Spiegeldagen

by Mark H. Stokmans

De nieuwe van de winnaar van de Boekhandelsprijs 2023. Een prachtige familie-geschiedenis die zich afspeelt in het Spanje van de twintigste eeuw en de opvolger van Land van echo's.

Drie jaar na het overlijden van zijn opa en de verdwijning van diens vrouw Pepa krijgt Ruben Kruijssen de opdracht de Alquerías, het familiehuis in Spanje, te verkopen. In Utrecht werkt Ruben tegen wil en dank als makelaar, en hij besluit af te reizen naar Spanje.

Als hij eenmaal in de streek van zijn jeugd is, komen er vele herinneringen boven. Waarom wordt er nog steeds gezwegen over de rol van zijn opa Herman, in de Spaanse Burgeroorlog? Hoe kwam Pepa in Hermans leven en waarom was haar liefde zo belangrijk voor hem en voor hun nazaten? Hoe goed kende Ruben haar eigenlijk? En waarom was haar liefde zo belangrijk voor hem en voor hun nazaten? Hoe goed kende Ruben haar eigenlijk? En waarom is zij verdwenen?

In de maanden dat Ruben in de Alquería is, dringt het tot hem door hoe belangrijk zijn eigen kijk op het familieverhaal is en waar zijn hart ligt. Maar om de Alquería te kunnen behouden moet hij Pepa vinden.

Spiegeldagen is een fascinerende roman over de grijstinten van de geschiedenis, over nieuwe generaties die moeten omgaan met het verleden van hun voorouders en die toch ook hun eigen weg moeten zien te vinden.

Genres: Fiction

614 pages, Kindle Edition

Published February 8, 2024

Reviews

[Vera · Rating 2 out of 5]

Niks voor mij en na 20% gelezen te hebben maar gestopt.

[Emmy de Reus · Rating 4 out of 5]

Prachtig boek dat aansluit op 'Land van echo's'.

[Carla · Rating 5 out of 5]

Ook al heb ik het eerste deel niet gelezen, en dus niet weet hoe de boeken aansluiten, toch heb ik genoten van dit boek. Het verhaal neemt ons mee naar Venetië en dan naar Spanje. Ik vond het personage Ottolani grappig met zijn wijsheden. Mooi met de historische verwijzingen.
Nu maar deel 1 lezen, denk ik.

[Elsemiek Hoge · Rating 5 out of 5]

Ik vloog er doorheen! Wat een geweldig boek, echt een aanrader. Wel eerst even Land van echo's lezen!

[Janneken · Rating 4 out of 5]

Boeiend boek waarin veel historische details zijn verweven.

[CJ Jansen · Rating 5 out of 5]

Land van echo’s niet gelezen; moest er erg ‘in’ komen. Wilde het bijna wegleggen maar heb het gelukkig niet gedaan.

[Marianne · Rating 4 out of 5]

Met het schrijven van Spiegeldagen rondt Stokmans het tweeluik af waarmee hij begon in 2010. Het eerste deel, ‘Land van echo’s’ las ik eerder al en vertelt hoe de Nederlander Herman Kruijssen terecht komt in Spanje en daar het landgoed Alqueria del Moro terug tot leven brengt.
In Spiegeldagen krijgen we vooral Ruben te horen, de kleinzoon van Herman. Hij is tegen wil en dank makelaar geworden in Utrecht en krijgt drie jaar na het overlijden van zijn opa de opdracht om het landgoed in Spanje te verkopen. Die opdracht komt voornamelijk van zijn broer Ewout en hun moeder Lydia al is Ruben ervan overtuigd dat hun opa dat nooit gewild zou hebben. Wanneer ook zijn vader Levi geen tegenstand biedt reist Ruben af naar Spanje.

