Die Stunde des Elefanten

by Otto de Kat, Christiane Burkhardt (translator)

Sommer 1909: Maxim, Bürgermeister der Nordseeinsel Texel, wird von seiner Vergangenheit verfolgt. Seine Zeit auf Sumatra als Offizier in der Königlichen Niederländisch­ Indischen Armee und die Gräuel, die er damals gesehen – und möglicherweise verursacht – hat, lassen ihn nicht los. Sein Freund W. A. wiederum verfasst unter dem sprechenden Pseudonym »Wekker« kritische Artikel über die Machenschaften der Kolonialherren in Niederländisch-Ostindien und erinnert sich noch genau, wie insbesondere Tjoet Nja Dinh, die legendäre Unabhängigkeitskämpferin, in die Falle gelockt wurde. Kann W. A. Maxim helfen, sich seiner Vergangenheit endlich zu stellen? Und wie ist es möglich, dass sich die beiden derart nach einem Ort sehnen, an dem sich so viel Schreckliches zugetragen hat?

In seinem neuen Roman über Sehnsucht und Schuld beleuchtet Otto de Kat ein dunkles Kapitel der Kolonialgeschichte und stellt die Frage, ob man dem Gewicht der Vergangenheit jemals entkommen kann.

Genres: War, Historical, Asia

182 pages, Kindle Edition

Published February 22, 2024

About the author

Otto de Kat is de auteur van de kleine roman Man in de verte, die in 1998 verscheen. De roman werd goed ontvangen en er volgde snel een Duitse en een Engelse vertaling. Otto de Kat is het pseudoniem van Jan Geurt Gaarlandt (Rotterdam, 1946). Hij was directeur van Uitgeverij Balans en voorheen literair criticus bij de Volkskrant en Vrij Nederland. Onder zijn eigen naam publiceerde hij eerder al gedichten, die gebundeld werden in Het ironisch handvest (1975).

In het najaar van 2004 verscheen de roman De inscheper die eveneens zeer lovend ontvangen werd en waarvoor hij de Halewijck Literatuurprijs ontving. De Franse en Engelse vertaling ervan verschijnen in 2008. Bericht uit Berlijn is verschenen in 2012. Het boek werd in het Duits vertaald als Eine Tochter aus Berlin. In 2015 verscheen De langste nacht, die werd genomineerd voor de Libris Literatuur Prijs.

Reviews

[Matthieu Wegh · Rating 5 out of 5]

? Leeskring Leiderdorp 16/4/24
#PTSS na moordpartijen in Atjeh rond 1900
🤔Een heel mooi, maar ook gruwelijk boek: Gruwelijk omdat het verhaal ook gaat over de beschreven moorden/ slachtpartijen van Nederlanders in Atjeh en Indië; Mooi door de beeldende schrijfstijl bij onder meer 2 Nederlanders, die betrokken waren bij deze slachtpartijen.
MW 16/4/24
Onze juf gaf nog als tip Julia, bij mijn bieb kan ik nog De langste nacht reserveren, dus die ga ik wellicht volgend jaar nog eens te lezen...maar nu graag weer even andere literatuur ;-)
MW 16/4/24

[Buchbesprechung · Rating 5 out of 5]

