بیدل، سپهری و سبک هندی

by سید حسن حسینی

نویسنده‌ی این کتاب، با موشکافی هوش‌مندانه‌ای به معرفی بیدل دهلوی، شاعر دشوارگوی سبک هندی، و حل برخی از دشواری‌های شعر او می‌پردازد. بخشی از کتاب نیز به انطباق شعر سپهری و بیدل و اثرپذیری‌های سپری از او مربوط است.

150 pages

First published January 1, 1367

About the author

دکتر سید حسن حسینی (زاده ١ فروردین ۱۳۳۵ تهران – درگذشته ۹ فروردین ۱۳۸۳) شاعر، مترجم، نویسنده و پژوهشگر معاصر ایرانی بود.

از سال ۱۳۵۲ نوشتن و سرودن را در مطبوعاتِ قبل از انقلاب علی الخصوص مجلهٔ فردوسی آغاز کرد. در سال ۱۳۵۸، حوزهٔ اندیشه و هنر اسلامی را که به همراه استاد محمد رضا حکیمی، آقایان رخ صفت، تهرانی و آیت ا... امامی کاشانی، راه‌اندازی کرد که مسئولیت بخش ادبیات و شعر را به همراه قیصر امین پور بر عهده داشت. در دورهٔ آموزشی سربازی بود که جنگ شروع شد. بعد از اتمام دوره‌ی‌آموزشی، با اینکه رَسته بهداری داشت، مسئولیت رادیو ارتش را به عهده گرفت تا چند سال بعد از آزادی خرمشهر، در رادیو ارتش ماند اما وقتی دید جنگ تمام شدنی نیست، به حوزه‌هنری باز برگشت. در سال ۱۳۶۶ در اثر اختلافاتی که با مدیر وقت حوزه‌هنری (حجه الاسلام محمدعلی زم) داشت، دسته جمعی استعفا کرده و به تدریس در دانشگاه الزهرا و دانشگاه آزاد روی آورد. او از سال ۱۳۷۸ در واحد ویرایش رادیو تا زمان مرگش حضور داشت. سال ۱۳۷۹ مجموعه‌ی‌کامل غزلیات بیدل دهلوی را که نزدیک به سه هزار غزل را در بر می‌گیرد خواند. حوزه فعالیتهای دکتر حسینی شامل شعر، تحقیق، ترجمه و تألیف می‌باشد. او سالهای آخر عمرش را به سبک‌شناسی قرآن و زبان‌شناسی حافظ مشغول بود و در ۹ فروردین ۱۳۸۳ بر اثر سکته قلبی، درگذشت. در چهارمین همایش چهره‌های ماندگار در سال ۱۳۸۳، از دکتر حسینی تقدیر شد

Reviews

[esmat zarei · Rating 5 out of 5]

فوق العاده. تازه نمامش کردم و خیلی مشعوف شدم از خواندنش. من که در کتاب خوانی تنبلم و کتاب ها را بیشتر اوقات گلچینی و تورقی می خوانم و نه به تمامی، (که البته خیلی بد است) همه این کتاب را خواندم. کلیدهای بسیار خوبی برای فهم سبک هندی و شعر بیدل به آدمی می دهد که ترس از خواندن بیدل را می کاهد.
یک یادداشت نوشته بودم در مورد نسبت نقاشی و سپهری. در آنجا هرچه رنگ و .. بود را به وجه شخصیت نقاش سپهری نسبت داده بودم. و یک جایی خیلی تعجب کرده بودم که با این وصف چرا در شعری یأس را ملوّن می خواند؟ آن را به نور و میل به ترکیب رنگ نسبت دادم. اما الان در این کتاب این
بیت بیدل را دیدم:

اندیشه تلون غارتگر صفا بود
رنگی که سادگی داشت از دست ما حنا برد
و فهمیدم چه بسا خیلی بیشتر از خودش از بیدل متاثر است البته که می تواند
از آن هم. البته پس از آن یادداشت، دوست فرهیخته مان هم تذکر داده بود که شکست رنگ که آن را هم به نقاشی نسبت داده بودم، از اصطلاحات خاص بیدل است.
آن یادداشت:
https://shahrestanadab.com/Content/ID...

[حسن صنوبری · Rating 5 out of 5]

