Alles gaat op vroeger terug, Ischa Meijer

by Annet Mooij

Ischa Meijer was een fenomeen. Beroemd, berucht, geducht en onweerstaanbaar geestig. In het leven van vele vrienden en talloze vriendinnen liet hij een onuitwisbare indruk achter. In zijn duizelingwekkend veelzijdige loopbaan stonden twee grote liefdes centraal: de journalistiek en het theater. Als interviewer met een diepgaande interesse in mensen en een feilloos oog voor hun zwakke plekken en blinde vlekken stuwde hij het genre van het persoonlijk vraaggesprek tot grote hoogte op.

In Alles gaat op vroeger terug beschrijft en doorgrondt Annet Mooij op basis van een groot aantal bronnen Ischa Meijers even creatieve als destructieve leven, dat werd getekend door zijn dramatische gezinsgeschiedenis. Als baby overleefde hij samen met zijn ouders de verschrikkingen van Bergen-Belsen, waarna hij opgroeide in een getraumatiseerd joods gezin. De onvermijdelijke breuk met zijn ouders bleef in hem schrijnen als een open wond en werd de bron van zijn enorme scheppingsdrang. In deze fraai geschreven en meeslepende biografie wordt het complexe mozaïek dat Ischa Meijer was voor het eerst volledig gelegd.

Alles gaat op vroeger terug is de derde biografie van de hand van Annet Mooij. Haar eersteling Branie (2014), over de feministe, concertzangeres en actrice Mina Kruseman, stond op de shortlist van de Biografieprijs 2014. In 2018 verscheen haar biografie van Gisèle van Waterschoot van der Gracht, het veelgeprezen De eeuw van Gisèle. Het boek werd genomineerd voor de Brusseprijs en de BookSpot Literatuurprijs (non-fictie) en stond op de shortlist van de Opzij Literatuurprijs, de Geschiedenisprijs en de Biografieprijs.

Genres: Biography, Nonfiction

496 pages, Hardcover

Published January 1, 2023

About the author

Annet Mooij (1961) is een Nederlandse onderzoekster en schrijfster, die vooral over historisch-sociologische onderwerpen publiceert.

Reviews

[AnjavK · Rating 4 out of 5]

Woedende hunkering. Wat een schitterende, compacte beschrijving van een explosief mengsel van emoties. Ischa Meijer werd erdoor geleid, en hoe. Annet Mooij vertelt het verhaal van Ischa Meijer, journalist en nog zo veel meer, die een trauma opliep door de oorlog (hij werd geboren in 1943 en kwam als baby met zijn ouders in Westerbork en Bergen-Belsen terecht) – maar misschien wel meer nog door zijn ouders. Door eerdere boeken (Ronit Palache) en podcasts (Een dik uur Ischa op de radio) die in 2020 het licht zagen (toen hij 25 jaar dood was) wist ik al wel het een en ander over deze legendarische interviewer. Annet Mooij vertelt het verhaal van Ischa met vaart en overtuigend. Wat een leven heeft die man geleid. Niks deed hij met mate, geen wonder dat hij op z’n 52e op was. Maar wat heeft hij in de tussentijd veel gedaan en gedurfd. Ja, hij was ook een man die ongelofelijk naar en vervelend kon zijn. Veel van zijn gedrag, daar zou hij nu echt niet meer mee wegkomen. En terecht, maar niettemin mogen we blij zijn met wat hij allemaal gemaakt heeft – met name op de radio. (En natuurlijk het legendarische interview met Annie MG Schmidt op tv.)

[Gijs Zandbergen · Rating 4 out of 5]

Na Theo van Gogh de tweede goed geschreven biografie van een klier. Ik zou niet weten wie van de twee hoofdpersonen ik het vervelendst vind. De kritiek van Conny Palmen deel ik niet. Zij voelt zich tekortgedaan, omdat Annet Mooij niet zou hebben begrepen hoeveel die twee van elkaar hielden. Het lijkt mij echter eerder dat Palmen, met haar kinderachtige reactie, gekwetst is, omdat Mooij aantoont dat Ischa Meijer geen man was op wie je kon bouwen. Palmen was gewoon de laatste (en dat niet eens helemaal) in een lange rij vrouwen met wie Ischa Meijer een relatie heeft gehad. Maar voor het overige is het een mooi beeld van een joodse jeugd die je niemand toewenst en een man die zichzelf opbrandde.

