Waardenloze politiek

by Tom van der Meer

Het politieke midden heeft het belang van inhoudelijk politiek conflict verwaarloosd. Daardoor is het richtingloos, waardenloos en alternatiefloos geworden. De democratie is klemgeraakt tussen technocratie en populisme. Kunnen de middenpartijen zich nog bevrijden uit deze crisis?

Dit boek biedt een scherpe analyse van de Nederlandse politiek in de afgelopen decennia, en de Rutte-jaren in het bijzonder. In hun poging een zo groot mogelijke groep kiezers na te jagen, maakten middenpartijen zich juist inwisselbaar. Elf jaar lang namen zij hun toevlucht tot middencoalities. Op de grote politieke vraagstukken van onze tijd – van het Groninger gas tot stikstof en corona – vertrouwden deze opeenvolgende regeringen op technocratie. Het gevolg was dat een echte keus aan de kiezer werd ontnomen. Tom van der Meer laat zien waarom juist deze alternatiefloze politiek een voedingsbodem gaf aan het succes van BBB, NSC en PVV in 2023.

Genres: Politics, Nonfiction

194 pages, Kindle Edition

Published March 19, 2024

Reviews

[Jasmijn Terporten · Rating 3 out of 5]

interessant boek! de lagen van conflict waren interessant om over te lezen en ik dacht tijdens het lezen vaak “oh ja, dat zie je echt zo terug inderdaad”. verder vond ik het af en toe veel van hetzelfde en vond ik het erg jammer dat de conclusie eigenlijk was: wees optimistisch. ik ben van nature gewoon pessimistisch dus als ik een heel boek lees met wat er allemaal mis is en het eindigt met ja hopen dat het goed komt i guess ben ik niet zo gerustgesteld. dus ben benieuwd of er over 5 jaar ofzo iets veranderd is en we inderdaad optimistisch hadden moeten zijn.

[Koen · Rating 3 out of 5]

Tja... Nederlandse non-fictie blijft meestal toch een beetje teveel aan de oppervlakte. Ook dit boek weer. Veel herhaling van de kernpunten waardoor ik op het eind het idee had bepaalde zinnen al vijf keer gelezen te hebben. Hielp ook niet mee dat ik over de probleemstelling van gebrek aan waarden en conflict op verschillende fronten al het een en ander had gelezen, maar dat kon de schrijver ook niet weten natuurlijk. Als ik trouwens nog een keer in zo'n soort boek semi-noodzakelijk over Francis Fukuyama moet lezen gebeuren er waarschijnlijk vreselijke dingen met mij. Desondanks toch prima boek zo. Vond met name de analyse rondom het conflict om de democratie en politisering van het wantrouwen erg informatief. Wel vraag ik me eigenlijk van de politicologie af in hoeverre er nou bewijs kan zijn voor de bewering en duidingen achteraf, maar dat is een onderwerp voor een andere dag.

[Joris van de Riet · Rating 4 out of 5]

Van der Meer biedt heldere analyses van veel wat er mis is met de Nederlandse politiek op het moment en weet dat raak te schetsen als het gevolg van een gebrek aan goed conflict (zowel in de vorm van teveel nadruk op "de poppetjes" als een problematische neiging naar technocratie en verbestuurlijking). De inleiding vat veel van het probleem al helder samen (al scheelt het dat ik het op veel punten met Van der Meer eens ben; een goede dosis kiesdrempelhaat zoals op pp. 171-174 voorbij komt kan altijd op mijn goedkeuring rekenen).

Soms is hij wel wat wijdlopig in het benoemen van de politieke gebeurtenissen; al lezende komt de hele formatie van 2021 (functie elders en wat dies meer zij) meermaals voorbij. Het ontbreken van een notenapparaat (heel vervelend academisch commentaar, ik weet het!) is ook wel een minpuntje; nu moet de lezer het doen met een lijst van aanbevolen literatuur.

Al met al echter een zeer vlot geschreven boek dat het Nederlandse politiek systeem zoals zich dat in de afgelopen ~15 jaar heeft ontwikkeld zorgvuldig ontleedt en een goed pleidooi voor een herwaardering van politiek conflict oplevert.

