Zakopane artystek

by Natalia Budzyńska

To one tworzyły Zakopane

Malarki, aktorki, rzeźbiarki, tancerki, literatki. Artystki. Pisały przewodniki turystyczne, przyjeżdżały po literacki temat, odkrywały góralską sztukę, tworzyły teatry i prowadziły szkoły artystyczne. Tańczyły, tkały, pisały i grały. Zdobywały międzynarodowe nagrody. Przyjeżdżały na chwilę albo na zawsze, odpocząć lub pracować, na wakacje lub na leczenie. Zakopianki z urodzenia lub z wyboru. To one współtworzyły legendę stolicy polskich gór. Mimo, że w swoich czasach były tak samo rozpoznawalne, jak ich koledzy, dziś są dużo mniej popularne. Na szczęście w Zakopanem artystek powracają na ulice swojego miasta, by przypomnieć nam o swoim wkładzie w historię tego miejsca.

Jaki ślad po zachwytach Marii Konopnickiej nad Tatrami można znaleźć w O krasnoludkach i sierotce Marysi? Dlaczego Zofia Stryjeńska chodziła po Krupówkach w spódnicy dziurawej w okolicy pośladków ? Jak ze stolicą polskich Tatr związane były Pawlikowska-Jasnorzewska, Stryjeńska czy Nałkowska? Czy pobyt w Zakopanem uśpił czujność Heleny Modrzejewskiej, co doprowadziło do porwania jej syna? Skoro Witkiewicz, Chałubiński czy Eljasz-Radzikowski są nazywani ojcami Zakopanego, to kim są jego matki?

Wielokrotnie nagradzana biografka Natalia Budzyńska, zapraszając nas do barwnego świata artystycznej bohemy sprzed stu lat, kreśli niezwykłe portrety kobiet, bez których Zakopane, jakie znamy dziś, nigdy by nie powstało.

Genres: Nonfiction, Reportage

320 pages, Paperback

First published May 1, 2024

Reviews

[Zena · Rating 5 out of 5]

Oto książka, która zabiera czytelnika w podroż do Zakopanego z końca wieku XIX i początku XX. Zakopanego, które początkowo było tylko małą wioską bez jakiegokolwiek znaczenia. W tej historycznej podróży towarzyszymy słynnym Polkom, których bogate życie artystyczne było związane z górami. Krajobrazy, powietrze oraz tamtejszy folklor tworzyły mikroklimat wolności, pozwalały nabrać sił, ale również inspirowały do działania. Jest to ciekawa książka, która pozwala spędzić czas w Tatrach w doborowym towarzystwie.

P.S. Przy okazji dowiedziałam się z niej, że prowadzony był spór o Morskie Oko między Polską a.... Węgrami (!)

[Weronika · Rating 4 out of 5]

Przeciekawie było poznać kobiety, dzięki którym Zakopane stało się tak popularnym ośrodkiem wypoczynkowym, do którego zjeżdżały się elity tamtego świata. Od pisarek, tancerek po aktorki, rzeźbiarki, czy malarki — to te kobiety są bohaterkami tej książki.

[ballada.slow · Rating 3 out of 5]

bardzo fajna pozycja, przyjemnie się czytało i sporo się dowiedziałam, ale jest trochę chaotyczna

[Mag · Rating 4 out of 5]

Opowieść o zakopiańskiej rzeczywiści kulturalnej na przełomie XIX i XX wieku, w której oddano kobietom-artystkom należne miejsce w tej historii polskiej kolebki kultury. Bo Zakopane nie tylko Witkacym, Szymanowskim, Kossakiem czy Wyspiańskim stoi. W tym (wtedy) inspirującym miejscu tworzyły też Zofia Nałkowska, Magdalena Samozwaniec, Maria Konopnicka czy Maria Jasnorzewska-Pawlikowska. Rzetelny reportaż, choć mi zabrakło proporcji w objętości historii artystek - jednym poświęcony był cały rozdział a innym ledwie kilka stron.

