Over nationalisme

by George Orwell, Bas Heijne

In 1945, vlak na de Tweede Wereldoorlog, schreef George Orwell wat een van zijn meest fameuze essays zou worden: ‘Notes on Nationalism’. Al in de eerste alinea’s trekt hij het begrip nationalisme breder dan gebruikelijk: voor Orwell gaat het om een nietsontziend geloof in een zaak of identiteit, waarbij alle middelen zijn toegestaan. Feiten en gezond verstand doen er niet langer toe. Partijdigheid bepaalt alles.

In zijn lange inleidende essay beschrijft gelauwerd essayist Bas Heijne hoe Orwells tekst ontstond, maar vooral laat hij zien hoe actueel die nog is voor onze tijd, waarin het nationalisme zoals Orwell dat beschreef overal bloeit, emoties belangrijker zijn geworden dan feiten en de democratie in crisis verkeert.

Genres: Nonfiction, Politics, History, Philosophy, Essays

80 pages, Hardcover

First published November 3, 2023

About the author

Eric Arthur Blair was an English novelist, poet, essayist, journalist and critic who wrote under the pen name of George Orwell. His work is characterised by lucid prose, social criticism, opposition to all totalitarianism (both fascism and stalinism), and support of democratic socialism.

Orwell is best known for his allegorical novella Animal Farm (1945) and the dystopian novel Nineteen Eighty-Four (1949), although his works also encompass literary criticism, poetry, fiction and polemical journalism. His non-fiction works, including The Road to Wigan Pier (1937), documenting his experience of working-class life in the industrial north of England, and Homage to Catalonia (1938), an account of his experiences soldiering for the Republican faction of the Spanish Civil War (1936–1939), are as critically respected as his essays on politics, literature, language and culture.

Orwell's work remains influential in popular culture and in political culture, and the adjective "Orwellian"—describing totalitarian and authoritarian social practices—is part of the English language, like many of his neologisms, such as "Big Brother", "Thought Police", "Room 101", "Newspeak", "memory hole", "doublethink", and "thoughtcrime". In 2008, The Times named Orwell the second-greatest British writer since 1945.

Reviews

[Imme van der Boom · Rating 4 out of 5]

Goede Orwell & Heijne combi! Pijnlijke, maar interessante analyse over het nationalisme in 1945 - en de hedendaagse relevantie van Orwells essay (spoiler: is nog erg actueel). Aanrader: goede tijd-kwaliteit verhouding; korte leestijd, maar belangrijke inzichten!

[Ruben Seijbel · Rating 4 out of 5]

Twee interessante essays. Bij Orwell’s ‘nationalisme’ gaat het om een breder onderscheid dan tussen landen, naties of volkeren, maar ook om klassen, religies en ideologieën. Wat overal overeenkomt is dat loyaliteit aan de stroming ervoor zorgt dat men minder kritisch is op de eigen groep.

[Erkan Ergün · Rating 5 out of 5]

Nog altijd erg relevant

[Freek de Koning · Rating 4 out of 5]

Vooral de inleiding van Bas Heijne was heel goed. Eng hoe actueel dit nog steeds is. We zullen nooit meer herstellen.

Denk wel dat ik dit voor een tweede keer moet lezen: dun boekje, in een halve dag uit, maar wel groots van informatie

[De Ongeletterde · Rating 2 out of 5]

Dit essay van George Orwell, geschreven rond het einde van WO II, wordt voorafgegaan door een essay van Bas Heijne, die wat context geeft en het essay ook bespreekt. Toen ik aan de tekst van Orwell zelf kwam, vond ik dat eerst lastig dat de bijdragen van Heijne voorafgaand stond omdat hij al een deel van wat Orwell schrijft, verteld had en het dus als herhaling las. Maar naarmate de tekst van Orwell vorderde, bleek het toch behulpzaam.
George Orwell definieert nationalisme in zijn essay veel breder dan de betekenis die wij er doorgaans aan geven. Enerzijds is dat interessant omdat hij zo mechanismen kan blootleggen die verder reiken dan een "staten- of volkeren"nationalisme maar anderzijds dreigt het meteen ook een containerbegrip te worden voor alles waar hij zich tegen verzet én blijft er weinig over van hoe we beter naar de werkelijkheid kunnen kijken dan door die brede nationalistische bril. Dat Orwell de essentie van zijn definitie legt bij een neiging tot strijd van ons tegen hen, van machtsverhoudingen, van winnaars en verliezers, is wel verhelderend maar voor de rest vond ik deze tekst toch ook iets te vaak verwarrend. Aan mijn verwachting dat dit iets zou zeggen over onze huidige tijd en over het huidig oprukkend nationalisme, is dus maar deels tegemoetgekomen.

