλλη κριτική για αυτό το βιβλίο εδώ στο Goodreads «η ιστορία με άφησε αδιάφορη, ενώ οι εξάρσεις μελαγχολίας, η θανατολαγνεία και οι λυρικοί μονόλογοι με κούραζαν.»

Και επιπλέον προσθέτω ότι ήταν πολύ μελό για τα γούστα μου και οι ήρωες τελείως άβουλοι, μην πω ανίκανοι. Αντί να λάβουν δραστικά μέτρα για να σώσουν την αγάπη τους και τη ζωή τους, ανταλλάσσουν γλυκανάλατα ραβασάκια εμποτισμένα με θανατίλα.


Στη συγκεκριμένη έκδοση συμπεριλαμβάνονται και 2 διηγήματα του Σούτσου που παραδόξως μου φάνηκαν πιο ενδιαφέροντα από το μυθιστόρημα.
«Τα Απομνημονεύματα ενός ψιττακού» είναι όπως λέει και ο τίτλος, η αυτοβιογραφία ενός παπαγάλου που ζει στην Αθήνα και μέσω του ο συγγραφέας σατιρίζει την πολιτική σκηνή της πρωτεύουσας.

«Ο Τρισχιλιόπηχος» είναι ένα βολταιρικό διήγημα με στοιχεία επιστημονικής φαντασίας.
Ένας κάτοικος του πλανήτη Δία κάνει διαπλανητικό ταξίδι και επισκέπτεται τη Γη και μαθαίνει έτσι παρατηρώντας τους κατοίκους της Γης. Αναλώνεται όμως κυρίως σε ένα φιλοσοφικό διάλογο με ένα καθηγητή πανεπιστημίου περί παγκόσμιας ειρήνης, ισότητας, και εκπαίδευσης. 

Αυτά από μένα. Το συστήνω, όχι ανεπιφύλακτα, αλλά σε όσους αρέσκονται να μελετούν την ελληνική λογοτεχνία εις βάθος.

[Ioanna · Rating 2 out of 5]

Είμαι προφανές ότι ο Λέανδρος αποτελεί το πρώτο μυθιστόρημα της νεοελληνικής λογοτεχνίας: μονοδιάστατοι χαρακτήρες, βαρετή πλοκή, ατεεεεεεεελειωτες επιστολές, μακροσκελείς περιγραφές δίχως λόγο ύπαρξης. Είναι μια ιστορίαπου έχει χιλιοειπωθεί .Βέβαια υπάρχουν κάποια θετικά: μέσω αυτού του μυθιστορήματος μπορεί κάποιος να αντιληφθεί την κατάσταση που επικρατούσε στη χώρα εκείνη την εποχή και να αναλογιστεί τους δυσνόητους και επαναλαμβανόμενους μεν αλλά ενδιαφέροντες προβληματισμούς των ηρώων.
Τα δύο διηγήματα της έκδοσης ήταν παραδόξως πολύ πιο ενδιαφέροντα . Αναρωτιέμαι πώς θα είχε τελειώσει ο Τρισχιλιόπηχος, ένα ελληνικό διήγημα επιστημονικής φαντασίας

[Vaggelis Kavalaris · Rating 3 out of 5]

Ο Λέανδρος δεν είναι μόνο ένα επιστολικό μυθιστόρημα, αλλά και ένα μανιφέστο για ένα λογοτεχνικό είδος, ένα είδος που τοποθετεί το υποκείμενο σε σχέση με την κοινωνία και το έθνος. Από αυτή και μόνο την άποψη, ο Λέανδρος είναι επίσης ένα πολιτικό κείμενο. Ο δεύτερος στόχος του συγγραφέα, ο οποίος συνδέεται με τον πρώτο, είναι λοιπόν η οικοδόμηση μιας νέας εθνικής ταυτότητας με αντιφατική μορφή, η οποία από τη μια, αποδέχεται τη φωτισμένη μοναρχία και πιστεύει στην πρόοδο και από την άλλη, καλλιεργεί μια ελαττωματική ενθουσιώδη αλλά και πειθαρχημένη διάθεση, που κρατώντας τον Λέανδρο είναι ένας άνθρωπος της προόδου και άρα σύμφωνα με το κείμενο ένας Οθωνός.

[philosophie · Rating 4 out of 5]

το συγκεκριμένο βιβλίο γράφτηκε σε μια περίοδο κατά την οποία ο ρομαντισμός άρχιζε σιγά σιγά να εμφανίζεται στην ελληνική λογοτεχνία. γι αυτό το λόγο, ακολουθείται το μοτίβο του ανεκπλήρωτου έρωτα και η τεχνική των επιστολών.
ενώ με εντυπωσίασε η επιστολική του μορφή, η ιστορία με άφησε αδιάφορη, ενώ οι εξάρσεις μελαγχολίας, η θανατολαγνεία και οι λυρικοί μονόλογοι με κούραζαν. παρόλα αυτά, στο έργο ήταν εμφανή ορισμένα ρεαλιστικά στοιχεία, όπως η πολιτική κατάσταση της χώρας (ο ήρωας παρουσιάζεται ως Οθωνιστής) και οι περιγραφές των περιοχών στις οποίες ταξιδεύει ο Λέανδρος για να ξεχάσει τον έρωτα των παιδικών του χρόνων, την Κοραλία, τα οποία κρατούσαν το ενδιαφέρον μου.
ο Παναγιώτης Σούτσος είχε σαν πρότυπο το έργο του Goethe Τα πάθη του νεαρού Βέρθερου, πολλές σκέψεις και αρκετές τεχνικές, για να μην αναφέρω την ίδια την πλοκή, είναι ολόιδιες στα δύο έργα.