Het is geen onbekend gegeven, families die bakkeleien over een erfenis. Geld is wel vaker de oorsprong van ruzie. Er zijn de hebberige erfgenamen tegenover diegenen die het erfgoed willen behouden. Familiewaarden tegenover geld, het verleden tegenover de toekomst. Ook bij de familie Kruijssen is dat niet anders. De Alqueria is ondertussen een fortuin waard. Het is laatste stuk groen en ongerepte natuur op de laatste berg die niet is volgebouwd door projectontwikkelaars voor het kusttoerisme. Daar moet geen tekening worden bij gemaakt. Er is echter het probleem van oma Pepa. Die verdween meteen na het overlijden van opa Herman spoorloos. In tegenstelling tot Ewout en Lydia is Ruben van mening dat oma Pepa eerst moet worden gevonden omdat zij in de eerste plaats erfgename is.

Het probleem met een tweeluik is dat de auteur in deel twee de personages van deel één moet opvoeren maar, om het vervolg wat body te geven, ook nieuwe protagonisten moet presenteren. In Spiegeldagen is de Venetiaan Ortolani de belangrijkste nieuwkomer. Ruben leert hem kennen tijdens zijn verblijf in Venetië. Hij komt niet zomaar voorbij in het boek maar is naast Ruben een hoofdrolspeler. Hij heeft over alles en nog wat een mening, doet wijze uitspraken maar waarschuwt Ruben ook om Italianen te wantrouwen: ‘want wij zijn een volk van leugenaars. Werkelijk! Om maar een voorbeeld te geven: niks van wat ik zeg is helemaal waar. En de rest is op zijn minst aangekleed met niet ter zake doende franje.’. Als lezer heb ik hetzelfde gevoel. De ene keer zegt hij in een klein huisje te wonen maar even later heeft hij een palazzo op één van de eilandjes en heeft hij een bediende. Ondanks zijn hoge leeftijd is hij verrassend vitaal en met een elegant gebruik van woorden en sterk versierde zinnen vertelt hij het ene verhaal na het andere uit zijn avontuurlijk leven. In Venetië neemt hij Ruben mee naar het schilderij La Tempesta van de renaissanceschilder Giorgione. La Tempesta beeldt een man uit tijdens een storm samen met een vrouw en een kind. Het schilderij is ook gekend onder de naam ‘De Soldaat en de zigeunerin’ en volgens Ortolani’s bewering ‘dat toeval niet bestaat’ is het een verwijzing naar opa Herman en oma Pepa en moet er dus nog ergens een kind zijn. Ruben is hier begrijpelijk genoeg nogal cynisch over gezien dat het schilderij zo wat vijfhonderd jaar eerder werd geschilderd (ik was even cynisch). Door de juiste vragen te stellen dwingt hij Ruben om na te denken over zichzelf, zijn familie en vooral hoe hij staat tegenover het verleden van zijn grootvader en de geschiedenis van de Alqueria tijdens de woelige jaren van de Spaanse burgeroorlog. De Alqueria was immers niet alleen het woonhuis van opa Herman en oma Pepa, een plaats om de vakantie door te brengen, maar hij beseft dat tijdens de burgeroorlog het ook een burcht was voor veel mensen. De waarheid vinden is niet zo gemakkelijk. ‘Het is niet dat je onwetendheid inademt en die in wolken van onschuld weer uitblaast, het is dat de waarheid ook een geschiedenis kan herschrijven en zelfs vervalsen. Er is namelijk niet maar één versie van een mens en je kunt niet jouw versie zomaar opdringen aan een ander.’ Ruben heeft moeite om te oordelen over zijn opa. ‘Kunnen we wel oordelen? Er zijn de maatstaven van de tijd, maar er is toch een universeel goed en fout, toch?’ Hij weet dat Herman altijd goed was voor de mensen. Altijd behulpzaam en streng, dat ook, hij maakte ruzie over grote en kleine dingen.’ Het blijft malen in Rubens hoofd, het is moeilijk om te besluiten wat hij moet vinden van opa Herman ’s gedrag tijdens de burgeroorlog. Hij merkt immers dat het verleden nog steeds leeft in de gemeenschap rond het landgoed. Dat ondervindt hij door scha en schande tijdens de renovatie die hij aan de Alqueria doet. ‘! Fascistas á la mierda!’ staat er op een avond op de muur geschilderd en dat slaat een gat in zijn hart.