[Lotte Hazeleger · Rating 4 out of 5]

Als ik niet wist wie dit essay had geschreven, had ik zo geloofd dat het vorige week was gepubliceerd. George Orwell beschrijft hierin zijn beeld van 'nationalisme', wat niet per se gebonden is aan een natie/land/geografisch gebied, maar aan bepaalde denkbeelden van waaruit je voor je eigen overtuiging eigenlijk alles kan verantwoorden. Zoals: onschuldigen doden is natuurlijk niet goed, maar als wij het doen dan is het geoorloofd, want dat is voor 'het goede doel'. Doet het al denken aan Israël/Gaza? Bijzonder is dat Orwell destijds de conflicten in Palestina al benoemde als voorbeeld, wat benadrukt hoe actueel dit onderwerp is.
Orwell eindigt met de ietwat deprimerende conclusie dat we het nationalisme in onszelf misschien niet kunnen tegenhouden, maar stap 1 is het herkennen van onze eigen vooroordelen.
+ Een mooie introductie van Bas Heijne

[Dieter · Rating 4 out of 5]

Kort boekje dat handelt over het essay notes on nationalisme die Orwell in 1945 publiceerde.

Voor Orwell stopt nationalisme niet aan de grens, het is niet beperkt tot een natie of geografisch gebied. Nationalisme kan ook zijn; religie, klasses, ras etc.

Een nationalist die een kant heeft gekozen overtuigt zichzelf van zijn eigen gelijk. "Er is geen misdaad die niet door de vingers gezien kan worden als onze kant hem begaat, zelfs als men niet ontkent dat de misdaad heeft plaatsgevonden". "Het gaat om loyaliteit en dan is er geen medelijden". Vandaag denken we dan aan het Trumpisme en Palestina.

Bas Heijne, die de introductie schreef, ziet het nationalisme terugkomen in het huidige gecorrumpeerd taalgebruik. Hij gelooft ook dat de individualisering van de maatschappij de nationalisering zoals door Orwell beschreven nog versterkt heeft. We zijn onze maatschappelijke beschermlaag (bv religie, verzuiling, patriottisme, de monarchie ...) kwijgeraakt en zoeken naar bescherming van onze identiteit in een onvelige wereld. We zoeken via nationalisme een mogelijkheid om de baas te spelen over "de ander".

Orwell concludeert. We lopen gevaar om in een soort conservatisme te vervallen of in politiek quiëtisme. Maar er is hoop en die start bij jezelf. Ontdek wie je werkelijk bent en wat je werkelijk voelt, en hou dan rekening met je eigen vooringenomenheid die je niet kunt vermijden.

[Jan · Rating 4 out of 5]

'Dit alles jaagt me angst aan, omdat het me vaak het gevoel bezorgt dat het idee van een objectieve waarheid zélf uit onze wereld aan het verdwijnen is.' George Orwell in 1942

Dit motto dat Heijne gekozen heeft voor de nieuwe vertaling* van Orwells essay 'on nationalism' uit 1945 en zijn eigen begeleidend essay zegt eigenlijk alles.
Niet alles uit het essay van Orwell is nu nog relevant. De voorbeelden en namen die hij in 1945 gebruikt ter ondersteuning van zijn betoog zullen veel lezers van nu weinig meer zeggen maar de kern van zijn betoog en dat maakt Heijne glashelder duidelijk, staat nog recht overeind. Ik zou bijna zeggen: in onze tijd geregeerd door en met de 'social media' nog rechter overeind.

*De vertaling is van Thomas Heij

[Maikel · Rating 2 out of 5]

Groepsloyaliteit (of afkeer van een groep) maakt blind voor onwelgevallige feiten. Hyperactueel, maar daarmee is het essay van Orwell nog niet meteen boeiend. Orwell verwijst veelvuldig naar maatschappelijke stromingen binnen zijn tijd, maar die zeiden mij niet zoveel. De oproep om je eigen vooringenomenheid te onderkennen en te voorkomen dat zij je denkvermogen aantast, is onverminderd belangrijk, maar ook een open deur: wie zal het ermee oneens zijn? Het wordt pas spannend bij toepassingen op concrete stromingen van nu - en al helemaal wanneer je zelf wordt aangesproken. Ik bleef achter met het gevoel dat Heijne een essay zocht om zijn (even lange) inleidende essay aan te kunnen ophangen waarin het heden wel aan bod komt.

[Florimco Van der Rhee · Rating 3 out of 5]

Boeiend essay van Orwell en een fijne inleiding van Heine. De beschrijving van het nationalisme door Orwell vond ik lange tijd eenzijdig en al te generaliserend. Blijft er bij Orwell nog wel iets over om voor te leven (en te sterven als het moet)? Is er in zijn scherpe kritiek op een zeer breed opgevat nationalisme nog wel iets dat de geest werkelijk zo beroeren kan, dat het in beweging zet? Orwell schrijft met name in negatieve modus: hoe het vooral niet moet.

