ฟ้าบ่กั้น

by ลาว คำหอม

ด้วยในสังคมไทยนั้นดูเหมือนจะไม่มีการกระทำอันใดที่ต้องอาศัยความอาจหาญมั่นใจเท่ากับการวิจารณ์ เพราะสังคมไทยมีเวรกรรมตั้งอยู่และโตขึ้นมาบนรากฐานความเยินยอสรรเสริญ จึงไม่ใช่เรื่องประหลาดแต่อย่างใด ที่เราได้พบว่ามีคนจำนวนไม่น้อยที่เสียผู้เสียคนไปเพราะการประจบประแจงและด้วยเหตุผลแห่งความเคยชินดังนั้น

คำสิงห์ ศรีนอก
ปากช่อง นครราชสีมา, 25 พฤษภาคม 2515
ใน ลาว คำหอม (สนพ. นักเขียน, 2544)

ในฐานะสำนักพิมพ์หน้าใหม่ที่โผล่ขึ้นมาอย่างดุ่ยๆ และออกจะโดดเดี่ยว ข้าพเจ้าเพิ่งจะบังเอิญได้มีโอกาสติดต่อกับ “ลาว คำหอม” หรือ คำสิงห์ ศรีนอก เป็นครั้งแรกก็เมื่อคราวที่จะพิมพ์ ในกระจก: วรรณกรรมและการเมืองสยามยุคอเมริกัน (2553) เพื่อขออนุญาตนำเรื่องสั้น “อีกไม่นานเธอจะรู้” ของลาว คำหอม มาพิมพ์ซ้ำในหนังสือเล่มดังกล่าว ในระหว่างการพูดคุยสั้นๆ ทางโทรศัพท์เพียงไม่กี่ครั้งนั่นเองที่ทำให้ข้าพเจ้าได้ทราบว่า “ลุงคำสิงห์” ไม่เพียงรู้จักวารสาร อ่าน แต่ยังติดตามผลงานและได้ช่วยสนับสนุนซื้อแจกตามโรงเรียนในละแวกบ้านไปแล้วหลายเล่ม และในคราวหนึ่งของการสนทนา ลุงคำสิงห์ปรารภให้ฟังว่า ได้มีการเสนอแนะกันในหมู่เพื่อนพ้องนักเขียนใกล้ชิดของลุงคำสิงห์ว่าน่าจะถึงเวลาที่จะนำฟ้าบ่กั้น กลับมาพิมพ์ซ้ำใหม่อีกคำรบแล้ว ลุงคำสิงห์เองมิได้ขัดข้อง แต่ได้เสนอไปว่าหากจะมีการพิมพ์ซ้ำ อยากจะให้สำนักพิมพ์อ่านเป็นผู้ดำเนินการ โดยจะขอให้นำบทความ “ฟ้าบ่กั้น หยังว่าให้ห่างกัน” โดย อ. ชูศักดิ์ ภัทรกุลวณิชย์ ที่เคยตีพิมพ์ในวารสาร อ่าน มาพิมพ์รวมกันไว้ด้วย ข้อเสนอนี้
ทางสำนักพิมพ์อ่านเห็นเป็นอย่างไร

ข้าพเจ้าจะเห็นเป็นอย่างไรไปได้นอกจากตื่นเต้น ตื้นตัน และตกลงรับตามข้อเสนอนั้นด้วยความยินดี

==========
บางส่วนของคำนำสำนักพิมพ์/ไอดา อรุณวงศ์

Genres: Fiction, Short Stories, Novels

384 pages

First published March 1, 2012

Reviews

[ดินสอ สีไม้ · Rating 5 out of 5]

วิธีเล่าเรื่องแบบบอกไม่หมด ไม่ต่อเนื่อง
และบางครั้งไม่ลำดับเวลา
ซ่อนอะไรเอาไว้มากมาย ให้เราค่อยซึมซับ คำนึงคิด
และกำซาบความรู้สึกต่างๆ ที่ทะลักทลายออกมา
สมคำร่ำลือจริงๆ