[smak_slow · Rating 4 out of 5]

Na przełomie XIX i XX wieku Zakopane nagle stało się kulturalnym centrum Polski. Miasteczko kojarzyło się z polskością i wolnością. W góry przybywali studenci, naukowcy, turyści, a także kuracjusze. W Zakopanem szukały natchnienia i tworzyły najwybitniejsze przedstawicielki bohemy, m.in. Zofia Stryjeńska, Helena Modrzejewska, Maria Konopnicka czy Zofia Nałkowska. Pisały przewodniki turystyczne, przyjeżdżały po pomysł, odkrywały góralską sztukę, tworzyły teatry i prowadziły szkoły artystyczne. Autorka wyciąga z bibliotek i archiwów historie, które często dziś są zapomniane albo mało uwypuklane. Otwiera przed czytelnikami drzwi do stylowych willi oraz pensjonatów i oprowadza po Tatrach i Zakopanem. Poznać dzięki niej można liczne ciekawostki z życia elity artystycznej i intelektualnej, mnie zainteresowały zwłaszcza te dotyczące Konopnickiej. Poznajemy też mniej oficjalne oblicza innych wybitnych postaci.

Autorka wykonała kawał dobrej roboty. Stworzyła realistyczny, mocno oparty na faktach, ale również bardzo bliski obraz artystek, które odwiedzały Zakopane. Artystki ożyły na kartach powieści. Nie tylko możemy śledzić koleje ich życia, ale i poznać najważniejszych bohaterów ich dzieł. Wszystko świetnie zostało wkomponowane w realia historyczno-społeczne. Natalii Budzyńskiej gratuluję świetnej książki i obiecuję, że nadrobię, chociaż jedną, jej książkę.

[Marta Czepiel · Rating 3 out of 5]

czasem super, czasem wiało nudą

[Tylkotrocheczytam · Rating 4 out of 5]

Dziękuję za pokazanie i przypomnienie, że kobiety były i tam, gdzie byli mężczyźni. Były artystkami, poetkami, pisarkami. Tańczyły i tworzyły. Wspinały się po górach. Miały swoje biznesy i pomysły. Opiekowały się dziećmi i buntowały.

Ale były!

[Martyna Chojnacka · Rating 4 out of 5]

Zakopane…. polskie Tatry, góry, ten niepowtarzalny klimat często stawał się inspiracją dla wielu artystów.

Kazimierz Przerwa- Tetmajer, Karol Szymanowski, Mieczysław Karłowicz, Stanisław Witkiewicz i wielu innych, to oni czerpali natchnienie będąc na Podhalu… wielkie nazwiska… ale nie o panach dzisiaj mowa.
Zróbmy ukłon w stronę pań, bo również one oddały swoje serce, dusze i talent tworząc w Zakopanem, poszukując tam weny, ale również odpoczywając i spotykając się, będą w środowisku bohemy artystycznej.

To również one stawały się legendę tego miejsca, to one uwieczniły jego ducha w obrazach, rzeźbach, tekstach literackich.
To wiele nazwisk, które każdy z nas doskonale zna, ale czy wiedziałaś, że właśnie tam koiły swoje zmysły, działały, kreowały swoją „rzeczywistość”…

Anna Libera
Deotyma
Maria Konopnicka,
Gabriela Zapolska
Maria Pawlikowska - Jasnorzewska
Beata Obertyńska
Zofia Stryjeńska

…. i wiele innych nazwisk, wiele innych kobiet.

To przekrój przez ponad sto lat… Wędrówka rozpoczyna się w pierwszej połowie XIX wieku, a ta była dość ekscentryczna i „trochę skandaliczna, a na pewno dziwaczna”, ale już wtedy kobiety okrywały piękno tego miejsca. Podróż kończymy wraz z wspomnieniami Zofii Nałkowskiej, to rok 1934. Przez ten długi czas wiele się tu wydarzyło, a one pokazały całemu światu, że warto docenić ich sztukę.

