Koning Willem III: 1817-1890

Koningsbiografieën #3

by Dik van der Meulen

Koning Willem III staat bekend als een agressieve man die de grondwet aan zijn laars lapte en zijn leven in ledigheid sleet. De werkelijkheid was complexer: Willem III was bij vlagen een betrokken koning, met meer macht dan men doorgaans denkt.

Waar zijn grootvader en vader nog in het stadhouderlijk tijdperk waren geboren, was zijn koninklijke bestemming direct bekend. De opvoeding die daarbij hoorde, stempelde hem voor de rest van zijn leven. Van jongs af aan gedroeg hij zich heerszuchtig tegenover hofpersoneel en hoogwaardigheidsbekleders. Daar stond tegenover dat hij in het gezelschap van boeren en werklui hartelijk en innemend kon zijn.

Toen hij in 1849 koning werd, zag Willem zich geconfronteerd met de grootste staatsman en hervormer van zijn tijd, J.R. Thorbecke. Na een ongelijke strijd moest de vorst zich neerleggen bij de beperkingen die de grondwet van 1848 hem oplegde. Al bleef zijn politieke invloed groot, als koning bracht hij weinig tot stand. Zijn bedenkelijke reputatie dankt koning Willem III echter vooral aan zijn privéleven. Zijn mislukte eerste huwelijk en zijn openlijke buitenechtelijke verhoudingen deden zijn naam geen goed. Bovendien kwam tijdens zijn 41 jaar durende regering de arbeidersbeweging tot bloei, die van de monarchie weinig moest hebben. Uit die kringen kwam Willems bijnaam ‘Koning Gorilla’, die hem ook postuum bleef aankleven.

Dik van der Meulen brengt het leven in kaart van een tragische vorst wiens woedeaanvallen vaak werden gevolgd door spijtbetuigingen. Een opvliegende, weinig succesvolle koning aan wie niets menselijks vreemd was.

Genres: Biography, History, Ebooks

735 pages, Hardcover

First published November 30, 2013

About the author

Dik van der Meulen (Neede, 1963) is een Nederlands neerlandicus, schrijver en biograaf.

Van der Meulen studeerde Nederlandse letterkunde aan de Universiteit Leiden en schreef zijn doctoraalscriptie over Menno ter Braak en Hendrik Marsman. Hij werkte bij het Onderzoekinstituut voor Geschiedenis en Kunstgeschiedenis van de Universiteit Utrecht. De laatste twee, in 1995 verschenen delen (XXIV en XXV) van de Volledige Werken van Multatuli werden mede door hem geredigeerd. Zijn promotie in 2002 betrof een biografie van deze Eduard Douwes Dekker, waarvoor hij in 2003 de AKO Literatuurprijs won.

In 2014 was hij een van de drie auteurs van de reeks Koningsbiografieën waarvoor hij het deel over koning Willem III der Nederlanden schreef; in oktober 2014 won Van der Meulen de Libris Geschiedenis Prijs voor deze biografie.

Op 15 oktober 2017 werd zijn boek De kinderen van de nacht bekroond met de Jan Wolkers Prijs voor het beste Nederlandse natuurboek.

Reviews

[Jordy · Rating 3 out of 5]

De koning die altijd al wist dat hij koning zou worden. Hierin verschilt Willem III vanaf zijn geboorte al met zijn vader en grootvader. Hij zou niet bekendstaan als een oorlogsheld of als een groot staatsman, maar wie was dit complexe figuur dan wel?

'Een opvliegende, weinig succesvolle koning aan wie niets menselijks vreemd was'. Met deze beknopte samenvatting van Willem III op de stofomslag, lijken zowel uitgever als auteur hun oordeel al te verraden.

Toen ik begon met lezen, had ik dan ook vooral een bevestiging verwacht van het beeld van 'koning gorilla', een vergelijking die nog steeds het beeld bepaalt van Willem III. Echter, werd ik positief verrast met een genuanceerde biografie van een auteur die niet uitgesproken positief of negatief schrijft over de koning.

