J.-H. Rosny aîné was the pseudonym of Joseph Henri Honoré Boex, a French author of Belgian origin who is considered one of the founding figures of modern science fiction. Born in Brussels in 1856, he wrote together with his younger brother Séraphin Justin François Boex under the pen name J.-H. Rosny until 1908. After they ended their collaboration Joseph Boex continued to write under the name "Rosny aîné" (Rosny the Elder) while his brother used J.-H. Rosny jeune (Rosny the Younger).
Excelente novela, de esas que marcaron mi vida. Y no porque sea una gran obra maestra sino por el poderoso y devastador mensaje que nos deja al terminar sus páginas.
Acá nos encontramos en un futuro muy distante, donde la tierra se encuentra arrasada por la falta de agua y los últimos humanos languidecen asediados por unas nuevas formas de vida, los ferromagnetales, qué día a día se han ido adueñando de todo el planeta.
Novela que en pocas páginas logra sacudirte el pensamiento y nos deja su marca para siempre. El panorama futurista presentado por Rosny es desolador, amargo, pero la vez es una poderosa muestra de la infatigable lucha por la supervivencia ante lo inevitable. Nuestro protagonista es el tipo de hombre que hará hasta lo imposible por vislumbrar un futuro en una tierra que ya no los quiere, que ya ha elegido a su nueva especie dominante, que no es humana.
De hecho, dentro de lo que más destaco de este libro está esta nueva forma de vida, los ferromagnetales, quizá la especie más única y original creada por algún autor alguna vez. No tienen el más mínimo parecido con los humanos, mientras que sus parámetros de vida y existencia dista mucho de todo lo que he leído antes. También destaco a Targ, nuestro protagonista, un hombre incansable, con la última muestra de un corazón encendido, rebelde, soñador, totalmente crítico ante lo inevitable que contrasta enormemente con el resto de sus congeneres ya resignados a su amargo destino. La tecnología presentada tambien es otra cosa a destacar, pese a que el autor no indaga mucho en ella ni en su manera de funcionar, llega a ser estremecedor, pese a lo avanzada que se encuentra, su escasa utilidad ante la perdida de recursos tan esenciales para la vida humana como es el agua. Una muestra más de la importancia de los recursos naturales para asegurar nuestra existencia.
Dentro de lo que no me ha gustado está la extensión de esta novela, una novela qué claramente pudo haber abarcado más páginas. Rosny narra todo de manera expedita, por encima. Sin explorar demasiado los pensamientos, puntos de vista, cuestionamientos o emociones de nuestros personajes, algo que se resiente al llegar a las páginas finales. Al igual que la escasa exploración de mundo o de su tecnología como mencioné anteriormente. Está novela pudo ser mucho más, habernos involucrado mucho más, los elementos están ahí, pero el autor aparentemente no tuvo el deseo de ir a lo grande sino que terminó conformándose por dejarlo todo en una muestra ligera de esta tierra moribunda que solo desea deshacerse de una ya obsoleta humanidad para comenzar otra vez, con algo mejor.
Gran novela que creo que todo el mundo debería leer al menos una vez en su vida. Eso sí, si no te gustan los finales amargos de seguro terminarás descorazonado. Para ellos, leer con precaución.
Badly written, in his very imitable and quite annoying style, Rosny's La Mort de la terre (The Death of Earth) has escaped total oblivion thanks to The author's peculiar imagination. The novel takes us through the last years of the last humans on a planet where water has disappeared. This idea was still fresh and new at the time of publication (1910). But Rosny does not content himself with writing a modern myth for the end of times. He imagines what is to come afterwards, the new life form able to survive without water and feeding on the remaining humans. Through all his fiction (La Mort de la terre, but also the martian forms of Les Navigateurs de l'infini, the weird humanoid races of Quest for Fire, the completely bizarre Xipehu, the curiously whistling creatures of Hareton Ironcastle etc) his exploration of the most far-fetched Others still stands out today.
La început, inconștient poate, Moartea Pământului m-a dus puțin cu gândul la câteva titluri de filme, potrivite sau nu în contextul oferit de carte, nu știu sigur: la Mad Max: Fury Road, pe alocuri mi-am imaginat aspecte mici din Avatar, dar și altele pe care nu le voi mai menționa. Nu într-un mod negativ — de ce ar fi așa, când Moartea Pământului a fost scrisă într-un timp în care autorul nici nu mai trăia, pentru a fi prezent la apariția celor două ecranizări? —, și deloc deranjat.
