دستور زبان فارسی

by پرویز ناتل خانلری

دو بخش اول این کتاب شامل نکاتی است که نویسندۀ این سطور برای آموختن قواعد زبان فارسی در دبیرستان‌ها تألیف کرده بود و در طی ده سال اخیر در دبیرستان‌ها تدریس می‌شد. در این تألیف روشی نو اتخاذ شده بود که به کلی با آنچه از سال‌ها پیش در آموزشگاه‌های ایران معمول بود تفاوت داشت.

از نخستین کتابی که برای آموختن زبان فارسی در سال ۱۲۸۹ قمری به قلم میرزا حبیب اصفهانی و به عنوان دستور سخن در اسلامبول منتشر شد تا کتاب‌های درسی تألیف میرزا عبدالعظیم گرگانی (قریب) و سپس کتابی که به عنوان دستور زبان فارسی با همکاری پنج استاد دانشگاه برای سال سوم و چهارم دبیرستان‌ها انتشار یافت همواره مبنای تألیف آن بود که از اجزاء جمله و تعریف یکایک انواع کلمه آغاز کنند تا سرانجام به واحد گفتار یعنی جمله برسند. در ضمن بحث با این روش، که غالباً از صرف و نحو عربی نمونه می‌گرفت و در بعضی از نکات کتاب‌های ابتدایی دستور زبان فرانسه نیز مورد نظر قرار داشت همیشه در مفردات کلام بحث می‌شد و ارتباط مطالب مطلقاً در نظر نبود.

روش تازه‌ای که مؤلف این کتاب پیش گرفت با شیوۀ معمول اصولاً اختلاف داشت. اینجا کوچک‌ترین واحدی از گفتار که منظور گوینده، یعنی رساندن پیامی به شنونده را برمی‌آورد، و «جمله» خوانده می‌شود، مبنای بحث قرار می‌گیرد. سپس این واحد گفتار به دو قسمت اصلی تقسیم می‌شود که هر یک شامل اجزاء کوچکتری است. پس از آن به شناخت یک یک اجزاء هر قسمت می‌رسد و مباحث دقیق‌تر مانند رابطۀ فراکردها (یا به اصطلاح سابق جمله‌های ناقص) با یکدیگر پس از آن می‌آید…

Genres: Linguistics

376 pages, Paperback

Reviews

[Nazila · Rating 5 out of 5]

یکی از اولین دستور زبانهای فارسی است که بر اساس اصول زبان شناسی امروزی اروپایی نوشته شده است. مرحوم دکتر خانلری در این کتاب کوچک تلاش کرده است با فاصله گرفتن از تعاریف سنتی، تعاریف جدیدی از اصطلاحات دستوری در زبان فارسی بدهد. نکته ی جالب این است که ایشان با تمام اصطلاحات دستور زبان سنتی زبان فارسی آشنایی کامل داشته اند. بنا بر این تعاریف فقط ترجمه و به قولی گرته برداری صرف از اصطلاحات متداول نیستند. این نکته در کار چاپ نشده ی دکتر خانلری بسیار مشهود تر است و اون کار بر روی اوزان شعر فارسی بنا بر اصول جدید زبان شناسی. در این اثر دکتر خانلری با تبحری خاص بحرهای پیچیده ی شعر فارسی را بر اساس اصول آوا شناسی جدید توضیح میدهد و مثلاٌ به جای اوزان معروف مفاعیلن مفاعیلن مفاعیل آنها را بر اساس کوتاهی و بلندی آواها توضیح میدهد. همان چیزی که اساس علمی کارهای نحویون قدیم ایرانی را بیش از پیش مشخص میکند.

[Sima Sarshar · Rating 3 out of 5]

این کتاب برای کسانی که می‌خواهند ساده و روان و دم‌دستی، از دستور زبان فارسی سردربیاورند، مفید و کاربردی است. نکات دستوری با آوردن مثال‌ فهمیدنی‌تر شده است و برای کسی که خیلی‌ پیش‌ترها دستورزبان خوانده، برای مرور‌کردن مناسب است. از بخش عمده‌ی کتاب که بگذریم، در پایان، چند مقاله درباره‌ی موضوعات گوناگون آمده است. هرچند ربط آن‌ها را به کتاب نفهمیدم، از خواندن آن‌ها بسیار بهره بردم.

