جنسیت در آرای اخلاقی: از قرن سوم پیش از اسلام تا قرن چهارم هجری

by فاطمه صادقی

متن معرفی: از مقدمه‌ی این ویرایش: این کتاب گزیده‌ای از رساله‌ی‌ دکتری خانم فاطمه صادقی گیوی است که در فروردین 1383خورشیدی، در دانشگاه تربیت مدرس از آن دفاع کرده‌اند و پس از مشکلات عدیده‌ای، اکنون مجال انتشار یافته است. طی این وقفه ایشان از به‌روز کردن کار خود صرف‌نظر کرده‌اند زیرا معتقدند استفاده از منابع جدید در اصل موضوع آن تأثیری نداشته است و مایل هم بوده‌اند که به شکل اولیه تحقیق خود وفادار باشند. در عوض امیدوارند که به پرسش‌های جدیدی که برای‌شان مطرح شده و خواهد شد در آینده بپردازند.
پرسش اصلی این پژوهش حول این محور است که: جنسیت در شکل‌گیری نظام‌های اخلاقی از قرن سوم پیش از اسلام تا قرن‌چهارم هجری، چه نقشی ایفا کرده و تلقی از آن چگونه بوده است؟ دوره‌ای که مصادف با ایران ساسانی تا شکل‌گیری مکاتب فقهی است. برای پاسخ‌گویی به این پرسش، نظام‌های اخلاقی و نحوه‌ی بروز آن‌ها در ساخت سیاسی و زندگی عمومی، مورد بررسی قرار گرفته است.

شناسنامه و مشخصات ظاهری
سرشناسه: صادقی گیوی، فاطمه، 1349ش
عنوان: جنسیت در آرای اخلاقی: از قرن سوم پیش از اسلام تا قرن چهارم هجری
پدیدآور: فاطمه صادقی گیوی
مشخصات نشر: تهران: نگاه معاصر، 1392ش
مشخصات ظاهری: 405 صفحه، 21.1 در 14.1 سانتی‌متر
فروست: سپهر زنان؛ 1.
شابک: 9786005747522
موضوع: زنان-ایران-تاریخ: پیش از اسلام-وضع سیاسی و اجتماعی-مسائل اخلاقی/زنان در اسلام
شماره‌ی کتاب‌شناسی ملی: 3010745
مدیر هنری: باسم الرسام
نوبت چاپ: اول
سال انتشار: 1392ش
شمارگان: 1100 نسخه
قیمت: 20000 تومان

فهرست
مقدمه 9
بخش اول. ایران دوره‌ی ساسانی 11
زن و جنسیت در ایران پیش از ساسانی 13
تحول در باورهای اسطوره‌ای و دینی 33
وضع عمومی زنان در دوره‌ی ساسانی 61
خانواده‌ی پدرسالار ساسانی 79
منابع اخلاقی دوره‌ی ساسانی 651-224میلادی 107
جنسیت در نظام‌های اخلاق علمی و فقه زرتشتی دوره‌ی ساسانی 129
آموزه‌های سیاسی، اجتماعی 153
بخش دوم. ایران پس از اسلام 175
زن و جنسیت در اسلام 177
زن و جنسیت در ایران پس از اسلام 199
منابع ادبیات اخلاقی در دوره‌ی اسلامی 229
فقه اسلامی 257
مکاتب فقهی 299
فقه سیاسی 331
نتیجه‌گیری 345
منابع 359
فهرست موضوعی و نام‌ها 379

405 pages, Paperback

First published January 1, 2013

Reviews

[Sedighe Vazehi]

دوباره بخونیمش

[Parmidaat · Rating 4 out of 5]

بالاخره طلسمش شکست...
گزیده ی رساله ی دکتری خانم دکتر فاطمه صادقی...
بعضی مطالب واقعا عصبیم میکرد

[乂]

جنسیت در آرای اخلاقی: از قرن سوم پیش از اسلام تا قرن چهارم هجری / فاطمه صادقی / تهران: نگاه معاصر، چاپِ اول 1392
زنان - ایران: تاریخ - پیش از اسلام - وضع سیاسی و اجتماعی - مسائل اخلاقی
زنان در اسلام

جنسیت و اوج و فرود نظم اخلاقی؟
پرسش اصلی این پژوهش حول این محور است: در شکل‌گیری نظام‌های اخلاقی از قرن سوم پیش از اسلام تا قرن‌چهارم هجری، جنسیت چه نقشی ایفا کرده و تلقی از آن چگونه بوده است؟ یعنی دوره‌ای که مصادف با ایران ساسانی تا شکل‌گیری مکاتب فقهی است.
برای پاسخ‌گویی به این پرسش، نظام‌های اخلاقی و نحوه‌ی بروز آن‌ها در ساخت سیاسی و زندگی عمومی، مورد بررسی قرار گرفته است.