In ‘Het land van echo’s’ werd het leven van Pepa als volwassene vertelt. In dit tweede deel leren we haar jeugd kennen. Een jeugd die vooral bestond uit rondtrekken nadat ze voor de zoveelste keer als ongewenste zigeuners werden verjaagd. Als meisje mag ze zeer weinig en dat frustreert haar. Als ze tijdens alweer een winter met weinig werk en eten rondzwerft leert ze de wereld van de enceseros kennen. Een fascinerende wereld waar ik het bestaan niet eens wist vóór ik Spiegeldagen las. De wereld van deze vissersgemeenschap is totaal verdwenen, de laatste levende enceseros werkten tot in 1960. Ze hadden een unieke techniek van vissen. Ze bouwden platformen van riet tegen de steile kliffen, tientallen meters boven de zee. Ze daalden via touwen tot op de platformen om dan met lantaarns de vissen en inktvissen naar de platforms te lokken. Het was extreem gevaarlijk werk. De Britse fotograaf en documentairemaker Jake Abbott heeft hun leven vastgelegd in zijn project Nits de Tinta (Nachten van inkt), mocht iemand daar meer details over willen weten. Als meisje mocht Pepa dat eigenlijk niet maar omdat het de enige bron van inkomsten was, en ze door de enceseros als één van de hunne werd beschouwd kon ze het blijven doen. Dat was een belangrijke beslissing want niet alleen hoorden meisjes thuis te blijven en voor het gezin te zorgen maar Pepa was bovendien de hele nacht in gezelschap van mannen die geen zigeuners waren. Door de verhalen van de vissers en hun vrouwen over stakende arbeiders wordt ze er zich bovendien van bewust dat er grotere dingen in het land spelen dan enkel wat ze die dag zouden eten.

Een van de thema’s die Spiegeldagen aanraakt is de vernietiging van waardevol gebied door het massatoerisme. Waar Ruben als kind vanuit de Alqueria een ongerepte kustlijn zag, ziet hij nu een weg langs de kust die zich tussen de vakantievilla’s, in zogenaamde Spaanse stijl, doorslingert. ‘Verse wonden van bloedrode aarde door graafmachines in de berg gereten.’ Hij ziet hoe de hebzucht van de bouwheren het land in brand stak, die dan met machines scheuren trokken in de aarde om daarna alles met beton te overgieten. Hij besluit om net zoals zijn opa te vechten om de Alqueria te behoeden voor dat lot. Die bouwwoede wordt verweven in de rivaliteit die heerste tussen Herman en Bardales zoals vertelt in Land van Echo’s. Lezers die deel één niet hebben gelezen kunnen de verhaallijn volgen doordat Ruben vaak terugdenkt aan hoe het vroeger was. Verhaallijnen uit deel één worden hier verder uitgewerkt. In Spiegeldagen wordt Lydia, Herman ’s eerste vrouw, beter verklaard. Haar verbittering omdat haar hoop, de vrouw van een grootgrondbezitter te zijn, de grond wordt ingeslagen doordat Herman in Pepa zijn echte soulmate vindt. Haar romance met Manolo, Bardales zoon, die niks wordt door haar terugkeer naar Nederland. Ze vindt haar leven een teleurstelling en enkel goed te maken door een deel van de Alqueria in handen te krijgen. Ze meent dat ze daar recht op heeft en doet er dan ook alles aan om haar doel te bereiken, al moet ze banden smeden met oude vijanden van haar schoonvader.

Achteraan het boek staan de vertalingen van de vele Italiaanse en Spaanse woorden en zinnen. Mij stoort dat vaak een beetje, uitzonderingen daargelaten, omdat ik niet steeds naar achter in het boek wil gaan zoeken. De context verklaart echter veel dus het kan meestal wel zonder het op te zoeken. De auteur geeft zelf een verklaring voor het gebruik van al die Italiaanse en Spaanse woorden. Hij vindt ze mooi klinken en bij sommige woorden voelt hij meer dan bij de Nederlandse vertaling. De klank is ook vaak belangrijker dan de betekenis. De tweede reden is dat ze vaak aan kracht inboeten bij de vertaling. Mark H. Stokmans kent duidelijk het landelijke, dorpse bestaan in Spanje, de hitte en de kracht van de natuur en hij beschrijft dat dan ook in een mooie beeldende taal. Zijn beschrijvingen van het landschap zijn heerlijk om te lezen en brengen de setting realistisch dichtbij.