[Alaleh Arjmandi · Rating 4 out of 5]

خیلی کتاب خوبیه، همه‌چی رو به زبان ساده و شیوا توضیح داده، فقط نویسنده، یه‌کم مدل ادبیاتی‌ها، یه جاهایی دگمه. اصولا توی زبان‌شناسی هر اتفاق تازه توی زبان رو با آغوش باز بررسی می‌کنن و خیلی «درست و غلط» نمیگن. ولی توی ادبیاتی‌ها این‌جوری نیست. به خاطر همین، توی این کتاب هم این موضوع رو می‌بینیم. ولی گذشته از این، خیلی قشنگ همه‌چی رو توضیح داده.

[Soroosh Akef · Rating 3 out of 5]

مشکل اساسی‌ای که با این کتاب داشتم این بود که ترتیب و نظم خاصّی در ارائه‌ی مطالبش (مخصوصاً در فصل‌های آخر) به چشم نمی‌خوره، و گاهی احساس میشه که نویسنده مقاله‌هایی که نوشته شده و گاهی جاش در کتاب تاریخ زبان فارسی هست رو به صورت تصادفی در یکی از فصل‌های کتاب آورده.

همچنین، به عنوان یک دسکریپتیویست، از این استقبال نمی‌کنم که نویسنده با لحنی تند و گاهی توهین‌آمیز آشوب به پا کرده که چرا کلماتی مثل «بی‌تفاوت» یا «نقش» در معنی‌ای که امروزه خیلی رایج شده در فلان روزنامه استفاده شده. اگر ابولقاسم فردوسی نیز شیوه‌ی نگارش «صحیح» فارسی دکتر ناتل خانلری در سال ۱۳۶۲ را می‌دید نیز جامه می‌درید و سر به بیابان می‌گذاشت.

[Chadi Raheb · Rating 2 out of 5]

از اونجایی که از زبان فارسی خوشم نمیاد (جز در شعر و ادبیات کهن) و از اونجایی که از گرامر فارسی بیشترین حد تنفر رو دارم، از شما هم متنفرم آقای خانلری :|

[Hossein · Rating 5 out of 5]

کتاب خوبیه ولی حیف که نمی شه دانلودش کرد

[Maryam Peyrovi · Rating 5 out of 5]

زبان ساده و روانی دارد که احتمال زیاد به خاطر کتاب درسی بودنش است. اما همین زبان ساده مرا ترغیب می‌کرد که بخوانمش؛ حداقلش این بود که از کتاب اصلی دستور زبانمان ساده تر و قابل فهم تر است. ؛)
از کل کتاب، سه بخش انتهایی‌اش را بیشتر دوست دارم. مخصوصا بخش آخر که معرکه است. ایراداتی که استاد در این بخش ها از دستور زبان امروز می‌گیرند و توضیحات و استدلال‌های جامعشان، باعث شد که همین سه بخش آخر را به کل کتاب ترجیح بدهم. البته اینکه قسمت‌های دیگر کتاب برایم تکراری بود هم بی تاثیر نیست. ؛)
در کل خواندنی و آموزنده بود. شما هم بخوانید.

[sohrab mohajer · Rating 3 out of 5]

از مشکلات کتاب این بود که بیش از آنکه به نثر امروز بپردازد مثال‌هایش را از ادبیات منظوم و اشعار کهن فارسی آورده
علاوه‌بر قدیمی بودن و نیاز به روزآمد شدن، کم بود مثال‌ها در مورد مباحث مطرحه نیز باعث شده تا کتاب برای مخاطب امروز فاقد نگاه آفرینشگرانه به زبان باشد
و بیشتر کتابی تلقی شود برای تحلیل اولیه زبان فارسی دیروز !

[Mansoor · Rating 5 out of 5]

چاپ بنیاد فرهنگ ایران را خواندم

[Ramazan yahaghi]

خواندن دستور زبان همیشه برایم زجرآور بوده. اما در دانشگاه مجبورشدم بخوانمش.

[Reza · Rating 2 out of 5]

این اولین کتاب دستور زبانی بود که خوندم...ابتدای کتاب خوب توضیح داده شده بود ولی آخراش هیچی نفهمیدم.
امتیاز: 2/5