O nuvelă în care — lăsând la o parte aspectele ce țineau mai mult de sfera science fiction, anumite denumiri pe care nici dacă mă forțam nu aveam cum să le înțeleg — am simțit cum mă trec puțin fiorii. Mai mult pentru că aici, personajul principal nu a fost deloc personajul omenesc, ci ceea ce reprezintă, de fapt, Pământul. Și poate din această cauză m-am înfiorat: planeta pe care trăim, oricât de science fiction ar părea unele cărți/filme, nu poate nimeni să excludă faptul că ar putea să devină și realitate. Iar în Moartea Pământului, această realitate posibilă pare atât de tristă, tragică, dureroasă, inevitabilă dacă noi, oamenii, nu vom lua măsuri.
Nu știu în ce an a fost scrisă cartea, dar aici vorbim despre un scriitor care a decedat acum optzeci de ani. Deci, dacă un autor din acea perioadă a avut o imaginație într-atât de mare încât să scrie despre un viitor care, acum, în prezent — și privind la ce se întâmplă pe planetă, din punct de vedere al climei —, nimic nu mai este imposibil. Habar nu am, poate aberez, poate scriu numai prostii, dar asta este ce am simțit în timp ce scriam despre povestea lui Targ, a Arvei și alte câteva care au fost mai prezente în Moartea Pământului.
Și făcând o concluzie, scriitorul J.H. Rosney Aîné a reușit să creeze — pentru mine, ca cititor — o scurtă poveste care mi-a oferit, în puține pagini, o sumedenie de emoții pe care le-am primit precum un tsunamii: toate la un loc, sau cel puțin la intervale scurte de timp.
Pentru o carte SF publicată acum mai bine de 100 de ani, „se ține bine”. Viitorul imaginat în Moartea pământului e un viitor afectat puternic de schimbările climatice - apa aproape nu mai există și cele câteva comunități umane rămase sunt convinse că specia lor nu mai are mult de trăit.
Însă unii oameni mai păstrează speranța unui viitor mai bun și mi s-a părut că despre asta e cartea. Dar ce m-a frapat e lehamitea supraviețuitorilor, felul în care pasiunea li s-a estompat din felul de a fi. Oamenilor rămași aproape nu le mai pasă dacă trăiesc sau mor, acceptând orice în numele... perpetuării umanității? M-a blocat puțin ideea asta, dorința asta de supraviețuire generală, dar nu și individuală, amestecată cu lipsa de speranță și cu convingerea că toți trăiesc ultimele zile ale omenirii. Păi ori murim toți ori pleci să mori în deșert ca să-ți ajuți comunitatea?
Nu-i un roman alert sau încărcat de profunzime, dar e fain de văzut cum se scria la începutul secolului trecut despre viitor, mai ales că „predicțiile” autorului sunt la fel de valabile și azi.
Genial obra apocalíptica de Rosny-Aine. En un futuro irremediable el hombre lucha contra la falta de agua y contra un nuevo ser vivo que inunda el planeta, los enigmáticos ferrromagnetales. La vida en comunidad se hace pesada y sino encuentran agua pronto, la eutanasia grupal parece ser la única solución. Esta búsqueda vital se convierte en un canto a la humanidad en el crepúsculo de su existencia, plasmando una de las páginas más bellas de toda la ciencia ficción y sentando la base para muchas obras venideras (se publicó allá por 1910).
Absolutamente imprescindible, como todo lo de este autor, pilar fundamental de la literatura fantástica y de anticipación.
Fue un gran error por mi parte empezar una historia de finales del siglo XIX o principios del XX creyendo que se trataría de una obra un tanto infantil desde la perspectiva del lector de hoy. Y este libro es como una constante regañina por mi ignorancia. Es una gran obra, de esas que no deberían ser olvidadas. La infatigable lucha por sobrevivir que nos describe, por no rendirse ante nada, por no ceder ante lo inevitable, hace que esta historia sea hermosa. Una especie (la humana, esta vez) que agoniza pero se niega a desaparecer en un mundo que bien podría haber creado el propio Ballard; agónico y desesperanzador. Dos horas de lectura que probablemente no olvidare nunca.