Voor mij las deze laatste biografie in de reeks koningsbiografieën echter wel het minst vlug weg. De auteur worstelt zichtbaar met het gering aantal beschikbare bronnen en voelt zich genoodzaakt om telkens de gekleurdheid van de bronnen die er zijn te benadrukken. Waar persoonlijk schrijfwerk van de koning of zijn familie ontbreekt, probeert de auteur de tekst aan te vullen met vooral de politieke context van de tijd. Dit zorgt af en toe voor monotone delen in het boek.

Niettemin, was het boek voor mij wel erg interessant. De auteur heeft zijn best gedaan om het verhaal levendig te houden, terwijl hij ook aan de historische distantie denkt. Het is namelijk helemaal niet zo dat er geen serieus onderzoek gedaan is naar details, denk bijvoorbeeld aan de briefjes van koningin Sophie aan haar kamerheer.

Willem III was gewoon moeilijk te doorgronden, ook in zijn tijd was men beducht voor zijn wispelturigheid. Waar de koning precies stond in politieke zaken, blijft zeer moeilijk om vast te stellen en was voor een groot deel afhankelijk van de karakters van bewindslieden (met Thorbecke kon hij het bijvoorbeeld niet goed vinden). De koning voelde zich het meest thuis in gesprek met zijn onderdanen, zoals bijvoorbeeld op rondreizen of tijdens de watersnoodrampen en werd vooral gevierd als de vredesvorst. Een imago waar Willem ongetwijfeld een dubbel gevoel bij had.

[Leo · Rating 4 out of 5]

Na WI en WII de trilogie over de drie Willem's volbracht. Een zeer interessante en goede biografie over deze niet zo heel goede Koning 'Gorilla' onder wiens koningschap de grondwet de vorm krijgt zoals hij nu nog is, de kies-, school-, gemeente-, provinciewet worden aangenomen.

[Arne-Jan · Rating 3 out of 5]

In 2015 was het 200 jaar Koninkrijk der Nederlanden. Van mijn schoonvader kregen mijn zwager, vrouw (toen nog vriendin 😃) en ik ieder één van de drie koningsromans die toen speciaal verschenen. De theorie was sympathiek: we zouden rouleren. De praktijk was anders: ik schafte direct het ontbrekende deel aan. Zo staat het veel mooie in de kast. Zwager mag wel nog de hem ontbrekende exemplaren lenen als hij wil.

Inmiddels heb ik de drie biografieën er dus op zitten. Wat zou het geweldig zijn als er in dezelfde reeks boeken verschenen over Emma, Wilhelmina, Juliana, Beatrix en Willem-Alexander. Aan de andere kant beslaan de biografieën van onze eerste drie koningen vrijwel de gehele negentiende eeuw. Zo ontstaat niet alleen een beeld van de karakters van deze drie eigenzinnige Oranjes, maar ook van de ontwikkeling van het staatsbestel. Buitengewoon boeiend. En daarin springt Willem III eruit, aangezien tijdens zijn koningschap Thorbecke zijn grote hervormingen realiseerde. Ook andere fameuze straatnaamgevers vliegen je om de oren: van De Savornin Lohman en Domela Nieuwenhuis tot Rochussen en Groen van Prinsterer.

Mijn kennis van de vaderlandse geschiedenis is weer flink bijgespijkerd. Het is ongelofelijk dat Willem III, bijgenaamd Koning Gorilla, zo lang de scepter heeft kunnen zwaaien. Als Willem-Alexander ook maar een fractie van zijn wispelturige gedrag zou hebben geërfd, zouden we absoluut een republiek worden. Mooi dat een dergelijk karakter zo’n bepalende rol in ons land heeft gespeeld, wat een zegen dat we nu een weldenkend koningspaar bezitten.

[Aletta · Rating 3 out of 5]

Doordat er minder persoonlijke archivalia waren heeft de schrijver zijn toevlucht genomen tot vaker een thematische aanpak. Omdat de chronologie daardoor soms niet heel strak te hanteren was is dit deel wat 'chaotischer' dan beide andere. Desondanks, of misschien juist wel daardoor, geeft ook dit deel veel informatie over vooral de tweede helft 19e eeuw.
Als gymnasiast erg oude stijl was ik met geschiedenis tot en met Napoleon gekomen en daarna nog drie weken 2e wereldoorlog. Nu eindelijk door deze drie koningen-biografieën eens heel veel Nederland (in Europa) 19e eeuw.

