سرو، سپید... سرخ

by جهانگیر شهلایی

سرو، سپید... سرخ کتابی‌ است دربارۀ ذکاءالملک فروغی و نقش سرنوشت‌ساز او در شهریور ۱۳۲۰ و راهکار او برای ممانعت از درغلتیدن ایران به دامان جنگی ناخواسته. کتاب در بستری داستانی به دغدغه‌های فروغی دربارۀ سرنوشت ایران و پذیرش مسئولیت در آن برهۀ تاریخی می‌پردازد و از منظری شخصی‌تر، واقعه‌ای تاریخی را بررسی می‌کند. جهانگیر شهلایی، نویسندۀ کتاب سرو، سپید... سرخ، پیش از این سه کتاب فاکنگو، لطفاً منتظر بمانید و شهرهای منهدم‌شده را تألیف کرده است. داستان‌های شهلایی در فضاهایی متفاوت، اما با برخی مؤلفه‌های مشترک اتفاق می‌افتند. شهلایی بنیان‌گذار جایزۀ ادبی پرانتز است که دورۀ اول آن در سال ۱۴۰۲ در زمینۀ رمان‌های گمانه‌زن برگزار شد.

251 pages, Paperback

First published January 1, 2024

Reviews

[Saman · Rating 4 out of 5]

«ایران عزیز»
سرو،سپید...سرخ داستان بیست و سه روز پر ماجرا و مهم در شهریور 1320 رو روایت می‌کنه. پس از اشغال ایران توسط متفقین در سوم شهریور ماه که وطن حال و روز خوشی نداره و دولت استعفا میده، رضاخان از فروغی که درگیر بیماری است و مثل وطن در همان روزها حال و روز خوشی نداره درخواست می‌کنه که نخست وزیری رو قبول کنه و عهده دار مذاکرات با شوروی و انگلستان بشه.خب سرانجام این اتفاق هم در تاریخ آمده که چه شده.
تلاش فروغی در این بیست و سه روز و مذاکرات و صحبت ها با سفرای دولتین و همچنین دیدار و صحبتهای او با رضاخان و سایر اعضای هیات دولت و فلش بک هایی به گذشته برای آشنا شدن زندگی شخصی فروغی که با شماتت همیشگی پدرش برای ورود به عرصه سیاست همراه است، اجزای اصلی داستان رو تشکیل می‌دند. کار نویسنده در پرداخت شخصیت فروغی و وطن دوستی او بسیار خوب و خواندنی از آب در آمده.داستان پر است از جملاتی که انسان رو به اندیشیدن در مورد تاریخ پر تلاطم کشورش وادار می‌کنه.گفت و گوهای فروغی با رضا خان به نظر من از برجسته ترین قسمت های کتاب بود .به طور کلی با یک داستان خوش خوان، خوش ریتم جذاب مواجه بودم و لذت بسیاری بردم.
این کتاب برای من تداعی کننده داستان های یکی از نویسندگان محبوبم، رضا جولایی- نه آثار یکی دو سال اخیر ایشان- بود و «سورپرایز» مطالعاتی بهار 1403 من بود.در بهار سال جاری کتاب خوب زیاد خوندم، اما این کتاب که نه نویسنده‌اش رو میشناختم و نه قصد قبلی برای خریدش داشتم و به طور اتفاقی خریدم، تجربه خواندنی و جذابی برام بود..این نکته رو هم اشاره کنم از طرح جلد روی کتاب که معمولا در انتخاب کتابها برام ملاک نیست، خیلی خوشم اومد.حسن ختام این معرفی هم به بریده ای از کتاب اختصاص میدم از گفت و گوی رضاخان و فروغی:

(رضاخان).. شما به من بگویید، شما که همیشه مثل معلم بوده اید برای من، شما که ناظر بوده اید به کار من،بگویید من کجا اشتباه کردم که کارم به اینجا کشید.
- تمام این سالهای خانه نشینی روزی نبوده که به این سوال و به این جواب فکر نکرده باشم.جوابش طولانی است و تاریخ به آن رسیدگی خواهد کرد. فقط بگذارید بگویم همیشه آن کسی که خیال کرده خودش به تنهایی از پس همه‌ی امور برمی‌آید، در پایان تنها مانده است.آنکه فکر کند جواب همه‌ی سوالها را می‌داند، احمق ترین‌ها را دور خود نگه می‌دارد و احمق‌ها با اولین تندباد متفرق می‌شوند.