De zoektocht naar Pepa blijft spannend, of er een dochter is of niet moet de lezer zelf ontdekken. Net zoals het lot van de Alqueria. Zoals Land van echo’s is ook Spiegeldagen een vlot leesbaar boek geworden waarin de belevenissen uit deel één een eindpunt krijgen. Geheimen uit het verleden blijven spoken tot in het heden maar de protagonisten uit dit tweeluik kunnen het een plaats geven waardoor er terug een weg is naar een toekomst. Het boek is ook perfect leesbaar op zichzelf. Lezers die geïnteresseerd zijn in romans over interfamiliale verhoudingen, in licht historische romans zonder te veel in detail te treden en thema’ als geheimen, zwijgen, afkomst en emoties die lang doorwerken niet uit de weg gaan hebben in Spiegeldagen beslist wat uren leesplezier te goed.

Alle info over dit boek vind je op
https://www.amboanthos.nl/boek/Spiege...

[AV AV · Rating 5 out of 5]

Lezen! Doen hoor!
Het is een tweeluik, maar de boeken zijn separaat te lezen.
Italiaans, Frans, Engels en Nederlands, het komt allemaal voorbij. En ondanks een verklarende woordenlijst achterin het boek stel ik voor je fantasie en vooral inleving te gebruiken. Als een meanderend riviertje worden de verhalen verteld. Maar pas op, de stroomversnelling, misschien ligt wel een waterval op de loer.
Je ziet het, ik ga vanzelf meedoen. Lezen, hè!

[Annelies Van Oost · Rating 4 out of 5]

Een prachtig familieverhaal dat me eventjes uit de Vlaamse klei haalde. Af en toe had een strengere redactie de passages scherper en korter kunnen maken, maar ik werd helemaal ondergedompeld in de sfeer van de Alquería en haar bewoners.
De fantast(ische) Ortonali was mijn favoriete personage, niet het minst door zijn romige volzinnen en zijn immer blij gemoed.

Ik wens iedereen een abuela Pepa toe.

[Hester Kooijmans · Rating 3 out of 5]

3.5 ⭐️

[Geke Niemeijer · Rating 5 out of 5]

Doe mij maar Ortolani’s!

[Ishii Kwee · Rating 4 out of 5]

zie ook foto's jake abbott nits de titanic over het vissen . zeer de moeite waard

[Joke · Rating 5 out of 5]

Wat een krachtig vervolg op Land van echo’s! Deze boeken gaan onder je huid zitten, en laten je anders naar de wereld kijken. En dat allemaal in de indrukwekkende geschiedenis en context van Spanje

[Jan · Rating 4 out of 5]

Familie epos over de jarenlange gevolgen van Spaanse Burgeroorlog.

[Ka · Rating 5 out of 5]

Stokmans is mogelijks mijn nieuwe favoriete Nederlandse schrijver.

[Astrid Oosten · Rating 3 out of 5]

3.5 ⭐️ niet zo pakkend als land van echo’s maar wel een mooie aanvulling voor iedereen die gegrepen werd door de (bewoners van de) Alqueria.

[Martyvanrijen · Rating 4 out of 5]

Heerlijke familiegeschiedenis, leest heel vlot

[Kayleigh van Klaveren · Rating 4 out of 5]

Niet zo mooi als ‘Land van echo’s’, maar het was heerlijk om weer op te kunnen gaan in de warme sfeer en charme van de Alquería en de mensen in haar omgeving. De manier waarop de auteur de omgeving en de sfeer beschrijft, zorgt er bij mij wederom voor dat ik verliefd ben geworden op deze plek. Je ziet de Alquería voor je, ruikt de sinaasappelbomen en hoort de zee.

