Ελληνικός κομμουνισμός: Μια διεθνική ιστορία

by Kostis Karpozilos, Κώστας Σπαθαράκης (Editor), Εύα Πλιάκου (Editor)

«Ονομάζουμε κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση πραγμάτων». Ξεκινώντας από αυτή τη φράση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου, ο Κωστής Καρπόζηλος πραγματεύεται την ιστορία του ελληνικού κομμουνισμού του 20ού αιώνα, εστιάζοντας στην «πραγματική κίνηση» των ανθρώπων του και ανιχνεύοντας τις πολλαπλές του γεωγραφίες.

Το αποτέλεσμα είναι μια συναρπαστική αφήγηση όπου πρωταγωνιστούν ταξιδιώτες της επανάστασης, εκπατρισμένοι διανοούμενοι, πρόσφυγες και μετανάστες, άνθρωποι που διασχίζουν τα συμβολικά και κυριολεκτικά όρια του έθνους. Η οθωμανική και ελληνική Θεσσαλονίκη, η Κωνσταντινούπολη, οι προσφυγικές πόλεις της Ελλάδας, η Μόσχα και οι ελληνόφωνες κοινότητες της Μαύρης Θάλασσας του Μεσοπολέμου, τα χαρακώματα του ισπανικού εμφυλίου, το Παρίσι του Λαϊκού Μετώπου, η Μέση Ανατολή στα χρόνια του πολέμου, το Βουκουρέστι και η Τασκένδη των πολιτικών προσφύγων, οι καπιταλιστικές μητροπόλεις στα χρόνια της δικτατορίας συνθέτουν μια διεθνική ιστορία του ελληνικού κομμουνισμού.

Και το νήμα που τα ενώνει είναι η αδιάκοπη κίνηση εκείνων που ένιωθαν ότι οι ταξικοί περιορισμοί και το καθεστώς της εκμετάλλευσης δεν ήταν η αυτονόητη συνθήκη της ύπαρξης, οι ζωές της επαναστατικής περιπλάνησης που δεν χωρούσαν σε μια εθνική επικράτεια.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ι. Κομμουνισμός: κίνηση και διεθνικότητα
II. Κομμουνισμός: στο όριο του έθνους
25 III. Μια διεθνική ιστορία του ελληνικού κομμουνισμού
ΕΒΡΑΪΚΟΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ
Ι. Μια σοσιαλιστική συνάντηση
II. Ο θρίαμβος του εθνικισμού
III. Σοσιαλιστές της αυτοκρατορίας
IV. Σοσιαλιστές των Νέων Χωρών
V. Σοσιαλισμός του έθνους
VI. Απρόβλεπτη επανάσταση
ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΣ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ
Ι. Βιβλία που αλλάζουν τη ζωή
II. Πρόσφυγες και επαναστάτες
III. Επαναστάτες από την «Ανατολή»
IV. Νέοι πρωταγωνιστές
VΙ. Ένα κόμμα στο όριο
ΚΟΜΜΑ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ
Ι. Ταξίδια στο μέλλον
11. Ένα παγκόσμιο κόμμα
III. Μαθαίνοντας μπολσεβίκικα
IV. Κομμουνισμός στην πράξη
V. Λαϊκό μέτωπο στην πράξη
ΠΟΛΕΜΟΣ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
Ι. Ένστολη Πρωτομαγιά
ΙΙ. Πόλεμος και ανεξαρτησία
III. Κομμουνιστές στα όπλα
IV. Αντιφασιστικός πόλεμος
V. Εξέγερση
VI. Επανάσταση
ΔΙΕΘΝΙΚΟΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ
Ι. Η γεύση της ήττας
II. Ιδεολογικά σύνορα
III. Σοσιαλιστική μετάβαση
IV. Κόμμα εξουσίας
V. Κόμμα της «Ανατολής»
ΤΟ ΑΙΝΙΓΜΑ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
Ι. Αναθεωρώντας τις βεβαιότητες
ΙΙ. Ζώντας στον «ελεύθερο» κόσμο
III. Η διάσπαση
IV. Επανάσταση: η μόνη απάντηση
V. Δυτικός κομμουνισμός
VI. Δημοκρατία
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ι. Νομιμότητα
II. Επαναπατρισμός
III. Το τέλος της ιστορίας;
IV. Παγκόσμιες κρίσεις
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ

Genres: History, Politics

712 pages, Paperback

First published March 22, 2024

About the author

Ο Κωστής Καρπόζηλος είναι ιστορικός, διευθυντής των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ). Σπούδασε νεοελληνική λογοτεχνία στο Τμήμα Φιλολογίας του ΑΠΘ, έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στην ιστορία στο Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ και έλαβε το διδακτορικό του από το Πανεπιστήμιο Κρήτης το 2010. Έχει γράψει το σενάριο του ντοκιμαντέρ Ταξισυνειδησία: η άγνωστη ιστορία του ελληνοαμερικανικού ριζοσπαστισμού (2013) και το βιβλίο Αρχείο Σταύρου Καλλέργη: Ψηφίδες από τον σχεδιασμό της σοσιαλιστικής πολιτείας (Μουσείο Μπενάκη, 2013). Διδάσκει νεότερη ιστορία στο College Year in Athens, έχει διδάξει στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, στο Sciences Po και στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, ενώ έχει εργαστεί ως μεταδιδακτορικός ερευνητής στα πανεπιστήμια του Πρίνστον και της Οξφόρδης. Την περίοδο αυτή δουλεύει το επόμενο βιβλίο του, με θέμα την ελληνική Αριστερά στον 20ό αιώνα.

Reviews

[foteini_dl · Rating 5 out of 5]

Ούτε αποθέωση ούτε καταδίκη του ελληνικού κομμουνισμού (και όχι του ΚΚΕ, έχει σημασία). Με αυτή τη στάση, ο Καρπόζηλος αποστασιοποιείται για να καταγράψει τις διαδρομές του ελληνικού κομμουνισμού σε διαφορετικές χρονικές περιόδους, από το 1912 έως το 1974, σε διαφορετικές χώρες. Ή, μάλλον, τις διαδρομές των κομμουνιστών, καθώς αναδεικνύονται οι ίδιοι οι άνθρωποι και οι ιστορίες τους -και όχι το κόμμα. Εδώ οι συνθήκες δεν είναι ιδανικές, όπως μαθαίναμε στα εργαστήρια -δεν έχει ούτε ευθείες γραμμές ούτε κλειστά συστήματα.

Δεν ξέρω αν ο ιστορικός του μέλλοντος θα το θεωρεί βιβλίο-αναφορά, πιστεύω όμως ότι ανά διαστήματα πολλές και πολλοί, ακόμα και αν δεν είμαστε ιστορικοί, θα ανατρέχουμε σε αυτό. Όπως και ότι η αφήγηση σε αφήνει να κάνεις -για να μην πω ότι σε ωθεί- να κάνεις τη δική σου αναζήτηση, τις δικές σου συνδέσεις (άρα, μήπως να δημιουργήσεις τις δικές σου ιστορίες;). Και ότι μπορεί -αν θες, φυσικά- να μετατοπίσει λίγο τη σκέψη σου, να καταρρίψει κάποιες δικές σου βεβαιότητες (που είχαν πάψει ούτως ή άλλως να είναι βεβαιότητες, αλλά κατάλαβες), αλλά και να σε βοηθήσει να κάνεις zoom out στον χάρτη όπως τον έχεις συνηθίσει.

Συμφωνείς ή διαφωνείς με σημεία του βιβλίου, δύσκολα θα πεις ότι ο Καρπόζηλος δεν έχει δίκιο με την τελευταία πρόταση. "Απαλλαγμένοι, με επώδυνο αλλά εντέλει απελευθερωτικό τρόπο, από την πίστη στην ιστορία, μπορούμε να σκεφτούμε εκ νέου ότι οι δημιουργοί της είναι τελικά οι άνθρωποι κάθε εποχής".

[Thanasis Stylianopoulos · Rating 5 out of 5]

Ο "Ελληνικός Κομμουνισμός" του Κωστή Καρπόζηλου αποτελεί μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα προσέγγιση και εξιστόρηση του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος με το βλέμμα κυρίως στις διεθνικές του διαστάσεις. Εστιάζοντας σε γεγονότα και περιόδους όπως η αρχική φάση του ΣΕΚΕ, το κίνημα ανάμεσα στους στρατιωτικούς της Μέσης Ανατολής, την εμπειρία των πολιτικών προσφύγων στην ΕΣΣΔ και τις Λαϊκές Δημοκρατίες, τη διάσπαση του 1968, και παρέχοντας ενδελεχή τεκμηρίωση και πλούσια βιβλιογραφία, το βιβλίο του Καρπόζηλου φαίνεται ότι θα αποτελέσει έργο αναφοράς για την ιστορία του Ελληνικού Κομμουνισμού.

[Nicholas · Rating 4 out of 5]

a thoroughly researched and engaging detailed inroad into communist internationalists and internationalism, following groups and actors across borders, providing a fresh perspective on an otherwise tired subject area;
the narrative structure and repetition draws it back somewhat, though this can only be caused by researched fatigue from my PhD;
many microhistorical goodies here located in previously unexplored primary sources (the chapter on the war-time Near East and North African being a particular highlight completely unknown to me from previous research);
conclusion a bit too cliché ridden for my tastes
Outside of narrative jumpiness (which is ultimately intentional here) this is essentially an imrpoved version of Marantzidis's 'In the Shadow of Stalin', overshadowing it (pun unintended) in almost every theoretical capacity in brevity and depth