[Levi Verbeek · Rating 3 out of 5]

Goed en nodig betoog dat beter tot zijn recht zou komen met een flink aantal pagina’s minder

[Francien · Rating 4 out of 5]

Zeer goede analyse van de huidige politieke situatie in Nederland

[Klaas Bisschop · Rating 5 out of 5]

Democratie is ondenkbaar zonder conflict (maar/want: tegenspraak brengt ons verder). De vraag is hoe we dat (geïnstitutionaliseerde) conflict willen vormgeven.

Het noodzakelijke conflict kent drie lagen, aldus Tom van der Meer.
Over de poppetjes en het leiderschap, over de inhoud en over de dominante tegenstellingen ofwel de waardenstrijd.

Van der Meer beschrijft op zakelijke toon de (historische en recente) ontwikkelingen in de Nederlandse politiek. Veel daarvan heb je als lezer bewust meegemaakt. Toch is het waardevol om het zo volgtijdelijk opgesomd te krijgen, compleet met duiding en verdieping. Daar kom je in het dagelijks leven niet zo aan toe en bovendien sta je geregeld te dichtbij voor een degelijke 'afstandelijke' analyse.

De Nederlandse politiek is vanaf de jaren 60 ontzuild. Gevolg is dat de kiezer is gaan kiezen (buiten zijn zuil).
De aard van de politieke verslaggeving is veranderd. Gevolg is dat de politiek zich daarop is gaan instellen (Spindoctors & soundbites).
Politieke partijen concurreren om een de gunst van een bredere groep kiezers. Gevolg is dat zij hun principes bijstellen (= verlies van politieke waarden) en zelf bijdragen aan hun inwisselbaarheid.

Medialogica is de wisselwerking tussen media en politiek, waarbij beide het doel hebben aandacht te krijgen. Aandacht suggereert relevantie. Maar er zijn tegenwoordig meer persvoorlichters en spindoctors dan journalisten. En de pers is wel goed in het belangrijk maken van wat spannend is, maar niet goed in spannend maken wat belangrijk is.
Verrassend is niet perse relevant. Beeldvorming, incidenten en versprekingen krijgen veel aandacht (Rutger Castricum, Arjen Lubach).
Politieke duiding is gaan lijken op sportjournalistiek, met aandacht voor machtsspelletjes, tactische bedoelingen, flaters en met bewondering voor verbaal kundig geen antwoord geven. Peilingen krijgen een scorebord functie, een platte optel- en aftreksom van winnaars en verliezers. Aan duiding van het meer basale politiek conflict over inhoud en waarden komt men nauwelijks meer toe.

Op jacht naar stemmen heeft het politieke midden inhoudelijke tegenstellingen buiten beeld gebracht. Politiek is management geworden. Dossiers worden op een technocratisch wijze behandeld (gericht op doelmatigheid) niet op een politieke wijze (afweging van waarden). Maar politiek kent geen louter technocratische vraagstukken, zegt van der Meer. Dit resulteert in uitstelgedrag (stikstofbeleid) en expert gedreven beleid (coronapandemie). Aan het eind van een besluiteloze periode, waarin de problemen groeien, worden de aldus ontstane problemen verheven tot crisis. Wanneer een probleem als crisis wordt bestempeld zijn kiezers bereid in te stemmen met vergaande oplossingen. Het inhoudelijke debat blijft dan achterwege. Effectiviteit en efficiëntie zijn goed, als er een waardenstrijd aan voorafgegaan is. De omdraaiing daarvan is een democratisch probleem. Technocratische oplossingen zijn niet waardenvrij. Misstanden die hierbij ontstaan worden afgedaan als onbedoelde fouten in het systeem, niet als het gevolg van beleidskeuzes. Bij zaken als het toeslagenschandaal of de aardbevingen in Groningen zijn politici nauwelijks aanspreekbaar.

Welke waarden vinden/maken we in de politiek belangrijk?
In Nederland zijn er twee basis-conflicten: economie en cultuur.
Waarden-gedreven politiek biedt richtinggevende visie op (de tegenstellingen in) de samenleving. Zo is de VVD ‘eigenaar’ van de waarden economie en veiligheid. En is de PvdA ‘eigenaar’ van de waarden sociale zekerheid en armoedebestrijding. GroenLinks: klimaat. CDA: normen en waarden.
Dit ‘eigenaarschap’ doet er toe. Maar politieke partijen denken stemmen te winnen door campagne te voeren met de thema’s van hun rivalen. Daarmee maak je je eigen partij minder herkenbaar én erken je dat de thema’s van je rivalen het belangrijkst zijn.