[MonoNoAware · Rating 5 out of 5]

เป็นวรรณกรรมที่แสดงให้เห็นบริบทของสังคมไทยได้ชัดเจน แต่ที่ชัดเจนยิ่งกว่าชัดเจนคือ แม้วรรณกรรมเล่มนี้จะถือกำเนิดขึ้นตั้งแต่ปี 2501 ล่วงเลยผ่านมาแล้วกว่า 60 ปี บ้านเมืองเรานั้นก็ไม่ได้เปลี่ยนไปไหนเลย...ไม่เปลี่ยนไปเลยจริงๆ

[gigibobobooks · Rating 5 out of 5]

Thought provoking. Sharp. Brief but precisely hits all the right spots. Truly a gem of Thai modern literature.

[tamxreads · Rating 4 out of 5]

ปกติไม่ชอบอ่านเรื่องสั้น เพราะคิดว่ามันต้องตีความเยอะ บางเล่มก็จบแบบครึ่งๆกลางๆ จนทำให้เรามีอคติกับรวมเรื่องสั้นไปเลย แต่ว่าเล่มนี้เกินคาดมาก มันอ่านแล้วเข้าใจได้แบบไม่ต้องคิดอะไรมาก คิดว่าน่าจะเป็นเพราะเป็นเรื่องที่มันรีเลทกับตัวเรา หรือบางทีอาจจะเป็นเพราะตัวเราเองที่โตขึ้น มุมมองต่อโลกหรือสังคมก็กว้างมากขึ้น เรื่องสั้นเล่มนี้เลยไม่ทิ้งเราไปแบบงงๆ ไม่รู้เรื่องราวรู้ราวเหมือนที่อ่านสิงโตนอกคอกจบเมื่อตอนอายุ 17-18 (ต้องลองกลับไปอ่านสิงโตนอกคอกดูละ)

เล่มนี้เป็นรวมเรื่องสั้นของลาว คำหอม นักเขียนชั้นครูชาวไทยที่ถ่ายทอดเรื่องราวของสังคมไทยในสมัยก่อนได้ดีมาก เราได้มองเห็นความเป็นไปของสังคมในยุคที่เรายังไม่เกิดได้แบบไม่ต้องใช้ประโยคยาวยืดมาอธิบายใดๆทั้งสิ้น สมกับเป็น A Masterpiece of Thai Literature จริงๆ

[Praifon Faii · Rating 5 out of 5]

ไพร่ฟ้า

[judiie reader · Rating 4 out of 5]

ฟ้านี้กานาย? The most iconic

[Poppy000 · Rating 3 out of 5]

หนังสือเล่มนี้สะท้อนถึงวิถีชีวิต ความเชื่อ ค่านิยม ของคนอีสาน
เนื้อเรื่องมีความสนุก แต่ก็อ่านยากนิดหน่อย

[Charnwoot · Rating 5 out of 5]

งานเขียนที่บอกเราว่ามีคนกลุ่มนึงในสังคมโดนทิ้งไว้ข้างหลัง มองเขาไม่ใช่คน ทิ้งไว้ เเละเหยียบหัวซ้ำก่อนจากไป

[TEERAWUT MAHAWAN · Rating 5 out of 5]

#หนังสือที่อ่านจบวันนี้ รวมเรื่องสั้น "ฟ้าบ่กั้น" ของลาว คำหอม
ฉบับครบรอบ 40 ปี พ.ศ. ๒๕๔๓ มีคำนำโดนเสนีย์ เสาวพงศ์
พิมพ์ครั้งที่ 13 โดยแพรวสำนักพิมพ์ มิถุนายน ๒๕๔๓