REZENSION – Vor über 25 Jahren veröffentlichte der niederländische Journalist Jan Geurt Gaarlandt (77) seinen ersten Roman „Mann in der Ferne“ unter dem Pseudonym Otto de Kat, das er auch für alle folgenden Werke nutzte. Im Februar erschien nun sein Buch „Die Stunde des Elefanten“ beim Verlag Schöffling & Co, ein Roman über das dunkle Kapitel niederländischer Kolonialgeschichte, den „Völkermord unter der niederländischen Trikolore“. Darin stellt er mit Maxim van Oldenborgh und seinem Freund W. A. van Oorschot zwei ehemalige Leutnants der niederländisch-ostindischen Kolonialarmee gegenüber, die auf unterschiedliche Weise versuchen, ihren Einsatz kurz nach 1900 im Atjeh-Krieg gegen die Freiheitskämpferin Tjoet Nja Dinh (1848-1908) zu verarbeiten.
Maxim ist im Sommer 1909 bereits Bürgermeister der holländischen Nordsee-Insel Texel, verheiratet mit Roy und Vater von zwei kleinen Kindern. Dort besucht ihn für einige Tage sein Kriegskamerad W. A., mit dem er sich in der Kolonie während eines Lazarettaufenthalts angefreundet hatte. In den Gesprächen über ihre Dienstzeit wird deutlich, dass beide Kameraden die dort von verantwortungslosen Kommandeuren wie Oberst Frits van Daalen (1863 bis 1930) an Einheimischen verübten Gräuel entsprechend ihrem gegensätzlichen Charakter auch unterschiedlich verarbeiten oder dies zumindest versuchen. Während W. A. sich seine psychische Last von der Seele schreibt, indem er durch Vermittlung einflussreicher Gleichgesinnter noch während seiner Dienstzeit unter dem Pseudonym „Wekker“ in mehreren Zeitungsartikeln in den Niederlanden den willkürlichen Massenmord an Einheimischen und die Machenschaften verantwortlicher Kolonialherren anprangert, damit die Menschen in seiner Heimat „aufwecken“ will und tatsächlich für Unruhe im Parlament sorgt, hat sich Maxim mit seinen „vergrabenen“ Erinnerungen auf die kleine Insel zurückgezogen, schweigt über das Erlebte – selbst im Ungewissen, ob auch er an solchen Morden beteiligt war oder sich nur die Schuld anderer zu eigen macht. „War er vielleicht bei dem verbrecherischen Marsch durch die Gajo- und Alasländer dabei gewesen, auf denen Hunderte Frauen und Kinder erschossen worden waren, nur dass er das verdrängt hatte?“ Maxims Freund „Wekker“ ist es inzwischen gelungen, sich auch schöner Momente in der Kolonie zu erinnern, nicht aber ihm selbst, wie er sich eingesteht: „Wie schaffst du das, diese Erinnerungen intakt zu halten“, fragt Maxim seinen Freund, „ich krieg das nicht hin, bei mir sind sie fast immer düster, beschmutzt.“ Deshalb empfiehlt ihm sein Freund, unbedingt psychiatrische Hilfe in Anspruch zu nehmen. Doch trotz ihres soldatischen Einsatzes in der Kolonie und der von Landsleuten verübten Verbrechen fühlen sich beide Kameraden von diesem exotischen Land gepackt: „Ostindien ist vollkommen anders. Wir gehören da nicht hin, aber man muss nur einmal dort gewesen sein und schon ist man verloren.“ Maxim bleibt trotz dieser Sehnsucht auf seiner kleinen Insel, während W. A. als Direktor der Eisenbahngesellschaft nach Niederländisch-Ostindien zurückkehrt.
Dem Autor gelingt es mit seinem ähnlich einem Kammerspiel überwiegend auf nur zwei Personen beschränkten Roman auf packend eindringliche Weise, uns durch die Gegenüberstellung seiner charakterlich gegensätzlichen Protagonisten dieses düstere Kapitel niederländischer Kolonialgeschichte objektiv näherzubringen – wohlwissend, dass die Niederlande in jener Phase der Kolonialisierung keine Ausnahme waren: „Niederländer, Deutsche, Engländer und Franzosen – wo sie auftauchen, richten sie ein Blutbad an.“ Er schildert das politische Denken und Handeln jener Zeit und das Fehlen politischer Kontrolle über die Kolonie aufgrund der weiten Entfernung zum Indischen Ozean. Zugleich zeigt er aber auch die Faszination der Weite dieses exotischen Indonesiens damaliger Zeit auf einige junge Kolonisten, die aus ihrer in engen Grenzen lebenden und denkenden Heimat ausbrechen wollten: „Wie lächerlich das doch ist, sich trotzdem nach einem Feldlager in einer magischen Landschaft zu sehen, nach dem Ruf eines Elefanten, nach Urwald, der an den Berghängen emporwuchert.“ Otto de Kats Roman „Die Stunde des Elefanten“ ist eine ausgezeichnete und wichtige Erzählung, um die Kolonialzeit um 1900 – nicht nur die niederländische – und ihre Menschen etwas besser verstehen zu können.