[Boudewijn · Rating 3 out of 5]

Nadat ik De bolle Gogh had gelezen was het tijd voor de (voor mij in ieder geval) wat onbekendere druktemaker, Ischa Meijer. Annet Mooij is er in ieder geval in geslaagd om een diepgaand en genuanceerd beeld van Ischa Meijer te schetsen - zijn dramatische gezinsgeschiedenis en zijn fascinerende persoonlijkheid. Toch slaagt Annet er niet in om tot de kern van Ischa door te dringen, maar wie wel? Zelfs zijn vrienden konden dat vaak niet.

Het boek heeft me in ieder geval geholpen Ischa Meijer beter te begrijpen. Zijn worstelingen met zijn identiteit, vooral gezien zijn traumatische jeugd en de complexe relatie met zijn ouders zijn te begrijpen, alhoewel ik me toch afvraag of dit zijn carrière nou heeft geholpen of juist belemmerd.

Een interessant boek over een man van tegenstellingen. Hij kon zowel charmant als confronterend zijn, en zijn relaties met anderen waren vaak turbulent. Toch had ik wat minder feeling met een man als Ischa dan bijvoorbeeld Theo van Gogh. Dat ik zelf niet uit de na-oorlogse generatie kom en dus de impact van de oorlog op deze generatie in het algemeen en de tweede generatie Joodse overlevenden zal daarmee te maken hebben.

[Muriël Van Der Wal · Rating 4 out of 5]

Biografieën kunnen dus wel interessant zijn!? Connie Palmen vindt het maar niks. Ze vindt het geen liefdevolle biografie. Ze voelt geen aantrekkingskracht tussen de schrijver en leidend voorwerp. Ik vind het juist een eerbetoon. Tuurlijk Ischa’s scherpe kanten krijgen alle aandacht, maar wel onderbouwt waar die narigheid vandaag komt/ had kunnen komen. Daarentegen vind ik dat Mooij net iets te weinig vertelt over de liefdesrelatie tussen Ischa en Connie. Die vete rond het boek om is natuurlijk smullen. Connie valt wel een beetje door de mand met het haar toe-eigenen van de man Ischa en hun liefdesrelatie. Connie heeft dat heel knap gedaan, maar op een gegeven moment komt de kwetsbaarheid toch boven borrelen. Menig vrouw met een vreemdganger als man doet dit soort acties. Connie toen met het boek IM, en in de tegenwoordige tijd vrouwen die te pas en te onpas foto’s van hun man of van hun samen op insta zetten. Innig zoenend en lief doen. Direct verdacht. Klopt niks van. Aaaaah en voor de buitenstaanders zo heerlijk al die dirt. I love it. Klinkt allemaal zo oppervlakkig. Is dit boek niet. Het gaat natuurlijk over de oorlog, concentratiekamp, psychoanalyse en veel meer diepgaande onderwerpen rondom het thema ‘doe ik er eigenlijk wel toe op deze aardbol’. Lezen die hap!

[Hans Buijze · Rating 4 out of 5]

Prachtige biografie van een fenomeen, een man me een zeer ongelukkihe jeugd die zijn hele leven bezog os geweest daarmee te leren leven, iedereen met zich mee sleurend, iedereen beschimpend, onmatig. Maar o wat een mooi meeslepend leven heeft hij geleden dankbaar materiaal voor een voortreffelijke biografe.

[Vera Florus · Rating 5 out of 5]

Indrukwekkend boek over een bijzondere man in Nederland. Schetst een naar mijn aanvoelen relativerend en waarachtig portret. Mooie aanvulling bij het beeld dat ik kreeg via het boek I.M. van Connie Palmen.

