De steden, de mensen. Nederland 1850-1900

by Auke van der Woud

Dit boek gaat over Nederland in de jaren 1850-1900. Het i tegelijk een raamvertelling met actuele thema’s: de rechtsstaat, het algemeen belang, de energietransitie, de drinkwaterproblematiek, de positie van Nederland in het mondiale verkeersnetwerk, de rol van het rijk bij de volksgezondheid en de sociale woningbouw. Het landschap, de mensen behandelde de transformatie van het platteland. De steden, de mensen beschrijft hoe Nederland in en vanuit de steden in beweging kwam. Het begon met de nieuwe bestuurscultuur van 1848. Het patriarchale bestuur van koning Willem I maakte de samenleving passief, gehoorzaam, volgend. Het nieuwe bestuur maakte vrije burgers zelf verantwoordelijk voor de ontwikkeling van het land. Het resultaat was spectaculair. Een historicus schreef in 1898 dat Nederland en de Nederlanders in de afgelopen halve eeuw ‘op bijna verbijsterende wijze’ waren veranderd.

Genres: History, Nonfiction

456 pages, Hardcover

First published January 1, 2024

Reviews

[Rona · Rating 4 out of 5]

Grondig staaltje geschiedschrijving, tot de saaiste details aan toe (precies wat ik nodig had)! Wel echt een ontzettende fanbrief aan Thorbecke, het liberale spat ervan af.

[Mathijs Loo · Rating 4 out of 5]

Dit boek laat goed zien hoe de overheid na 1848 veranderde en hoe de stedelijke overheid een steeds grotere rol in de maatschappij gaat spelen.

[Gerbrand · Rating 3 out of 5]

351 De oude staathuishoudkunde was die van het mercantilisme, de theorie die beloofde dat de rijkdom van een land, een landdeel of een stad ontstaat door de eigen producten te bevoordelen en te beschermen; subsidies, monopolies, gilden, hoge invoerrechten horen daarbij, in het uiterste geval kan een handelsoorlog nodig zijn. Wat een ander bij ons koopt, is winst, wat wij van een ander moeten kopen, is verlies. Het was voor een mercantilist onbestaanbaar dat een transactie betekent dat beide partijen er beter van worden: de ander is om van te profiteren.

67 In de tijd voor 1848 moesten we on rustig houden, schreef de redactie, ‘bedaarde, vredelievende discussie was pligt voor ieder, die het Vaderland lief had’.

Oude tijden herleven…

Na de Napoleontische tijd volgde het centralisme van Willem I. Eigenlijke een voortzetting van de Franse tijd. De ommekeer kwam met de nieuwe Grondwet van Thorbecke in 1848.

Dit deel dat de periode van 1850 tot 1900 behandeld is zeker interessant maar leest als een academisch werk. Gelukkig zijn de hoofdstukken kort en beginnen met een foto. Jammer dat er niet meer illustraties zijn opgenomen. Ook de vele details maken het een taaie en soms saaie leeservaring. Het landschap, de mensen van dezelfde auteur was beter leesbaar in mijn herinnering.

In De steden, de mensen lezen we onder andere over openbare aanbestedingen, weg- en waterbouw, spoorwegen, telegrafie, waterfabrieken, gasfabrieken en elektriciteit. Moet de staat dit overlaten aan ondernemers? Of is het vanwege het algemene nut de taak van de overheid? De grote maatschappelijke problemen in die tijd: milieuvervuiling (geen riolering), huisvesting (velen woonden met een heel gezin in een klein krot) en gezondheid (rond 1880 werd 1 op de 2 kinderen niet ouder dan 5 jaar! Volwassenen werden vaak niet ouder dan 30). Ook hier lag een taak voor de overheid: de Woningwet, Gezondheidswet, Leerplichtwet, Ongevallenwet en de Kinderwetten doen eind van de 19e eeuw hun intrede.

[Peter Altena · Rating 5 out of 5]

Zelden zo'n intelligent boek over de 2e helft van de negentiende eeuw gelezen. De 1848-breuk betekent het begin van een nieuw Nederland, met nieuwe invullingen van 'algemeen belang', met een overheid die in de geest van een ander liberalisme (dan wat het cliché wenst) de voorwaarden schept voor alle Nederlanders om van de vrijheid te genieten. Goed geschreven, voorbeeldig gedocumenteerd. Ik heb lange tijd met dit boek doorgebracht en kan daar alleen maar verheugd over zijn.

[José Van Rosmalen · Rating 5 out of 5]

Dankzij het lezen van dit boek weet en begrijp ik meer van het Nederland van mijn (bet)0vergrootouders, de tweede helft van de negentiende eeuw. De maatschappelijke veranderingen in die periode waren enorm. Er gingen treinen rijden, er kwam in de steden een waterleiding, het kunstlicht werd uitgevonden, mensen konden op gas gaan koken. In de eerste helft van de 19e eeuw had de koning nog veel macht. Met name door Thorbecke kwam er een nieuw grondwet, waardoor de macht van de koning werd getemperd. In de tweede helft van de 19e eeuw heerste er bij het gros van de bevolking een onvoorstelbare armoede. Men at slecht en te weinig voedsel en woonde in de steden in krotten. In het westen van het land lag de gemiddelde levensverwachting onder de dertig jaar, vooral ook door de massale kindersterfte. In 1901 werd de woningwet aangenomen die geleidelijk aan verbetering met zich bracht. Ook de verbetering van het drinkwater was essentieel. Wetenschappelijk onderzoek hielp ook.
Het boek beschrijft de toestanden en ook de grote veranderingen. De bevolking nam toe en geleidelijk nam de armoede iets af. Er was overigens een groot verschil tussen arm en rijk. In die tijd mochten alleen de rijkere mannen stemmen,
Pas in 1919 kwamen kwam her algemeen kiesrecht. Auke van der Woud maakt dit verhaal voor een breder publiek toegankelijk. Het boek telt 51 hoofdstukken en ook 51 passende foto’s.

[piet van genderen · Rating 3 out of 5]

Best interessant om de ontwikkelingen in ons land in de 2de helft van de 19de eeuw te lezen. Er is meer gebeurd dan ik had gedacht. Maar oh, de uitvoerige uiteenzetting over gewijzigde wetgeving en de vele bijzonderheden over de inrichting van de steden, tot aan de keuze voor de soort bestrating toe, maken het lezen moeizaam.

[Dick Bruinsma · Rating 5 out of 5]

Als je geïnteresseerd bent in hoe Nederland bestuurd werd en wordt, de keuzes die gemaakt worden over wat algemeen belang is - en daarmee een zaak voor de overheid - en wat niet, dan zal je dit boek met enorm veel plezier lezen, zoals ik heb gedaan.