Ik zou er niet meer dan drie sterren voor gegeven hebben, ware het niet dat Orwell op de laatste bladzijden nu juist zelf dit benoemt en er goudeerlijk over is. Dat maakt het toch tot een waardevol essay, waar je je gedachten heerlijk aan kunt scherpen.

[Tom Melis · Rating 4 out of 5]

Het boekje opent met een citaat van Orwell uit een eerder werk, waarin hij zijn angst uitspreekt dat "het idee van een objectieve waarheid zélf uit onze wereld aan het verdwijnen is." Hoewel dat citaat uit 1942 komt, is het nog pijnlijk actueel, en dat geldt eigenlijk net zo goed voor Orwells essay over nationalisme.

Orwell hanteert een eigen definitie van nationalisme. Naast de gangbare betekenis, schaart hij de gewoonte van mensen om zich te identificrren met één groep mensen die dezelfde mening heeft, die geheel goed wordt geacht, en die iedereen met een andere mening geheel fout acht. Vervolgens vinden nationalisten alle meningen, gedragingen en kunstvormen in de eigen groep volledig goed, terwijl die van alle anderen meestal volledig fout zijn.
Nationalistische voor- en afkeuren zijn geen enkel mens geheel vreemd en Orwell laat expliciet in het midden of we hen kunnen afschudden. Wel doet hij een pleidooi om de strijd met onze oordelen aan te gaan, als een morele inspanning.

Een belangrijke boodschap in een tijd waarin de samenleving steeds meer gepolariseerd lijkt te raken. De inleiding van Bas Heijne was nuttig.

[Henri Kalalo · Rating 3 out of 5]

Mooi essay van Orwell, dat met de nodige filters zonder meer actueel is. Het is hier al eerder genoteerd: de keuze om de inleiding van Heijne, dat meer een essay op zich vormt, eerst te plaatsen vind ik niet zo gelukkig, de zeggingskracht van Orwells essay is vele malen groter. Ook heb ik altijd wat moeite met inleidingen die net zo lang of langer zijn dan de tekst waarop ze een inleiding moeten vormen. Deze keuzes zorgen ervoor dat ik drie ipv vier sterren voor het boekje geef. Orwells afsluiting is relativerend en subliem tegelijk. Ik zal zijn essay zeker nog een paar keer rustig lezen. Alleen een echt goede schrijver kan een analyse op deze manier weergeven.

[Boudewijn Hogeboom · Rating 5 out of 5]

Het essay van Orwell is relevant maar zeker de inleiding van Bas Heijne.
In het kort: mensen zijn ontheemd, kiezen/voelen zich thuis bij een ideologie/stroming, gedefinieerd als ‘nationalisme’ of ‘patriottisme’. De patriot heeft staat voor de zaak maar ziet ook de schaduwkanten. Denkt ook in win-win, gemeenschap belang.
De nationalist ziet alleen wat hij wil zien. Wat bevalt hoort bij het eigen kamp, wat niet bevalt hoort bij de tegenstander, of bestaat niet, fake nieuws. En denkt in winnen of verliezen, waarbij dat laatste geen optie is.

[Hendrik Dejonckheere · Rating 3 out of 5]

De combinatie Heijne - Orwell schept in ieder geval bij mij verwachtingen. Ik vind het jammer dat de bijdrage van Heijne vooraf gaat aan het essai van Orwell. In acht genomen dat dit geschreven is toen de grond nog warm was van de oorlog is dat een indrukwekkend product. De bijdrage van Heijne vind ik iets te weinig toevoegen qua vertaling naar het heden. Een mooi kort en belangwekkend werk dat vooral oproept om over jezelf na te denken in reactie op: De huidige kabinetsvorming, Gaza, Oekraïne, Jemen, Nicaragua, Fort Europa enz..

[Simonh · Rating 2 out of 5]

Dat erover te zeggen valt dat het pijnlijk actueel is, of vandaag geschreven had kunnen worden, maakt niet dat het een goed essay is. De tekst mist analytische diepgang, richting, en op punten voelt het alsof we kunnen vieren dat sommige vormen van nationalisme die Orwell beschrijft nooit echt bestaan hebben.

Toch nog twee ballen voor het pleidooi tot redelijkheid, durf, en Orwell. Ook nog het volgende prachtige citaat:
"Je moet wel tot de intelligentsia behoren om in zoiets te geloven: een doorsneepersoon zou nooit zo'n domkop zijn"

[Jorn de Reus · Rating 4 out of 5]

Interessant en confronterend essay. Om de woorden van Rutger Bregman te gebruiken: "Een verbluffend en ongemakkelijk essay - vooral als je bedenkt dat het eigenlijk over jezelf gaat".