نگاهی کلی به:
بخش اول: ایران دوره‌ی ساسانی
فصل اول: زن و جنسیت در ایران پیش از ساسانی
چگونگی شکل‌گیری نظام‌های پدرسالار در طول تاریخ: برخی نظریه‌های اجتماعی معاصر
ادعای نظریه‌پردازان فمینیست: ادوار اولیه و پیش از تاریخ، دوره‌ی مادرسالاری بوده است.
برخی دلایل تبدیل‌شدن به پدرسالاری:
1. مناسبات سلطه‌آمیز اقتصادی [فمینیست مارکسیستی]
2. قدرت بدنی، انقیاد ناشی از تجاوز جنسی، حاملگی، زایمان و شیردهی.
پدرسالاری، زمانی آغاز شد که مردان فهمیدند در شکل‌گیری نطفه‌ی کودک نقش دارند. [فمینیست رادیکال]
نظر مخالف: اساساً دوره‌ای به‌نام مادرسالاری وجود نداشته است. [13] فقط در پیش از تاریخ مساوات بیش‌تری وجود داشته است و گاهی زنان در اجتماعات نقش محوری داشته‌اند.
فروید و تفسیر روان‌کاوانه در توضیح نظام پدرسالار:
به‌سر بردن در گروه‌های کوچک، تحت سرپرستی جبارانه‌ی مسن‌ترین عضو.
اتحاد فرزندان عاصی و شکست پدر.
ازدواج با غیر محارم و چشم‌پوشی از زنان پدر، به‌خاطر برقرار ماندن صلح.
سازمان‌یابی خاندان‌ها به‌موجب حقوق مادرشاهی.
تاریخ با پدرسالاری آغاز شده و چشم‌پوشی از غرایز جنبه‌ای مذهبی (توتمی) یافته اما این دوره نیز سپری شده و دوباره عصر دیگری از حاکمیت پدرسالاری آغاز شده است. [14]
نظر مخالف: شواهد باستانی و مجسمه‌ها چه می‌گویند: در ادوار پیش از تاریخ زنان برتری داشته‌اند. مجسمه‌های عریان الهه‌ها نشان می‌دهد که تمایز میان زنان به‌عنوان زن خوب (نجیب) و زن بد (روسپی) امری جدید است و در گذشته حتی داشتن کشش‌های جنسی از ویژگی‌های ضروری الهه‌ها است.

آریایی‌ها
تا کنون شواهدی مبنی بر وجود پیشینه‌ی مادرسالاری در میان آریایی‌ها به‌دست نیامده است.
مشخصه‌های زندگی آریایی: خدایان مذکر، ازدواج‌های برون‌گروهی و تعدد زوجات، تبعیت محض زنان و فرزندان از پدر.
نقش‌های پدر: ریاست، قضاوت و روحانیت. هنوز طبقه‌ی روحانی وجود نداشت. [15]
مهاجرت و اختلاط فرهنگی: فرهنگ اولیه دچار تحولاتی شد اما پایه‌های نظم پدرسالاری تغییر چندانی نکرد. یکی از عوامل این پایداری: زندگی خشن گله‌داری و شکارگری بوده است.
اقوام همسایه:
ساکنان بومی ایران: تبعیت از مقام برتر زن و ازدواج‌های درون‌گروهی و پرستش الهه‌ها.
ایلامی‌ها: متأثر از فرهنگ مادرسالار سومری‌ها.
ایلام یعنی: خوزستان، لرستان، بختیاری و پشت‌کوه امروزی.
حوزه‌ی عمل زنانه: فعالیت در بیرون از خانه، امضای اسناد، تجارت، ارث‌بری، برده‌داری، ارائه‌ی دادخواست به دادگاه، و تنظیم وصیت.
حق جلوس بر تخت شاهی از طریق نسب مادری ممکن بوده است.
شواهد: ذکر مکرر نام مادران، خواهران و دختران پادشاه در اسناد. وجود خدایان قدرتمند مادینه. در اساطیر ایلامی، خومبان، خدای نرینه، نقش دوم را دارد. پیش‌گویان معابد زنان بودند. پسران و دختران یکسان از ارث سهم می‌بردند. عدالت، فره ایزدی و سحر الهی توسط الهه‌گانی قدرتمند اعمال می‌شدند.
امکان ازدواج با محارم.
دوام این تفوق زنانه: تا هزاره‌ی نخست قبل از میلاد مسیح.
تمدن ایلامی یکی از مواردی است که نشان می‌دهد پیدایش شهرنشینی، تجارت و پدرسالاری همواره با یک‌دیگر توأم نیستند. [18]
بابلی‌ها: قوانین حمورابی و ظهور تدریجی نظام‌های پدرسالار: پرستش الهه‌گان رو به نابودی می‌رود.
امنیت همسر و فرزندان: مجاز شدن فروش (به اسارت دادن) همسر و فرزندان به‌جای بدهی مگر آن‌که زن با همسرش قراردادمنعی امضاء کرده باشد. قتل زنان در صورت دستگیری هنگام رابطه‌ی جنسی با غیر از همسر. حتی در صورت نبودن شواهد قطعی اما مطرح شدن چنین اتهامی در میان عموم، زن باید خود را به رودخانه می‌انداخت. حق طلاق با مرد بود اما باید جهیزیه پرداخت می‌کرد. اگر به زن اتهام سنگینی نسبت داده می‌شد جهیزیه‌ای به او تعلق نمی‌گرفت و گاه به رودخانه نیز انداخته می‌شد. مرد می‌توانست همسران و کنیزان متعددی داشته باشد. تأیید شکایت زن در دادگاه فقط منجر به گرفتن جهیزیه و بازگرداندن او به خانه‌ی پدری می‌شد. [19] زن می‌توانست مالک باشد. رابطه با محارم ممنوع بود. پدر می‌توانست بدون رضایت دختر، او را وقف خدایان کند.
دسته‌بندی زنان بابلی: «زنان عادی» که امکان ازدواج معمولی و در قید شوهر بودن داشتند. «زنان ندی‌تو» که وقف خدایان شده و دخترخواندگان مردوک، خدای بابلی بودند. ایشان اقتدار بیش‌تری داشتند و تا پایان عمر در مکانی به‌نام «گگو» به روسپی‌گری مقدس مشغول می‌شدند.
آشوری‌ها: شرایط زنان سخت‌تر می‌شود. از دست‌رفتن مختصر حقوق مندرج در قوانین حمورابی... پیدایش حرم و پرده‌نشینی... پوشش و حجاب...
[...]