[Anne Bergsma · Rating 4 out of 5]

Ik vind dit een mooie biografie van een heel nare man. In moreel en ethisch opzicht voortdurend foute keuzes makend beschadigde hij bijna alle personen om hem heen. Hij hield het conflict met zijn ouders gaande, ook toen een geestelijke hem in overweging gaf dat niet te doen, hij liet vrouwen stikken, mishandelde hen als dat zo uitkwam, verwaarloosde zijn kinderen en zocht in de interviews waarin hij zo goed heette te zijn naar de zwakke plekken van zijn gespreksgenoten om hen daar te kunnen treffen. Ik denk niet dat er veel zoons zijn met een zo grote hekel aan hun vader die desondanks in die mate op hun vader lijken als de gebiografeerde. Een naar ventje, een boeiende biografie.

Naschrift 14 januari 2024
Sylvia Witteman schreef op 13 januari 2024 een mooi cursiefje over deze biografie en vooral over de mate van aangebrandheid van Connie Palmen, die de biografe met modder en faecaliën bekogelt omdat ze zich ontmaskerd ziet in het boek. Palmen, zo blijkt uit de biografie, was de zoveelste minnares van Meijer in een treurige, niet aflatende reeks, maar wist zich hem in haar boekje over hun verhouding nogal exclusievelijk toe te eigenen. Net als Witteman kan ik dat boekje nu niet anders zien dan als een wat leugenachtig en sneu werkje.

[Olaf Leeuwis · Rating 5 out of 5]

Uitstekend

[Hans Moerland · Rating 5 out of 5]

Tja, een biografie van Ischa Meijer. Eerlijk gezegd verkeerde ik nogal in dubio over de aanschaf en het lezen daarvan. Ik was bepaald geen fan van hem (een understatement), maar daar stond tegenover dat mijn vrouw liet doorschemeren toch wel nieuwsgierig te zijn naar het levensverhaal van de man die we kenden als interviewer voor de tv en onder meer Vrij Nederland, terwijl ik bovendien de auteur Annet Mooij als biografe hoog heb zitten (“De eeuw van Gisèle”!). De doorslag werd eigenlijk gegeven door het lezen van een prikkelende column die Sylvia Witteman in de Volkskrant schreef over “Alles gaat op vroeger terug - Ischa Meijer (1943-1995)”, onder de veelzeggende titel ‘Baasje’. Onbetaalbaar is de wijze waarop Witteman laat zien hoe de voormalige partner van Meijer, de schrijfster Connie Palmen, zich te kijk zette met haar reacties op Mooijs boek, dat door haar zelfs zou zijn getypeerd als een ‘Judasbiografie’. Als dat geen ijzersterke aanbeveling is!
Geen seconde spijt heb ik ervan gehad het onderhavige werk te gaan lezen. Ook “Alles gaat op vroeger terug” blijkt het resultaat van gedegen onderzoek en is prettig leesbaar. Zonder ook maar enig ander deel of hoofdstuk van het boek tekort te willen doen noem ik in dit verband speciaal de inleiding tot deel IV, over Meijers laatste levensjaren. Mooij grossiert daar in rake beschouwingen, maakt zich niet of nauwelijks schuldig aan psychologiseren en getuigt van het nodige vermogen tot relativering. “Drijfveren zijn zelden eenduidig,” lezen we bijvoorbeeld op pagina 413 – hetgeen me, maar dit terzijde, deed terugdenken aan een van de “Verzamelde verhalen” van Maarten ’t Hart, waarin hij zijn aarzelingen beschrijft bij het maken van de keuze voor de bij een avondommetje te volgen route. Nog verder terzijde: ’t Hart voert in een van zijn mooie autobiografische, in de reeks Privé-domein uitgegeven geschriften Connie Palmen ten tonele als een vrouw van geringe lengte die graag in lange mannen zou klimmen.
Waarmee we terug zijn bij de schrijfster die zich, volgens Sylvia Witteman in haar column, met haar boek “I.M.” Ischa Meijer had toegeëigend, om hem nu van haar ‘afgepakt’ te zien worden in de door haar zo gewraakte biografie van Annet Mooij. Stellig zou Palmen liever een hagiografie hebben zien verschijnen. Dat “Alles gaat op vroeger terug”, in al zijn evenwichtigheid, dat bepaald niet is geworden, strekt de biografe vanzelfsprekend alleen maar tot eer. Nou was daar in het geval van Ischa Meijer ook wel heel weinig aanleiding toe, tot een soort heiligverklaring. Zo zien we op bladzijde 440 van de biografie een voor zich sprekende typering geciteerd die Emma Brunt van Meijer gaf in een column van haar hand in Het Parool, te weten als ‘een egocentrische etterbak […] die bij leven en welzijn een actief schrikbewind in stand had gehouden’. Net als Emma Brunt trouwens toont ook Sylvia Witteman zich kritisch over de kwaliteiten van Meijer in ruimer verband: “De vage hekel die ik altijd al aan Ischa Meijer had, met zijn hufterige manier van interviewen en zijn semi-diepzinnige Dikke Man-columns, werd door deze biografie alleen maar bevestigd,” waarbij ze spreekt over ‘dit bescheiden getalenteerde enfant terrible’. De biografie wordt (ook) door Witteman gekenschetst als ‘een goed, zorgvuldig opgeschreven levensverhaal waarin veel wordt verklaard, maar niks wordt vergoelijkt’.
Volgens Annet Mooij maakte Meijer ‘van zijn slachtofferschap zijn broodwinning’. Naar mijn idee had ze daar best nog aan kunnen toevoegen dat het tevens een permanent beschikbare pasmunt vormde voor de acceptatie van weerzinwekkend wangedrag.