Het geeft ook nieuwe perspectieven op het eerdere verhaal. Waar het eerste vooral ging over Herman, leren we nu meer over Pepa’s leven van voordat ze in het leven van Herman kwam. Het geeft de mysterieuze Pepa meer kleur en laat me ook anders kijken naar ‘Land van echo’s’.

“…het is dat de waarheid ook een geschiedenis kan herschrijven en zelfs vervalsen. Er is namelijk niet maar één versie van een mens en je kunt niet jouw versie zomaar opdringen aan een ander.”

Een groot thema is ook de rouw van Pepa, wat ik heel herkenbaar beschreven vond. De mooiste passages vond ik:
“Hij probeerde haar te troosten, terwijl ze dat niet wilde. Uiteindelijk werd ze boos op hem. Om zijn onbeholpen pogingen haar verdriet te bagatelliseren, want was troost niet meer dan dat?”
“Ze wilde rouwen, om hem huilen, ze wilde hem elke seconde van de dag missen alsof hij terug zou kunnen komen”
“Je pijn in de ogen zien en erdoorheen leven geeft kracht. Toen ze de deur opendeed en Xavi zag zitten, vroeg ze zich evenwel af hoe hij verder moest met zijn leven en of het natuurlijk was om je demonen zo intens te omarmen, om zo dicht aan te kruipen tegen de gruwelen die je maar amper overleefd hebt. Maar zijn ogen stonden helder, hij had haar met een milde glimlach aangekeken. Ze stelde zich voor dat doden de wijsheid kenden die zij in zijn ogen dacht te zien. Hij was hier gestorven. Hij zat in zijn tweede leven. En zij?”

[Gabrielle · Rating 5 out of 5]

Waar ik bij "Het land van echo's" moeilijk in de materie van de Spaanse burgeroorlog kon komen, had ik daar bij Spiegeldagen, dat ik gelijk aansluitend las, geen last van.

Wat een prachtige taal, met zoveel gevoel en diepgang
Uit het laatste hoofdstuk:

"Er zijn mensen die hun afdruk in je achterlaten. Stof van hun lichaam dat onder je huid leeft. Zo heb ik H altijd bij me gevoeld. Je kunt niet onaangeraakt blijven in het leven."

"Tranen zijn het zweet van de liefde"

"Niemand die jou ooit heeft ontmoet, kan je ooit vergeten. Jouw lied blijft klinken. Te lo juro, abuela."

[Miriam de Bruin · Rating 5 out of 5]

Wat een prachtig boek! Typisch zo een boek waarvan het spijtig voelt dat je hem uit hebt omdat je geen afscheid wilt nemen van de hoofdpersonen. Fantastisch geschreven verhaal. Ruben blikt met weemoed terug op de warme zomers in het Spaanse huis van zijn opa dat nu leeg staat en verkocht moet worden. De jeugdherinneringen vallen op zijn plek als hij de levens, de pijn en de keuzes van zijn ouders, opa en oma bij elkaar puzzelt en daarmee zichzelf terug vindt.

[La vida es bella · Rating 3 out of 5]

“Spiegeldagen” van Mark H. Stokmans is het laatste deel van een tweeluik dat begon met “Land van echo’s”, dat in 2023 de boekhandelsprijs won en meedong voor de Hebban debuutprijs. Terwijl in het eerste deel Herman Kruijssen centraal staat, is zijn kleinzoon Ruben het hoofdpersonage in het tweede deel.

Na de dood van zijn opa zijn vooral Rubens tweelingbroer Ewout en hun moeder Lydia voorstanders van een verkoop van de Alqueria. Hun oudere zus Berber probeert neutraal te blijven en hun vader Levi is apathisch. Ruben is makelaar en twijfelaar, maar eens hij weer thuiskomt in zijn opa’s levenswerk, omringd door de geweldige Spaanse natuur, zoekt hij vooral steun om de Alqueria te kunnen behouden. Oma Pepa is de sleutel, maar waar is ze?