Jarenlang wisten de grote partijen nieuwe politieke thema’s te integreren in de twee dominante conflicten. Onder paars ging dat mis. De samenwerking tussen VVD en PvdA leidde tot ideologische ontwaarding. Tegelijk groeiden er zorgen over de multiculturele samenleving. De twee dominante conflictlijnen waren verzwakt. Een derde conflictlijn, immigratie en multiculturalisme, was juist taboe. Dit leidde in 2002 tot de opkomst van Pim Fortuyn.

De technocratische benadering leidde de laatste jaren tot de opkomst van drie oppositiepartijen.
Toen de regeringspartijen stelden dat er geen alternatieven waren voor het stikstofbeleid leidde dat tot de opkomst van Caroline v.d. Plas/BBB.
Toen de regeringspartijen zich vooral richtten op de uitvoeringsproblemen bij het toeslagenschandaal leidde dat tot de opkomst van Pieter Omtzigt/NSC.
Toen de regeringspartijen vooral gingen voor het uitdragen van de consensus leidde dat tot de opkomst van Thiery Baudet/FvD, die claimde dat deze een gesloten kliek vormden.

Na de val van Rutte IV op het thema asielmigratie (nareis op nareis op nareis) zette de nieuwe partijleider Dilan Yesilgoz de deur open naar een coalitie met Geert Wilders/PVV. Nu de PVV weer in aanmerking kwam voor regeringsdeelname werd de drempel om op Wilders te stemmen verlaagd. Bovendien werd migratie gekoppeld aan wonen en bestaanszekerheid. De verkiezingen van 2023 gingen over de thema’s en de positie van de PVV. De PVV werd de grootste partij van Nederland (van 17 naar 37 zetels). Er werd een rechtse coalitie gevormd door PVV, VVD, BBB, NSC.

Democratieën zijn niet gebaseerd op blind vertrouwen maar op scepsis. Het vertrouwen in de politiek in Nederland is echter (altijd al) hoger dan in andere landen. Het vertrouwen van de burgers varieert echter wel en beweegt met de betrouwbaarheid van de politiek. (Tijdens de coronacrisis was deze hoog, na de ‘Omtzigt functie elders’ affaire laag.) Dat vertrouwen bepaalt steeds meer het stemgedrag. Kiezers met minder vertrouwen stemmen vaker op de PVV en FvD.

Sinds de LPF zijn partijen van wantrouwende kiezers niet in de regering opgenomen. Na de referenda van 2016 en 2018 trok de regering ook nog eens de referendumwet in. De politisering van het politiek wantrouwen (PVV, FvD) leidt tot twijfels over de legitimiteit van het democratisch proces. Als de regering zich dan ook nog eens verschuilt achter experts, rechters en EU-wetgeving voedt dat de achterdocht. De politiek is er immers om normatieve afwegingen te maken. (Door te suggereren dat de politieke keuzes zijn ingegeven door wetenschappelijke deskundigen politiseert het ook nog eens de neutrale instituties.)

Per saldo komen we uit bij een ‘reflex-overheid’ die reageert op incidenten en schandalen. Bij gebrek aan visie ontbreekt het aan kaders om fundamentele afwegingen te maken. Politieke verantwoordelijkheden worden weggeschoven uit het publieke domein (decentralisatie, europeanisering, verzelfstandiging). Het domein van de nationale politiek krimpt. De verantwoordelijkheid van politici worden verlegd naar onpersoonlijk falen van procedures of het systeem.

Het meest fundamentele conflict betreft echter de democratie zelf.
De democratie wordt bedreigd door een afnemend democratisch besef bij de burger. Door politici als Trump, Orban en Erdogan. Door een kiesstelsel dat ongedeelde macht legt bij een minderheid (US, Hongarije, Polen). Door populisme. Tot slot; door het politieke midden: gedetailleerde regeerakkoorden, partijen zonder visie besteden het regeren uit aan instituties, politiek verwordt tot management.