Indudablemente, H. G. Wells es el padre de la ciencia ficción moderna, piedra de toque para la gran mayoría de los temas que se explorarían posteriormente en las revistas pulp y los relatos del género. Pero J.-H. Rosny aîné (quien comenzó escribiendo junto con su hermano del cual después se distanciaría) es sin duda alguna un autor con un pensamiento mucho más propositivo y poco convencional que el de Wells. De hecho J.-H. Rosny aîné comenzaría a escribir del género antes que el autor mencionado.
Es también, en cierta manera, un autor más difícil que Wells. Rosny aîné es más literario, pero también más difícil de disfrutar. Wells siempre fue directo y sencillo, con una estructura en sus historias mucho más depurada y libre de florituras. El autor Belga, no. Sin embargo, sus historias son verdaderos mazazos conceptuales, ideas arriesgadas, nada convencionales, únicas en sí mismas. En La Muerte de la Tierra podemos acceder a tres de sus más grandes obras: Los Xipéhuz (1887), sobre una invasión de origen —¿extraterrestre? ¿ultraterreno? —a una humanidad neolítica, con unas criaturas presumiblemente de origen mineral y totalmente extrañas: son figuras geométricas que cambian de forma, inteligentes y con consciencia que pueden influir de forma telepática en los humanos y a los cuales pueden disolver con unos rayos de muerte. Este relato largo es un clásico indiscutible de la ciencia ficción y al leerla uno se entera por qué.
El cataclismo (1888 reeditado en 1898 con este título) sobre un rancho construido en una extraña meseta donde comienzan a ocurrir una serie de portentos terroríficos y casi sobrenaturales. El golpe del relato viene al final, cuando nos damos cuenta de lo que es la meseta en realidad.
Y finalmente La Muerte de la Tierra (1910) sobre los últimos resquicios de la humanidad del futuro intentando sobrevivir en un mundo estéril y desértico, donde grandes terremotos han asolado al planeta y donde los mares se han filtrado por las gigantescas grietas en la corteza terrestre. Los humanos solo podemos sobrevivir en oasis donde aún queda algo de agua, mientras volamos en planeadores para buscar otros lugares donde buscamos el vital líquido. Pero ahora, la Tierra parece ensañarse con nosotros una vez más y una nueva serie de terribles cataclismos comienzan a acabar con nuestras reservas de H2O. Y no es ese el único de nuestros problemas: una nueva clase de vida, los ferromagnetales, manchas minerales que se mueven entre las rocas y que succionan nuestro hierro de la sangre, como si fueran vampiros, crecen cada vez más y ocupan más y más espacio. La Muerte de la Tierra es una novela triste, dura y desgarradora, con unos conceptos del género tan extraordinarios que parecen modernos. En otras palabras, no es ciencia ficción de revista barata. No estás frente tu escritor pulp de navecitas espaciales y rayos laser. Rosny aîné es otra cosa.
Já li diversas histórias sobre o futuro da Terra: distopias, utopias, explorações espaciais, mundos transfigurados. A história escrita por Rosny Aîné é bem impactante no sentido de que ela é um belo soco no estômago. Uma distopia com um nível de dramaticidade e melancolia que eu pouco vi em outras obras. Desde o primeiro parágrafo o autor consegue nos tocar com uma escrita que em nenhum momento te dá esperanças. O que ela te dá, toma em dobro poucas páginas depois. Não se engane: o título do livro é a tônica da obra. Portanto, das distopias que eu já li até hoje, essa é a mais poderosa e aquela do qual não há luz no fim do túnel.
Estamos falando de uma obra cuja publicação data de 1910. E mesmo assim ela consegue ser tão atual em um momento em que falamos de alterações climáticas e qual é a culpabilidade do homem em tudo o que está acontecendo em nosso planeta. Ao longo da narrativa, vemos como o autor despreza o homem pelo seu papel na destruição do planeta. Ele não alivia em suas palavras: o homem é considerado um parasita da Terra. Acompanhamos a vida do oásis das Terras Vermelhas. Muitos milênios no futuro, o planeta foi devastado por catástrofes naturais. Com sua exploração dos recursos naturais, os animais foram morrendo lentamente até não restarem mais nenhum... somente os pássaros restaram e estes ganharam inteligência e os homens acabaram por não mais desejarem se alimentar deles. A água, tão abundante no planeta, escasseou e agora representa menos de 1/4 do mundo. O cenário é formado por desertos sem vida por toda a parte onde com recursos tão pequenos o controle populacional se tornou estrito.
