Duidelijkheid

by Tom-Jan Meeus

'Duidelijkheid' is het essay van de Maand van de Filosofie 2024. Vanaf de eeuwwisseling veranderen politici onder invloed van Pim Fortuyn hun taal. Geen mistige formuleringen meer, geen duidelijkheid. Geert Wilders blinkt erin uit. De gevolgen voor de democratie zijn groot. Het bestel vereist matiging terwijl duidelijkheid juist radicalisering stimuleert. Het ene taboe na het andere sneuvelt, grondrechten staan ter discussie, het parlement zelf en de democratische rechtsstaat. Steeds geeft Wilders de aanzet, en andere partijen voegen zich naar hem ondanks hun bezwaren. Den Haag omarmt zijn aandachtspolitiek en spektakelleegte. Meeus laat aan de hand van Machiavelli zien hoe duidelijkheid bevordert dat de naoorlogse politieke orde bezwijkt, met chaos als resultaat.

Genres: Nonfiction, Politics, Philosophy, Essays

94 pages, Kindle Edition

Published March 26, 2024

Reviews

[Wessel · Rating 5 out of 5]

Toen ik begon met het lezen van de krant ontdekte ik na een tijdje de columns van Meeuws. Vanaf dat moment las ik in weekenden altijd eerst Meeuws, daarna Youp en dan de rest van de krant. Sinds Meeuws is gestopt met zijn column, check ik nog altijd de krant of hij een stuk heeft geschreven. Hij is een bijzonder sterk analist en weet dit ook nog eens duidelijk op te schrijven. (Voor journalisten is duidelijkheid altijd een pré in tegenstelling tot politici.)

De losse onderdelen van het boek zullen politieke junkies bekend voorkomen maar Meeuws weet het zo aan elkaar te knopen dat hij extra diepgang creëert. Gezien het essay is geschreven voor de Week van de Filosofie komt er een ruime selectie filosofen aan bod; Machiavelli, Weber, en Adorno zijn logische keuzes, maar het essay beperkt zich hier geenszins toe. Toegegeven, de filosofische diepgang is relatief beperkt, maar daarvoor lees ik persoonlijk de stukken van Meeuws niet. Hij creëert een breder perspectief dan alledaagse stukken in de krant en biedt zo een praktische context om filosofische theorieën aan op te hangen. Internationaal is dit al vaker gedaan, maar de Nederlandse context is dichter bij huis en daardoor des te herkenbaarder (en angstaanjagender).

Al met al een briljant essay dat wat mij betreft nog wel even door had mogen gaan, maar aan alle goede dingen moet helaas een einde komen. Het essay is sterk aan te raden. Je bent er in één goede leessessie doorheen, maar het zet je ook aan het denken. Extra bonuspunten voor het citeren van Faust.

[Willem Hoekstra · Rating 4 out of 5]

Heldere uiteenzetting van Meeus over de politieke ontwikkelingen van de afgelopen dertig jaar. Hij volgt daarbij Machiavelli die, aldus Meeus, niet uitgaat van politiek-bestuurlijke aspiraties of idealen, maar van de politiek-bestuurlijke werkelijkheid.
Moest erg lachen om de bijzondere actuele observatie van wederom Machiavelli: ‘De intelligentie van een leider leidt men […] in eerste instantie af uit de mensen waarmee hij zich omringt.’

[Isa · Rating 4 out of 5]

erg duidelijk

[Julia · Rating 4 out of 5]

Orwell balt zijn vuisten in het graf, simpele taal blijkt toch niet de oplossing voor misleiding in de politiek en kan zelfs een averechts effect hebben

[Jos · Rating 4 out of 5]

Over de context waarin de PVV is ontstaan - in een Nederland waar politiek in vaak onbegrijpelijke taal werd bedreven en rechts-links tegenstellingen waren geslonken na twee paarse kabinetten - en hoe Wilders’ manier van politiek bedrijven langzaam door de andere partijen werd overgenomen.
Niet om vrolijk van te worden, dat we nu in een politieke werkelijkheid leven waar het mediabeeld voorop staat, conflict vaak alleen voor de show is en de PVV letterlijk haar standpunten kiest met opinieonderzoek.
Het boek eindigt met een oproep aan ons allemaal, als maatschappij, om de democratie te beschermen, ook voordat de dreiging groot is. Over hoe dat dan aan te pakken zijn in deze reconstructie wel aanknopingspunten, maar daar blijft het bij.

[Iwan · Rating 4 out of 5]

'Een journalist die vraagtekens plaatst bij politieke duidelijkheid - dat ligt niet voor de hand.' Zo begint Tom-Jan Meeus (parlementair verslaggever voor NRC) zijn essay uit 2024.

Het boekje is het lezen waard voor Nederlanders die zich regelmatig verbazen over het (taal) niveau van het Wilders-Schoof-kabinet.