[Alialiarya · Rating 3 out of 5]

مستحکم و خوش‌خوان در زبان و روایت، به رمان نوشتن شخصیت‌هایی که باید بیشتر شناخت. برای من رفت کنار کتاب‌های رضا جولایی و پریسا رضا؛ بازی درست با بخشی از تاریخ که امروز ما را ساخته، خواندنش قطعا می‌ارزد

[Amir Sepahram · Rating 4 out of 5]

کتاب «سرو، سپید... سرخ» یکی از رمان‌های تاریخی خوب فارسی است. روایت از دورانی پرآشوب از تاریخ ایران و مردی که ناخواسته سکان کشتی را در این دوران به دست می‌گیرد، ولو کوتاه.
روایت خطی و روان و بیان شیوا ولی راحت داستان خواننده را در کوچه‌پس‌کوچه‌های چند روز سرنوشت‌ساز کشور همراه می‌کند. چند شخصیت واقعی و چند سایه/خاطره شخصیت اصلی را همراهی و زمینهٔ اصلی برای گفتگوهای بیرونی و ذهنی‌اش را فراهم می‌کنند. روایت بیشتر از دستهٔ اول به دستهٔ دوم پرداخته و (به نظر من) دیگران آن طور که انتظار می‌رفت پرداخت نشده بودند. شاید هم دلیلش وزن تعمداً بیشتر شخصیت‌های سایه بوده باشد.
حسم این است که عشق نویسنده به وطن و شخصیت اصلی باعث شده راوی کمی چانبدارانه روایت کند. ولی در کل کاری خواندنی است و مرا که چندان علاقه‌ای به رمان از نوع تاریخی‌اش ندارم، وادار کرد در دو نشست بخوانمش.
به خاطر خوبی داستان و تقارنش (!) خواندنش را توصیه می‌کنم.

[Nilo0 · Rating 4 out of 5]

متاسفانه اطلاعات من از تاریخ ایران دقیق و جزئی نیست و این کتاب فارغ از اینکه ترکیب واقعیت و تخیل نویسنده‌س، من رو مشتاق به دونستن بیشتر کرد.
در هر رمان تاریخی واقعیات با تصورات نویسنده ترکیب شده. اما بخش‌های مکتوب واقعی با فونت مشخص در کتاب اومدن و سایر جزئیات بی‌ارتباط با واقعیت نیست.
از نقاط قوت داستان‌نویسی، صحبت‌های شخصی فروغی با افراد مهم زندگیشه که با مرگ از دستشون داده. همسرش پاینده خانم، پدرش ذکاءالملک اول، دوستش محمدعلی داور و مشاور.
کشمکش‌های ذهنی فروغی با گفتگوی ذهنی با این افراد درهم آمیخته تا چالش‌های فروغی رو بهتر درک کنیم.

ایران در زمان جنگ جهانی دوم که در ابتدا اعلام بی‌طرفی کرد اما بعدها از شمال توسط روس‌ها و از جنوب توسط انگلیس اشغال شد و از سخت‌ترین دوران تاریخ ایران بوده که منجر به برکناری رضاشاه و به سلطنت رسیدن پسرش محمدرضاشاه شد.
تلخی ماجرا این بود که همین الان استبداد به مراتب شدیدتری رو داریم تجربه می‌کنیم و اون شرایط سخت حاصل از جنگ جهانی که در کل دنیا فراگیر بوده، ناخواسته دامنگیر ایران شده اما در این دوره‌وزمونه الان، چنین استبدادی برامون قابل پذیرش نیست. پس قبول شرایط سخت الان خیلی سخت‌تر از خوندن سختی اون دورانه که در کنارش کلی آبادانی و اتفاقات خوب هم بوده.

در هر صورت حتی باید حسرت سختی گذشته رو هم خورد چون الانمون بدتر از همه زمان‌هاست.

کتاب جملات زیبای زیادی داشت و خیلی‌هاش بیشتر به شرایط الانمون نزدیک بود.

کتاب برای من سریع پیش نمی‌رفت چون اطلاعات تاریخیم کم بود اما 23 روز پرتلاطم ایران از 3 شهریور تا 23 شهریور رو خیلی خوب برای منی که اطلاعاتم کم بود، به تصویر کشیده بود.

[Sara · Rating 4 out of 5]

⭐4.5

از متن کتاب:
(استبداد هر درخت ستبری را به اندازه خودش کوتاه می‌کند. زمان که می‌گذرد، ما می‌مانیم و جنگلی که همه درخت‌هایش کوتاه و بته‌وار شده‌اند. وای به جنگلی که سرو نداشته باشد. )

[بهزاد قدیمی · Rating 5 out of 5]

نوشتن در ژانر تاریخی آن هم زمان اشغال ایران توسط متفقین کار سختی‌ست و نویسنده چقدر خوب از پسش برآمده.