Pozwól im opowiedzieć swoje historie. Wertując kolejne strony poczujesz jakbyś tam była, razem z nimi, siedziała w pięknej chacie w stylu zakopiańskim i przysłuchiwała się niezwykłym opowieściom. Usłyszysz relacje codzienności, sposób w jaki walczyły o swoją sztukę. Zobaczysz jak bardzo były zdeterminowane i jak ciężko pracowały na swój sukces. Jeśli na chwilę zabłądzisz, to możesz je zobaczyć, bowiem książka została wzbogacona o wiele zdjęć i ilustracji. To podróż pokazująca, że kobieca sztuka jest niezwykła i cały czas, jak się okazuje… mało doceniana.

[Obsydian Girl · Rating 5 out of 5]

Opisane w książce niekonwencjonalne kobiety łamiące wszelkie panujące niegdyś, ale i dziś zasady i ramy są inspiracją dla każdej z nas. Po lekturze mega wciągających historii artystek, które Budzyńska wybrała do opowiedzenia historii o Zakopanem mam wiele refleksji. Jedna z nich – my kobiety niezmiennie dążymy do spełnienia zarówno w roli matek jak i w karierze zawodowej, co jest praktycznie niewykonalne, a mimo to jeśli bardzo chcemy i do tego dążymy, jesteśmy w stanie osiągnąć wszystko niezależnie od okoliczności. Po drugie, tworzenie wyzwala, napędza ducha, popycha do działania i życia pełną gębą. Tak samo Rita Saccheto jak i Helena Modrzejewska, Stryjeńska i każda z bohaterek dążyła do swojego celu i już samo to jest niezwykle inspirujące. We wszystkich tych historiach odnalazłam cząstkę siebie, jakąś tęsknotę i ukryte pragnienie, które mam nadzieję kiedyś wybrzmi tak, jak wybrzmiało w Zakopanem, w życiu tak wielu wybitnych artystek. Uwielbiam ten tytuł i polecam go wszystkim kobietkom i nie tylko… z moich kręgów. Wam również mówię, że warto.

[Gustav · Rating 5 out of 5]

To piękna opowieść o czasach, których już nie ma, o balach i bryczkach, o próbie wyzwolenia się z sił patriarchatu, o potrzebie wolności życiowej i wolności tworzenia. Niezwykle plastyczny, tętniący życiem język maluje przed nami historie i obrazy, które być może jeszcze nigdy nie opowiedziane wybrzmiewają z pełną mocą. No bo ile odwagi trzeba mieć, by jak Maria Konopnicka odejść od męża z wielkiego majątku z szóstką dzieci? Jak otwartą głowę, by jak Zapolska brać udział w seansach spirytystycznych. To opowieść o femme fatales jak Irena Solska, która zawróciła w głowie chyba wszystkim mężczyznom w jej otoczeniu.
Jak się okazuje zakopiańska bohema nie odstępuje na krok tej krakowskiej czy warszawskiej. A może właśnie urok Tatr i odległość od miasta sprawiały, że artyści czuli się tam wolni i zdolni do wolności niemożliwej do osiągnięcia w miejskim gwarze?
Jedno jest pewne – Natalia Budzyńska napisała wspaniały reportaż, który z przyjemnością polecam wszystkim zainteresowanym.

[Lech · Rating 4 out of 5]

Założę się, że wiele artystek wspomnianych w tej książce przez autorkę dopiero dzięki niej poznacie. Dla mnie takim objawieniem jest Wanda Gentil-Tippenhauer, malarka akwarelek, która tworzyła je siedząc na śniegu podczas ,,wyrypów’’, a więc tatrzańskich ,,męskich” wypadów. Oczywiście w książce znalazłem o wiele więcej niesamowitych objawień jak tancerka Rita Sacchetto, która zakochała się w Zakopanem i to tam dawała swoje niesamowite występy taneczne podczas których przybierała niesamowite formy i figury. Autorce udało się opisać to wszystko tak obrazowo i zachęcająco, że nie sposób się od tej książki oderwać i pochłonąłem ją w błyskawicznym tempie.

[M~ · Rating 4 out of 5]

Książka o kobietach, jak nie trudno się domyślić, notorycznie wymazywanych z historii Zakopanego, a co za tym idzie jakby z naszej rzeczywistości.