[Harmke · Rating 3 out of 5]

Duidelijkheid is een rake analyse van hoe politiek in Nederland deze eeuw veranderde. En wat de invloed van duidelijke taal op de politiek is geweest. Het begon volgens Meeus allemaal met de opkomst van Pim Fortuyn. Democratie mag niet meer onduidelijk of ingewikkeld zijn. Ook niet als democratie onduidelijk of ingewikkeld is.

Ik vond het een goede analyse, ook al was ik het niet altijd eens met Meeus. Wat ik er goed en minder goed aan vond lees je in mijn recensie op Harmkes Leestips.

[Pherenike · Rating 4 out of 5]

Kort geschiedenislesje over Wilders, radicaal rechts en hun tactieken. Mooi vind ik het einde waar de auteur aangeeft dat we het niet moeten behandelen als natuurramp maar zelf meebepalen wat de toekomst is voor deze politieke stroming, we zijn niet machteloos.

[Stephan mantel · Rating 5 out of 5]

Interessant en verontrustend. Hoe populisme de democratie ondergraaft en hoe de grote middenpartijen ook van de populistische methoden gebruik maken. Meeus kijkt al jaren achter het nieuws en achter de schermen in Den Haag en heeft een goed beeld van de (uit)werking van politiek en beleid. Dit boek geeft een helder beeld van de ontwikkelingen in de na-oorlogse politiek.

[Freek de Koning · Rating 4 out of 5]

Op zich geen nieuwe dingen geleerd of gelezen, maar het blijven goede inzichten en gedachtes. Over Wilders en onze democratie in verval. T zijn zware tijden bro’s wordt ook alleen nog maar erger

[Shawn · Rating 5 out of 5]

Prachtig inzicht, journalistiek en politiek urgent. Belangrijk essay voor wie de context van Den Haag anno 2024 beter wil begrijpen

[Gerard de Bruin · Rating 4 out of 5]

Zeer leerzaam boekje, zeker na de semi-facistische verkiezingsuitslag waarmee we nu moeten proberen te leven

[Linh · Rating 5 out of 5]

Een goede essay maar hoe we gezamenlijk de aandachtspolitiek van Geert Wilders moeten doorbreken, daar breek ik nog even mijn hoofd over.

[Carlijn Keijzer · Rating 3 out of 5]

Dat de Nederlandse politiek een zooitje is wisten we al, maar Meeus legt nog beter uit waarom. Had graag een tweede deel gehad waarin meer aandacht werd besteed aan hoe we radicaalrechts kunnen temmen 😭

[Jan-Joost · Rating 3 out of 5]

Een dappere poging tot een röntgenfoto van de (politieke) tijdgeest, maar ik kan dit essay met de beste wil van de wereld niet de kwalificaties “glashelder” en “ontegenzeglijk” geven, terwijl ik dat bij voorkeur had gewild. Ik volg Meeus met graagte in de NRC, al was het maar omdat ik zijn sociaal-maatschappelijke en politieke voorkeuren deel, maar waarom “loopt” dit specifieke betoog nou niet? Kan er niet de vinger op leggen. Iets wringt. Alsof te veel meelezers in de tekst hebben zitten harken en schoffelen, toevoegen en schrappen, zodat er uiteindelijk hier en daar - meer hier dan daar - een niet te volgen brij resteert, met de meest vreemd aandoende gedachtensprongen.

[Pascal Vanenburg · Rating 4 out of 5]

Over welke rol Geert Wilders heeft gespeeld in de afkalving van het democratisch stelsel, en daarin vriend en vijand meesleurt om maar de aandacht van de kiezer te kunnen trekken. Sterke analyse hoe taal er toe doet, zeker in de politiek en hoe less niet altijd more is.

[Djarno Wiegman · Rating 5 out of 5]

Zeer sterk essay van Meeus, over hoe de politieke drang naar duidelijkheid dynamieken in politiek en media creëert die afbreuk doen aan (het vertrouwen in) democratie en rechtsstaat. Het is eerder politiek-analytisch dan dat filosofisch, maar wel op een manier die je van hem verwacht: goed ingevoerd in Haagse politiek, veel (historische) verbanden leggend en met soms scherpe kritiek op media - NRC incluis. Ondanks het toch sombere thema had het essay van mij wel dubbel zo lang mogen zijn.

[Sylvia · Rating 4 out of 5]

I always liked to read the author commentaries in the news paper. This essay is written for the Month of Philosophy 2024. The author uses quotes of philosophers to explain the changes in behaviour and language in Dutch parliament, which isn't really advantages and results in chaos

[Caroline · Rating 3 out of 5]

Heb er wat lang over gedaan. In het begin enorm gelachen over de quotes van Wilders waarin hij bijna alle PVV kandidaten consequent een stel ‚gekken’ en ‚malloten’ noemde 😂
Verder is het een mooi pleidooi, waar Meeus af en toe wel erg veel meandert.

[Yara · Rating 4 out of 5]

Erg goed boek. Laat duidelijk zien hoe de rechtse politiek naar de voorgrond is gekomen door de jaren heen. Wel vond ik het taalgebruik onnodig ingewikkeld waardoor je moeilijker door het essay heen komt en het misschien niet altijd even toegankelijk is. Juist zo'n boek zou dat in mijn optiek wel moeten zijn.