[Olaf · Rating 4 out of 5]

Vlotter, bijna anekdotischer geschreven dan zijn voorgangers en beslaat ook een groter tijdsbestek, omdat Willem III nu eenmaal lang op de troon heeft gezeten. Alle drie de biografieën hebben wel de neiging om chronologisch door elkaar heen te gaan lopen en dat zorgt soms voor verwarring, een duidelijkere hoofdstukstructuur had dat kunnen oplossen. Zeer interessante en informatierijke boeken, dat wel.

[Lysbeth Van Valkenburg-Lely · Rating 3 out of 5]

Het is een interessante periode en een bijzondere koning. Je beseft dat het tot stand komen van onze grondwet wel een heel ingewikkeld proces is geweest met veel geduld voor Thorbecke om zijn doel beetje bij beetje te bereiken, dat alleen al is boeiend om te lezen naast de vele andere boeiende ontwikkelingen.

[Tom Van Hal · Rating 5 out of 5]

Indrukwekkend en prachtig geschreven. Een interessant tijdsbeeld van de tweede helft van de 19e eeuw en een boeiende beschrijving van de geschiedenis van de parlementaire democratie die in die periode tot stand kwam. Slechts een klein minpuntje dat ook geldt voor de eerste twee delen van deze trilogie: het voelt af en toe wat overcompleet, het had iets bondiger gekund.

[Jan Mars · Rating 4 out of 5]

Een boeiend onderwerp en prachtig opgeschreven.

[Alex Knipping · Rating 4 out of 5]

Willem III was geen makkelijk mens, om maar eens met een understatement te starten. Misschien kón hij dat ook niet zijn, als prins en later als koning in een wereld die in rap tempo aan het veranderen was. Hij werd geboren in een periode dat een vorst nog werkelijk macht had en aan het eind van zijn regeringsperiode was het koningschap al tamelijk ceremonieel geworden. Willem heeft zich daartegen vergeefs verzet, actief en passief, wat hem tot een tragische figuur maakte. Misschien dat hij daardoor op andere terreinen zijn frustraties botvierde, als hoofd van zijn hofhouding, maar wellicht vooral als echtgenoot en vader. Leven in een keurslijf is geen pretje en macht, ook al is die dan toch wat beperkt geweest in zijn geval, maakt iemand vaak niet aangenamer als mens. Wellicht dat hij toch ook gewoon een naar karakter had. Dik van der Meulen heeft de bronnen die hij had goed benut en hij weet Willem III goed te beschrijven. Hij heeft ook oog voor de meer positieve kanten van de man, al doet het betoog op deze punten soms wat geforceerd aan. Deze biografie is in elk geval onderhoudend en verhelderend. Voor mij ook een venster op een tijdperk waar ik niet heel veel van wist en waarnaar ik nu nieuwsgieriger ben geworden.

[Wouter Pinkhof · Rating 3 out of 5]

Dankzij dit boek kreeg ik meer inzicht in de Nederlandse geschiedenis van de 19de eeuw (nogal een blinde vlek in België na het dumpen in 1830). Vaak hartelijk gelachen. Goed geschreven en de auteurs hebben zich goed gedocumenteerd met nieuw materiaal. Was recent op bezoek geweest in het geboortehuis van Willem III. Dat heet nu Paleis der Academiën in Brussel, en je kan het bezoeken tijdens de jaarlijkse Open Monumentendagen in september.
Ook vreemd te zien dat het gebruik van het Nederlands in staatszaken in Nederland nog niet volledig doorgedrongen was.

[Harmke · Rating 2 out of 5]

De minste van de drie Koningsbiografieen. Dit ligt niet aan de schrijver, maar aan Willem III zelf. Hij heeft nauwelijks persoonlijke notities of brieven nagelaten, in tegenstelling tot zijn vader en grootvader. De schrijver moest dus noodgedwongen gebruik maken van beschrijvingen van anderen. Een echt beeld van wie Willem III was krijg je hierdoor niet. Ook levert het veel 'droge kost' op van beschrijvingen van kabinetscrisissen en (grond)wetswijzigingen.

[Tonwallast · Rating 4 out of 5]

Prima biografie.

[Jeannette]

Giving up on this. It's an ok book. Am finding out am not all that interested in history of our Orange family