Czytało się dosyć płynnie, zawiera dużo dodatkowych pozycji i informacji, które warto samemu zgłębić. Jedynym problemem jaki napotkałam była trudność w powrocie do lektury, przez umieszczanie paru artystek w jednym rozdziale.

[Aleksandra · Rating 4 out of 5]

Wydaje mi się, że patrząc na obecny dostęp do wiedzy, wiemy, iż dawniej istniały artystki , a także że tworzyły dzieła. Pojawia się jednak pytanie, dlaczego w takim razie znamy ich tak niewiele, dlaczego nie widzimy ich dzieł. Książka Natalii Budzyńskiej ukazuje nam szeroki wachlarz kobiet, artystek i twórczyń, które niestety są obecnie dla nas, jako postronnych odbiorców, niewidoczne. O życiu każdej z tych kobiet można napisać wiele, a dzięki autorce mamy okazję odkryć ich historię na nowo. Głównym punktem odniesienia autorki są polskie Tatry i Zakopane, które stało się prawdziwym ośrodkiem kultury i sztuki.

Przez każdy kolejny rozdział wraz z autorką idziemy zakopiańskim śladem każdej z artystek, która prędzej, czy później trafia w okolice polskich Tatr. Dzięki tej biografii widzimy tak wiele różnych kobiet, twórczyń, które były w Zakopanem jedynie przez chwilę, albo spędzały tam lata. Ta książka łączy to, co najlepsze w badaniu historii. Autorka odtwarza nie tylko zapomniane wydarzenia, ale także emocje, jakie mogły towarzyszyć bohaterkom jej książki. Bardzo spodobał mi się sposób, w jaki lekko snuła domysły, łączyła fakty i odtwarzała fragmenty życiorysów.

Dla przedstawionych w książce artystek polskie góry, były wytchnieniem od wielkiego świata. To właśnie wśród natury miały szansę na zbieranie inspiracji, weny i własny rozwój. Otoczenie artystów i artystek sprzyjało odwadze, która prowadziła do wyjścia ze standardowych ról. Chociaż w większości w dalszym ciągu musiały one pełnić rolę gospodyń, to górskie warunki dawały okazję do rozwoju innych dotychczas nieznanych im możliwości sportowych, takich jak chociażby taternictwo.

Budzyńska pokazała, jak Zakopane wpływało na rozwój twórczości artystek, jednocześnie podkreślając istotność wszechobecnej natury. Matki, córki, wszystkie kobiety, które szukały inspiracji, artystycznej stabilizacji i chciały się rozwijać, odkrywały potencjał tego miejsca i starały się go jak najlepiej wykorzystać. Teraz ja postaram się jak najlepiej wykorzystać potencjał tej książki i przywrócić choć część pamięci o każdej z tych historii.

[Book Nook · Rating 5 out of 5]

Wzięłam tę książkę do ręki, by ją przekartkować i odłożyć na ,,kiedyś'', które może nigdy by nie nadeszlo gdyby nie zasługa autorki. Zasługa jej jest taka, że z pozornie ,,nudnego'' gatunku jakim jest reportaż historyczny, a przynajmniej był dla mnie do tej pory, zrobić porywającą, barwną, tętniącą życiem historię o artystycznej bohemie, od której nie sposób się oderwać.
Z zadziwieniem przyglądałam się jak autorka zręcznie przechodzi z jednej postaci w opowieść o kolejnej, jak snuje przed nami niezwykłe, anegdotyczne, szalenie ciekawe historie o towarzystwie w jakim obracała się ekscentryczna Helena Modrzejewska, rodzina Pawlikowskich, Witkacym, którego nie mogło tu przecież zabraknąć i jego przyjaźniach z wieloma niesamowitymi kobietmai, które do Zakopanego przyjeżdżały z najróżniejszych powodów.
Jedne wiedzione legendą o jego uzdrowicielskiej mocy, inne po prostu w ucieczce przed życiową monotonią. Wszystkie jednak wniosły do kultury, sztuki coś ważnego. Pionierki, poetki, emancypatki. Wszystkie wprost fascynujące.
Podsumowując, bardzo się cieszę, że jednak wpadła w moje wybredne, czytelnicze ręce.