[Marianne Mulderij · Rating 3 out of 5]

Ik wilde het eigenlijk niet lezen nadat ik het interview met Connie Palmen door Gijs Groenteman had gehoord, maar eigenlijk toch ook wel, juist door datzelfde interview. Goed geschreven, knap voor een biografie om boeiend te blijven. Maar waarom weer een biografie over Ischa? Nog steeds snap ik de betovering van deze toch wel nare man niet. Ook niet na het lezen van deze van Annet Mooij.

[Reader · Rating 4 out of 5]

Prachtige biografie van een fascineerde man. De schrijfster weet precies de goede snaar te raken waardoor je je soms dood ergert aan Ischa, hem dan weer onweerstaanbaar vindt of plots medelijden hebt met die nog altijd kleine jongen zoekend naar de liefde van zijn ouders . Waarschijnlijk precies zo als in het echt.

[Henk Kleij · Rating 4 out of 5]

Mooie grondige en zeer leesbare biografie. Met name de beschrijving van Ischa's herkomst, maakt de rest van zijn leven goed verklaarbaar.
Terug kijkend heb ik meer van zijn carrière mee gekregen dan ik me in eerste instantie herinnerde.
In de vete tussen Palmen en de biograaf gaat mijn sympathie naar de biograaf.

[Eugenie · Rating 5 out of 5]

Knap geschreven! Ik weet dat Connie Palmen het een Judasbiografie noemde, maar ik denk door het feit dat door deze biografie maar weer eens duidelijk werd dat Ischa een heel vervelend, zielig, vrouwonvriendelijk mannetje was.

[Lina Geuze · Rating 5 out of 5]

Heb ik van genoten

[Menno Spiro · Rating 3 out of 5]

lieve mevrouw mooij

dank u wel voor uw boekje over ischa
ik vond het een intense leeservaring
ik heb ischa wel gekend en hield veel van hem
ik was erg verdrietig toen hij overleed
en ook toen ik uw boekje las

ik begrijp wel waarom u nu
niet meer wilt schrijven
we eindigen tenslotte allen
als een les voor anderen
in het onderwijs

[Catharina Hart · Rating 4 out of 5]

Pfff ...

Man man man. Wat een leven.

Het boek is een strak, doorwrocht, goed geschreven levensbeschrijving van het fenomeen Ischa Meijer. Ook te zien als: een verslag van een diep getraumatiseerd leven, een dumpster fire, een struikelende gifmenger die een spoor van vernielingen achterlaat. Een olifant is ´s levens porseleinkast.