นิติรัฐนิติธรรม: ประวัติศาสตร์ภูมิปัญญาเปรียบเทียบ

by เข็มทอง ต้นสกุลรุ่งเรือง (editor), วริษา องสุพันธ์กุล, ศศิภา พฤกษฎาจันทร์

สารบัญ

คำนำ: นิติธรรมไทย: เฟื่องฟู และล้มเหลว
โดย เข็มทอง ต้นสกุลรุ่งเรือง

บทที่ 1 พัฒนาการของหลักนิติธรรมในอังกฤษ
โดย เข็มทอง ต้นสกุลรุ่งเรือง

บทที่ 2 แนวคิดเรื่อง État de droit ในระบบกฎหมายฝรั่งเศส
โดย วริษา องสุพันธ์กุล

บทที่ 3 หลักนิติรัฐในประเทศสหพันธ์สาธารณรัฐเยอรมนี
โดย ศศิภา พฤกษฎาจันทร์

บทที่ 4 นิติธรรมในสหรัฐอเมริกา
โดย อภินพ อติพิบูลย์สิน

บทที่ 5 ศาลรัฐธรรมนูญกับการแปลความหมาย สร้าง และบังคับใช้ “หลักนิติธรรมไทย”
โดย กล้า สมุทวณิช

______________________

บทความในหนังสือเล่มนี้ได้รับความกรุณาจากนักวิชาการรุ่นใหม่ผู้ศึกษาในระบบกฎหมายที่ตนรับผิดชอบในหนังสือเล่มนี้ ทั้งระบบจากสหราชอาณาจักร สหรัฐอเมริกา ฝรั่งเศส และเยอรมนี ซึ่งเป็นระบบกฎหมายหลักที่นักนิติศาสตร์ใช้อ้างอิงในฐานะตัวแบบอยู่เสมอ โดยผู้เขียนแต่ละคนได้สำรวจที่มาและความหมายของหลักนิติธรรมหรือหลักการชื่ออื่นที่มีเนื้อหาใกล้เคียงกัน ก่อนจะยกกรณีศึกษาจากคดีสำคัญในแต่ละเขตอำนาจมาเพื่อให้ผู้อ่านได้เข้าใจหลักการและแนวปฏิบัติเกี่ยวกับหลักนิติธรรมของนานาอารยประเทศ

ปิดท้ายด้วยการสำรวจหลักนิติธรรมในไทยผ่านศาลรัฐธรรมนูญ

อาจกล่าวได้ว่าหนังสือเล่มนี้นำเสนอความเข้าใจเกี่ยวกับหลักนิติธรรมอย่างรอบด้านและทันสมัยที่สุดในตลาดวิชาการนิติศาสตร์ไทย

Genres: Law

296 pages, Paperback

Published December 1, 2023

Reviews

[Chontiwat Udomsiripat · Rating 4 out of 5]

นิติรัฐนิติธรรม
กับความจำเป็นของนักเรียนกฎหมายในการทบทวนหลักการนี้อีกครั้ง ไม่ใช่แค่นักเรียนกฎหมายที่ต้องอ่าน แต่ผมมองว่านักกฎหมายก็ต้องอ่าน แม้ว่าคุณจะไม่ได้ทำงานด้านสาขากฎหมายมหาชน (กฎหมายรัฐธรรมนูญ กฎหมายปกครอง กฎหมายการคลัง) ก็ตาม

ในปัจจุบัน หลักนิติรัฐของไทยลดน้อยถอยลงอย่างต่อเนื่อง ประชาชนไม่มีสิทธิเสรีภาพในการเรียกร้อง/แสดงออกทางการเมืองใด ๆ รัฐบาลใช้กฎหมายคอยกดขี่ประชาชนทุกชนชั้น และรัฐก็อ้างว่า “ให้เป็นไปตามกฎหมาย” โดยไม่คำนึงถึงฐานคิดเลยว่ากฎหมายนั้นถูกต้องชอบธรรมหรือไม่

โดยหนังสือจะเปรียบเทียบการใช้หลักนิติรัฐนิติธรรมของต่างประเทศ ได้แก่ อังกฤษ ฝรั่งเศส เยอรมัน และสหรัฐฯ โดยเปรียบเทียบกันว่า คุณค่าพื้นฐานของหลักการคืออะไร เป้าหมายที่แท้จริงของหลักนิติรัฐนั้นอยู่ตรงไหน แล้วจะทำอย่างไรให้หลักนิติรัฐนั้นมั่นคงแข็งแรงและควบคู่กับหลักนิติธรรมได้อย่างเหมาะสม

ขณะเดียวกันคำว่าหลักนิติธรรมก็ถูกใช้จนเกล่อ โดยเฉพาะศาลรัฐธรรมนูญที่ใช้คำนี้อย่างพร่ำเพรื่อแต่ไม่ได้ช่วยพัฒนาประชาธิปไตยอะไรเลย สะท้อนจากหลายคดี (มีในเล่ม)

น่าเสียดายที่ไม่มีการเขียนถึงหลักนิติรัฐนิติธรรมของประเทศแถบเอเชียอย่างเกาหลีใต้กับญี่ปุ่นนี่น่าสนใจมาก ๆ แต่ก็เข้าใจได้ มันเขียนยาก