In het eerste deel voelde de verhaallijn van Herman, een Nederlandse soldaat die voor de Duitsers vocht en na zijn omzwervingen een tweede familie in Spanje vond, heel natuurlijk aan. In dit tweede boek ontmoet Ruben de spraakwaterval Ortolani in Venetië die hem naar een schilderij van Giorgione leidt en zo de queeste naar Pepa in gang zet. Een originele zet die meer gekunsteld aanvoelt. Vooral het verhaal van Pepa’s leven dat doorheen de hele roman verweven is, met de adembenemende beschrijving van de werkwijze van de enceseros, loont de moeite.

Ruben wil zijn echte opa leren kennen, want als volwassene hoort hij nu zaken die hij als kind nooit begrepen heeft. Is zijn opa echt een fascist? Een moordenaar? Door ontmoetingen met opa’s vijand voor het leven Hector Bardales, diens zoon Manolo, opa’s vrienden Pepe Pieldelobo en Andrés vormt er zich een nieuw beeld. Voor de lezer is er heel wat overlapping met “Land van echo’s” waardoor het leesplezier ingeperkt wordt. Aan de andere kant is de beschrijving van veel personages zo summier dat je het eerste deel nodig hebt om ze te leren kennen.

De spiegel duikt in vele gedaanten op: letterlijk als Venetiaanse spiegel, maar vooral figuurlijk zoals de zee die glad is als een spiegel en de vele bespiegelingen van Ruben in tweestrijd.

‘De waarheid kan zwaar zijn en niet altijd de vrijheid geven die iedereen zegt dat die geeft. Soms is het juist de leugen die bevrijdt.’

De overweldigende Spaanse natuur zoals we in het “Land van echo’s” leerden kennen, speelt opnieuw een grote rol, maar in dit deel wordt de verwoestende invloed van de mens pas echt zichtbaar. Projectontwikkelaars steken een heuvel in brand, zodat het land niets meer waard is en ze de grond goedkoop kunnen kopen om er vakantiehuizen op te bouwen.

‘... als de zon boven de zee ondergaat, komt ze voor het eerst onder de rookwolken vandaan en drenkt ze de berg en de wolken in een gouden licht. (...) kijkt hij op naar de vlammen bovenaan de helling. Als een leger dat staat te trappelen om aan te vallen.’

Niet alleen de naturaleza española maar de regelmatig opduikende Italiaanse en Spaanse termen – een woordenlijst staat achteraan – ontvoeren de lezer uit de lage landen. De joders en cojones vliegen je om de oren en brengen je in vurige sferen. Wat heb ik genoten van de poëtische fragmenten van Gabriel García Lorca, perfect getimed en gracias a Dios gepaard met een Nederlandse vertaling.

“Land van echo’s” vond ik een heel sterk debuut, gaf ik vijf sterren en vertaalde ik in cijfers naar een negen op tien; in “Spiegeldagen” haalden de herhalingen mijn leesplezier naar beneden, waardoor ik op zeven op tien uitkwam of drie sterren. Zo kom ik voor beide boeken uit op een gemiddelde van vier sterren of acht op tien. Het is alsof Stokmans aan de verkoop van casa Taurus een trauma heeft overgehouden en ik hoop dat het schrijven bij de verwerking ervan geholpen heeft.

[Laura · Rating 5 out of 5]

Wat heerlijk, twee van die dikke pillen met een prachtig familieverhaal in Spanje, afgelopen eeuw. Prachtige zinnen, wijze inzichten en een ontroerend familieverhaal verweven met de geschiedenis van Spanje. Aanrader, even mooi als 'Het land van echo's' (die overigens echt eerst gelezen moet te worden!)

'Martha was een van de (overleden) bewoners van de kapel tegen wie Pepa dagelijks sprak. Met in één gevouwen handen hield Pepa de brandende pijn vast, ze moest wel, omdat uiteindelijk de pijn het enige is wat je van iemand overhoudt. De pijn is als de uitgesleten bedding in je ziel waar de stroom van herinneringen doorheen kan blijven vloeien. Laat je de pijn los, dan droger de herinneringen op, dan begint het vergeten.'

'Familie ben je niet, familie word je. Het is niet het bloed dat door je aderen vloeit, maar het bloeden dat je met en voor elkaar doet.'