[Vivian Beekman · Rating 4 out of 5]

Fijn geschreven en in het ligt van andere recente boeken over dit onderwerp een uiterst relevante roman over de Atjehoorlog in Nederlands-Indië (1896-1901). Deze periode uit de Nederlandse geschiedenis wordt verteld aan de hand van de klokkenluider W.A. van Oorschot en het trauma van zijn vriend Maxim, die als voormalig KNIL-officier worstelt met zijn herinneringen en nachtmerries over Indië. Ik vind de vermenging tussen feit & fictie goed uitgepakt. Zo vormen de Atjees verzetsstrijdster Tjoet Nja Dinh en de reeks aanklachten tegen de Atjehoorlog uit 'de Avondpost' van W.A. de rode draad van het verhaal. Onder het pseudoniem Wekker schreef W.A. 17 artikelen waarin hij de oorlogsmisdaden van het Nederlandse leger op Atjeh onthult.

Voor de masterclass fictie (2021) georganiseerd door Uitgeverij Van Oorschot las ik samen met de andere studenten een eerdere versie van dit verhaal. Tijdens het herlezen was het interessant om te zien wat Otto de Kat met ons commentaar had gedaan. Zo viel het mij vooral op dat er iets was geschoven in de hoofdstukindeling, waardoor er met het openingshoofdstuk nu meer nadruk wordt gelegd op Tjoet Nja Dinh. Ook is het feitje over de diefstal van haar dolk door kolonel van Vuuren subtiel in het verhaal verweven.

'In de trein van Den Helder naar de dokter kwam zijn geheugen beetje bij beetje op gang, alsof het een voorsprong nam op het komende gesprek. Heel vaak moest hij aan Dinh denken. Hoe ze tegen Prang Ali schreeuwde, blind en uitgemergeld, en plotseling opsprong, "denkï, denkï!" Prang Ali die haar alleen maar wilde redden, Van Vuuren die haar de dolk uit handen had gegrist. Veel later had hij Van Vuuren nog eens gesproken, op een verlof in Tjimahi. Die had nog steeds de dolk van Dinh in zijn bezit: "Souvenir aan de dapperste vrouw die ik ooit ben tegengekomen." Souvenir? Symbool dan toch eerder. Een afgepakte dolk, het stond voor het einde van het verzet, voor de verloren droom om eens de kafirs te verdrijven.'

[JannieTr · Rating 4 out of 5]

In Het uur van de olifant gaat Otto de Kat terug naar een beschamende periode in onze vaderlandse geschiedenis: de oorlog in Atjeh (1873-1914). Hij doet dat via twee Nederlandse KNIL officieren die er hebben gevochten, gewond zijn geraakt en elkaar in het hospitaal ontmoet hebben. Ze werden vrienden en verlieten beiden gedesillusioneerd het leger. Maxim van Oldenborgh is teruggekeerd naar Nederland en is nu burgemeester van Texel. Zijn vriend W.A. van Oorschot (voor vrienden W.A.) heeft in Indië een baan gevonden bij de Spoorwegen. Hij komt met verlof naar Nederland en besluit zijn vriend op Texel een paar dagen te bezoeken. Het weerzien brengt pijnlijke herinneringen naar boven en zorgt voor extra onrust, vooral bij Maxim. Wat is er gebeurd, dat nog steeds veel losmaakt? Bij W.A. vooral in de vorm van woede en bij Maxim in onbegrepen nachtmerries en depressies?

Voor Koningin en Vaderland

Kort na elkaar zijn W.A. en Maxim afgestudeerd aan de Koninklijke Militaire Academie in Breda. Als officier tekenen ze voor het KNIL om te zorgen voor "rust en stabiliteit" in Nederlands-Indië, zonder te weten wat hen te wachten staat. Ze komen er al snel achter dat de goede manieren die ze, naast de krijgskunde, op de KMA leerden, absurd blijken bij wat er in de praktijk plaatsvindt. En dat hen niet het echte verhaal verteld is over wat er loos is in Atjeh.