De auteur beschouwt in zijn laatste hoofdstuk de mogelijke oplossingen van deze democratische crisis. Hij kijkt eerst kritisch naar veel gehoorde voorstellen en geeft daarna zijn eigen (visie op een) ‘oplossing’.
Puntsgewijs kijkt hij naar:
*Aanpassing van het kiesstelsel. Het Nederlands kiesstelsel is een evenredig kiesstelsel, de voordelen wegen sterk op tegen de nadelen. Ons parlement is een betere afspiegeling van de wil van de bevolking dan in disproportionele kiesstelsels. Het heeft geleid tot een groot aantal politieke partijen, een verschijnsel dat vaak als ‘versplintering’ wordt afgedaan. Maar deze fragmentatie doet de democratie geen geweld aan.
*Aanpassing van de kiesdrempel. Een schijnoplossing. Na afloop van de verkiezingen wordt een deel van de stemmen weggestreept. Bij een kiesdrempel van 3,5% zouden CDA, SP, DENK, PvdD, FvD, SGP en CU uit de kamer verdwijnen. Tegelijkertijd vergroot je het risico (door her-allocatie van stemmen) dat een enkele partij de macht in handen krijgt zonder dat dat gesteund wordt door een meerderheid van kiezers. (Alternatief: drempels verhogen voor nieuwe partijen, die slechts 580 handtekeningen nodig hebben om toegang tot de politieke arena te krijgen.)
*Regionalisering van het kiesstelsel. Zou effectief geweest kunnen zijn voor het Groninger gasschandaal, maar minder voor de aanpak van het landelijke toeslagenschandaal.
*Het referendum. Referenda dragen bij aan een heldere inhoudelijk discussie, wanneer partijen zich actief positioneren.
*Direct gekozen minister-president. Een halfbakken semi-presidentieel stelsel dat zal leiden tot patstellingen.
*Afschaffing van de Eerste Kamer. De Eerste kamer controleert wetten op uitvoerbaarheid en rechtstatelijkheid, en voorkomt daarmee dat een enkele partij de democratie naar haar hand zet. De Eerste Kamer zou zichzelf met tweederde meerderheid moet opheffen. Het lijkt zinvoller te kijken hoe zij beter aan haar taak toe kan komen.

Maar, stelt van der Meer, institutionele hervormingen bieden geen goede oplossingen voor het gebrek aan waardenstrijd. De crisis van de middenpartijen draait vooral om de cultuur. Die cultuur wordt gedragen door de bestuurders, populistische partijen, media & spindoctors, en kiezers. Het smoort de mogelijkheden voor partijen om zich op grond van hun waarden te profileren en richting te geven aan de politiek
Oplossingen:
*De middenpartijen zullen hun misplaatste pogingen moeten opgeven kiezers te lokken.
*Binnen veel partijen is de macht verschoven van het bestuur naar de Haagse politieke top.
*Regering en parlement dienen meer onderlinge afstand te nemen. Dit institutionele dualisme is verdrongen door dualisme tussen regering & coalitiepartijen en oppositiepartijen.
*Stembusakkoorden. Die geven kiezers meer invloed op de samenstelling van de regering, zeker t.o.v. de huidige ondoorzichtige besluitvorming.
*Minderheidskabinetten. Bieden meer ruimte aan dualisme tussen regering en parlement. (Nadeel: oppositiepartijen worden medeverantwoordelijk.)
*Politieke leiders moeten zitting nemen in de tweede kamer. Daar kunnen zij scherpe standpunten innemen zonder direct een kabinetscrisis op te roepen
*Beknopter regeerakkoord. Om voor de hand liggende redenen.

Democratie is ondenkbaar zonder conflict. De vraag is hoe we dat conflict willen vormgeven.

[Robin van Driesten · Rating 5 out of 5]

Een van de beste analyses over de huidige staat van de Nederlandse politiek die ik in jaren heb gelezen. Het politieke midden heeft zichzelf uitwisselbaar, irrelevant en alternatiefloos gemaakt, waardoor kiezers naar de flanken zijn uitgeweken. Het wordt tijd dat (met name) middenpartijen zich ideologisch gaan heroriënteren en profileren en het politieke conflict aangaan ipv vermijden, voordat ze het heilig verklaarde compromis sluiten.

[piet van genderen · Rating 4 out of 5]

Een interessante beschouwing over de positie van middenpartijen in politiek Nederland. De moeite om los te komen van de waan van de dag en zich te profileren op de eigen waarden om daarmee kiezers te bereiken. Er zit wel iets te veel herhaling in het boek.