------------------------------------------------------------------

17 เรื่องสั้นในเล่มเดียว 257 หน้าเขียนในช่วงพ.ศ. ๒๕๐๑-๒๕๑๖ เรื่องของชาวบ้านในชนบทกับคนในเมือง ชวนให้แอบนึกถึงนวนิยาย "ซันชิโร" ของนัตสึเมะ โซเซกิอยู่พอสมควร เพราะเป็นงานเขียนสะท้อนสังคมเหมือนกัน อยู่ในช่วงเปลี่ยนผ่านของสังคมเมืองกับชนบท ความขัดแย้งทางจิตใจ และคุณค่าของความเป็นมนุษย์

.....

ถามว่าเป็นวรรณกรรมฝ่ายซ้ายที่วิพากษ์วิจารณ์สังคมตนเองอย่างกล้าหาญหรือไม่ ก็ยังไม่ชัดเท่ากับการเป็นบันทึกทางสังคมชนชั้นมากกว่า ลำพังแค่นี้ผู้เขียนก็ต้องอัปเปหิตนเองไปไกลถึงสวีเดน ในช่วงที่สฤษดิ์ไล่จับ ไล่อุ้ม นักเขียนและเผาทำลายวรรณกรรมเพื่อสังคม หนังสือกลายเป็นหนังสือต้องห้าม และก็กลายเป็น 100 หนังสือที่คนไทยควรอ่านในเวลาต่อมา สังคมไทยนี่ก็แปลกๆ อยู่เหมือนกัน ราวกับฟ้าเปลี่ยนสีได้จากขาวเป็นดำ จากดำก็ถูกทำให้เป็นขาว

.....

ที่ชอบที่สุดคงเป็นเรื่องของ "ไพร่ฟ้า" ออกแนวดราม่า-โรแมนติคได้เหมือนกัน แต่เพราะด้วยเล่าเรื่องแถวๆ ภาคเหนือ การทำป่าไม้ เรื่องช้าง ผมเลยรู้สึกอินเป็นพิเศษ

.

คุณลุงมีวิธีเปิดเรื่องที่งดงามบรรยายฉากได้โคตรถึง แต่ติดใจตอนเปลี่ยนฉาก หรือปิดเรื่อง เหมือนเป็นการเปิดให้ก่อกวนความคิดของเราเองมากกว่าการจบเรื่อง บางเรื่องก็จบซะดื้อๆ ถ้าเป็นนักเรียนหัดเขียนหน้าใหม่คงถูกแขวนไปแล้ว แต่เพราะคุณลุงตั้งใจไว้อย่างนั้น รวมเรื่องสั้น "ฟ้าบ่กั้น" เลยยังไม่ตาย ยังไม่จบ 'เขียดขาคำ' ก็ยังคงมีให้เห็นในชีวิตจริงจนถึงทุกวันนี้ ก่อให้เกิดคำถาม เกิดบทสนทนา เพื่อให้คนรุ่นต่อมาได้อ่าน ได้คิดถึง 'โลกอื่นที่เป็นไปได้'

.....

ถ้าถามผมตอนนี้ในฐานะที่อ่านรวดเดียวจนจบว่า "ฟ้าบ่กั้น" แปลว่าอิหยัง ? ในฐานะที่คนเขียนก็ยังอยู่แล้วผมก็ถามลุงผ่านกูเกิ้ลก็ได้คำตอบว่า “ฟ้าบ่กั้นหยั่งว่าให้ห่างกัน” หมายความว่า “ฟ้าไม่ได้กั้นเรา แต่ทำไมเราจึงช่างห่างกันนัก” เป็นการส่งเสียงถึงชาวกรุงอย่างมีนัยสำคัญ

.....