[Asa Goodarzi · Rating 4 out of 5]

کتاب بسیار ارزشمندیه.

[Egg · Rating 5 out of 5]

(Will write a review soon. For now, I have included some historical context below.)

We are used to seeing very few portraits of human suffering. And the ones with the most stage-time are the ones with the more prolific production, or I should say distribution and advertisement. The average Iranian my age knows more about the holocaust, Western “war heroes”, and politicians like Churchill and Stalin than the plights of Iranians and their significant figures.

Knowing that Iran’s population had been the same since the beginning of WWI to the end of WWII made watching these war films even more annoying to me. It was all too narrow. The pieces took on a very specific point of view and showed the suffering of a few. (The word ”few” clearly isn’t referring to a literal head-count.)

Despite Iran’s declaration of neutrality, the Soviet Union and Britain occupied Northern and Southern Iran, respectively, under the pretext of fearing German influence. They occupied multiple cities, killing civilians by bombing and shelling. They seized Iran’s oil fields, railways, and key transport routes to feed their own armies, causing famine and disease amongst Iranians, killing millions. (Historian Gholi Majd (in Iran and the Holocaust of World War II) argues that famine, food requisitioning, and disease during the occupation may have caused up to 3–4 million Iranian deaths.)

[Mahdiye.Ghasemi · Rating 5 out of 5]

اگر بخوام با کتابای ایرانی مقایسه کنم خیلی عالی بود
تاریخ ۲۲ روزه از ایران در زمان رضا شاه و جنگ جهانی دوم.
قلم و توصیفات کتاب خیلی خوب بود.

[Amin Totonchian · Rating 5 out of 5]

یک کتاب تاریخی نفس گیر و جذاب ب که آدم دوست داره یک نفس بخوندش از خوندنش پشیمون نمیشید

[Mohamad Saeed Jahanpanah · Rating 5 out of 5]

اگر به دنبال رمانی تاریخی ایرانی هستید که روایتی انسانی، دقیق و بی‌پرده از یک چهره مهم در دلِ یک لحظه حساس تاریخی ارائه دهد، «سرو سپید سرخ» یکی از بهترین گزینه‌ها محسوب می‌شود.

«سرو، سپید... سرخ» رمانی تاریخی از جهانگیر شهلایی است که روایت داستانی روزهای بحرانی شهریور ۱۳۲۰ را به تصویر می‌کشد؛ زمانی که ایران در آستانه‌ی اشغال متفقین قرار داشت. محور داستان، بازگشت محمدعلی فروغی به عرصه قدرت است؛ ماجرای سیاست‌مداری سال‌خورده و منزوی که باید در کوتاه‌ترین زمان، از سقوط کشور به ورطه جنگ جلوگیری نماید...

«سرو، سپید... سرخ» یک افسانه نیست. داستان از ��ل دنیای فانتزی یا تاریخ جایگزین برخاسته نیست که شخصیت اول آن قهرمان‌سازی دروغین یا تلاشی «مدرن» برای سفید کردن گذشته نیست. این کتاب، مونولوگی زنده و زخم‌خورده از زبان یکی از پیچیده‌ترین شخصیت‌های معاصر ما است.
جهانگیر شهلایی سعی نکرده است تاریخ را بازسازی یا تغییر دهد، بلکه با نثری دقیق و فضاسازی مستندگونه، شخصیت فروغی را از دل تاریخ بیرون می‌کشد و نقش وی را در عبور ایران از یکی از تلخ‌ترین پیچ‌های تاریخ معاصر به تصویر می‌کشد. در واقع، این کتاب قصه‌ای است از دلِ لحظه‌های بحرانی که می‌توانست به تجزیه و نابودی ایران منتهی شود؛ روزهایی که در آینده ایران تردیدهای زیادی به وجود آمد و با تصمیمات تاریخ‌ساز سربلند بیرون آمد.