[Erik Jansen · Rating 2 out of 5]

De middenpartijen CDA, PvdA en VVD hebben de afgelopen decennia hun macht verloren. In eerste instantie door de ontzuiling en het verlies van de traditionele ideologieën en daarmee van een verzekerde achterban. Dat proces voltrok zich eerst bij het CDA, vervolgens bij de PvdA, en recent ook bij de VVD. Door de groei van het aantal zwevende kiezers zijn alle partijen naar het midden gekropen om alsnog een zo breed mogelijke kiezersgroep aan te spreken om nog wat van hun regeringsmacht te behouden. Maar de resulterende antagonistische coalities en dichtgetimmerde coalitie-akkoorden hebben het ‘politieke conflict’ bevroren dat nodig is voor een levendige democratie. Kiezers, ontevreden met het beleid, hebben dan geen ander alternatief dan de flanken op te zoeken. Dat is de hoofdthese van Tom van der Meer, hoogleraar politicologie aan de Universiteit van Amsterdam.

Volgens hem is het dus goed dat de PVV en BBB nu aan de regering hebben deelgenomen. Het is een teken dat de proteststem gehoord wordt en dat iedereen weer meedoet. Helaas gaat hij niet in op de oorzaak van de onvrede en of er überhaupt met een populistisch programma wel iets aan de onvrede gedaan kan worden. Hij kijkt vooral naar het tactisch opereren van politieke partijen en dat de middenpartijen in de val zijn gelopen van de ‘depolitisering’, met als gevolg nu een sterke polarisatie en verscheurde middenpartijen.

De middenpartijen CDA. PvdA en VVD bezaten in 1986 samen nog 135 van de 150 zetels in de Tweede Kamer, terwijl hun zetelaantal nu is gezakt naar 55, met GroenLinks nog meegerekend. Hoe heeft dit zo kunnen gebeuren? Lang heeft het centrum standgehouden als gevolg van de tweestrijd tussen PvdA en CDA, al of niet geflankeerd door de VVD. Die tweestrijd concentreerde zich vooral op de rol van de overheid en de overheidsuitgaven. Links propageerde hogere belastingen, een sterkere inkomensnivellering, en uitbreiding van de overheidstaken in sociale voorzieningen, zorg en woningbouw. Rechts was daar behoedzamer in.

In de jaren negentig voerde de PvdA samen met de VVD een meer culturele agenda uit: het homohuwelijk, abortus en de euthanasie-wetgeving. Daarnaast werden naar de neoliberale mode overheidstaken verzelfstandigd, zoals de nutsbedrijven, post en telefoon, spoorwegen, onderwijs, en de zorgsector. De ‘ethische’ agenda van paars gecombineerd met het ‘neoliberale’ marktdenken heeft nooit veel enthousiasme bij de traditionele PvdA-aanhang kunnen losmaken. Ondertussen groeide wel het ongenoegen over de immigratie, de multiculturele samenleving, de stijgende woningprijzen, en de verschraling van het platteland, dat een groot deel van zijn vitaliteit verloor in vergelijking met de groeiende dienstensector in de steden. Dit heeft de ruimte geschapen voor het rechts populisme.

Van der Meer heeft een helder boekje geschreven en veel van zijn beschrijvingen zijn to-the-point en leuk om te lezen. Zijn uitgangspunt is dat voor een goede werking van de democratie een uitwisseling van meningen en ideeën essentieel is. Hij noemt dit ‘conflict’, maar dat is eigenlijk niet het juiste woord, want ‘conflict’ is de strategie van het populisme, dat de politiek opvat als een strijd tussen een ‘elite’ die de macht bezit en het ‘volk’ dat daar onder lijdt. Deze permanente strijd zien we bijvoorbeeld terug bij Donald Trump die geen enkele intentie heeft om een politiek programma te ontvouwen maar alleen zijn tegenstander probeert te verslaan. Ook Wilders is permanent in de aanval.

Dus het uitgangspunt van Tom van der Meer is eigenlijk een populistische opvatting over politiek, in de geest van Carl Schmitt’s “vriend en vijand” en Chantal Mouffe’s pleidooi voor een ‘agonistische’ politiek (gericht op duidelijkheid). Van der Meer noemt technocratie “inhoud zonder conflict” en populisme “conflict zonder inhoud”. Kennelijk ziet hij graag iets daar tussenin, maar dan is “conflict” misschien een wat verkeerde benaming en gaat het meer om een inhoudelijk debat, zoals ook door Jürgen Habermas bepleit, waar niemand tegen kan zijn, maar wat helaas te weinig gebeurt.

