Մկրտիչ Արմենի «Հեղնար աղբյուր» (1935) վեպ արտացոլում է ավանդական Գյումրիի արհեստավորության կյանքն ու կենցաղը, ըմբռնումները մարդու կոչման, առաքինության, սիրո և ընտանիքի մասին:
He was born in Alexandropol (modern-day Gyumri) to a family of artisans, and studied at the Gerasimov Institute of Cinematography in Moscow.
He wrote novels and short stories that made him famous in his native Armenia and in the wider Soviet Union. His magnum opus is the 1935 novel Heghnar aghbyur (The Fountain of Heghnar), which was later made into a film.[citation needed] He fell out of favour with the authorities, was deported to Siberia, and later released.[when?] He published an account of camp life in 1964 and died eight years later in Yerevan.
Գիրքը կարծես Գյումրու գեղանկարը լինի, որում հիանալի ներկայացված են ինչպես քաղաքի թաղամասերը (ընդ որում՝ թուրքական, հունական և հայկական), այնպես էլ մարդկանց կյանքը, նրանց նիստն ու կացը, ինչպես նաև հին ու նոր կյանքերի բախումը։
ترجمه ی خوبی از این داستان، چشمه، نوشته ی مکرتیچ آرمن هست که می شود به شکل پی دی اف دانلود کرد و خواند. در جستجوها پس از دیدن فیلمِ چشمه که آربی اُوانسیان برداشتی آزاد از این رمان را ساخته است خواندنش خوشایندم بود. اقتباسی هم یک کارگردان ارمنی از کتاب دارد که دیدم اش و به اندازه ی کتاب دوست داشتنی نبود گرچه برای تصویرسازی های ذهن به کار آمد
Շատ սիրուն էին նկարագրությունները, ՇԱՏ, նպատակայնությունը երբեմն կասկածելի էր ինձ համար, հիմնական գաղափարների հաղորդման ուղղախոսությունը մի կողմ, բայց անդադար կրկնությունը երբեմն բարոյախրատական երանգ ա հաղորդում կոնֆլիկտներին ու դա երբեմն վանող ա։ Կերպարները շատ հետաքրքիր
Մկրտիչ Արմենի մեռնող «Երևանը», հետո «Գյումրին» աղբյուրներով ու սիրով լի: Անընդհատ խուսափել հայ գրականությունից, վախենալ, հեռանալ, թերթել արտասահմանյան գրքերը, չգտնել քեզ, էլի փնտրել, նորից վերադառնալ Մկրտիչ Արմենին և ևս մի անգամ համոզվել, որ չքնաղ է նա, նրա երևույթների տեսնելը, նկարագրելը, պատմելը, թեմաները, մարդիկ, կերպարները: Նա խոսում է սիրուց ու չի խոսում, դավաճանություն կա ու չկա, հպարտություն կա ու չկա․ հայերը, հույներն ու թուրքերը․․․ ինչպե՞ս․․․ ինչպե՞ս է պարտվում սերը ու չի պարտվում: Իսկ ինչքան գեղեցիկ է նրա Գյումրին, ու մարդիկ՝ ապրող իրար կողք: Կերպարների մասին ես շատ խոսել չեմ կարող, բայց նաև չեմ կարող շրջանցել Մկրտիչի կերպարին: Դուք հասկանու՞մ եք սա ինչքան հայ մարդու կերպար է, հայ տղամարդու․․․․ ինչքան մանրամասն է հեղինակը կերպավորել Մկրտիչին, նրան՝ ով մեռնում էր, որովհեև վերջացրել էր աշխարհի հետ իր հաշվարկները, հաշվարկել էր կյանքը այնպես ինչպես աղբյուրի «գաղտնիքը»․․․ Ես 3 օր կարդացի վեպը ճանապարհներին, քնած, արթուն, արցունքներով, տանջվելով, ու հիմա ասում եմ․ պարտադիր ընթերցելու գիրք է: Իսկ վերջում․ ....Սերն է իրավունքը․․․․
من پیش از دیدن فیلم بسیار آوانگاردِ چشمه ساخته آوانسیان کتاب را که نسخهی اصلش تقریبن نایاب است بصورت اتفاقی پیدا کردم. قسمتی از رمان هست که شما را سیخ میزند و گاز میگیرد و در بهت و حیرت و سکوت فرومیبرد. نسخهای عزیز در کتابخانهام که بعد از دیدن فیلم آربی آوانسیان، برایم جلوهای دیگرگون پیدا کرد. هرچند ترجمه نیاز به پرداخت دوباره دارد چرا که مترجم زبان مبدأ را خوب دریافته اما در زبان فارسی کمی به گزارش نزدیک میشود و زبان داستان را از گزارش گاهی تمیز نمیدهد. داستان حاشیهپردازی ندارد آنچنان و با شروع داستان تکلیف خودش را با مخاطب روشن میکند. صفحه ۷۹ تا ۸۲ به شما نشان میدهد با نویسندهای طرف هستید که از زمانهاش پیش افتاده است. خرده روایتها یا دیالوگها به شما شباهت فرهنگی بسیار زیاد آنها را با خودمان گوشزد میکنند و نویسنده با ارتجاع فرهنگی مردمش همچون صادق هدایت بسیار بیرحم برخورد کرده است کاری که ادبیات و هنر استعلایی باید انجام دهد.
دوباره بروم سراغ درخشش زودگذر، که آن را هم لویی مال تبدیل به اثری سینمایی کرده درخور کتاب