موضوع انشا: معرفی یک کتاب خوب به مناسبت سالروز تولد سهراب سپهری
.
یک کتاب دارد زنده‌یاد سید حسن حسینی کلا صدوپنجاه صفحه است یعنی یک‌روزه می‌شود آن را خواند به نام «بیدل سپهری و سبک هندی». طرح جلد اولیه‌اش هم کار مرحوم فوزی_تهرانی است. کتاب بیشتر درباره بیدل دهلوی است تا سهراب سپهری. اما دلایلی در کار است که بنده خدمت شما در چنین روزی معرفی‌اش می‌کنم
.
یکی اینکه خوانندگان شعر بیدل بسیار محدودند و گمان می‌کنم اکثرا این کتاب را خوانده‌اند، چون از اولین و مهم‌ترین منابع پژوهشی برای شناخت شعر بیدل است و در نتیجه روز بیدل خیلی رو می‌خواهد آدم معرفی‌اش کند. برعکس، خوانندگان شعر سپهری گسترۀ شگرفی دارند و احتمالا اکثرشان چنین چیزی را نخوانده‌اند
.
دوم به‌خاطر فوق‌العاده خاص‌بودن شعر بیدل و فوق‌العاده مردم‌پسندبودن شعر سهراب، آثار پژوهشی درمورد اولی با کمیت اندک _و عموما_ با کیفیت بالا هستند اما درمورد دومی با کمیت فراوان _و عموما_ کیفیت اندک. ما بسیار کتاب پژوهشی زرد و کم‌عمق داریم درباره سپهری، چون بازارش و اقتصادش قدرت‌مند است. اما کتاب حسینی یک کتاب اصیل و ارزشمند است، واقعا حرفی تازه درباره سپهری مطرح کرده است و مخاطب شعر سپهری پس از مطالعه آن با دقت و لذت بیشتری شعرهای سهراب را می‌خواند و می‌فهمد. حرفی که در بسیاری از آثار پژوهشی پس از خود تکرار و تثبیت شده، از جمله دو فصل مفصل کتاب «بلاغت تصویر» محمود فتوحی اگر نگوییم رونویسی، تقریر و تفصیل کتاب حسینی و در ادامه آن است و گمانم ارجاعکی هم داده به منبع اصلی
.
سوم اینکه نثر حسینی بسیار نثر جذابی است. نثر زیبای نیمه علمی نیمه ژورنالیستی و به تعبیر بنده جستارآمیز است که هر مخاطب دوست‌دار ادبیاتی می‌تواند از آن بهره ببرد و با آن کیف کند. جدا از اینکه حس می‌کنم. کلا سعی‌شده اثر لذت‌بخش نوشته شود، یعنی مسیری که حسینی برای این کتاب در نظر گرفته از بر و بیابان نمی‌گذرد، از جنگل و آبشار می‌گذرد و از نظر محتوا هم مخاطب با این کتاب التذاذ ادبی را تجربه می‌کند. پس نتیجه می‌شود: یک کتاب پژوهشی و در عین‌حال، حال خوب‌کن!
.
همین دیگه


___________________________

ریویوی اول و قدیمی تر:

اولین تلاش موفق برای فهم بیدل و فهماندنش به مخاطبان جوان
و از خلاقانه ترین پژوهش ها و نقدهای ادبیات امروز
چیزی که در دانشگاه ها یافت نمیشود

[Meysam · Rating 5 out of 5]

نثر سید حسن حسینی گیرا و پر کشش و جذاب بود
+ نقدهای محکمی بر چند نقد شعر بیدل داشت (از جمله بخشهایی از مقاله بیدل شفیعی کدکنی)
+مقایسه و شباهت های شعر سهراب و بیدل بدیع و جذاب بود
+ بیت های بیدل که در متن پررنگ تر بود دست چین شده ی ذهن یک بیدل خوان خوش ذوق است (که حسابی مشعوفتان میکند ) و شرح بیت ها هم کار بیدل پژوهی جسور

[Mohamadreza imani · Rating 5 out of 5]

اگه به ترتیب حجم موضوعاتی که تو کتاب بهش پرداخته شده بخوایم عنوان رو بازنویسی کنیم میشه: بیدل، سبک هندی و سپهری
در واقع کتاب یه دفاع تمام قد از بیدله، ولی خب نویسنده تو همین متوقف نمیشه و برای دفاع از بیدل مجبور میشه از سبک هندی هم دفاع کنه. ادعای نویسنده درباره سهراب هم اینه که سهراب از بیدل متاثر بوده و این تاثیر رو تو شعر سهراب با ارجاع به بیدل نشون میده.
کتاب به شدت پژوهشی و شیرینه، مخصوصا موخره کتاب. کمتر کتابی پیدا میشه که تو این حجم کم، به این شدت مفید باشه.

[احمدرضا · Rating 4 out of 5]

اولین کتابی بود که راجع‌به بیدل می‌خواندم. کتابی بود مفید برای شناخت بیدل، سبک هندی و سپهری. (همانطور که از اسمش پیداست)
ایده اصلی کتاب که نویسنده به دنبال نشان دادن آن است این است که اشعار سپهری بیشتر تحت تاثیر اشعار بیدل هستند تا اشعار غربی‌ها، و برای این شواهدی از تعابیر و تصاویر مشترک بیدل و سپهری ارائه می‌کند. اما در کنار این موضوع، نویسنده توضیحات بسیار خوبی راجع‌به بیدل و سبک هندی شعر او ارائه می‌دهد؛ به‌ عقیده او علت دشواری شعر بیدل را آمیزش مفاهیم عرفان وحدت‌وجودی (فلسفه ابن‌عربی) با زبان ظریف و رمزآلود سبک هندی است. همچنین به باور نویسنده شعر بیدل برخلاف سایر شعرای سبک هندی، علاوه‌بر عناصر خیال‌پردازانه افراطی، حاوی نوسانات عمیق عاطفی (مشابه غزل‌های عرفانی سبک عراقی) و حتی لحنی حماسی است. همچنین کتاب اطلاعات خوبی راجع‌به فرم شعر بیدل می‌دهد؛ مثلا درباره آرایه تمثیل و نقش آن در شعر بیدل، آرایه تشخیص و جانبخشی‌های بیدل به اشیاء، داستان‌ها و حتی مصدرها، و بازی‌های کلمه‌ای بیدل.
در کل کتاب خوبی است برای آشنایی با بیدل و می‌توان گفت که بعد از خواندن این کتاب فهم بیدل برای شما کمی آسانتر می‌شود.