Op zich kunnen duidelijke standpunten verhelderend werken, maar ze kunnen ook tot polarisatie leiden, zeker als het onderliggend waardepatroon wordt aangesproken. In de stikstofcrisis sprak Tjeerd de Groot van D66 zich uit voor halvering van de veestapel en vervolgens viel het halve land over hem heen, met als resultaat de opkomst van de BBB. Het klimaat is een ‘positional issue’ geworden, een strijdpunt van conflicterende waardepatronen, het platteland tegen de stedelijk elite, de gewone man tegen de Tesla-rijder. Of dit een politieke oplossing of compromis dichterbij brengt is zeer de vraag.

Het mag dan lijken dat het populisme (‘het gezonde verstand’) een alternatief biedt voor de moderniteit, helaas is dat niet het geval. Het “opspelen” van onderliggende waardepatronen als politiek programma, b.v. “normen en waarden”, “gezin als hoeksteen”, “de vrijheid om je eigen leven te leiden”, “de boer moet kunnen boeren”, heeft zelden of nooit duurzaam beleid opgeleverd.
Klimaatontkenning suggereert dat er een reële keuzemogelijkheid is, maar dat is niet het geval. Het klimaat zal toch opwarmen en uiteindelijk komen we in een noodsituatie terecht.

Een strijd op onderliggende waarden levert dus wel polarisatie op, maar biedt niet automatisch een concrete en duurzame oplossing. De meeste maatschappelijke problemen zijn te complex om in het frame van “elite vs. volk” of “platteland versus stad” te gieten. Dat geldt ook voor de gezondheidszorg. Ook hier wordt de indruk gewekt dat de houding van “zuur links” een aanval is op de leefstijl van de gewone man en dat “blijf van ons biertje en van onze BBQ af” een reële optie is. Dat is het niet. De obesitascrisis zal ons inhalen.

Dus het populistisch conflict brengt ons niet verder, net zomin als de roep om meer daadkracht. Daadkracht gaat namelijk niet werken om bijvoorbeeld meer huizen te bouwen of de capaciteit van de zorg uit te breiden, als er niet meer grond door de agrarische sector wordt vrijgegeven, of meer handen aan het bed beschikbaar komen.

Natuurlijk moeten we ons blijven afvragen waar de onvrede en het wantrouwen vandaan komen. Waarom keert het platteland zich tegen de stad, waarom wordt cultuur tot de “linkse hobby’s” gerekend, waarom vindt men wetenschap ook maar een mening, en waarom moet de publieke omroep weg? Tom van der Meer komt niet echt tot een antwoord omdat hij de ontwikkelingen analyseert vanuit een politiek tactische invalshoek: de depolitisering van de midden-partijen en de radicalisering van rechts.

Zie voor een uitgebreide bespreking Civis Mundi #148

[Wilte · Rating 3 out of 5]

Wel aardige analyse; beschrijving van huidige staat Nederlandse politiek (middenpartijen als eenheidsworst), hoe dat historisch gegroeid is en wat mogelijk wel/niet helpt om op te lossen.

Citaten

Grofweg kunnen we de drie lagen van conflict omschrijven als conflicten om de poppetjes (oa medialogica), de inhoud en het speelveld (waardenstrijd)
Vierde is: democratie zelf


Maar technocratisering van het politieke debat maakt dit nog moeilijker. Politici en bestuurders zijn nauwelijks aan te spreken op hun keuzes, als die keuzes worden neergezet als juridisch en bestuurlijk dwingend (…) Technocratie kan op zichzelf legitiem zijn in de uitvoering van beleid. Maar technocratie kan niet in de plaats komen van politiek debat zonder kiezers te vervreemden.

Technocratie belemmert politiek debat. Ze biedt geen ruimte voor vergezichten of botsende waarden. Technocratie is een compromis zonder voorafgaande belangen-of waardenstrijd.