De bevolking van Atjeh verzet zich hevig tegen de inmenging van de Hollanders in hun maatschappelijke orde en manier van leven. Via guerrillatactieken en met beperkte middelen brengen ze de Hollanders tot wanhoop. Het lukt niet om alles onder controle te krijgen. Zelfs niet als er inlandse soldaten aan het KNIL leger worden toegevoegd. Van Nederlandse zijde worden er op grote schaal oorlogsmisdaden gepleegd. Aangestuurd door de hogere officieren, die vervolgens, als die misstanden uit dreigen te komen, door hen toegeschreven worden aan individuele acties van minderen.

Een klokkenluider en PTSS

Als Maxim na zware verwondingen bijkomt in het militair hospitaal, ontmoet hij W.A. Maxim kan zich vrijwel niets herinneren van wat er gebeurd is, al weet hij nog vaag dat er dingen plaatsvonden die niet klopten. Maar als hij luistert naar de vreselijke verhalen van W.A. weet hij een ding zeker: dit kan Koningin Wilhelmina niet gewild hebben, er wordt veel voor haar verzwegen.

Na ontslag uit het ziekenhuis proberen beiden een nieuw leven op te bouwen. Maar het gebeurde heeft zijn sporen achter gelaten. W.A. gaat onder het pseudoniem Wekker stukken schrijven voor de krant waarin hij vertelt wat er werkelijk in Indië gebeurt. Hij wordt benadert door Tweede Kamerleden die de kwestie aan de orde stellen. Uiteraard is dat de regering zeer onwelgevallig. Het is dus zaak dat hij anoniem kan blijven.
Zijn vriend Maxim weet ervan en bewondert zijn moed en volhardendheid. Hij is blij hem te zien op Texel en de beide vrienden maken lange tochten te paard over het strand en praten over de fijne dingen van Indië. Het land blijkt beiden betoverd te hebben. Er is een vreemd soort heimwee, met een dubbel gevoel.

Door de herinneringen die ze ophalen wordt Maxim steeds onrustiger, de nachtmerries nemen toe. Nu hebben we er een woord voor, maar destijds was niet duidelijk dat hij aan PTSS leed. Voor hij weer vertrekt naar Indië raadt W.A. zijn vriend aan een dokter op te zoeken.

Geen oorlogsboek

Ik houd zelf niet van oorlogsboeken, de werkelijkheid is al erg genoeg. Maar dit is geen oorlogsboek, ook al heeft het de Atjeh oorlog als basis. Zoals in een detectiveroman toegewerkt wordt naar de oplossing van een moord, zo wordt in dit boek de ontbrekende herinnering van Maxim gebruikt als spanningsboog. In de verhalen van W.A., alias Wekker, wordt vooral gefocust op de misleiding en doofpotacties door de overheid en het wakkerschudden van de maatschappij. Er is beslist een parallel te trekken met wat Rusland nu doet in eigen land met de "bevrijding" van de Oekraïne. Nederland beweerde destijds ook de Atjehers te willen bevrijden van de onderdrukkende sultans, maar had intussen andere, waaronder economische, motieven.

Een verzetsheldin

De heimwee naar Indië en de liefde voor het land die de beide mannen blijven koesteren, geeft het verhaal iets melancholisch. De onbegrepen PTSS van Maxim en de woede van Wekker brengt een psychologische component met zich mee.
Voor wie zich afvraagt of deze mannen echt bestaan hebben: Wekker is een historische persoon, die met zijn geschriften veel invloed heeft gehad op het Atjehbeleid. Het personage W.A. is daarop gebaseerd en gefictionaliseerd. Maxim is een fictief personage, gebaseerd op een particulier archief.

En dan is er nog het verhaal over Tjoet Nja Dinh, rebellenleidster tegen wil en dank, of beter verzetsstrijdster. Ze werd gevreesd door het hele KNIL leger. Eerst samen met haar man, maar na zijn dood alleen, weet ze op uiterst effectieve wijze KNIL soldaten uit te schakelen. In Indonesië wordt ze geëerd met een museum en een standbeeld.

Tenslotte

De Atjehoorlog raakt in de vergetelheid. Meestal gaat het over de politionele acties als er over het voormalige Nederlands-Indië wordt geschreven. Maar er zijn parallellen. Maxim en W.A. werden onder valse voorwendselen naar Indië gelokt. Dat overkwam ook de Nederlandse jongens die zich tegen het einde van de Tweede W.O. in Nederland meldden om te helpen de rest van Nederland te bevrijden. Omdat hun contract nog niet afgelopen was toen de oorlog hier voorbij was, werden ze naar Indië gestuurd. Ze liepen tegen precies dezelfde zaken aan als Maxim en W.A. Dat ware verhaal staat opgetekend in: Ilse Akkermans - Bestemming Soerabaja. (https://mijnboekenkast.blogspot.com/2...)