قهرمان داستان، محمد فروغی، شخصیتی شناخته‌شده در تاریخ معاصر ایران است، اما داستان قرار نیست فقط زندگینامه‌ای خشک از او باشد. اینجا با شخصیتی مواجهیم که از درون وی به وقایع نگاه می‌کنیم؛ نه فقط درگیر جهان بیرونی، او با وجود پیری و منزوی شدن از سوی نظام، در زمان بحران وقتی وطن به او نیاز داشت، از غار تنهایی‌اش بیرون آمد و به جای نگه داشتن کینه کسانی که وی را از دامنه قدرت بیرون کرده بودند، به فکر حفظ کشور افتاد و با سال‌ها تجربه سیاسی و طرفندهای دیپلماتیک حیاتی، توانست کشور را در برابر تهدیدها حفظ کند.

بزرگ‌ترین نقطه قوت «سرو، سپید... سرخ» این است که با وجود داشتن روایت درونی و ماجرایی که قرار بوده در از دل مونولوگ ها ودیالوگ های افراد بیرون بیاید، حوصله‌سربر نیست. داستان تک‌نفره است، اما کشش دارد و خواننده را در دل بحران 1320 بعد از اشقال ایران با خود همراه می کند.

نثر گاهی بسیار سینمایی است. گویی تک‌پلان بلندی در فضایی تاریک است که نوری موضعی بر صورت مردی خسته می‌تابد و او برای دوربین سخن می‌گوید. «سرو، سپید... سرخ» نه روایت یک قهرمان است و نه مرثیه‌ی یک قربانی؛ بلکه روایت مردی است که برای آخرین‌بار فرصت یافت صدایش را از دل تاریخ به گوش ما برساند و کاری که انگار برای آن به دنیا آمده و زندگی کرده بود را به پایان برساند. انگار تمام لحظات قبل از آن همه تمرینی بود برای آماده شدن برای آن زمان تا نام خود را به عنوان یکی از مهمترین چهره های سیاسی تاریخ ایران به ثبت برساند

[Fatemekaardaani · Rating 2 out of 5]

شهریور سال ۱۳۲۰ رضاشاه شخصا به منزل محمدعلی فروغی،نخست‌وزیر معذول می‌آید و از او می‌خواهد تا آنچه قرار است انگلیسی‌ها برای ایران و نظام سیاسی آن پیش آورند را با رایزنی و گفتگو مانع شود...
نسبت به محمدعلی فروغی دو دیدگاه در تاریخ سياسی کشورمان وجود دارد. یک دیدگاه او را مردی حکیم،نویسنده،فرهیخته و .. که مناصب فراوانی در سال‌های متوالی همچون نخست‌وزیری،وزیر امور خارجه، وزیر دارایی و .. در کارنامه دارد. دیدگاه دیگر او را مردی حکیم اما تحت نفوذ انگلیس،چه بسا جاسوس که البته چراهای فراونی در رابطه با همین لحظه تاریخی شهریور ۲۰ در ذهن خواننده به وجود می‌آورد..

بهرصورت کتاب حاضر به دیدگاه اول بسیار‌ بسیار نزدیک است

[Parvaneh · Rating 4 out of 5]

سورپرایز به معنای واقعی...
هم رمان است و هم تاریخ و هم پرتره.
در خشکسالی طولانی شده ادبیات ایران خنکای مبسوطی دارد و در این روزگار نگران کننده برای ایران توش و توان را برای دوام دو چندان می کند.
هرچند کمی بد تمام می شود. کنی آماتور اما قابل اغماض است.

[Khosro · Rating 5 out of 5]

آخرش یک کم رها شد ولی عالی بود و درست
زنده باد

[Ashkan Shabanpour · Rating 4 out of 5]

تو روزهای عجیب خرداد و تیر۱۴۰۴ این کتاب رو خوندم و انگار شاهد تکرار تاریخم با این تفاوت که این‌بار وطن‌پرستی چون فروغی باقی نمانده

[Mim_khe خضری · Rating 2 out of 5]

محمدعلی فروغی برایم جذاب شد، شاید تنها نکته‌ی مثبت کتاب همین بود، قلم شگفتی آفرین نبود
جذاب نبود
با اینکه آن بازه‌ی زمانی پتانسیل روایتی بسیار جذاب‌تر را دارد

[Hami Hami · Rating 1 out of 5]

روایتی نه چندان صحیح که بعضا با صحبت های محمود فروغی در پروژه تاریخ شفاهی ایران هم همخوان نیست. نویسنده از تخیل فکری خود کمک گرفته تا قصه ای واقعی رو به بدترین شکل ممکن و طوری که به مذاق وزارت ارشاد ج.ا خوش بیاد تعریف کنه. به هیچ عنوان توصیه نمیکنم. حیف وقت!!!

[Behrang · Rating 4 out of 5]

جانم به این قلم