In de praktijk zijn er in Nederland twee 'superconflicten, die zowel de publieke opinie als het partijstelsel vormgeven. Ik heb ze hiervoor al een paar keer aangehaald: economie en cultuur. Die superconflicten absorberen allerlei losstaande thema's

een politiek midden dat de eigen waarden ondergeschikt maakt aan een technocratische consensus, geeft voeding aan het populistische idee dat dat politieke midden een gesloten kliek vormt

Daar zit een spanningsveld. Voor een herstel van de be- trouwbaarheid is een onpartijdige bureaucratie onontbeer- lijk. Dat is een bestuurlijke opgave. Tegelijkertijd moeten politici niet vervallen in technocratie, maar inhoudelijk richting bieden aan de onvrede. Dat is een politieke opga- ve. De twee opgaven vergen een onderkenning van de schu- rende rollen die politici moeten spelen in het bestuurlijke domein (onpartijdigheid in de uitvoering) en het politieke domein (waardenstrijd in de beleidsvorming). Wanneer het politieke domein bestuurlijke argumenten te veel laat do- mineren, schaadt dat niet alleen de politiek maar ook de onpartijdige instituties en het bestuur.

De technocratisering van het politieke debat is een tweesnijdend zwaard. Enerzijds houdt dit het politieke karakter van de eigen besluitvorming kunstmatig klein, anderzijds politiseert het de neutrale instituties.

[Stijn Wielinga · Rating 3 out of 5]

In deze barre politieke tijden blijf ik liever op afstand. Liever een beschouwing van de politieke cultuur, dan de dagelijkse politiek aanschouwen. Een pleidooi voor inhoudelijk conflict biedt dan een perfecte aanvulling op mijn denkwijze. De open deuren en mediawerkelijkheid leiden af van waar het werkelijk om gaat: de verwatering van inhoud.

Tom van der Meer heeft een nuttig boek geschreven over hoe het inhoudelijke conflict verdrongen is uit de Tweede Kamer en welke ellende dat heeft aangebracht in het politieke klimaat, en eigenlijk ook wel in de samenleving. Het is goed om te lezen dat Henri Bontenbal met dit boek onder de arm door de Tweede Kamergangen struint.

Ik vond Tom van der Meer alleen wat te veel in de herhaling vallen. Te vaak las je hetzelfde op bladzijde 100, als op bladzijde 34. Maar dan in iets andere verwoording. Het is duidelijk dat het aan inhoudelijk conflict ontbreekt, maar dat vertelt hij dan op iedere bladzijde. Hij had wat meer kunnen spelen, vinnik. Maar misschien heb ik dankzij 'Wantrouwen in de wandelgangen' van Tromp & Van de Ven al een nuttige inkijk in de ziekte van de Nederlandse politiek gekregen.

[Ward · Rating 4 out of 5]

Van der Meer geeft een goede samenvatting van wat er nu misgaat in onze democratie en geeft ook oplossingen. Deze zijn samengepakt in het slothoofdstuk. Hierbij herhaalt hij ook meestal de kern van de problemen die hij in de rest van het boek omschrijft. Om eerlijk te zijn: als je alleen het laatste hoofdstuk leest, mis je eigenlijk maar weinig. De herhaling is hetgeen dat een beetje irritant was aan dit boek. Zowel herhaling van dingen die al veel vaker gezegd zijn in boeken, podcasts en artikelen, als letterlijke herhaling binnen het boek. Meermaals las ik een zin waarvan ik zeker wist dat ik ofwel ongeveer dezelfde zin al eerder gelezen had of in ieder geval hetzelfde argument al eerder in het boek tegengekomen was. Het had een strakker pamflet kunnen zijn, hetgeen waarschijnlijk ook meer lezers had uitgenodigd.

[Wietse Van den bos · Rating 4 out of 5]

Zeer actueel boek over de Nederlandse politiek. Waarom zijn de middenpartijen ingestort? Van der Meer heeft een best wel overtuigende verklaring: in een democratie heb je altijd conflict (dat is onvermijdelijk), maar de midden partijen hebben geen controle meer over waar het conflict over gaat. We zitten in een conflict tussen populisme en technocratie, waarbij de middenpartijen het te veel over de poppetjes en het spel hebben.

Interessant boek, af en toe viel ie een klein beetje in de herhaling, maar met 200 pagina's had ik daar niet veel last van.

[Bert Toebes · Rating 4 out of 5]

Uitstekende analyse van de politieke ontwikkelingen van de laatste jaren. Voor volgers van de politiek, en speciaal voor hen die zich zorgen maken, geeft dit boek een mooi overzicht. De paradox is dat het ontbreken van politieke conflicten tussen de middenpartijen in de laatste decennia heeft gezorgd voor de huidige conflictueuze politieke situatie.