Targ é o protagonista e aquele que representa aquilo que a humanidade ainda tem de esperança. Vemos os humanos conformados com um mundo terminal. Não há esperanças ou felicidade. Vive-se um dia após o outro. Os seres humanos agora possuem uma constituição frágil e permanecem em seus oásis. Viajar para longe desses assentamentos representa a morte. O planeta sofre com tremores de terra que podem matar essas pessoas. Surgiu uma nova forma de vida chamada de ferromagnetos, seres que se alimentam de ferro (inclusive do presente no sangue dos seres humanos). Inicialmente acredita-se que estes seres não eram muito inteligentes, mas isso vai mudando ao longo da narrativa.
A narrativa começa quando Targ encontra acidentalmente um depósito enorme de água potável. Isso representa a salvação de seu povo. Mas, diante de um planeta que agora parece se colocar contra a humanidade o quanto essa salvação é permanente? O número de homens diminuiu demais e qualquer catástrofe natural a mais pode mudar esse contexto completamente. O protagonista tem o que ainda resta de bravura e coragem do ser humano. Ele é o herói. Acredita que vai prevalecer no final. Faz aquilo que os seus pares não mais conseguem: ter expectativas sobre um futuro. Quando tudo for abaixo, Targ provavelmente seria o primeiro a acreditar ser possível reconstruir.
E é nesse sentido que a narrativa é tão pungente: Rosny Aîné vai destruindo a esperança do leitor. Pouco a pouco. Como Targ é um personagem empático, a gente segue junto dele acreditando ser possível ter um final feliz. E é aí que o autor age... as coisas simplesmente não dão certo. Cada fiapo de esperança é apagado a cada nova catástrofe. O próprio planeta não deseja mais a presença dos seres humanos. Tudo se encaminha para que esta realmente seja a última geração de seres humanos. Haverá alguma solução?
A escrita do autor é muito boa. Isso se deve também à ótima de Julia da Rosa Simões. Vale destacar também o prefácio escrito por Mia Couto que toca bastante nas temáticas exploradas ao longo da narrativa. Há também um posfácio escrito por Eduardo Bueno onde ele fala sobre o legad deixado por Rosny Aîné. O texto do autor parece atual, sem aqueles floreios típicos de textos do século XIX e início do século XX. A narrativa é bem dinâmica e os capítulos são bem pequenos. Ou seja, o leitor vai terminar o livro em poucas sentadas. Narrado em terceira pessoa, mas do ponto de vista de Targ, o leitor vai sendo conduzido por esse estranho mundo. Outro atrativo são as ilustrações de Rodrigo Rosa que busca captar todo o horror de um mundo decadente.
Não quero comentar mais porque posso acabar soltando algum spoiler com surpresas preparadas pelo autor. Rosny Aîné é um contemporâneo de Verne e Wells ao qual pouco conhecemos. A Morte da Terra só havia sido publicado antes na coleção Argonauta e o outro livro do autor no Brasil é o famoso A Guerra do Fogo. A Morte da Terra é um ótimo livro para nos questionarmos qual é o nosso papel na destruição do planeta. Como os indicadores atuais da interferência do homem podem gerar algo tenebroso para os nossos descendentes. Que tipo de legado queremos deixar? Outro ponto é que provavelmente seremos vítimas dos nossos próprios descuidos, já que poderemos ser ultrapassados por outra espécie no futuro. Afinal, os dinossauros pareciam ser os donos do planeta em um momento... mas, tudo mudou. A Morte da Terra é uma leitura para todo o fã de ficção científica. É um livro que me emocionou quando eu cheguei ao final da trajetória de Targ. Quando a gente finalmente é vencido pela proposta do autor. Mesmo assim considero-o um clássico.
Punând lucrurile în context (uitându-mă la anul apariției), nu-i pot da mai puțin de 5*. Chiar mi-a plăcut foarte mult, am savurat ultimele pagini, am simțit personajul. E o carte superbă, care oferă mult pentru puținul timp pe care-l cere.