[Vera · Rating 5 out of 5]

Fajnie było sobie przypomnieć niektóre fakty i anegdoty z tworzenia się zakopiańskiej bohemy, ale jeszcze fajniej było poznać kompletnie nowe opowieści z życia artystek, które z takich czy innych powodów przyjeżdżały do Zakopanego, by się zainspirować lub zostać już na zawsze. Wydawałoby się, że minęło zaledwie 100 lat, a świat zmienił się nie do poznania. Tak samo Zakopane, które było niegdyś małą wioseczką, jak i świat artystów nie mają już tego dawnego czaru i uroku, choć wierzę, że on całkiem nie zniknął, dlatego tak jak niegdyś tak i dziś Zakopane przyciąga jak magnes tłumy chcące poczuć ten klimat. Tę książkę powinien przeczytać każdy kto kocha i tęskni za takim oldschoolowym, wyjątkowym Zakopanem, bo dzięki Budzyńskiej naprawdę mamy szansę się tam przenieść i zatopić w atmosferze sztuki i szalonej kreacji. Polecam serdecznie

[Elena · Rating 4 out of 5]

Bardzo ciekawy reportaż o polskich (i nie tylko) twórczyniach przebywających, "letnikujących" i pomieszkujących w stolicy polskich Tatr.

Do tych kilku osób, które od dawna kojarzyły mi się z Zakopanem, autorka dorzuciła mnóstwo innych nazwisk malarek, pisarek, aktorek, tancerek i innych kobiet kultury, o których w ogóle nie miałam pojęcia!

Książka jest chronologicznie podzielona na rozdziały opowiadające o konkretnych artystkach lub o małych grupach kobiet powiązanych ze sobą, które jednocześnie tam przebywały/mieszkały.

Nie żałuję, że wysłuchałam audiobooka, ale teraz lecę do biblioteki, żeby móc przejrzeć zawarte w książce zdjęcia i pospisywać parę nazwisk do późniejszego researchu ;)

Bardzo polecam!

[Ewa K · Rating 3 out of 5]

Ciekawa pozycja uzupełniająca lukę w narracji na temat artystycznej bohemy Zakopanego, stawiająca w centrum kobiety pisarki , malarki , rzeźbiarki, tancerki, poetki , podróżniczki, aktorki, hafciarki , które niekiedy pozostawały w cieniu „sławnych artystów”. Opowieść napisana w lekkim stylu , pełnym anegdot, w sam raz do czytania w podróży . Dużą zaletą publikacji są zamieszczone w niej fotografie i fragmenty wypowiedzi artystek. Niestety w książce zabrakło wzmianek na temat największych skandali , którymi w początkach XX wieku żyło Zakopane , co sprawia , że narracja prowadzona jest w bardzo uładzony i wybielający jej bohaterki sposób .

[dziaddy (in my stary subiekt era) · Rating 4 out of 5]

jednym z moich największych marzeń jest przenieść się w czasie do tego starego Zakopanego, z końcówki wieku xix albo w okresie międzywojnia

drugim wielkim marzeniem jest zabranie kogoś z tamtego okresu i pokazanie mu dzisiejszego Zakopanego, np. wziąć Stryjeńską na Krupówki albo zrobić Witkacemu zdjęcie z białym misiem (zabiłoby ich to)

[Małgorzata Żary · Rating 3 out of 5]

Ciekawa pozycja dla lubiących reportaże i książki biograficzne. Ta bowiem nie jest stricte biograficzna. Przedstawia wpływ kobiet na rozwój Zakopanego około 100 lat temu. Mam wrażenie, że tamto Zakopane miało duszę, a teraz to już tylko komercja jest.

[li3a lo3ka · Rating 4 out of 5]

wspaniały język i klimat. nieco chaotyczna, czasami też można się zgubić w wątkach. jednak na sto procent będę do tej książki wracała.