[Henk Kleij · Rating 4 out of 5]

Boeiend essay, in meerdere opzichten een eye-opener

[Mathijs Loo · Rating 5 out of 5]

In een ruk uitgelezen. Interessant essay over hoe door de politiek van Wilders de Nederlandse politiek de afgelopen 25 jaar veranderd is.

[Elin Reads · Rating 3 out of 5]

3.5⭐ Inzichtelijk! En een goede eerste echt lange politieke analyse (naast 'zo hadden we het niet bedoeld'). Kan het aanraden

[Rogier · Rating 4 out of 5]

Verhelderend!

[Koeneman · Rating 3 out of 5]

Interessant boekje van 95 bladzijdes over de hedendaagse(voornamelijk Nederlandse) politiek van 21ste eeuw.

[M · Rating 4 out of 5]

vooral op de dag van de Europese verkiezingen verhelderend boek.

[Fleur · Rating 4 out of 5]

Sterk essay, met mooie filosofische verwijzingen. Leest vlot en is in mijn ogen een scherpe analyse van politieke taal / campagnes (en de rol van de media).

[Jan · Rating 4 out of 5]

Hebben jullie ook ‘Duidelijkheid’ van Tom-Jan Meeus gelezen ? Vooral doen. Zijn essay geeft veel inzichten in de (politieke) stand van zaken in ons landje. Zoals over de ‘onmiddellijkheidscultuur’, het label ‘crisis’ plakken op alles dat tegenzit. Met rake karakteriseringen als ‘spektakelleegte’ en ‘aandachtpolitiek als vluchtheuvel.’ Niet dat je er vrolijker van wordt. Meeus vindt het meest zorgwekkend het ‘tanend democratisch besef’, dat samen gaat met een ‘toenemend verlangen naar autoritair leiderschap’.
De auteur roept(met Adorno) op niet te reageren met leugen tegen leugen maar met ‘de werkelijk on- ideologische waarheid’ en noemt het ‘een democratische opdracht voor de hele maatschappij.

[Erik Snel · Rating 3 out of 5]

Helder boekje van iemand die net zo keurig praat als schrijft. Ik geloof dat het meeste wel hout snijdt wat hij zegt over Wilders en duidelijkheid en dat wie daar in trapt bedrogen uitkomt. het blijft alleen frustrerend dat het doorprikken van de mythe van Wilders niet gelezen zal worden door de Wilders-stemmers. Ja, dit gaat een enorme deceptie worden, ja, we hebben gewaarschuwd, maar er zal daarna wel weer iemand komen die nog duidelijker is. Beetje moedeloosmakend ook, dus.

[Mireille]

Filosofie hoeft niet alleen maar te betekenen dat ingewikkelde diepgaande denkpatronen worden uitgeschreven in traktaten, het kan ook denkruimte bieden voor een alledaags verschijnsel. Zo pakt Tom-Jan Meeus het in het Essay van de Maand van de Filosofie dan ook aan: welke invloed heeft het veranderende taalgebruik in de politiek op het dagelijks bestuur en de bevolking? Leidt de duidelijke taal die is ingevoerd door populistische lijsttrekkers tot orde in de politieke gang van zaken of creëren ze op den duur chaos?

Om kort te zijn (volgens Meeus): de duidelijkere manier van formuleren vanuit politici richting de burgers was rond de eeuwwisseling een zegen. Tot dan werden zaken omfloerst en in moeilijke taal besproken en bleef de burger op afstand.
Maar de verdwijning van mistige taal, een tendens die werd en wordt aangevoerd door Fortuyn en Wilders, leidt tot het enkel hooghouden van een imago van politieke zuiverheid waarin de nuance ver te zoeken is. Energie die niet gestopt wordt in het verbeteren van het leven van mensen in de maatschappij; juist dat wat de populistische partijen pretenderen te doen.

In de hoofdstukjes in 'Duidelijkheid' gaat Meeus dieper in op zijn redeneringen en termen als spektakelleegte, gematigdheid, aandachtpolitiek. Hij haalt daarbij Machiavelli, Max Weber en Theodor Adorno aan en zet enkele belangrijke citaten van hen in het licht van de laatste twee decennia. Veel van wat zij schreven, blijkt nog steeds toepasbaar.

Meeus eindigt met de conclusie die Adorno ook deed in zijn 'Aspecten van het nieuwe rechts-radicalisme': radicaal-rechts vereist alertheid en actie, moet bestreden worden met de overtuigingskracht van de rede. Iedereen, burgers en instituties als overheid, media en rechtspraak, heeft daarin een democratische opdracht.
Oftewel: hoezeer we soms een afstand voelen tot de politiek en het oneens zijn met de gang van zaken, we moeten niet onverschillig zijn/blijven/worden over ons landsbestuur en er zelf voor zorgen dat we betrokken blijven.

Een nuttig essay waarin ik meerdere passages heb aangemerkt. Koop het!