Una breve novela de inicios del siglo XX y que muestra un futuro muy humano, muy amargo, muy posible quizás. La especie humana y sus carencias, sus esperanzas, y sus realidades. Me gustó. Un ejercicio histórico lector que vale la pena.
La Tierra está muriendo y con ella los seres vivos que la habitan. Terremotos fatales, sequía y la herencia se los que una vez edificaron civilizaciones: radiación.
Un bello relato escrito a principios del siglo XX y una frase final a tener en cuenta, el imbatible deseo de permanecer como especie.
En ces temps troublés de catastrophes écologiques annoncées la lecture de la mort de la terre écrit en 1912 prend forcément un relief particulier.
Le texte est court mais suffisamment dense pour laisser s’installer un malaise profond quant à la fragilité de l’humain et de sa civilisation.
L’histoire centrée sur la quête de l’ultime goutte d’eau sur une planète devenue inhospitalière et même franchement hostile est forcément effrayante tant elle préfigure nos questions écologiques actuelles. Une prophétie en train de se réaliser 100 ans après que l’auteur ait écrit son œuvre !
Ne cherchez pas d’issue heureuse, l’auteur a été clair dès le titre, bien que la « mort de la terre » aurait du s’appeler la « mort du dernier humain ». Une mort inévitable en dépit d’une civilisation à la technologie triomphante.
Et pourtant, l’auteur réussit quand même à faire briller la flamme de l’humanité jusqu’au bout et même au-delà, en atténuant le pessimisme de son propos par son humanisme. Un humanisme adossé à une philosophie de l’action qui peut aider à ne pas se décourager face aux catastrophes écologiques actuelles qui commencent à faire douter de notre avenir en tant qu’espèce.
À lire et à faire lire !
This entire review has been hidden because of spoilers.
Rosny nos deja unos relatos que pueden clasificarse entre la ciencia ficción y la fantasía. Debo hacer notar que mi reseña se refiere a la versión publicada po Edhasa en su colección Nebulae (1a época), núm. 74.
En "la muerte de la Tierra" nos presenta el fin de una humanidad decadente (a pesar de su avance técnico y científico) que ha esquilmado los recursos del planeta por la sobreexplotación. Hay que notar que este fin tan pesimista se escribe ¡en 1910! Y, proféticamente, todo ello ocurre después de una "era radiactiva" producto de la guerra. No es probable que nadie hubiera imaginado aún en esa époco ninguna clase de armamento nuclear...
En "el Cataclismo" nos describe brevemente como la suspensión local de las leyes de la física en una pequeña región trastorna la vida de sus habitantes.
Y en "los Xipehuz" nos describe la lucha por la supervivencia entre una humanidad prehistórica y unas entidades de origen desconocido, pero ciertamente inhumanas.
Despite depressing atmosphere and negative prognoses about our common future, I'd say the book was a pleasure. The idea of loosing water on our planet seems pretty realistic, as well as idea of absolutely different form of live replacing us here. Author managed to immerse reader into minds and mentality of last people slowly dying in hopeless desert. All in all, the story is a fine work of fiction. Sadly, not speaking French, I can not appreciate the book in original, but russian translation by V. Kerzhentsev made an impression of some literary value.
C’est le chapitre final de l’histoire humaine, qui a perdu beaucoup plus que ses ressources en eau. Elle a perdu l’espérance, la volonté même de vivre qui la poussait vers l’avant pour le meilleur comme pour le pire. C’est une race fatiguée, épuisée même par son long règne suivi par une longue décadence, qui va laisser sa place aux « autres ». Omniprésents en arrière-plan, ils font penser aux shoggoths des Montagnes hallucinées de Lovecraft. Même altérité radicale, même destin. C’est avec un style épuré et une intrigue minimaliste que Rosny Aîné expose cette fin des temps humains.
Por algum motivo eu imaginava, ao longo da leitura, que a h8stória se passava antes do futuro longínquo e apocalíptico presenciado pelo Viajante do Tempo de "A Máquina do Tempo" de H. G. Wells. Talvez devido a narrativa e as descrições geológicas...
Un apocalipsis bello en su esencia y con una gran virtud: fue escrito en 1912. ¿Para qué escribir más de 25000 palabras si con ellas haces una historia casi insuperable?