[Colette · Rating 3 out of 5]

"Als je dingen hardop zegt, dan bestaan ze pas echt en kun je ze nooit meer terugnemen."

Opnieuw even poëtisch verhalend als het eerste boek. Toch had ik ergens het gevoel dat het me beter leek de boeken in omgekeerde volgorde te lezen. Ik had teveel het gevoel terug te keren naar boek 1 'Land van Echo's'.
Desalniettemin, weer een mooi geschreven verhaal waarbij je je in de Spaanse bergen met zicht op zee waant.

"Papa zegt dat je alles in stukken moet hakken. Anders is het leven te groot. Tussen die stukken - van verdriet en angst en vreugde en gemis en verlangen - moet je op adem kunnen komen."

[Dolf Patijn · Rating 4 out of 5]

Dit is een mooi vervolg op Land van Echo's. De volgende generatie komt aan bod maar er zijn veel terugblikken en een deel van wat in Land van Echo's werd beschreven wordt herverteld gezien door andere ogen. In dit boek laat Stokmans ook zien dat in Spanje het verleden nog steeds zoveel mogelijk wordt verzwegen, omdat mensen uit verschillende kampen, ondanks wat er in het verleden allemaal is gebeurd, toch moeten samenleven. Ik vind dat Stokmans af en toe wat teveel uitwijdt maar ik heb me er prima mee vermaakt.

[Manon Van der lit · Rating 4 out of 5]

Mooi, heel mooi! Spanje, historie, burgeroorlog, encesero’s, Roma’s, muziek, landschappen, familiesystemen, liefde en loyaliteit zijn wel de kernwoorden voor dit boek. Eén forse kanttekening: ik vond de eerste 125-150 pagina’s bijna niet om door heen te komen vanwege het poëtische taalgebruik en de lange zinnen. Dit wordt later minder in mijn beleving of ik ben eraan gewend geraakt want na dat begin leest het boek heerlijk weg.

[Alphons · Rating 5 out of 5]

Wat een prachtig boek. Waar 'Land van echo's' vooral een heel mooi beeld van het Spanje in de periode van vlak voor en na Franco geeft en laat zien hoe een goed persoon ook slechte dingen kan doen, wordt in Spiegeldagen met Ortolani een geweldige personage toegevoegd die het boek wat luchtiger houdt en en passant de lezer wat mooie levenslessen om over na te denken bijbrengt. Wat een prachtig tweeluik, waarbij in deel twee heel veel puzzelstukjes uit deel een op hun plaats vallen.

[Leon Ruyters · Rating 5 out of 5]

Dit vervolg geeft meer inzicht en diepgang aan het eerste deel, 'land van echo's'. Het boek geeft 'duende' aan in het tweeluik beschreven geschiedenis en werpt licht op de zaken die in het eerste deel onder de oppervlakte bleven. Ik wilde dit boek in eerste instantie niet lezen omdat ik 'land van echo's' een afgesloten verhaal vond. Na het lezen van 'Spiegeldagen' moet ik daar echt op terugkomen. Dit 2e deel vult aan en verrijkt.

[weaverannie · Rating 3 out of 5]

Niet mijn smaak. Er kwam geen eind aan het verhaal, alles werd eindeloos herhaald, teveel Spaanse en Italiaans woorden en zinnen, waarvan de vertaling weliswaar achterin stond, maar dar zag ik, lezend op mijn e-reader, pas toen het boek uit was.
Opnieuw een boek waarvan ik blij ben, dat het uit is.

[Lotte Van · Rating 5 out of 5]

Per ongeluk als eerste gelezen… heb er van genoten! Weet dus niet hoe dat is als je land van echo’s eerst leest, maar herken me dus ook niet in opgeworpen bezwaren van (achteraf gelezen) volkskrant review. Ik vond het een heel fijn, mooi, warm en goed boek.

[Reina · Rating 5 out of 5]

Heel goed geschreven, je bevindt je in het heden, en dan weer in het verleden, maar het loopt perfect in elkaar over. Het is heel pakkend geschreven, je voelt de emoties van de personages ook de beschrijvingen van de natuur en omgeving zijn heel pakkend beschreven, echt een aanrader