Otto de Kat schreef een spannend boek over een beschamende periode in onze geschiedenis, met psychologische diepgang en universele verwijzingen naar wat oorlog teweeg brengt. En speciale aandacht voor een dappere inlandse vrouw die in haar eigen land een verdiend standbeeld kreeg.

Deze recensie verscheen eerder op mijn blog De Boekenkast: https://mijnboekenkast.blogspot.com/2...

[Anton Segers · Rating 4 out of 5]

Wie van plotgedreven literatuur houdt moet hier zeker water in de wijn doen. Je krijgt wel een krachtige startdemarrage, midden in de Atjehoorlog van begin vorige eeuw en het walgelijk geweld van het Nederlandse leger.
Maar daarna verandert er weinig of niets spectaculairs, gaat het enkel om hoe 2 Nederlandse officieren daarop reageren en trachten verder te leven, een trage evolutie met veel gedachten en gesprekken, vaak in cyclische herhalingen.
Maar de psychologische beschrijvingen zijn zo eerlijk en teder, en de taal zo indringend en bezwerend dat je er eerbiedig geboeid in opgaat. Louis Couperus' De stille kracht' heeft qua thema en stijl een mooie opvolger met Otto de Kats 'Het uur van de olifant'.

[Jan · Rating 3 out of 5]

De romans die samen 'De eeuw van Dudok' vormen heb ik met heel veel plezier gelezen en deels herlezen. 'Het uur van de olifant', de laatste roman van de Kat is zeker de moeite waard maar boeide mij net wat minder dan de vijf romans uit de 'eeuw van Dudok'. Het thema is zeker de moeite waard en heel relevant. Twee vrienden, die allebei eind 19e eeuw als onderdeel van het KNIL gevochten hebben tijdens de Atjehoorlog, kampen met de gevolgen ervan. Voor wie onbekend is met de Atjehoorlog en liever een roman leest dan een historisch werk, is dit boek zeker aanbevolen.

[Martijn Nicolaas · Rating 4 out of 5]

Een mooi, warm en weemoedig boek over een gruwelijke periode uit de Nederlandse geschiedenis: de Atjeh-oorlog. Het begint met twee hoofdstukken middenin de oorlog en volgt dan twee oud-KNIL-militairen die moeten leren leven met de gruwelijkheden die ze hebben gezien. Steeds verder daal je af in hun gedachtestromen terwijl ze na een week samen op Texel hun eigen weg gaan.

[Birgit · Rating 3 out of 5]

Afgezien van de inhoud: De Kat heeft een betere eindredacteur nodig, in dit boek staan taal- en stijlfouten. Uitgeverij Van Oorschot onwaardig!

[Kathrin Olzog · Rating 4 out of 5]

Interessante Geschichte über die kolonial Geschichte der Niederlande.
Note: 3

[Anneke Latupeirissa · Rating 3 out of 5]

Roman over een geweldadige, vergeten, periode in Atjeh. Maar eigenlijk meer over twee voormalig militairen die de gebeurtenissen ieder op eigen wijze proberen te verwerken. Het boek geeft gedeeltelijk inzicht in deze oorlog. Lang vond ik het boeiend te lezen wat de impact was op deze mannen. Dat verslapte naar het eind toe doordat er te weinig ontwikkeling in zat.

[Peer · Rating 5 out of 5]

zeer interessant relaas van de gruwelijkheden op Atjeh, gezien vanuit een voormalig Knil militair met wroeging.

[André · Rating 4 out of 5]

Otto de Kat is het pseudoniem van Jan Geurt Gaarlandt (Rotterdam, 1946). Hij was directeur van Uitgeverij Balans en voorheen literair criticus bij de Volkskrant en Vrij Nederland. Onder zijn eigen naam publiceerde hij eerder al gedichten, die gebundeld werden in Het ironisch handvest (1975).