Sensacions enfrontades amb aquest llibre: per un costat, es nota que es va escriure fa més d'un segle i en certs aspectes no ha envellit bé, però, d'altra banda, cal reconèixer que el text és molt avançat per la seva època, i que la tragèdia que planteja és un tema més que actual.
Com a biòleg no puc deixar de pensar en què la desaparició dels microorganismes i els insectes no té gaire sentit, més encara quan els que sobreviuen són els ocells, si bé això pot ser una llicència estètica o una mena de paràbola que ens vol traslladar l'autor. D'altra banda, hi ha l'existència d'aquests misteriosos 'ferromagnetales'; no m'ha quedat gaire clar que són, però el seu concepte em resulta fascinant.
La novel·la cavalca doncs entre l'antiguitat de la seva prosa —la traducció es nota vella, i potser li cal una revisió— i l'escenari postapocalíptic que ens planteja, d'una modernitat que fa feredat. La història que envolta el protagonista i els seus és dura, molt dura, i l'autor no hi fa sinó aprofundir i burxar en la ferida a cada pàgina, la qual cosa no la fa una lectura amable; l'estil líric intenta compensar això en part, però el text és absolutament devastador. Hi reconec el risc argumental i de concepte que va representar en el seu moment, i per això la considero una obra necessària i important. Caldria veure-la amb uns altres ulls, amb una nova traducció, i potser ens trobaríem davant d'un altre clàssic a reivindicar.
Demorei muito pra avançar na leitura, apesar de ser um livro curto e rápido. Achei a história muito apressada, pouco aprofundada... Menos detalhes do que gostaria. Não me conectei muito com nenhum dos personagens. A história tem muito potencial, com um tema muito interessante, mas muito pouco explorado. Assim como os "ferromagnetos", seres muito interessantes e inovadores, mas muito pouco explorados na história, ao meu ver... O romance (rápido e clichê) não funcionou muito comigo também.
O livro traz reflexões muito boas acerca do futuro da humanidade num mundo em que esgotamos cada vez mais os recursos naturais, mas acho que poderia ter sido melhor aproveitado o tema e a trama dos personagens.
Excelente novela, un poco depresiva y de final triste, pero nos deja una importante lección: cuidar nuestro planeta. La historia nos presenta a los últimos hombres en un futuro distante, donde han sufrido transformaciones físicas y psicológicas, adaptándose al medio impuesto por la tierra que cada día se vuelve más hostil con nuestros protagonistas. También nos presentan una nueva especie que de ha poco se ha ido adueñando del planeta, dejando obsoleto al ser humano y su futuro. Para reflexionar. aunque el estilo del autor es anticuado, por razones obvias, novela fue escrita hace más de un siglo, se lee rápido por lo corto que es.
Ha sido una lectura interesante donde acompañaremos a Targ en su lucha personal contra lo inevitable. La tierra se queda sin agua y la poca que queda se está encargando de "tragarsela" para no dejar ni una gota para los seres vivos que dependen de este elemento para sobrevivir. Una novela cruda y realista desde el punto de vista de que si el planeta dice que hasta aquí, nada podremos hacer para evitar nuestra extinción, por muchos paliativos que al ser humano se le ocurran. La aparición de una nueva especie también es original, los ferromagnetales que se alimentan de hierro, incluso el que se encuentra en nuestra sangre y añade peso y curiosidad a la historia. Es un libro sin esperanza donde cada página que pasas, sabes que te acerca un poco más al inevitable final. Ha estado bien, solo eso.
Excellent roman qu'on dirait aujourd'hui "d'anticipation". C'est en fait une application du darwinisme, en vogue à cette époque, apportant dans ses bagages tout le relativisme qu'il présuppose. Ici l'humain n'est qu'un être, pas plus puissant ou plus intéressant que ses prédécesseurs, ni que ses successeurs (qui seront ici les Ferromagnétaux, ennemis de l'homme mais dont on comprend qu'ils seront les acteurs d'une nouvelle genèse, et futurs possesseurs de consciences mystérieuses). Face à cette terrible perspective, il n'y a guère d'espoir, et la fin du roman sombre d'ailleurs dans un nihilisme affreux. L'être humain n'est accusé des catastrophes naturelles envahissant la terre que dans les derniers instants du roman : comme si l'Homme, délivré de tout, même de la conscience de sa finitude, ne pouvait plus s'en prendre qu'à lui-même, pour oublier la tristesse de la perte de son génie.