แต่นั่นไม่สำคัญเท่าที่ทำให้ผมกลับมาคิดนึกและรู้สึกอีกครั้งอย่างจำเจว่า สิ่งเดียวที่ทำให้ผมยังอยากมีชีวิตอยู่ ไม่ด่วนฆ่าตัวตายไปแบบตัวละครของโซเซกิ แม้ผมจะมีความคิดฆ่าตัวตายซ้้ำๆ ซากๆ จากไอ้โรคเวรตะไลที่ยังต้องแดกยาแพงๆ ซึ่งเบียดเบียนมากว่าสามสี่ปีนั้นคือเรื่องของ ..."ชนชั้น"

.

ในฐานะที่เป็นอุดมการณ์ทางการเมืองที่สำคัญที่ถูกผลิตซ้ำ ทำให้การเลื่อนสถานะทางสังคมเป็นไปไม่ได้ ไม่ว่าเราจะพัฒนาตัวเองมากมายแค่ไหน คำว่า "คนจน-คนไร้ความสามารถ-คนไร้เสียง-และไร้การศึกษาที่ดีพอ" ก็จะติดอยู่ที่ใดสักแห่งหนหนึ่งในยีนส์ของเรา ฟังดูโรแมนติคและเพ้อฝันนะเสียงในหัวของผมบอก แต่นั่นเป็นเสียงของใครกันล่ะ? เป็นเสียงของเราเองหรือเป็นเสียงที่มีใครบางคนมาฝากไว้กันแน่(false consciousness)

.

ทำไมประเทศของเราถึงติดแหง็กอยู่ที่เก่าวนเวียนซ้ำแล้วซ้ำเล่า ไม่ไปไหนสักที เพราะประเทศเหี้ยนี้ถูกสะกดจิตรวมหมู่ การกระทำความดีแบบ Kantian แบบเหตุผลเชิงปฏิบัติบริสุทธิ์ (pure practical reason) เลยเป็นไปแทบไม่ได้เลย เพราะเราไม่มีเสรีภาพแม้กระทั่งการคิด-อ่าน-เขียนและพูด เป็นฟ้าที่แม่ง Realism เหี้ยๆ ถ้าพูดตามภาษาของ Mark Fisher และปวงชน อุนจะนำ

.

มันทำให้คนบางคนซึ่งดันมีอำนาจในประเทศนี้มองไม่ออกเลยว่า "โลกนี้มีทางเลือกแบบอื่นที่เป็นไปได้" แต่มันเข้าใจได้นะสำหรับผม เพียงแต่พวกเขาพวกมันไม่เข้าใจ ถึงสาเหตุที่เป็นไปได้มากที่สุดของความรู้สึกว่าตนเองช่างต่ำต้อย สู้เขาไม่ได้ แม้กระทั่งชนะการเลือกตั้งมาแล้วแท้ๆ นั่นก็คืออำนาจทางสังคม อำนาจทางชนชั้น แถมยังมีหน้ามาขายฝันให้พวกกูสมัครใจกันเชื่ออย่างโง่เง่าว่า เราทุกคนเป็นอะไรที่อยากเป็นได้ด้วยพลังของตัวเอง แม่งเป็นอุดมการณ์ครอบงำและเป็นศาสนาอย่างไม่เป็นทางการของสังคมเหี้ยนี่ มันถูกเล่าซ้ำๆ ผ่านทีวี ผ่านสารคดี ผ่านเกมโชว์ ผ่านละคร หรือแม้กระทั่งในนิยาย

.

พอแล้วกูพอกันที กับการเป็นคนที่ถูกบอกมาทั้งชีวิตว่าไร้ค่า ขณะเดียวกันก็กำลังถูกบอกไปพร้อมๆ กันว่าสามารถทำอะไรก็ได้ที่ตัวเองอยากจะทำ... ขนาดจะเลือกนายกฯ เอง กูยังทำไม่ได้เลย "ก็ไสว่าฟ้าบ่กั้น แต่ทำไมเราจึงช่างห่างกันนัก."