In het najaar van 2004 verscheen de roman De inscheper die eveneens zeer lovend ontvangen werd en waarvoor hij de Halewijck Literatuurprijs ontving. De Franse en Engelse vertaling ervan verscheen in 2008. Bericht uit Berlijn, is verschenen in 2012. Het boek werd in het Duits vertaald als Eine Tochter aus Berlin.
Zijn vijf romans – Man in de verte, De inscheper, Julia, Bericht uit Berlijn en De langste nacht – werden lovend ontvangen in zowel Nederland als het buitenland.
Voor wie nog nooit iets van De Kat las, is De eeuw van Dudok uit 2016 de uitgelezen kans om daar iets aan te veranderen.
In de langste nacht uit 2020, voor mij persoonlijk zijn sterkste roman, is een vrouw van 96 jaar oud aan het woord. Zij bereidt zij zich voor op het einde van haar leven. In de laatste nachten herleeft zij haar gelukkige jaren, maar meer nog komt terug wat verdwenen leek. De oorlog spookt in haar door, ze verdwaalt in haar herinneringen en ondergaat opnieuw en heviger dan ooit het leven dat ze leefde en niet leefde.
En nu is er het confronterende Het uur van de olifant,waarin het koloniale verleden van het vroegere Nederlands Indië aan bod komt. Atjeh –een onafhankelijk sultanaat, en dus geen onderdeel van Nederlands-Indië – werd voor Nederland belangrijk na de opening van het Suezkanaal. Omdat de Atjeh’ers niet meewerkten aan de annexatie, begon de Nederlandse regering een oorlog. Atjeh moest ‘gepacificeerd’ worden, zo heette het. Het werd een bloedbad.

Uit, Het uur van de olifant, blijkt echter dat er in die tijd zelf ook al kritiek was op de handelswijze van de Nederlandse overheid. Die kritiek kwam voornamelijk van de socialisten en zorgde voor meer onrust dan de conservatieve regering lief was. Een zekere W.A. van Oorschot, oud-militair van het Knil publiceerde onder de schuilnaam Wekker een reeks pamfletten tegen de misstanden in Atjeh die in Nederland grote beroering brachten. . Aan het begin van de roman leren we ook dat de vrijheidsstrijders van Atjeh een tijdlang onder aanvoering stonden van een vrouw, Toet Nja Dinh.
In een caleidoscoop van herinneringen laat de auteur Atjeh overweldigend dichtbij komen . Hij analyseert zeer knap het heimwee, weerzin, schuld en zelfs vormen van geluk waar de ex-militairen mee geconfronteerd worden.. Wie een stap in Indië heeft gezet, komt er niet meer van los. Maxim en W.A. zoeken een uitweg uit hun verleden.
‘In de zomer van 1909 herbeleven Maxim en W.A., hun jaren in de Atjehoorlog, die dan nog niet ten einde is. Maxim wordt in nachtmerries achtervolgd door wat hij gezien en misschien gedaan heeft. Zijn vrouw Roy ziet hoe de oorlog hem ziek maakt. W.A. voert op zijn manier strijd tegen het onrecht dat door Nederland werd gepleegd.
Het uur van de olifant is een beklijvende psychologische roman over traumaverwerking. Maxim die aangemoedigd door zijn vrouw een zenuwarts bezoekt leert het verleden een plaats geven, terwijl zijn vriend W.A. zich niet van Indië kan losmaken.
Otto de Kat is een goede stilist met een prachtig taalgebruik en dat maakt dit boek tot een schitterende leeservaring.

[Christel · Rating 3 out of 5]

Kann man so weglesen. Interessant, weil ich sonst wenig darüber lese, wie Niederlande mit seiner Kolonialvergangenheit umgeht. Ich wußte darüber viel zu wenig, bevor ich nach Indonesien kam

[Joke Kolthoff · Rating 3 out of 5]

En een beschrijving van de gewelddadigheden van het Nederlandse leger in Atjeh , ruim een eeuw geleden. Wat het gedaan heeft met 2 jonge Nederlandse soldaten. De een heeft het omgezet in anonieme artikelen die in Nederland veel ophef gaven, de andere liep rond met ptst verschijnselen.