ปล.แล้วถ้าไม่ได้เรียนกฎหมายล่ะ อ่านได้ไหม คำตอบคืออ่านได้ครับ หนังสือเล่มนี้ไม่ใช่กฎหมายเทคนิค แต่เป็น ”ประวัติศาสตร์ภูมิปัญญากฎหมาย“ และมีบทนำ introduction ปูพื้นฐานไว้ครับ

[Benz Niti · Rating 5 out of 5]

หนังสือดีงามมากจริงๆ แต่ละบทของหนังสือเล่มนี้จะพาผู้อ่านไปสำรวจลักษณะของความเป็นหลักนิติรัฐและหลักนิติธรรมในประเทศที่เรียกได้ว่าเป็นต้นแบบของหลักนิติรัฐหรือหลักนิติธรรมที่ได้รับการยอมรับกันในสากล ก่อนจะพามามองดูถึงหลักนิติธรรมแบบไทยๆที่กลายพันธุ์ จากหลักนิติรัฐ/นิติธรรมที่ควรจะเป็นหลักประกันสิทธิเสรีภาพ ความเสมอภาคในทางกฎหมายและระบบยุติธรรมให้แก่ประชาชน กลายเป็นหลักการประหลาดของผู้ที่ใช้อำนาจ ตัดสินให้ดีให้ร้ายผู้อื่นเพื่อรักษาไว้ซึ่งอุดมการณ์บางอย่างที่พวกเขาเชื่อว่ามันดีมันถูกต้อง

[TANICK WILAILUK · Rating 5 out of 5]

เนื้อหาค่อนข้างอ่านง่าย เป็นรูปธรรม ได้เห็นพัฒนาการความเป็นมาของหลักนิติธรรม หนักนิติรัฐ ของรัฐประชาธิปไตย รวมทั้งก่อให้เกิดคำถามต่อความเชื่อคุณงามความดี /พุทธแบบไทย ว่าทำไมในหลายๆโอกาส ไม่สอดรับหลักการนิติธรรม/นิติรัฐ ที่มุ่งเน้นการคุ้มครอง เสริมสร้างความยุติธรรมในสังคมการเมือง

[Kraibhiwat · Rating 5 out of 5]

โดยส่วนตัว หนังสือ​นี้เปิดพรมแดนความรับรู้เกี่ยวกับคำว่า "นิติรัฐ / นิติธรรม" ที่มีต้นกำเนิดและพัฒนาการจากอัสดงคตประเทศ อันได้แก่ อังกฤษ (Rule of Law)​ ฝรั่งเศส (État de droit)​ และเยอรมนี (Rechtsstaat)​ รวมถึงคำว่า "(ศุภ)​นิติกระบวน" (Due Process of Law)​ จาก อเมริกา;

หลักการดังกล่าว (เหล่านั้น)​ ได้แพร่ขยายไปทั่วทุกมุมโลก -​ ซึ่งข้าฯ เชื่อว่าคงมีทั้งที่เป็นการสมาทานเพื่อนำไปบังคับใช้อย่างแท้จริง และเป็นเพียงข้ออ้างในการจะบังคับใช้เพื่อให้เป็น​ไปตามความมุ่งหมาย​ของรัฏฐาธิปัตย์;


เรื่องสุดท้ายของหนังสือที่กล่าวถึงหลักนิติรัฐ / นิติธรรม​ในแบบของประเทศในบุรพทิศ คือ ประเทศไทย​นั้น -​ ฟังได้ว่าสามาทานเอาแนวคิดดังกล่าวมาใช้เช่นกัน และดูเหมือนว่าจะบัญญัติ​เป็น​หลักการไว้ในรัฐธรรมนูญ​ตั้งแต่ปี 2550 เป็น​ต้นมากระทั่งปัจจุบัน โดยองค์กร​ที่ทำหน้าที่ในการธำรงหลักการ​ดังกล่าวให้บังเกิดผลคือศาลรัฐธรรมนูญ​นั้น ได้อธิบายหลักการนิติ​รัฐ​ / นิติธรรม​ไว้ในหลายคำวินิจฉัย​ ซึ่ง (อาจเรียก​ได้​ว่า​)​ กลายมาเป็นหลักนิติรัฐ​ / นิติธรรม​แบบไทยในที่สุด;

อนึ่ง หนังสือ​เล่มนี้ ชี้ให้ผู้อ่านได้หวนกลับไปพิจารณา​ถึงที่ไปที่มาของคำว่า "นิติธรรม" ที่​ปรากฏ​ในรัฐธรรมนูญ​ด้วย นั่นคือ รายงานการประชุมคณะกรรมาธิการยกร่างรัฐธรรมนูญ ครั้งที่ 17 เมื่อ​วันที่ 27 มีนาคม 2550 และครั้งที่ 22 เมื่อวันที่ 2 วันที่ 6 เมษายน 2550 อีกด้วย;

ป.ล. ย่อหน้าสุดท้ายของหนังสือ ได้กล่าวถึง​บางสิ่งบางอย่างที่อาจเ​ป็นประดุจ "ปีศาจ" (ที่ "สาย สีมา" กล่าวถึง)​ ที่ปรากฏในเรื่องเล่าของเสนีย์​ เสาวพงศ์​ไว้ด้วย./