متن معرفی: از مقدمه این ویرایش:
این کتاب گزیده‌ی رساله‌ی‌ دکتری خانم فاطمه صادقی است که در فروردین 1383خورشیدی، در دانشگاه تربیت مدرس از آن دفاع کرده‌اند و پس از مشکلات عدیده‌ای، اکنون مجال انتشار یافته است. طی این وقفه ایشان از به‌روز کردن کار خود صرف‌نظر کرده‌اند زیرا معتقدند استفاده از منابع جدید در اصل موضوع آن تأثیری نداشته است و مایل هم بوده‌اند که به شکل اولیه تحقیق خود وفادار باشند. در عوض امیدوارند که به پرسش‌های جدیدی که برای‌شان مطرح شده و خواهد شد در آینده بپردازند.
پرسش اصلی این پژوهش حول این محور است که: جنسیت در شکل‌گیری نظام‌های اخلاقی از سه‌قرن پیش از اسلام تا قرن‌چهارم هجری، چه نقشی ایفا کرده و تلقی از آن چگونه بوده است؟ دوره‌ای که مصادف با ایران ساسانی تا شکل‌گیری مکاتب فقهی است. برای پاسخ‌گویی به این پرسش، نظام‌های اخلاقی و نحوه‌ی بروز آن‌ها در ساخت سیاسی و زندگی عمومی آن دوره‌ی ایران، مورد بررسی قرار گرفته است.
[...]


فهرست
بخش اول. ایران دوره‌ی ساسانی 11
زن و جنسیت در ایران پیش از ساسانی 13
تحول در باورهای اسطوره‌ای و دینی 33
وضع عمومی زنان در دوره‌ی ساسانی 61
خانواده‌ی پدرسالار ساسانی 79
منابع اخلاقی دوره‌ی ساسانی 651-224میلادی 107
جنسیت در نظام‌های اخلاق علمی و فقه زرتشتی دوره‌ی ساسانی 129
آموزه‌های سیاسی، اجتماعی 153

بخش دوم. ایران پس از اسلام 175
زن و جنسیت در اسلام 177
زن و جنسیت در ایران پس از اسلام 199
منابع ادبیات اخلاقی در دوره‌ی اسلامی 229
فقه اسلامی 257
مکاتب فقهی 299
فقه سیاسی 331
نتیجه‌گیری 345
منابع 359
فهرست موضوعی و نام‌ها 379

[Saeedeh Z‌are · Rating 4 out of 5]

نگاه و روش مواجهه‌ی فاطمه صادقی با مسائل پیرامون زنان رو دوست دارم. نگاه بی‌طرفانه و تاریخی و اجتماعی و سیاسی داره.
این کتاب که گزیده‌ی رساله‌ی دکترای خودشون بود به مسائل پیرامون جنسیت و نقش اسطوره و قدرت و نظم سیاسی در جنسیت می‌پردازه.

کتاب سختی بود و خواندنش زمان زیادی برد. علتش هم مواجهه‌ی جدید با مسئله جنسیت در تاریخ پیش و پس از اسلام بود.

[Ghulam Hussain · Rating 5 out of 5]

Good