Maar er is ook hoop, aldus Orwell: "Her gaat er in de eerste plaats om te ontdekken wie je werkelijk bent en wat je zelf werkelijk voelt, en vervolgens rekening te houden met je eigen vooringenomenheid, die je kunt vermijden. Kleine spoiler: dit vergt wel een (morele) inspanning.

[NN · Rating 3 out of 5]

De al te menselijke neiging om te denken in kampen, of zoals Orwell laat zien, de monomane blik van voorstander van het eigen kamp of tegenstander van het andere kamp, inclusief het verwarrende voorstander zijn van het andere kamp omdat je tegenstander bent van je eigen kamp. Het gemak waarmee we allemaal ergens hierin neigen te vervallen, al is het maar als we tegen ons zere been geschopt worden. Het kost moeite om samen een mensheid te zijn.

[Jeroen Müller · Rating 5 out of 5]

In dit boek probeert Orwell het fenomeen ‘nationalisme’ veel breder te trekken dan de gebruikelijke betekenis. Daarbij probeert hij jou als lezer te laten inzien dat wij allemaal de neiging kunnen hebben nationalistisch te denken; van links tot rechts, van progressief tot conservatief. Het laat je nadenken over je eigen vooroordelen en zet je eigen denken in perspectief.
Bas Heijne laat in zijn inleiding zien hoe relevant het essay van Orwell nog steeds kan zijn.

[Jorian van Schagen · Rating 4 out of 5]

Een klassieker van George Orwell die - zeker met de hedendaagse spanningen die we ervaren in de westerse wereld - nog steeds erg relevant en interessant is. Van mij had het essay van Bas Heijne ervoor iets korter en krachtiger gemogen en achteraf een sterkere afdronk in relatie tot de hedendaagse situatie mogen staan.

[Elmar Jansen · Rating 3 out of 5]

Interessant om Orwell te lezen. Geen grootse nieuwe inzichten, maar juist ook vanwege het moment waarop het geschreven is een duidelijke stem en waarschuwing uit een akelig moment in de geschiedenis. Voor wie al iets meer weet van de historische context en de biografie van Orwell, voegt de inleiding van Bas Heijne wat mij betreft weinig toe.

[Ad Bresser · Rating 4 out of 5]

Het essay van George Orwell is in het gebruik van de voorbeelden, themas en personen gedateerd en soms moelijk te volgen. Doordat ik niet de juiste historische kennis heb, vond ik het soms lastig te doorgronden en voor mezelf te vertalen naar de huidige tijd. Waardoor het natuurlijk iets minder waardevol is. Het vooressay van Bas Heijne, vond ik een zeer goede introductie.

[Mayfield Pemberley · Rating 2 out of 5]

Read for essay on the essay. Thougt he was going to bring Orwells essay and compare how it stands up to the current time. But keeps on lingering in the democratic left and right persuasions. Does not bring in the borderless and dogmatic convictions of faith that are now roaming our streets, politics and law. Mist chance.

[FV · Rating 3 out of 5]

Kort, lekker duidelijk geschreven. Maar weinig nieuwe inzichten; in dat opzicht vond ik het andere boekje in dezelfde serie van Menno ter Braak meer toevoegen.

Orwells belangrijkste boodschap om mee te nemen; veel van de fanatiekelingen hebben feiten die ze weigeren onder ogen te zien. Zie alle feiten onder ogen en pas, waar nodig, je mening aan.

[Mariken · Rating 4 out of 5]

Short essay about the different ways to look at the impact and forms of nationalism. Although written just after the 2nd world war it has not lost much of its meaning looking at the current day conflicts in our world, big and small.

[Daan Van · Rating 4 out of 5]

short, to the point. Bad Heijne's prologue took a bit too long for my taste but Orwells writing withstands the test of time, even making me laugh here and there with the sharpness of his pen. As relevant now as then.

[Walter van der Heijdt · Rating 5 out of 5]

Gezien het huidige politieke klimaat een erg belangrijk stuk, zeker het inleidende essay van Bas Heijne waarin de link naar de huidige tijd wordt gelegd maakt het extra belangwekkend. Een aanrader

[Pieter Van · Rating 3 out of 5]

Interessant, maar niet bijzonder.

[Renae Veneboer · Rating 5 out of 5]

Heel interessant en relevant, zeker nu. Aanrader!

[Denise · Rating 5 out of 5]

Het essay van Bas Heijne is heel mooi voor het onderwijs!

[Leonarda · Rating 4 out of 5]

Het essay over nationalisme van George Orwell is ongelofelijk actueel. Bas Heijne geeft er interessante observaties bij. Zeer de moeite waard!