บรรณานุกรม

สนทนากับคำหอม ศรีนอก https://shorturl.asia/fx64B

บทสัมภาษณ์ Mark Fisher ที่เคาะกะโหลกผมมา 7 ปีแล้ว https://shorturl.asia/dS2bj

[Panrawee Uyanunt · Rating 4 out of 5]

I think it will grow on you. This book has a strange impact.

This is not about sympathy or empathy toward those who are underprivileged, but a reflection of human qualities: how we simply want to survive, how we hold connection very dear (yet those endearing connections can be wasted fighting certain institutions), and how cruel we can be toward others for mere pleasure. There is a lot left unsaid, which somehow makes some stories very difficult to digest; yet this restraint underscores the author’s mastery in crafting intricacy. At the same time, it signifies the power that a word can hold.

What makes this book a four-star read for me is that it does not portray the story in a way that demands pity or guilt, but instead asks us to acknowledge that privilege comes from depriving someone else’s rights. Similarly, it does not pinpoint the evil of the rich alone, but rather highlights humanity’s susceptibility to imaginary enforcement, laws and regulations we naively believe will better society, while remaining clueless about how these “civilized” structures impact lives in the long run, from generation to generation.

[Bannarot · Rating 4 out of 5]

4/5 งานของ ‘ลาว คำหอม’ ในรวมเรื่องสั้นชุดนี้ หลายเรื่องมีขนาดสั้นสมชื่อ แต่ถึงแม้จะสั้นก็ไม่ได้ด้อยคุณภาพเลย กลับกันคือสามารถเล่าได้ตรงจุด

เรื่องส่วนใหญ่โฟกัสตัวละครเป็นชนชั้นล่าง คนต่างจังหวัด ชาวนา ลาว คำหอมหยิบตัวละครเหล่านี้มาเสนอด้วยน้ำเสียงซื่อ ๆ แต่ขมขื่น หลายเรื่องอย่างเช่น เขียดขาคำ คนพันธุ์ คนหมู ฟ้าโปรด ตอนจบมันเหมือนฟ้าผ่าลงมากลางหัว ไม่ได้มีคำพูดเหน็บแนมเจ็บแสบอะไร แต่กลับหน้าชาเพราะความซื่อที่เย้ยหยัน

แต่ถึงอย่างนั้นเราก็มองว่าหลายเรื่องก็เป็นการตอกย้ำ/ผลิตซ้ำภาพเดิม ๆ ที่เราเข้าใจคนบ้านนอก สุดท้ายก็จบที่ความตายของวรรณกรรมเพื่อชีวิต

แต่ไปลองอ่านกัน เราว่ามันเป็นเรื่องสั้นอมตะที่ห้องเรียนวรรณกรรมยังหยิบมาเป็นแคนนอนในการถกประเด็น ฟ้าบ่กั้นยังคงเป็นตัวแทนของยุคสมัยในช่วงปี 2500 ที่ชัดเจนอีกภาพหนึ่ง

[Pontep​ Lueang-on​ · Rating 3 out of 5]

สะท้อนความเป็นสังคมไทยได้อย่างชัดเจน รู้สึกเจ็บๆที่ทุกวันนี้ก็ยังไม่มีการเปลี่ยนแปลงไปเท่าไหร่

[Puengmintz · Rating 4 out of 5]

รวมเรื่องสั้นที่สะท้อนภาพชนบท ที่ยากไร้ แร้นแค้น ขมขื่น งมงาย อ่านไปก็นึกถึงบ้านตัวเองไป รู้สึกเจ็บแค้น ขมขื่นในใจ รู้สึกเกลียดชังความยากจน อดอยาก โดนเอารัดเอาเปรียบจากคนมีเงิน อ่านไปก็จุกไป

[Supavich · Rating 4 out of 5]

มีหลายตอนที่ไม่ค่อยเข้าใจเท่าไร อาจเพราะเป็นหนังสือที่ตีพิมพ์นานแล้วแต่ไม่เข้าใจบริบทเอง