[Peter Van der Boom · Rating 4 out of 5]

Overtuigende analyse van het belang van waarden en - vooral - de noodzaak deze uit te dragen en te bediscussiëren. Het politieke midden heeft verzuimd haar tegenstellingen te koesteren waardoor de kiezers voor de (illusie van een) alternatief naar de flanken uitweken. Prima leesvoer voor wie een duiding van het succes van politiek rechts zoekt.

[Fanny Verwoerdt · Rating 5 out of 5]

Echt een geweldig boek. Zo'n taai onderwerp op zo'n toegankelijk manier opschrijven. Het punt van de schrijver bouwt gestaag op en door herhaling, maar met nieuwe voorbeelden, ben ik het politieke landschap oprecht beter gaan doorzien en begrijpen (waar kijken we nu eigenlijk naar?). En heb ik ook inspiratie opgedaan voor verandering en waar op te letten in de huidige verkiezingstijd.

[Ruben · Rating 4 out of 5]

Van de Meer is een heerlijke politicologische bull-shit filter die helder kan uitleggen hoe de Nederlandse politieke cultuur de afgelopen jaren veranderd is en wat daar de gevolgen van zijn. Het boek had wel nog wat extra redactierondes mogen krijgen.

[Andre Poortman · Rating 3 out of 5]

Leuk boek, scherpe analyses. Maar zoals het boek een pleidooi voert voor een politiek van inhoud en ideologie, zou ik een pleidooi willen voeren die nog scherper laten zien hoe het aan inhoud ontbreekt door ook te illustreren waar partijen wegdrijven van hun eigen verhaal en politieke filosofie.

[Maarten de Groot · Rating 3 out of 5]

Ik ben denk ik niet helemaal het publiek voor dit boek, omdat veel analyses me redelijk bekend voor kwamen en ik het over het algemeen al redelijk eens ben met de boodschap. Toch fijn om die ideeën op een rijtje te zien, wel jammer dat het boek wat mij betreft net een pagina of 100 te lang is.

[Koeneman · Rating 4 out of 5]

Prima boek die uitlegt biedt over hoe de Nederlandse politiek er tegenwoordig voor staat, hoe het politieke midden de laatste jaren (en vooral de verkiezingen van 2023) zoveel verloor en wat we kunnen doen om meer vertrouwen in het parlement en de politiek te krijgen.

[Tom Scheele · Rating 4 out of 5]

Zet aan het denken over Nederlands 4 laatste kabinetten, dat van nu en hoe we ooit weer uit dit politieke moeras geraken. Nu naar hopen dat ook politici dit boek oppakken (vooral die van de middenpartijen).

[Ivar Brink · Rating 5 out of 5]

Scherpe, relevante uiteenzetting van de ontwikkeling die heeft geleid tot Schoof 1. Duidelijk geschreven, behapbare stof maar niet oppervlakkig. Goed betoogt dat een cultuurwijziging in de politiek belangrijker is dan institutionele wijzigingen.

[Seth Wezendonk · Rating 4 out of 5]

In de kern een sterk verhaal. Misschien was het wel beter geweest als er nog iets meer voorbeelden werden aangehaald, nu bleef het ondanks de sterke punten een beetje in het midden (ha) wat er precies mis is gegaan en hoe we het kunnen oplossen.

[Joris vleer · Rating 3 out of 5]

Net op tijd uitgelezen voor het feest van de democratie. Interessante analyse maar wel veeeeeeel herhaaaaaaling. Blijft de hele tijd nèt ietwat wat aan het oppervlak, maar zeker interessant. Wel veel goede voorbeelden. Teleurgesteld door de niet echt constructieve conclusie die luidt “houd hoop”.

[Stephan · Rating 3 out of 5]

Veel herhaling

[Kirsten Lucas · Rating 4 out of 5]

Scherpe analyse, maar iets teveel herhaling.

[Gerben Welling · Rating 5 out of 5]

Zeer boeiend verhaal over tal van aspecten mbt de democratie. Eigenlijk liggen oplossingen voor het oprapen, waarom duurt het zo lang?

[Martijn Van · Rating 4 out of 5]

Sterke analyse over het gebrek van inhoudelijk waarden conflict in de Nederlandse politiek en hoe middenpartijen dit te grabbel hebben gegooid.

[Anne · Rating 4 out of 5]

3.5